12. Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ewa Doroszkiewicz
Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów
opatrunkowych i bielizny zabiegowej 322[01].Z3.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
lek. dent. Alicja Jędrzejczyk
dr n. med. Zofia Marzec-Koronczewska
Opracowanie redakcyjne:
mgr Ewa Doroszkiewicz
Konsultacja:
mgr inż. Halina Śledziona
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[01].Z3.02
„Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej”,
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu asystentka stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawowa terminologia. Organizacja stanowiska pracy. Sterylizacja
fizyczna i chemiczna. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony przeciwpożarowej 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 18
4.1.3. Ćwiczenia 18
4.1.4. Sprawdzian postępów 20
4.2. Zasady przygotowania instrumentów, materiałów opatrunkowych
i bielizny zabiegowej do sterylizacji. Zasady sterylizacji w autoklawie.
Kontrola procesu sterylizacji, rodzaje wskaźników. 21
4.3. Zasady przechowywania sterylnych instrumentów, materiałów
opatrunkowych i bielizny zabiegowej. Konsekwencje nieprawidłowo
przeprowadzonej sterylizacji. Zasady znakowania sterylnych pakietów
z narzędziami, materiałami opatrunkowymi i bielizną zabiegową. 52
5. Sprawdzian osiągnięć 59
6. Literatura 63

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswojeniu podstawowych treści dotyczących
wykonywania sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów – zestaw pytań, na podstawie których sam możesz sprawdzić, czy
potrafisz samodzielnie poradzić sobie z zdaniami, które wykonywałeś wcześniej,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.
W podrozdziałach „Materiał nauczania” treści kształcenia zostały zaprezentowane
w sposób ogólny. Podany zakres wiadomości powinien być wystarczający do osiągnięcia
celów kształcenia niniejszej jednostki modułowej, ale możesz poszerzyć wiadomości
o wskazaną literaturę.
Z podrozdziałem „Pytania sprawdzające” możesz zapoznać się przed przystąpieniem do
poznawania treści materiału, poznając wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po
przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości
do wykonywania ćwiczeń. Możesz także sprawdzić stan swojej wiedzy, która będzie Ci
potrzebna do wykonywania ćwiczeń po zapoznaniu się z materiałem nauczania.
Zamieszczone w poradniku ćwiczenia mają na celu wyrobienie nawyku rzetelności,
dokładności i systematyczności w pracy – umiejętności niezbędnych podczas pracy w zawodzie
asystentki stomatologicznej.
Po wykonaniu ćwiczeń masz możliwość sprawdzenia poziomu swoich postępów
odpowiadając na pytania podane w podrozdziale „Sprawdzian postępów”. W tym celu
powinieneś zakreślić odpowiedzi, wstawiając X w miejscu pod słowem:
TAK – jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest pozytywną,
NIE – jeżeli twoja odpowiedź na pytanie jest negatywną.
Zakreślenia pod NIE wskazują luki w Twojej wiedzy i zarazem informują, jakich
treści jeszcze nie poznałeś. Musisz do nich powrócić.
Poznanie przez Ciebie wszystkich wiadomości na temat wykonywania sterylizacji
instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej będzie stanowiło dla
nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się zestawem zadań testowych
zawierającym różnego rodzaju ćwiczenia.

4
Schemat układu jednostek modułowych
322[01].Z3
Sterylizacja i dezynfekcja
322[01].Z3.01
Wykonywanie dezynfekcji
instrumentów i stanowisk
pracy
322[01].Z3.02
Wykonywanie sterylizacji
instrumentów, materiałów
opatrunkowych i bielizny
zabiegowej

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− korzystać z technologii informacyjnej,
− wykonywać prace zgodnie z zasadami bhp,
− obsługiwać urządzenia techniczne,
− obsługiwać komputer,
− pracować w grupie i indywidualnie
− wykorzystywać wiedzę z zakresu anatomii i fizjologii i patologii komórek, tkanek,
układów organizmu człowieka
− wykorzystywać wiedzę z zakresu funkcji komórek, tkanek, układów organizmu człowieka
− stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska
− posługiwać się terminologią farmakologiczną,
− charakteryzować grupy leków,
− wyjaśniać mechanizmy działania leków,
− charakteryzować ważniejsze postacie leków,
− posługiwać się nazwami leków oraz ich synonimami,
− określać termin ważności leku,
− określać zasady i techniki podawania leku,
− charakteryzować środki lecznicze i materiały stosowane w profilaktyce i terapii
stomatologicznej,
− stosować leki i środki opatrunkowe podczas udzielania pierwszej pomocy,
− określać zasady przechowywania i ewidencjonowania leków stosowanych w gabinecie
stomatologicznym,
− stosować dokumenty prawne, normalizujące dystrybucję leków,
− wyjaśniać zdrowotne i społeczne skutki niewłaściwego i nadmiernego przyjmowania
leków, przeprowadzić działania edukacyjne na temat zasad przyjmowania leków oraz
niebezpieczeństwa samoleczenia i nadużywania leków

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń, powinieneś umieć:
− wyjaśnić terminy: sterylizacja, aseptyka,
− rozróżnić metody sterylizacji,
− scharakteryzować chemiczne metody sterylizacji,
− określić zasady przeprowadzania sterylizacji chemicznej,
− scharakteryzować fizyczne metody sterylizacji,
− określić zasady przeprowadzania sterylizacji fizycznej,
− scharakteryzować etapy przygotowywania instrumentów
− do sterylizacji,
− zorganizować stanowisko pracy do przygotowywania instrumentów stomatologicznych,
materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej przeznaczonych do sterylizacji, zgodnie
z wymaganiami ergonomii,
− przygotować pakiety z narzędziami, materiałami opatrunkowymi i bielizną zabiegową
do sterylizacji,
− rozróżnić rodzaje autoklawów,
− scharakteryzować mechanizm sterylizacji w autoklawie,
− zastosować procedury obsługi autoklawu,
− zastosować przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej,
− zastosować sposoby kontroli procesu sterylizacji,
− oznakować wysterylizowane pakiety,
− zastosować procedury postępowania z wysterylizowanymi instrumentami, materiałami
opatrunkowymi i bielizną zabiegową,
− określić zasady przechowywania sterylnych instrumentów, materiałów opatrunkowych
i bielizny zabiegowej,
− określić zagrożenia wynikające z nieprawidłowo przeprowadzonej sterylizacji,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawowa terminologia. Organizacja stanowiska pracy.
Sterylizacja fizyczna i chemiczna. Przepisy dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej
4.1.1. Materiał nauczania
Wyjaławianie (sterylizacja) jest procesem mającym na celu trwałe zniszczenie wszystkich
form drobnoustrojów, w tym również tych najbardziej odpornych na wiele czynników
chemicznych i fizycznych, tj. przetrwalników (spor). Innymi słowy jałowość to brak
drobnoustrojów.
Wyjałowienie to proces, w wyniku, którego uzyskuje się jałowość oraz istnieje duże
prawdopodobieństwo utrzymania stanu jałowości (sterylności). Utrzymanie jałowości możliwe
jest wówczas, kiedy sprzęt poddany procesowi sterylizacji jest opanowany. Opakowane
instrumentarium można swobodnie, bez ryzyka zanieczyszczenia, przenosić z miejsca na
miejsce i przechowywać przez wiele tygodni, bez potrzeby ponownej sterylizacji.
Aseptyka jest to postępowanie zapobiegające zakażeniom. Ma ono na celu ochronę
pacjenta przed drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Polega na:
− właściwej dezynfekcji i sterylizacji, odpowiednim przechowywaniu sterylnych narzędzi
i materiałów,
− używaniu dla każdego pacjenta czystych, odkażonych przedmiotów,
− właściwym niszczeniu materiału skażonego,
− stosowani sprzętu jednorazowego użytku,
− używaniu odzieży ochronnej, rękawiczek, masek ochronnych,
− przestrzeganiu higieny osobistej.
Aseptyka - postępowanie mające na celu dążenie do jałowości bakteriologicznej pomieszczeń,
narzędzi, materiałów opatrunkowych i innych przedmiotów w celu niedopuszczenia
drobnoustrojów do określonego środowiska, np. otwartej rany operacyjnej.
Aseptyczność jest to stan, w którym pomieszczenia, środki opatrunkowe, leki, narzędzia
chirurgiczne i ręce operatora są wolne od żywych drobnoustrojów chorobotwórczych.
Zapewnia to dokładne mycie i dezynfekowanie dłoni oraz stosowanie przez zespół operacyjny
wyjałowionych masek, fartuchów, rękawiczek, narzędzi oraz odpowiednie przygotowanie sali
operacyjnej (mycie, sterylizowanie sal poprzez naświetlanie promieniami ultrafioletowymi,
powietrze jest przepuszczane przez filtr zanim trafi do sali operacyjnej) i pola operacyjnego.
Oznacza to także działania, zabezpieczające przed zakażeniem. Aseptyka ma też zastosowanie
poza salą operacyjną min. w badaniach laboratoryjnych i bakteriologicznych, w produkcji
leków, żywności itp.
Uwaga!
Narzędzia wyjaławiane bez opakowania należy natychmiast zużyć. Nie wolno ich
przechowywać i używać następnego dnia bez uprzedniej ponownej dezynfekcji i sterylizacji.

8
Dzięki procesom sterylizacji przeprowadzanym w specjalnych urządzeniach, zwanych
sterylizatorami, uzyskuje się bezpieczne mikrobiologicznie sterylne (jałowe) narzędzia
medyczne. Prawdopodobieństwo uzyskania niejałowego przedmiotu po sterylizacji we
właściwie działającym sterylizatorze wynosi 1 do 1 000 000.
Zgodnie z normami europejskimi sterylizacja jest procesem „specjalnym”, ponieważ
w czasie codziennej, rutynowej kontroli efektywność sterylizacji nie może być weryfikowana
poprzez sprawdzanie produktu końcowego (wyrobów wysterylizowanych). Z tego powodu
proces sterylizacji, w celu potwierdzenia jego efektywności, powinien być walidowany,
przebieg procesu rutynowo monitorowany, a urządzenia muszą znajdować się pod stałą
kontrolą.
W normach europejskich walidację zdefiniowano jako udokumentowaną procedurę w celu
otrzymania, zapisania i interpretacji danych wymaganych do wykazania, że proces będzie
zgodny z wyznaczoną specyfikacją. Specyfikacja jest dokumentem opisującym poziom
wartości parametrów krytycznych, które muszą być utrzymane przy dostarczaniu produktu
o akceptowalnym prawdopodobieństwie sterylności. Parametry krytyczne różnią się
w zależności od procesu.
Polskie szpitale, po wejściu naszego kraju do Wspólnoty Europejskiej, będą musiały
dostosować się do wymagań norm europejskich w celu zapewnienia jakości usług medycznych.
Bezpieczeństwo i higiena pracy - to ogół norm, środków organizacyjnych i technicznych
mających na celu stworzenie takich warunków pracy, w których pracownik osiągnąć może
wysoką wydajność pracy bez narażania się na wypadki i choroby związane z zatrudnieniem
oraz bez nadmiernego obciążenia fizycznego i psychicznego.
Zasady bezpieczeństwa i higieny w gabinecie dentystycznym mają na celu stworzenie
takich warunków pracy, zarówno personelowi, jak i pacjentom, aby wykonanie zabiegu mogło
przebiegać sprawnie i bezpiecznie, nie zagrażając zdrowiu, obu stron.
Gabinet stomatologiczny musi być zaopatrzony w wodę bieżącą. Ze względów
higienicznych zaleca się zainstalowanie umywalki (do mycia rąk) i zlewozmywaka (do mycia
narzędzi). Niedopuszczalne jest używanie mydła w kostkach; należy zastąpić je pojemnikami
na mydło w płynie oraz pojemnikami na ręczniki jednorazowego użytku. Ściany gabinetu
muszą być zmywalne, a w obrębie zlewozmywaka wyłożone kafelkami. Podłoga powinna być
wykonana z materiału łatwo zmywalnego, gładkiego, bez szczelin, w których mogłyby się
gromadzić materiały zagrażające zdrowiu, np. rtęć. Powierzchnie mebli i sprzętu znajdującego
się w pomieszczeniach powinny być z materiału ułatwiającego ich czyszczenie i dezynfekcję. Z
pomieszczeń przychodni należy wydzielić poczekalnię dla pacjentów, z miejscem do
przechowywania ich odzieży wierzchniej. W poczekalni lub w innym pomieszczeniu trzeba
przewidzieć miejsce do przechowywania odzieży personelu. Odzież ochronna nie może być we
wspólnej szafie z odzieżą wierzchnią. Ustawienie sprzętu stomatologicznego w gabinecie
powinno być tak zaplanowane, aby stwarzało wygodne warunki pracy, zwłaszcza
w przypadkach pracy „na 4 ręce”. Fotel dentystyczny powinien stać w pewnej odległości od
ścian, przodem do okna, tak, aby można było dojść do niego z każdej strony i aby istniała
możliwość zmiany jego pozycji.
Zapewnienie bezpieczeństwa przy obsłudze sprzętu medycznego
Przy każdym urządzeniu znajdującym się w gabinecie stomatologicznym powinna wisieć
instrukcja obsługi. Aparatura i sprzęt medyczny muszą mieć atesty (certyfikaty, świadectwa
dopuszczenia do użytkowania), uzyskane na zasadach i w trybie określonym w odrębnych
przepisach, oraz odpowiadać wymogom aktualnej wiedzy medycznej.

9
Instalacja elektryczna
Każde urządzenie elektryczne musi być uziemione lub zerowane, a poszczególne
urządzenia powinny być okresowo przeglądane i konserwowane oraz oceniane pod kątem
stanu technicznego. W każdej przychodni musi znajdować się centralny wyłącznik prądu.
Bezpieczeństwo przy urządzeniach elektrycznych w gabinecie stomatologicznym.
Znajomość zasad bezpieczeństwa obowiązujących przy obsłudze urządzeń elektrycznych jest
bardzo ważna dla pracowników je obsługujących. Urządzenia te powinny spełniać określone
warunki technologiczne; mówi o nich rozporządzenie; Rady Ministrów z dnia 03.07.2001 r.
Dz. U. nr 120/01, poz. 1276. Zgodnie z tym rozporządzeniem sprzęt elektryczny może być
wprowadzony do obrotu tylko wtedy, gdy nie zagraża bezpieczeństwu. Sprzęt musi być
odpowiednio oznakowany. W sprzęcie elektrycznym lub instrukcji obsługi powinny być
umieszczone podstawowe informacje, których znajomość i przestrzeganie są warunkiem
bezpiecznego użytkowania urządzeń.
Sprzęt elektryczny powinien być zgodny z normami opublikowanymi przez: Międzynarodową
Komisję Elektrotechniczną (IEC), a od chwili członkostwa w Unii Europejskiej na sprzęcie
produkowanym przez polskich przedsiębiorców powinno znaleźć się międzynarodowe
oznakowanie „CE”. Oznacza ono, że sprzęt elektryczny spełnia odpowiednie normy
europejskie. Główne niebezpieczeństwo jakie niesie ze sobą prąd elektryczny, to porażenie
elektryczne.
Prąd o natężeniu:
− poniżej 10 mA - nieszkodliwy,
− ok. 15 mA - podczas przepływu prądu przez ciało następuje skurcz palców można je
jednak samodzielnie oderwać od elementu pod napięciem,
− powyżej 20 mA - silne skurcze mięśni, oderwanie rąk jest niemożliwe, co może być
przyczyną śmierci,
− powyżej 100 mA - migotanie komór i śmierć.
Przy ratowaniu poszkodowanego w pierwszej kolejności należy uwolnić go spod napięcia,
przy zachowaniu środków ostrożności, i następnie udzielić pomocy przedlekarskiej - może to
być sztuczne oddychanie, masaż serca, a następnie zorganizować pomoc lekarską. Natężenie
prądu przepływającego przez organizm zależy od oporu ciała człowieka. Wilgotne ręce są
przyczyną zmniejszenia tego oporu, stąd konieczność odłączania tych urządzeń z zasilania w
trakcie ich mycia. Przyczyną porażenia może być wadliwa instalacja elektryczna, która stanowi
również zagrożenie pożarowe, dlatego też należy pamiętać o systematycznej kontroli instalacji
elektrycznej, sprawdzeniu, czy nie ma uszkodzonych przewodów, czy są zabezpieczone przed
dotykiem. Należy też sprawdzić skuteczność działania samoczynnego wyłączania zasilania.
Instalacja gazowa
Przewody gazowe muszą być zamontowane w miejscu zapewniającym odpowiednią
wentylację. Corocznie powinna być sprawdzana szczelność przepływu gazu. W każdym
gabinecie musi być centralny zawór gazu.
Sterylizacja
Osoby obsługujące i konserwujące urządzenia sterylizacyjne powinny być przeszkolone
w zakresie ich obsługi oraz dobrze znać instrukcję eksploatacyjną. Asystentka stomatologiczna
odpowiadająca za sterylizację w sterylizatorze na suche powietrze (ostatnio rzadko stosowany)
czy w autoklawie musi dokładnie znać zasady obsługi tych urządzeń.
Nieprawidłowe eksploatowanie grozi poważnymi poparzeniami, a szczególnie
niebezpieczny jest autoklaw, gdzie wybuch pary wodnej pod ciśnieniem może nawet zagrażać
życiu lub spowodować trwałe kalectwo.

10
Obsługa sterylizatorów parowych (autoklawów)
Obok każdego autoklawu musi znajdować się instrukcja dotycząca jego obsługi
i podpisana przez pracownika, że został zapoznany z jej treścią. Instrukcja ta oparta jest na
rozporządzeniu MIPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawach ogólnych przepisów bhp (Dz. U.
nr 129, poz. 844, z późniejszymi zmianami).
Uwzględnione tu zostały zagadnienia dotyczące pracownika i pracodawcy:
− obowiązki pracownika przed przystąpieniem do pracy z autoklawem,
− warunki bezpieczeństwa pracy,
− obowiązki w czasie wykonywania pracy,
− obowiązki po zakończeniu pracy.
Gwarancją jałowości (skuteczności sterylizacji) jest:
− zachowanie właściwego toku postępowania z narzędziami, sprzętem medycznym
i materiałem przygotowywanym do sterylizacji. Wszystko to, co ma być wyjaławiane, musi
być idealnie umyte, osuszone, opakowane w specjalistyczne opakowania sterylizacyjne
przeznaczone do danej metody sterylizacji. (Niski wstępny stopień skażenia narzędzi przed
procesem wyjaławiania ma duży wpływ na końcowy efekt. Niedostateczne oczyszczenie
sprzętu utrudnia penetrację czynnika sterylizującego i może prowadzić do tego, że
sterylizacja zawiedzie mimo prawidłowo przeprowadzonego procesu. Dotyczy to
wszystkich metod sterylizacji).
− prawidłowe przeprowadzenie procesu sterylizacji. Zapakowany sprzęt i materiał do
wyjałowienia musi być tak ułożony w komorze urządzenia sterylizującego, aby czynnik
sterylizujący miał dostęp do każdego wyjaławianego elementu. W czasie procesu
sterylizacji muszą być przestrzegane wszystkie parametry sterylizacji ustalone dla
poszczególnych rodzajów wyjaławianych materiałów i narzędzi.
− właściwe postępowanie z materiałem w czasie przechowywania po sterylizacji celem
wyeliminowania możliwości wtórnego zainfekowania wyjałowionych pakietów i zestawów
z narzędziami i sprzętem medycznym.
Metody sterylizacji
Istnieje kilka metod sterylizacji, zarówno wysokotemperaturowej jak i niskotemperaturowej.
Do sterylizacji wysokotemperaturowych zaliczane są:
− sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem (w autoklawie),
− sterylizacja suchym gorącym powietrzem.
W zakresie sterylizacji niskotemperaturowej rozróżnia się:
1. Technologie wykorzystujące tlenek etylenu
− tlenek etylenu/freon,
− tlenek etylenu / hydroksyfreon,
− tlenek etylenu / dwutlenek węgla,
− 100% tlenek etylenu.
2. Technologie niewykorzystujące tlenku etylenu
− pary nadtlenku wodoru,
− plazma gazu,
− ozon,
− kwas nadoctowy,

11
− para formaldehydu,
− promieniowanie jonizujące.
Część z tych metod ma zastosowanie w gabinetach zabiegowych, część w szpitalach lub
sterylizacji w warunkach przemysłowych.
Sterylizacja wysokotemperaturowa
Sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem (w autoklawie)
Najbardziej skuteczną, najmniej szkodliwą i powszechnie dostępną w naszym kraju
metodą sterylizacji jest sterylizacja termiczna w autoklawie. Sprzęt, który może być
wyjaławiany parą wodną pod ciśnieniem, nie powinien być wyjaławiany innymi metodami.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 23 kwietnia 1998 roku w sprawie
wymagań, jakie powinny spełniać prywatne gabinety lekarskie i specjalistyczne, do 31 grudnia
2000 roku wszystkie gabinety zabiegowe muszą być wyposażone w sterylizatory parowe
(autoklawy).
W autoklawach czynnikiem sterylizującym jest nasycona gorąca para wodna
w nadciśnieniu. Sterylizację parą wodną przeprowadza się w dwóch zakresach temperatur:
1. Temperatura 134°C (czas 3,5–7 minut, ciśnienie 2 atmosfery nadciśnienia).
W temperaturze 134°C wyjaławia się:
− narzędzia chirurgiczne,
− bieliznę operacyjną,
− materiał opatrunkowy,
− szczotki do mycia paznokci,
− szkło (przeznaczone do sterylizacji termicznej),
− optykę (z czerwonym kółkiem – przeznaczoną do sterylizacji termicznej).
2. Temperatura 121°C (czas 15–20 minut, ciśnienie 1 atmosfery nadciśnienia)
W temperaturze 121°C wyjaławia się:
− przedmioty gumowe,
− sprzęt z tworzywa sztucznego,
− rękawiczki chirurgiczne.
Parametry temperatury, czasu trwania sterylizacji i ciśnienia uzależnione są od rodzaju
autoklawu. W związku z tym, zawsze przed zakupem aparatury sterylizacyjnej należy się
zapoznać z informacją producenta. Przed rozpoczęciem sterylizacji narzędzi i sprzętu
medycznego również należy sprawdzić w instrukcji producenta, które parametry sterylizacji
dopuszcza do wyjaławiania danego wyrobu. Pozwoli to uniknąć dokonania niewłaściwego
zakupu lub zniszczenie sprzętu medycznego w wyniku zastosowania nieodpowiednich
parametrów sterylizacji.
Uwaga!
Placówki ochrony zdrowia należy wyposażać w sprzęt medyczny, który jest dopuszczony
do stosowania w zakładach służby zdrowia przez COTM (Centralny Ośrodek Techniki
Medycznej). Urządzenia te muszą posiadać odpowiednie świadectwo.

12
Proces sterylizacji
Czas sterylizacji jest elementem składowym procesu (cyklu) sterylizacji, który obejmuje:
− nagrzanie komory autoklawu (i wytworzenie
próżni)
− penetrację pary w załadunku
− utrzymanie temperatury (sterylizacja)
− chłodzenie komory autoklawu (suszenie)
czas sterylizacji (3,5–7 minut)
Ze względu na sposób usuwania powietrza z komory, autoklawy zostały podzielone na
urządzenia grawitacyjne, próżniowe i specjalne.
Autoklawy grawitacyjne
Autoklawy grawitacyjne to przestarzałe rozwiązania techniczne, w którym wytwarzana
para wodna stopniowo wypiera powietrze z komory i załadunku. Proces ten jest bardzo często
niedokładny, w komorze pozostaje znaczna ilość powietrza (nawet 10–15%). Zawarty
w powietrzu tlen i wysoka temperatura w środowisku wilgotnym przyspieszają korozję
narzędzi.
O skuteczności procesu decyduje usunięcie powietrza z komory autoklawu i ze
sterylizowanych w niej przedmiotów. Powietrze zatrzymane w sterylizowanych przedmiotach
(tzw. poduszki powietrzne) utrudnia lub wprost uniemożliwia dotarcie gorącej pary wodnej do
sterylizowanych powierzchni. Autoklawy grawitacyjne wykorzystują zamknięty obieg wody.
Autoklawy próżniowe
W autoklawach próżniowych, dzięki zastosowaniu pomp, powietrze z komory
i umieszczonych w niej przedmiotów jest dokładnie usuwane, a para szybko penetruje
załadunek. Te urządzenia, które mają fazę podciśnienia następczego, lepiej suszą narzędzia
i mają krótszy czas całkowitego trwania cyklu. W autoklawach tych można wyjaławiać
wszystkie wyroby przeznaczone do sterylizacji termicznej we wszystkich dopuszczonych do
sterylizacji termicznej opakowaniach sterylizacyjnych.
Autoklawy kasetowe
Autoklawy kasetowe STATIM są nowoczesnymi, w pełni zautomatyzowanymi, małymi
autoklawami przeznaczonymi do wszystkich gabinetów zabiegowych (np.: ginekologicznych,
stomatologicznych, chirurgicznych, chirurgii jednego dnia). Komorą sterylizacyjną w tych
autoklawach jest kaseta na narzędzia. W komorze – kasecie zawartość powietrza nie
przekracza 2%. Cykl sterylizacyjny trwa ok. 10 minut i może przebiegać w jednej ze
standardowych temperatur: 134°C lub 121°C. W zależności od potrzeb zawartość komory
można poddać procesowi suszenia w czasie ok. 30–40 minut (sterylizacja narzędzi,
endoskopów, materiałów opatrunkowych, wyrobów gumowych lub z tworzyw sztucznych
opakowanych w torebki papierowo - foliowe) lub z niego zrezygnować i wyjaławiać narzędzia
chirurgiczne lub stomatologiczne bez opakowania.
Narzędzia wyjałowione bez opakowania mogą być krótko przechowywane w kasecie do
czasu jej otwarcia. Każdy autoklaw dodatkowo wyposażony jest w wyjmowane i przenośne
kasety i może zaopatrzyć w jałowe narzędzia kilka gabinetów. Po otwarciu kasety, narzędzia
należy w całości zużyć do jednego zabiegu. Jeżeli kaseta z jałowymi narzędziami będzie
otwarta bezpośrednio po zakończeniu procesu sterylizacji, narzędzia należy bezwzględnie od
razu zużyć. Nie wolno ich przechowywać. Wyjątek stanowią tylko narzędzia, które nie będą
używane do zabiegów przebiegających z uszkodzeniem tkanek, np. narzędzia stosowane
do przeglądu diagnostycznego jamy ustnej, metalowe szpatułki, łyżki do wycisków itp.

13
Autoklaw posiada otwarty obieg wody, co oznacza, że w każdym cyklu porcja wody jest
wykorzystywana tylko jeden raz.
Szybkowar
Szybkowar jest autoklawem parowym, w którym w trakcie podgrzewania, z lustra wody
stojącej na dnie urządzenia powstaje para wodna. W autoklawach tych zawartość powietrza
w komorze jest duża, a para mokra. Autoklawy nie dają możliwości suszenia zawartości
komory, a narzędzia po wyjęciu są bardzo mokre, nie można, więc w nich sterylizować
narzędzi w opakowaniach. Autoklawy te znajdują zastosowanie w stomatologii do
wyjaławiania narzędzi diagnostycznych.
Przygotowanie autoklawu do pracy
Pomimo, że autoklaw przeznaczony jest do sterylizacji, czyli niszczenia wszystkich form
drobnoustrojów, należy dbać o szczególną jego higienę oraz o sprawność techniczną. W tym
celu należy:
− Umyć i zdezynfekować komorę autoklawu. Komora każdego autoklawu powinna być raz
dziennie umyta i zdezynfekowana, najlepiej rano, kiedy autoklaw jest jeszcze zimny.
− Umyć i zdezynfekować zbiornik zdemineralizowanej wody. W autoklawach o małej
pojemności, będących wyposażeniem gabinetów zabiegowych, okresowo należy zlać
stojącą wodę w zbiorniku, usunąć ewentualny osad używając do tego celu specjalnych
(zalecanych przez producenta) preparatów, wypłukać pojemnik czystą wodą. Po umyciu,
pojemnik należy uzupełnić świeżą wodą zdemineralizowaną do określonego poziomu.
− Sprawdzić jakość pracy autoklawu. W przypadku sterylizatorów parowych z próżnią
wstępną (będących wyposażeniem szpitali), poza kontrolą każdego procesu przy użyciu
wskaźników chemicznych, konieczna jest codzienna kontrola usunięcia powietrza
z komory. Całkowite usunięcie powietrza ze sterylizowanego pakietu gwarantuje
właściwą penetrację przez parę zawartości sterylizowanego pakietu. Do kontroli stopnia
usunięcia powietrza z komory stosowane są chemiczne testy arkuszowe „Once-a Day® -
Test Sheet” typu Bowie-Dick. Test ten należy wykonać jeden raz dziennie przed
przystąpieniem do pierwszej sterylizacji.
Sposób wypełniania komory autoklawu
Przystępując do załadowania komory autoklawu należy pamiętać, że wielkość pakietów
(zestawów z narzędziami) i sposób ich ułożenia w komorze autoklawu ma istotne znaczenie
dla prawidłowego przebiegu procesu sterylizacji. Aby przebieg procesu był prawidłowy, (aby
sterylizacja była skuteczna), należy z komór autoklawu (po załadowaniu i zamknięciu komory)
całkowicie usunąć powietrze. Jeżeli pakiety i zestawy stanowiące załadunek będą zbyt duże, a
ponadto ciasno ułożone, to mogą stanowić barierę utrudniającą odpowietrzanie i dostęp pary
do przedmiotów poddawanych procesowi sterylizacji. Należy, więc tak układać pakiety, aby
pozostawiać między nimi szpary, które utworzą kanały do swobodnego przepływu pary.
Zestawy z narzędziami powinny być ustawione w taki sposób, aby była między nimi
przestrzeń. Kontenery do narzędzi są tak skonstruowane, aby można było ustawić dwa
kontenery jeden na drugim. Pakiety z narzędziami (bez kontenera), należy oddzielić od siebie
koszyczkami (np. siatkami do narzędzi) lub sterylizować w specjalnych koszykach. Komora
autoklawu nie może być szczelnie wypełniona.
W tych miejscach komory czy pakietu, gdzie zalega powietrze, temperatura pary
(w mieszaninie z powietrzem) jest znacznie niższa od zaprogramowanej temperatury
sterylizacji, a więc przedmioty znajdujące się w tych strefach nie zostaną wyjałowione.

14
Kierunek (sposób), ułożenia pakietów w komorze autoklawu jest zależny od rodzaju
autoklawu. Po zakończonym procesie sterylizacji pakiety i zestawy muszą być suche.
Uwaga!
Jeżeli wyjaławiane są pakiety w torebkach papierowo-foliowych włożone do kosza
sterylizacyjnego, należy uważać na sposób układania tych pakietów.
Optymalny sposób układania przezroczystych opakowań papierowo-foliowych polega
na naprzemiennym układaniu według schematu „folia na folię, papier na papier” (wymiana
powietrza i przenikanie pary może odbywać się tylko przez papier).
Sterylizacja suchym gorącym powietrzem
Sterylizacja sprzętu medycznego suchym gorącym powietrzem dozwolona była tylko do
dnia 31 grudnia 2000 roku. Wszystkie sterylizatory na gorące suche powietrze musiały zostać
do tego terminu zastąpione autoklawami.
Aktualnie w Polsce wszystkie nowe gabinety zabiegowe nie otrzymają pozwolenia na
prowadzenie działalności medycznej - zabiegowej, jeżeli nie będą wyposażone w autoklaw.
Sytuacja gabinetów zabiegowych starych, już funkcjonujących jest dramatyczna. Prawie
wszystkie są one wyposażone w sterylizatory na suche gorące powietrze (bez wymuszonego
obiegu powietrza), często przestarzałe, wysłużone i często ulegające awariom. Sterylizacja
w takich warunkach odbywa się jakby na oko. Nigdy nie wiadomo, czy proces
przeprowadzony został do końca prawidłowo, czy w czasie jego prowadzenia został
wyłączony prąd i urządzenie przestało działać. Często obserwuje się, że proces sterylizacji jest
prowadzony (ze względów „oszczędnościowych” i bezmyślności personelu) przy przepełnionej
komorze.
Nowocześniejsze urządzenia są wyposażone w czujniki elektroniczne, które na
odpowiednim wydruku rejestrują jakość przeprowadzonej sterylizacji lub informują, że
sterylizacja została wykonana źle.
Czynnikiem wyjaławiającym w wymienionej metodzie sterylizacji jest wysoka temperatura
(160°C–200°C). Czas sterylizacji w urządzeniach z naturalnym obiegiem powietrza wynosi
150 minut w temperaturze 160°C, 45 minut w temperaturze 180°C. Czas sterylizacji w
urządzeniach z wymuszonym obiegiem powietrza wynosi 120 minut w temperaturze 160°C, 30
minut w temperaturze 180°C.
Proces sterylizacji obejmuje: czas podgrzania komory z załadunkiem, czas wyrównania
temperatury, czas sterylizacji. Całkowity czas procesu sterylizacji może trwać około
255 minut.
Wady sterylizacji suchym gorącym powietrzem:
− Suche ciepło gorzej zabija drobnoustroje od ciepła wilgotnego (powietrze jest złym
przewodnikiem ciepła, dyfuzja i penetracja ciepła w komorze sterylizatora wewnątrz
załadunku jest powolna - stąd długi czas sterylizacji). W komorze sterylizatora między
poszczególnymi miejscami występują różnice temperatur wynikające z rozmieszczenia
grzałek (różnice mogą wynosić nawet do 15°C). W aparatach bez wymuszonego obiegu
powietrza mogą się tworzyć tzw. kieszenie powietrza, gdzie różnica temperatur może być
jeszcze większa.
− Sterylizatory można otworzyć w dowolnym okresie procesu sterylizacji (ze względu na
brak blokady drzwi). Konsekwencją tego jest przerwanie procesu sterylizacji
i nieskuteczność procesu.
− Ze względu na wysoką temperaturę nie można wyjaławiać sprzętu wykonanego
z tworzywa sztucznego, gumy, tkanin, gazy itp.

15
− Długi czas sterylizacji powoduje niszczenie narzędzi chirurgicznych oraz wydłużenie czasu
przygotowania ich do zabiegu. Jest to metoda nieekonomiczna, energochłonna
i czasochłonna).
− Długi jest czas stygnięcia wyjałowionych narzędzi.
Negatywne przykłady:
1. Wyjaławianie narzędzi i sprzętu medycznego niedokładnie przygotowanego
(tzn. niedokładnie zdezynfekowanego, źle umytego - z pozostałościami tkanek lub śladami
krwi, nieosuszonego).
2. Wyjaławianie narzędzi i sprzętu medycznego nieopakowanego lub źle opakowanego (złą
techniką, w nieodpowiednie opakowania).
3. Powszechne wyjaławianie sprzętu i materiału medycznego w (zdeformowanych) puszkach
Schimmelbuscha i korzystanie z nich przez długi okres czasu (często przez cały dzień) –
do tzw. zużycia całej zawartości, pomimo, że puszka w ciągu tego okresu czasu jest
wielokrotnie otwierana i zamykana, a czasem z puszki korzysta kilka osób wybierając
„jałowy” materiał przy użyciu np. pęsety ze słoiczka, która dodatkowo infekuje
wyjmowaną zawartość puszki.
4. Zaniedbywanie obowiązku mycia i dezynfekcji komory autoklawu (personel medyczny
wychodzi z założenia, że jeżeli autoklaw służy do wyjaławiania, nie trzeba go myć ani
dezynfekować.
5. Rzadkie wymienianie wody zdemineralizowanej w zbiorniku wody.
6. Nieodpowiednie wypełnianie komory autoklawu.
7. Powszechne stosowanie sterylizacji suchym gorącym powietrzem.
8. Dokładanie narzędzi do sterylizatora na suche gorące powietrze w czasie trwania cyklu
sterylizacji.
9. Chłodzenie gorących, nieopakowanych narzędzi przy uchylonym oknie, włączonym
wentylatorze lub przez polewanie zimną wodą (z butelki, która była dużo wcześniej
otwarta).
10. Wykonywanie sterylizacji w niesprawnych sterylizatorach.
Sterylizacja niskotemperaturowa
Narzędzia i sprzęt medyczny, które są wykonane z materiałów wrażliwych na wysoką
temperaturę, powinny być wyjaławiane jedną z metod sterylizacji niskotemperaturowej.
Sterylizacja niskotemperaturowa niesie ze sobą szereg problemów technicznych
i technologicznych. Nie ma czynników, które byłyby doskonale biobójcze i obojętne dla
człowieka i środowiska. Sterylizacja niskotemperaturowa ma pomimo swoich zalet, wiele wad
i ograniczeń w stosowaniu. Przed dokonaniem zakupu sterylizatora niskotemperaturowego
należy zapoznać się z samą technologią sterylizacji oraz warunkami zapewniającymi
bezpieczeństwo zarówno dla pacjentów jak i dla personelu obsługującego sterylizator.
Sterylizacja tlenkiem etylenu
Tlenek etylenu jest stosowany głównie w szpitalach (do wyjaławiania sprzętu medycznego
wielokrotnego użycia wykonanego z materiałów termolabilnych) i w przemyśle medycznym
(do wyjaławiania narzędzi i sprzętu medycznego jednorazowego użycia).
Tlenek etylenu
− jest gazem o bardzo silnym działaniu bakteriobójczym (niszczącym nawet przetrwalniki
czyli spory),

16
− jest gazem „przenikliwym”(ma zdolność przenikania i wnikania w głąb tworzyw,
w związku z czym dociera do przedmiotów o skomplikowanej budowie, do trudno
dostępnych przestrzeni w ich wnętrzu),
− ma zdolność wnikania (adsorpcji) w głąb tworzywa (może zalegać w zależności od ich
rodzaju, od kilku godzin do kilku dni),
− jest związkiem toksycznym (toksyczne są również produkty jego rozkładu; może być
przyczyną hemolizy krwinek, martwicy tkanek).
Uwaga!
Wyjaławianie tlenkiem etylenu nie może być stosowane do powtórnej sterylizacji sprzętu
jednorazowego użycia. Jak nazwa wskazuje, sprzęt ten może być wykorzystywany tylko jeden
raz.
Degazacja
Z uwagi na dużą toksyczność, karcinogenność i mutagenność tlenku etylenu, należy
zachowywać szczególne środki ostrożności w czasie jego używania. Związki toksyczne muszą
być usunięte z wyjałowionych przedmiotów przed ich użyciem.
Proces degazacji w prawidłowych warunkach magazynowania (w temperaturze
pokojowej, w dobrze przewietrzanym pomieszczeniu) trwa ok. 7 dni lub dłużej w zależności
od rodzaju wyjaławianego sprzętu. Dopiero po ok. 7 dniach można uzyskać pewność, że gaz
został usunięty z wyjałowionych przedmiotów. Degazację można skrócić do kilkunastu godzin
(ok.12 godzin) w wyższej temperaturze (60°C) w specjalnym urządzeniu zwanym aeratorem.
Uwaga!
Pomieszczenie, w którym przeprowadza się degazację powinno być dobrze przewietrzane
(klimatyzowane), powinna być utrzymywana stała temperatura i wilgotność powietrza,
w pomieszczeniu nie powinni przebywać ludzie (szczególnie kobiety ciężarne).
Nieprzestrzeganie warunków degazacji stanowi zagrożenie zarówno dla personelu jak i dla
pacjentów.
1. Nie przestrzeganie okresu i warunków degazacji sprzętu wyjaławianego tlenkiem etylenu.
2. Używanie sprzętu (szczególnie do zabiegów i badań endoskopowych) bezpośrednio po
wyjęciu ze sterylizatora gazowego.
3. Prowadzenie bardzo krótkiej „ degazacji” w pomieszczeniu, w którym przebywają ludzie
(w sali zabiegowej, sali operacyjnej lub pokoju socjalnym personelu).
4. Spożywanie posiłków w pomieszczeniu, w którym odbywa się sterylizacja tlenkiem
etylenu lub degazacja.
5. Nieodpowiednie odprowadzenie gazów w pomieszczeniu, w którym prowadzona jest
sterylizacja.
6. Przechowywanie wyjałowionych opakowań w pomieszczeniu o dużej wilgotności powietrza.
7. Stosowanie nieodpowiednich opakowań do sterylizacji tlenkiem etylenu.
8. Wielokrotne sterylizowanie sprzętu jednorazowego użycia.
Sterylizacja plazmowa
Sterylizacja plazmowa jest jedną z nowszych technologii sterylizacji. Plazma jest
to wysoce zjonizowany gaz, który powstaje w warunkach głębokiej próżni pod wpływem fal
elektromagnetycznych (mikrofale lub fale radiowe). Najczęściej stosowanym gazem
macierzystym do wytwarzania plazmy jest nadtlenek wodoru. Plazma uzyskiwana z nadtlenku

17
wodoru została wykorzystana w sterylizatorze STERRAD 100. Po wytworzeniu próżni
w komorze następuje wytrysk nadtlenku wodoru do komory, jego parowanie i dyfuzja.
Cząsteczki H202 osiadają na sprzęcie. Jest to pierwsza faza biobójcza. Następnie włączane
jest źródło energii o wysokiej częstotliwości i z obecnego w komorze nadtlenku wodoru jest
wytwarzana plazma. Jest to druga faza biobójcza (faza plazmy), w której efekcie osiągany
jest poziom sterylizacji. Trwa ona 10-15 minut w maksymalnej temperaturze 44°C. Na koniec
procesu następuje faza wentylacji oraz wyrównanie ciśnień. Cały cykl sterylizacji trwa około
75 minut i przebiega w temperaturze około 40°C.
Wyjałowiony sprzęt medyczny nie wymaga aeracji (degazacji), końcowymi produktami
procesu są tlen i para wodna. Sterylizacja plazmowa działa skutecznie, przyjaźnie dla ludzi
i środowiska naturalnego, nie pozostawia toksycznych odpadów. W sterylizacji plazmowej
można wyjaławiać:
− opakowane (w opakowanie Tyvek) instrumenty metalowe wrażliwe na wysoką
temperaturę i wilgoć
− opakowane (w opakowanie Tyvek) narzędzia z materiałów termowrażliwych.
W sterylizacji plazmowej nie można wyjaławiać:
− materiałów zawierających celulozę,
− materiałów porowatych (o wysokiej absorpcyjności),
− płynów,
− materiałów, które są łatwo rozkładane przez substancje utleniające jak np. nadtlenek
wodoru,
− sprzętu o zamkniętych z jednej strony przewodach.
Sterylizacja sprzętu o średnicy poniżej 3 mm i długości powyżej 30 cm wymaga
zastosowania dodatkowego ładunku H202.
Sterylizacja w ciekłym kwasie nadoctowym
Kolejną niskotemperaturową technologią jest sterylizacja sprzętu i urządzeń medycznych
(w systemie STERIS), która wykorzystuje ciekły kwas nadoctowy generowany z nabojów
jednorazowego użycia. Czas sterylizacji trwa 12 minut, całkowity czas sterylizacji
z 4-krotnym płukaniem jałową wodą po sterylizacji trwa 28 minut, temperatura procesu
wynosi 50–55°C. System STERIS przeznaczony jest do wyjaławiania sprzętu medycznego
z materiałów termowrażliwych, np. endoskopów, sprzętu anestezjologicznego, precyzyjnych
urządzeń metalowych itp.
Ponieważ wyjałowienie sprzętu i urządzeń medycznych odbywa się poprzez zanurzenie
w roztworze sterylizującym, system STERIS instaluje się w pobliżu miejsca używania sprzętu
wyjaławianego w ten sposób.
Uwaga!
Sprzęt wyjałowiony w ciekłym kwasie nadoctowym powinien być bezpośrednio
po wyjałowieniu użyty do zabiegu operacyjnego (diagnostycznego), ponieważ nie jest
wyjaławiany w opakowaniu. Brak możliwości stosowania opakowań stwarza ryzyko wtórnego
zakażenia oraz uniemożliwia przechowywanie sprzętu po zakończeniu sterylizacji. (Sprzęt jest
wyjaławiany w specjalnej kasecie i zachowuje jałowość do chwili wyjęcia kasety z urządzenia).
Ten rodzaj sterylizacji daje możliwość stosunkowo szybkiego przygotowania do badania
czy zabiegu np. endoskopu - przeznaczonego do natychmiastowego użycia. Pozostaje jednak
pewna wątpliwość naukowców, czy zgodnie z definicją norm europejskich urządzenie STERIS
można nazwać sterylizatorem? (Wyjałowienie to proces, w wyniku, którego uzyskuje się

18
jałowość oraz istnieje duże prawdopodobieństwo utrzymania stanu jałowości, co jest możliwe
tylko w przypadku wyjaławiania sprzętu w opakowaniu sterylizacyjnym).
Sterylizacja formaldehydem
Metoda sterylizacji formaldehydowej przebiega w podciśnieniu. Czynnikiem
sterylizującym jest formaldehyd i para wodna o niskiej temperaturze (48–75°C).
Formaldehyd jest aktywny wyłącznie powierzchniowo, słabo penetruje. Należy
przeprowadzić go w stan gazowy, aby mógł dotrzeć do skomplikowanych powierzchni, czy
długich wąskich świateł. Ułatwieniem takiego działania jest wielokrotna zmiana ciśnień
podczas procesu sterylizacji. W procesie sterylizacji formaldehydowo-parowej najpierw
wytwarzana jest próżnia wstępna w sposób pulsacyjny. Następnie komora wraz z załadunkiem
„przepłukiwana” jest wielokrotnymi pulsami pary; dostarczany jest formaldehyd, komora
utrzymywana jest w warunkach próżniowych - gaz penetruje załadunek. Po tej fazie następują
kilkakrotne pulsacje pary i formaldehydu. Zmiany ciśnienia zapewniają penetrację gazu w głąb
wyjaławianego sprzętu. W końcowym etapie procesu znajdujący się w komorze i załadunku
formaldehyd jest wypłukiwany za pomocą pary wodnej, następnie przepłukiwany i suszony
jałowym powietrzem.
Formaldehyd jest toksyczny, mutagenny i prawdopodobnie karcinogenny. Przyjmuje się,
że sprzęt po wyjałowieniu nie wymaga aeracji. (W Szwajcarii zalecany jest 3-4 dniowy okres
degazacji.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznaczają terminy: sterylizacja, aseptyka?
2. Jakie znasz metody sterylizacji?
3. Jakie są zasady przeprowadzenia sterylizacji chemicznej?
4. Na czym polegają fizyczne metody sterylizacji?
5. W jaki sposób przygotujesz stanowisko pracy do sterylizacji?
6. W jaki sposób przygotujesz instrumenty stomatologiczne, materiały opatrunkowe, bieliznę
zabiegową do sterylizacji?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj sterylizację suchym powietrzem i tlenkiem etylenu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować dokładnie materiał nauczania z poradnika dla ucznia,
2) narysować tabelkę wg wzoru,
3) uzupełnić tabelkę,
4) zaprezentować wyniki.

19
Suche powietrze Tlenek etylenu
zalety
wady
Wyposażenie stanowiska pracy:
− kartka papieru,
− tabelka,
− długopis.
Ćwiczenie 2
Na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 03.07.2001 r. (Dz. U. nr 120/01,
poz. 1276) wypisz warunki technologiczne jakie powinny spełniać urządzenia elektryczne
znajdujące się w gabinecie stomatologicznym.
2) przeanalizować treść Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 03.07.2001r. (Dz. U. nr
120/01, poz. 1276) pod kątem zadania z ćwiczenia,
3) wypisać warunki technologiczne jakie powinny spełniać urządzenia elektryczne znajdujące
się w gabinecie stomatologicznym,
4) zaprezentować wyniki.
− kartka papieru,
− Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 03.07.2001 r.,
− długopis,
− poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Z poradnika dla ucznia wypisz negatywne przykłady degazacji. Określ, w jaki sposób
należy postępować po sterylizacji tlenkiem etylenu.
2) wypisać negatywne przykłady degazacji,
3) określić sposoby prawidłowego postępowania po sterylizacji tlenkiem etylenu,
4) pracę przedstawić na forum klasy.

20
− kartka papieru,
− długopis,
− poradnik dla ucznia
− literatura zgodna z wykazem.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) posłużyć się podstawową terminologią z zakresu aseptyki i sterylizacji?  
2) określić zasady aseptyki i antyseptyki?  
3) określić zasady sterylizacji?  
4) charakteryzować metody sterylizacji?  
5) określić konieczność przestrzegania higieny rąk, zgodnie
z obowiązującymi procedurami?  
6) stosować przepisy BHP, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska?  

21
4.2. Zasady przygotowania instrumentów, materiałów
opatrunkowych i bielizny zabiegowej do sterylizacji.
Zasady sterylizacji w autoklawie. Kontrola procesu
sterylizacji, rodzaje wskaźników.
4.2.1. Materiał nauczania
Przygotowanie do wyjałowienia (mycie, osuszanie, pakowanie)
Mycie
Wszystkie narzędzia chirurgiczne oraz sprzęt medyczny (również do badań i zabiegów
endoskopowych) po zakończeniu dezynfekcji należy wyjąć wraz z sitem z roztworu
dezynfekcyjnego, chwilę potrzymać sito nad wanną do dezynfekcji, aby narzędzia a lekko
„obciekły” z roztworu dezynfekcyjnego a następnie sito wstawić do zlewozmywaka
(dwukomorowego, dość głębokiego) przeznaczonego do mycia narzędzi i sprzętu
medycznego. Jeżeli w gabinecie zabiegowym używane są znaczne ilości narzędzi i dezynfekcję
przeprowadza się w wannach o dużej pojemności, narzędzia powinny być dezynfekowane na
specjalnych siatkach do narzędzi. Siatki w całości należy wyjąć z sita i wstawić do
zlewozmywaka.
Uwaga!
W czasie ręcznego mycia należy zachować szczególne środki ostrożności:
− narzędzia należy myć w odzieży ochronnej (w nieprzemakalnym fartuchu, rękawicach
gospodarczych, oczy należy osłonić okularami ochronnymi lub specjalną maską
posiadającą osłonę oczu)
− nie wolno narzędzi przekładać z siatki lub sita do zlewozmywaka (aby uniknąć możliwości
skaleczenia)
− narzędzia należy myć biorąc do rąk pojedyncze narzędzia
− w czasie mycia unikać rozpryskiwania wody (ustawić delikatny strumień wody, narzędzia
trzymać w taki sposób, aby w czasie mycia szczotką wymyć zanieczyszczenia
a jednocześnie nie powodować rozpryskiwania wody).
Wszystkie narzędzia, które były nawilżane („myte”) w myjniach ultradźwiękowych
bezwzględnie muszą być umyte ręcznie.
Mycie narzędzi powinno się odbywać pod strumieniem chłodnej lub letniej wody (gorąca
woda, powyżej 40°C powoduje ścinanie się białka, co uniemożliwia skuteczne umycie
narzędzi), przy użyciu szczoteczki (takiej jak do mycia paznokci) przeznaczonej wyłącznie do
mycia narzędzi. Bardzo zabrudzone elementy, np. zamki, zawiasy można umyć emulsją
czyszczącą przy użyciu małej szczoteczki (takiej jak do mycia zębów) a następnie narzędzia
trzeba dokładnie wypłukać. Po zakończeniu mycia wszystkich narzędzia, szczoteczki również
należy dokładnie wypłukać a następnie zdezynfekować. Po dezynfekcji ponownie wypłukać
i wysuszyć. Pozostawienie wilgotnej, niewypłukanej i niezdezynfekowanej szczoteczki
spowoduje mnożenie się drobnoustrojów na jej powierzchni, co przyczyni się do wtórnego
infekowania kolejnych narzędzi. Niedokładne umycie narzędzi, pozostawienie zanieczyszczeń
na ich powierzchni uniemożliwi skuteczną sterylizację i spowoduje trudne do usunięcia
„przebarwienia” będące wynikiem „przypalenia nieczystości”.

22
− Mycie narzędzi w gorącej wodzie.
− Mycie narzędzi w stojącej wodzie (np. w misce) i nie płukanie ich po umyciu.
− Mycie narzędzi brudną szczoteczką.
− Mycie narzędzi gołymi rękami (oraz nie stosowanie ochrony osobistej: fartucha foliowego
i ochrony dla oczu).
− Mycie narzędzi w tym samym zlewie (lub umywalce), który służy do mycia rąk personelu.
− Używanie myjek ultradźwiękowych jako jedynej metody mycia instrumentarium.
− Ręczne przekładanie narzędzi z naczynia, w którym odbywała się dezynfekcja do
zlewozmywaka.
Osuszanie
Narzędzia chirurgiczne, narzędzia endoskopowe i sprzęt medyczny (w tym do badań
i zabiegów endoskopowych) po dezynfekcji i dokładnym umyciu muszą być osuszone. Drobny
sprzęt i narzędzia medyczne można osuszać używając do tego celu czystej, bawełnianej
ściereczki lub ciepłego powietrza w tzw. suszarce. Susząc sprzęt w suszarce należy zwracać
uwagę na rodzaj materiału, z którego wykonany jest sprzęt do sterylizacji. Nie można suszyć w
suszarkach niektórych narzędzi endoskopowych, światłowodów i optyk, ponieważ wysoka
temperatura może je uszkodzić.
Narzędzia do badań i zabiegów endoskopowych, które mają kanały, należy osuszyć
powietrzem podawanym z urządzenia pistoletowego lub specjalnej pompki.
Celem osuszenia narzędzi, instrumentarium endoskopowego oraz sprzętu medycznego jest
usunięcie wilgoci (wody), która może:
− zamoczyć opakowanie sterylizacyjne,
− stanowić barierę dla czynnika sterylizującego (dotyczy sprzętu posiadającego kanały),
− spowodować osad (plamy).
Rys. 1. Samoprzylepne torebki ochronne [7]

23
− Nie osuszanie narzędzi przed sterylizacją.
− Osuszanie narzędzi ściereczką służącą do wycierania rąk lub naczyń kuchennych.
− Osuszanie narzędzi brudną ściereczką (rzadko zmienianą).
Pakowanie
Narzędzia chirurgiczne, sprzęt medyczny, materiał opatrunkowy czy serwety zabiegowe,
czyli wszystko to, co będzie wykorzystane do przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego,
badania lub zabiegu aseptycznego (co będzie miało kontakt z uszkodzonymi tkankami) musi
być wyjałowione po uprzednim opakowaniu.
Obecnie dostępny jest szeroki asortyment opakowań zarówno jednorazowego jak
i wielorazowego użycia.
Tabela 1. Rodzaje opakowań sterylizacyjnych
Opakowanie jednorazowego użycia: Opakowania wielorazowego użycia:
− torebki papierowo – foliowe,
− rękawy papierowo – foliowe,
− torebki papierowe,
− papier krepowany,
− papier gładki,
− włóknina,
− folia poliamidowa,
− folia polietylenowa,
− folia poliestrowa,
− folia polipropylenowa,
− opakowania Tyvek – folia,
− torebki włókninowo-foliowe.
− kontenery do sterylizacji i z filtrem,
− kontenery do sterylizacji z zaworem.
Wybór rodzaju opakowania zależy od metody wyjaławiania. Zawsze przed dokonaniem
zakupu opakowań sterylizacyjnych należy się zapoznać z wykazem opakowań sterylizacyjnych,
które zostały pozytywnie zaopiniowane przez Państwowy Zakład Higieny oraz z zaleceniami
producentów poszczególnych rodzajów opakowań. Należy wziąć również pod uwagę rodzaj
sterylizatora, w który jest wyposażony gabinet zabiegowy.
Obecnie dostępne są opakowania do sterylizacji termicznej w autoklawie, do sterylizacji
tlenkiem etylenu, formaldehydem, plazmą H202 i gorącym suchym powietrzem.
Stosowanie opakowań sterylizacyjnych ma wpływ na stworzenie bezpiecznych warunków
do leczenia i diagnozowania pacjentów a tym samym do poprawy jakości świadczonych usług
medycznych. Przygotowane pakiety powinny być dostosowane do potrzeb danego gabinetu
zabiegowego, przy czym należy pamiętać, że pakiet nie może być większy niż potrzebny dla
jednego pacjenta (jednego zabiegu czy badania).
Opakowanie sterylizacyjne powinno:
− umożliwić odpowiednie dla danego procesu sterylizacyjnego ułożenie sprzętu,
− zapewnić pełne bezpieczeństwo mikrobiologiczne dla pacjenta (zapobiec wtórnemu
zainfekowaniu po wyjałowieniu - przed użyciem do zabiegu czy badania),
− umożliwić pewne zamknięcie zawartości,
− nie ulegać zniszczeniu w procesie sterylizacji,
− umożliwiać przenikanie czynnika sterylizującego do jego wnętrza i wyjałowienia
zawartości,

24
− zapewnić suszenie zawartości opakowania w systemie zamkniętym, bez dostępu powietrza
atmosferycznego,
− eliminować możliwość przenikania niepożądanych substancji (np. z nadruku, kleju, testu
chemicznego) do wnętrza jałowego opakowania,
− zapewnić szczelność w czasie przechowywania (od chwili wyjęcia ze sterylizatora do
chwili użycia do zabiegu czy badania),
− umożliwić bezpieczny transport pomiędzy miejscem wyjałowienia a miejscem
wykorzystania do zabiegu czy badania.
Rys. 2. Rękawy i torebki papierowo-foliowe [7]
Uwaga!
Opakowania jednorazowego użycia mogą być wykorzystywane tylko jeden raz, tzn. wyłącznie
do jednej sterylizacji, ponieważ:
− kilkakrotne składanie czy pakowanie i sterylizowanie powoduje osłabienie struktury
opakowania,
− wszelkie manipulacje przy opakowaniach (pakietach) w czasie transportu
i przechowywania mogą być przyczyną uszkodzeń mechanicznych papieru czy włókniny,
− opakowanie, które było w gabinecie zabiegowym lub w sali operacyjnej (np. w sali
operacyjnej chirurgii jednego dnia) mogło mieć kontakt z materiałem biologicznym
(zakaźnym) pochodzącym od pacjenta,
− papier stanowi filtr przepuszczający parę i jego pory zwężają się w czasie procesu
sterylizacji termicznej, tworząc barierę dla bakterii, co uniemożliwia powtórne stosowanie
opakowania.
W przypadku przerwania procesu sterylizacji (w razie awarii autoklawu czy otwarcia np.
sterylizatora na gorące suche powietrze w trakcie sterylizacji sprzętu) należy sprzęt ponownie
opakować i poddać procesowi sterylizacji.

25
Sposoby pakowania sprzętu przygotowywanego do wyjałowienia
Pakowanie w torebki papierowo-foliowe i rękawy papierowo-foliowe
Narzędzia do niewielkich zabiegów chirurgicznych (typu: usunięcie paznokcia, usunięcie ciała
obcego, wykonanie opatrunku, nacięcie ropnia itd.) można pakować w formie małego zestawu
(razem z gazikami) na tacy perforowanej włożonej do torebki papierowo - foliowej lub
pojedynczo zapakowane - w jedną torebkę (np. do takich zabiegów jak: usunięcie szwów
chirurgicznych, sączka, zęba itd.).
Zasady pakowania w torebki i rękawy papierowo-foliowe:
1. Torebka lub odcięty rękaw papierowo foliowy powinien być nieco większy niż narzędzie
(lub inna zawartość opakowania np. serwety zabiegowe, gaziki itp.).
2. Torebka (rękaw) musi być dopasowany do objętości wyjaławianej zawartości
(opakowanie nie może być za luźne ani za ciasne - nieodpowiednia wielkość opakowania
może wpływać na zmiany ciśnienia podczas sterylizacji).
3. Torebka (odcięty rękaw) może być napełniona do 3/4 objętości opakowania (między
wyjaławianym sprzętem a zgrzewem musi być ok. 3 cm odstępu; jeżeli odstęp będzie
mniejszy, wówczas nie będzie możliwe wykonanie zgrzewu o odpowiedniej szerokości, co
wpłynie na to, że torebka może ulec rozerwaniu lub zgrzew przypadnie na samym brzegu
opakowania i uniemożliwi to bezpieczne otworzenie torebki po wyjałowieniu - ponieważ
nie będą zostawione tzw. „listki”).
4. Torebka musi być zamknięta przy użyciu zgrzewarki do folii lub samoprzylepnego paska
(torebka samoprzylepna).
5. Rękaw papierowo-foliowy musi być zamknięty przy użyciu zgrzewarki na obu odciętych
brzegach (przy czym należy pamiętać o tym, aby na brzegu zgrzewanym w drugiej
kolejności zostawić margines ok. 2 cm mierząc od linii zgrzewu do linii odcięcia rękawa.
Ma to duże znaczenie w czasie otwierania opakowania na jałowo). Ostre końcówki
narzędzi powinny być zabezpieczone osłonką z drenika gumowego, papierową nakładką
lub kawałkiem papieru sterylizacyjnego w celu uchronienia opakowania przed
przedziurawieniem ostrymi końcówkami narzędzi).
6. Narzędzia do drobnych zabiegów chirurgicznych lub badań diagnostycznych oraz do
zabiegów stomatologicznych typu usunięcie zęba, usunięcie korzenia, nacięcie ropnia
mogą być pakowane w pojedynczą torebkę papierowo-foliową.
7. Narzędzia i sprzęt medyczny (dreny, przewody elektryczne itp.) materiał opatrunkowy,
bielizna operacyjna przeznaczone do wszystkich zabiegów operacyjnych muszą być
pakowane w podwójne opakowanie papierowo - foliowe. Torebka mniejsza powinna być
włożona do większej. Można lekko zawinąć brzegi mniejszej torebki, tak, aby zmieściła się
ona w torebce większej o jeden numer. W czasie pakowania należy pamiętać o tym, aby
warstwy torebek były względem siebie dobrze ułożone. To znaczy, że strona papierowa
jednej torebki powinna się stykać ze stroną papierową drugiej torebki, a strona foliowa
jednej torebki ze stroną foliową drugiej torebki (zawartość torebki wewnętrznej musi być
widoczna przez dwie warstwy folii). Wymiana powietrza i przenikanie pary może
odbywać się tylko przez papier.
Podwójne opakowanie:
− przedłuża okres przechowywania i przydatności do użycia,
− chroni opakowanie wewnętrzne (mniejsze) przed zanieczyszczeniem związanym
z długim okresem przechowywania, co zmniejsza ryzyko zanieczyszczenia podczas
otwierania wewnętrznego opakowania,
− chroni jałową zawartość opakowania wewnętrznego przed przypadkowym
zabrudzeniem w czasie podawania przez osobę pomagającą pielęgniarce

26
przygotowującej zestaw narzędzi do operacji (pielęgniarka w jałowym ubraniu
odbiera od osoby pomagającej całą wewnętrzną torebkę i rozpakowuje ją na stoliku
zabiegowym w bezpiecznych warunkach. Jeżeli np. dreny i przewody elektryczne do
zabiegów endoskopowych będą zapakowane w pojedyncze opakowanie, wówczas
w czasie otwierania jedynego opakowania może dojść do zainfekowania zawartości
pakietu. Szczególnie często sytuacja taka ma miejsce, kiedy czynnościom
przygotowawczym towarzyszy pośpiech.
Jeżeli gabinet lekarski dysponuje dużą ilością drobnego sprzętu, który „może być
wyjałowiony na zapas” lub wyjaławiane narzędzia są stosunkowo rzadko wykorzystywane
w gabinecie a zawsze muszą być jałowe, ponieważ nie wiadomo, kiedy będą konieczne do
natychmiastowego użycia, można narzędzia te (podwójnie zapakowane) włożyć do
dodatkowej torebki osłonowej, najlepiej z fałdą. Pozwoli to na zachowanie jałowości przez
dłuższy okres czasu, pod warunkiem, że będą spełnione zalecenia dotyczące przechowywania
jałowego sprzętu.
Wskazane jest wkładanie do każdego wyjaławianego pakietu (szczególnie do większych
zabiegów) chemicznego wskaźnika kontroli skuteczności procesu sterylizacji.
Rys. 3. Rękawy i torebki papierowo-foliowe z fałdą [7] Rys. 4. Torebki papierowe z fałdą [7]
Pakowanie w papier sterylizacyjny lub włókninę
Narzędzia i sprzęt medyczny do większych zabiegów przygotowane w formie zestawu
zasięgowego na tacy perforowanej mogą być zalakowane w papier sterylizacyjny krepowany
lub gładki oraz we włókninę. Na rynku dostępne są opakowania z papieru czy włókniny
w kolorze zielonym, niebieskim i białym. Kolory te są kolorami umownie stosowanymi do
oznakowania tego, co jest jałowe i tego, co jest czyste. Każdy pakiet musi być zapakowany
w dwie warstwy (2 arkusze) papieru lub włókniny.

27
Uwaga!
Należy pamiętać, aby w czasie przechowywania wyjałowionych torebek papierowo-foliowych
nie wiązać ich ciasnymi gumkami, które mogą być przyczyną uszkodzeń opakowania.
Uwaga!
Należy pamiętać o tym, aby warstwę wewnętrzną stanowił zawsze papier lub włóknina
w kolorze zielonym symbolizującym jałowość, a warstwę zewnętrzną papier lub włóknina
w kolorze niebieskim lub białym symbolizującym czystość. Opakowanie zewnętrzne (niebieskie
lub białe) może otworzyć osoba pomagająca - asystująca do zabiegu, natomiast opakowanie
wewnętrzne (zielone) może otworzyć osoba, która ma nałożone przynajmniej jałowe
rękawiczki lub jest ubrana w jałowe ubranie operacyjne.
Rys. 5. Zgrzewarka [7]
Zasady pakowania w papier sterylizacyjny i włókninę
1. Do pakowania zestawów każdorazowo należy używać nowych arkuszy papieru lub
włókniny w arkuszach.
2. Arkusze papieru lub włókniny muszą być przechowywane w stanie rozwieszonym (na
specjalnym stojaku. Nie mogą być składane np. w kostkę, rulony związane mocną gumką itp.)
3. Arkusze papieru lub włókniny muszą być dobrane (dopasowane) do wielkości
pakowanego zestawu.
4. Każdy pakiet powinien być zapakowany w dwie warstwy papieru sterylizacyjnego lub
dwie warstwy włókniny.
5. Jako opakowanie zewnętrzne powinien być używany papier lub włóknina w kolorze
niebieskim lub białym; jako opakowanie wewnętrzne - papier lub włóknina w kolorze
zielonym.
6. Do każdego pakietu powinien być włożony chemiczny wskaźnik kontroli skuteczności
sterylizacji.
7. Każdy pakiet powinien być zamknięty przy użyciu taśmy samoprzylepnej będącej
jednocześnie sprawdzianem sterylizacji.
8. Każdy pakiet powinien zawierać informację o jego zawartości (powinien być opisany
specjalnym pisakiem).
9. Każdy pakiet powinien zawierać informację o osobie przygotowującej pakiet (czytelny
podpis).
10. Na każdym pakiecie powinna być umieszczona data wyjałowienia i data ważności pakietu.
11. Każdy pakiet powinien zawierać ilość narzędzi, sprzętu medycznego, materiału
opatrunkowego niezbędnych do wykonania jednego zabiegu (badania) i musi być zużyty w
całości do jednego zabiegu (badania).

28
Sposoby przygotowania pakietów
Sposób I
Rys. 6. Sposoby przygotowania pakietów I [7]

29
Sposób II
Rys. 7. Sposoby przygotowania pakietów II [7]
Pakowanie w kontenery metalowe
Opakowaniami wielorazowego użycia przeznaczonymi do wyjaławiania narzędzi, sprzętu
medycznego, materiałów opatrunkowych bielizny zabiegowej (operacyjnej) są kontenery.
Obecnie dostępne są kontenery o zróżnicowanej pojemności od bardzo małych do dużych.
Kontenery zapewniają pełne bezpieczeństwo mikrobiologiczne pod warunkiem, że są
prawidłowo używane. Istnieją dwa rodzaje kontenerów: kontenery z filtrem i kontenery
z zaworem.
Kontenery z filtrem posiadają jeden lub kilka bakterioszczelnych papierowych filtrów,
które muszą być używane do każdej sterylizacji świeże – nowe. Papierowe filtry umożliwiają

30
działanie czynnika sterylizującego w czasie procesu sterylizacji, a po jego zakończeniu
uniemożliwiają przedostanie się drobnoustrojów do wnętrza kontenerów.
Kontenery z zaworem wyposażone są w specjalne zawory, dzięki którym w czasie procesu
sterylizacji powietrze z kontenerów wydostaje się na zewnątrz, a w kontenerach dochodzi do
wytworzenia się próżni. Po zakończeniu procesu sterylizacji zawory uniemożliwiają zasysanie
powietrza do wnętrza kontenerów i infekowanie ich jałowej zawartości.
Zasady pakowania w kontenery do sterylizacji
1. Przed użyciem każdy kontener musi być umyty i zdezynfekowany.
2. Do kontenera z filtrem należy włożyć nowy filtr i tak go umocować, aby ściśle przylegał
do wieczka kontenera.
3. Wnętrze kontenera należy wyłożyć miękką, podwójnie złożoną tkaniną np. podkładem
bawełnianym. (Ma to istotne znaczenie w czasie rozpakowywania kontenera. Rozwinięte
w pierwszej kolejności prześcieradło osłoni brzegi kontenera i umożliwi bezpieczne
wyjęcie jałowej zawartości. Postępowanie takie jest bardzo ważne w salach operacyjnych).
4. Narzędzia i sprzęt medyczny powinien być ułożony na specjalnych metalowych siatkach
sterylizacyjnych.
5. Przygotowane siatki z narzędziami i sprzętem medycznym należy wstawić do kontenera.
6. Podkład wyściełający kontener należy sfałdować w sposób umożliwiający szczelne
przykrycie zestawu przygotowywanego do wyjałowienia.
7. Na tkaninę (na wierzch zestawu) należy położyć chemiczny wskaźnik kontroli
skuteczności sterylizacji.
8. Przygotowany zestaw należy szczelnie zamknąć wieczkiem a wieczko zabezpieczyć
specjalną plombą do kontenerów.
9. Każdy kontener powinien zawierać informację o jego zawartości (kontenery zaopatrzone
są w specjalne wizytówki, na których można umieścić trwałe informacje dotyczące
zawartości kontenera).
10. Kontener powinien zawierać informację o osobie przygotowującej kontener (czytelny
podpis).
11. Na każdym kontenerze powinna być umieszczona data wyjałowienia i data ważności
zestawu.
Czynniki wpływające na przebieg sterylizacji
Na przebieg sterylizacji wpływa:
− typ mikroorganizmu - pewne mikroorganizmy są bardziej, inne mniej wrażliwe na działanie
czynników sterylizacyjnych; największą odporność na temperaturę wykazują przetrwalniki
bakteryjne (spory); termostabilny jest również wirus HBV (przeżywa w autoklawie w
temperaturze do 121°C przez godzinę, a w suchym powietrzu w temp. 160°C); HCV
ulega inaktywacji w ciągu 5 min w temp. 100°C, a w temp. 60°C po 10 godz.; w postaci
liofilizatu ginie dopiero po 72 godz. w temp. 60°C; ulega całkowitej inaktywacji w
warunkach autoklawu; HIV wrażliwy na wszystkie metody sterylizacji ginie w 56°C po
czasie 30 min, natomiast w liofilizatach białkowych w 68°C po 2 godz.
− obecność zanieczyszczeń, resztek krwi, substancji organicznych tworzących otoczkę
koloidalną wokół drobnoustrojów, zwiększających ich odporność na czynniki sterylizacji
− liczba drobnoustrojów - czas sterylizacji jest tym dłuższy, im mikroorganizmów jest więcej
w wyjaławianym materiale.

31
Kontrola skuteczności procesu sterylizacji
Na sukces przygotowania jałowych, czyli bezpiecznych dla pacjenta narzędzi, materiałów
opatrunkowych, bielizny zabiegowej i innego sprzętu niezbędnego do wykonania zabiegów
chirurgicznych i badań diagnostycznych (szczególnie inwazyjnych) składa się szereg działań.
Działania te są zależne od wiedzy, umiejętności i sumienności personelu medycznego, od
sprawności aparatury sterylizującej oraz- od możliwości finansowych placówek medycznych -
chodzi tu o inwestowanie w:
− nowoczesną aparaturę do sterylizacji sprzętu medycznego,
− instrumentarium nadające się do sterylizacji termicznej (w takim zakresie, jak to jest
możliwe),
− środki dezynfekcyjne i czystościowe,
− urządzenia do mycia i osuszania sprzętu endoskopowego,
− profesjonalne opakowania sterylizacyjne,
− wskaźniki kontroli skuteczności sterylizacji,
− sprawdziany sterylizacji,
− modernizację pomieszczeń zmierzającą do stworzenia zbliżonych do norm europejskich
warunków leczenia i przygotowywania sprzętu niezbędnego do leczenia (operowania)
pacjentów.
Istotne jest również inwestowanie w personel:
− szkolenie wewnętrzne (na stanowisku pracy np. przez szefa - właściciela gabinetu
zabiegowego czy praktyki),
− umożliwienie podnoszenia kwalifikacji na kursach kwalifikacyjnych i doskonalących oraz
specjalizacjach organizowanych przez upoważnione do prowadzenia tego typu
działalności instytucje (pracownik, który aktualizuje swoją wiedzę może świadczyć usługi
wysokiej jakości, a właściciel placówki poniesie mniejsze koszty inwestując w szkolenie
pracownika niż płacąc zasądzone odszkodowania z tytułu zakażeń nabytych przez
pacjentów w jego placówce),
− opracowanie materiałów dydaktycznych dla personelu typu: algorytmy postępowania,
standardy dla poszczególnych procedur leczniczych i higieniczno - sanitarnych.
Na skuteczność procesu sterylizacji ma ogromny wpływ:
− przygotowanie narzędzi i sprzętu medycznego do sterylizacji
§ dezynfekcja (rodzaj i zakres działania preparatu dezynfekcyjnego, stężenie roztworu
roboczego, sposób zanurzenia w roztworze dezynfekcyjnym, czas dezynfekcji),
§ mycie (sposób mycia, rodzaj wody),
§ płukanie (sposób płukania, rodzaj wody),
§ osuszanie (jakość osuszania, sposób osuszania),
§ pakowanie (rodzaj opakowania sterylizacyjnego, sposób przygotowania pakietu czy
zestawu, sposób zamknięcia opakowania),
− przygotowanie materiału opatrunkowego i bielizny zabiegowej do sterylizacji
§ składanie (sposób składania ważny w przypadku przygotowania bielizny operacyjnej),
§ ułożenie w opakowaniu sterylizacyjnym (sposób ułożenia),
§ pakowanie (rodzaj opakowania sterylizacyjnego, sposób przygotowania pakietu,
sposób zamknięcia),
− przygotowanie aparatury sterylizującej
§ higiena komory sterylizatora,
§ ułożenie pakietów i zestawów w komorze sterylizatora (właściwy sposób),

32
§ przestrzeganie parametrów sterylizacji (czas, temperatura, ciśnienie),
§ kontrola procesu sterylizacji (wskaźniki fizyczne, chemiczne, biologiczne,
sprawdziany sterylizacji),
− postępowanie po zakończeniu procesu sterylizacji
§ rozładowanie sterylizatora (higiena rąk osoby wyjmującej pakiety i zestawy),
§ przechowywanie (higiena pomieszczenia, temperatura i wilgotność powietrza, higiena
rąk personelu medycznego mającego bezpośredni kontakt, z powierzchnią
opakowań),
§ transport (rodzaj transportu, sposób transportu),
§ otwarcie (higiena rąk osoby otwierającej pakiet czy zestaw, sposób otwarcia
opakowania, sposób przygotowania zestawu do samego wykonania zabiegu).
Warunkiem niedopuszczenia do zakażenia pacjenta jest przestrzeganie wszystkich wyżej
wymienionych elementów. Zaniedbanie któregoś z punktów może doprowadzić do
zainfekowania sprzętu i materiału użytego do zabiegu i narażenia pacjenta na powikłania
związane z procesem leczenia.
Podstawowymi warunkami uzyskania skutecznej sterylizacji jest wyposażenie placówki w
sprawne urządzenia sterylizujące i kontrolowanie procesu sterylizacji wskaźnikami fizycznymi,
chemicznymi i biologicznymi.
Wskaźniki fizyczne
Wskaźniki fizyczne służą do kontroli stanu technicznego urządzenia. Wskaźnikami
fizycznymi są: manometry, termometry, kontrolki świetlne, karty kontrolne, wydruki, wykresy,
raporty. Wydruki i wykresy rejestrują parametry procesu sterylizacji: temperaturę, czas i
ciśnienie.
Wskaźniki chemiczne
Substancja chemiczna naniesiona na paski wskaźnikowe poddana procesom chemicznym
i fizycznym wystarczającym do zabicia spor w procesie sterylizacji, po osiągnięciu
wymaganych parametrów sterylizacji, trwale zmienia swoje właściwości (zmienia barwę).
Wskaźniki chemiczne informują, że wewnątrz załadunku zostały osiągnięte wszystkie
parametry lub co najmniej dwa. Zaletą wskaźników jest to, że natychmiast po otwarciu
wyjałowionego opakowania można ocenić skuteczność procesu sterylizacji, testy uwzględniają
margines bezpieczeństwa, są proste w użyciu, umożliwiają rejestrację i archiwizację wyniku
kontroli (Przechowywanie pasków w dokumentacji medycznej placówki czasem jest pomocne
w rozstrzygnięciu sprawy sądowej o zakażenie pacjenta).
Zgodnie z zaleceniami PZH każdy proces sterylizacji należy kontrolować wskaźnikami
chemicznymi, które zostały pozytywnie zaopiniowane przez PZH. Minimum dwa wskaźniki
chemiczne należy umieścić w różnych miejscach w komorze sterylizatora, najtrudniej
dostępnych dla czynnika sterylizującego, wkładając do wnętrza dwóch pakietów
reprezentatywnych dla wyjaławianego sprzętu.
W przypadku sal operacyjnych, pasek wskaźnikowy powinien być włożony do każdego
wyjaławianego opakowania (do każdego zestawu z narzędziami, materiałem z gazy i bielizną
operacyjną).
Sprawdziany sterylizacji
Sprawdziany sterylizacji pozwalają na odróżnienie sprzętu poddanego procesowi
wyjaławiania od niewyjaławianego. Zmiana ich barwy świadczy o tym, że zestaw czy pakiet był

33
poddany sterylizacji; zmiana barwy następuje pod wpływem osiągnięcia tylko jednego
z parametrów np. temperatury.
Stosowane są do użytku zewnętrznego (np. samoprzylepne taśmy wykorzystywane są do
zamykania - zaklejania pakietów lub oznakowania kontenerów sterylizacyjnych).
Indykatory umieszczone na torebkach i rękawach papierowo - foliowych i papierowych są
również sprawdzianami. Chcąc sprawdzić skuteczność procesu sterylizacji należy wewnątrz
każdej torebki umieścić wskaźnik chemiczny dostosowany do parametrów danego
sterylizatora. W przypadku wyjaławiania większej ilości np. pojedynczo (oddzielnie)
opakowanych narzędzi i włożonych dodatkowo do dużej torebki osłonowej z fałdą, wystarczy
włożyć jeden pasek wskaźnikowy do dużej torebki.
Uwaga!
Sprawdziany sterylizacji nie mogą zastępować wskaźników chemicznych i nie mogą być
stosowane jako jedyna, podstawowa metoda kontroli skuteczności sterylizacji (są one tylko
formą dodatkowej kontroli).
Wskaźniki biologiczne
Zasada działania wskaźników biologicznych polega na eksponowaniu żywych,
wysuszonych, wysoce opornych niepatogennych spor bakterii w cyklu sterylizacyjnym. Jeżeli
w procesie sterylizacji zostaną one zabite, oznaczało, że zostały zabite wszystkie drobnoustroje
znajdujące się w wyjaławianym materiale.
Rodzaje wskaźników biologicznych
− Wskaźniki w formie paska lub krążka bibułowego, podkładu z przędzy bawełnianej
z naniesionymi sporami bakterii. Po ekspozycji w sterylizatorze, wskaźniki przenosi się do
probówki z pożywką bulionową i inkubuje przez 7 dni. Przy nieumiejętnym postępowaniu
może dojść do skażenia pożywki bakteriami z otoczenia, co może być przyczyną błędnej
interpretacji wyników.
− Wskaźniki fiolkowe. Wykonane są w sposób, który eliminuje konieczność obróbki
w laboratorium mikrobiologicznym i jednocześnie wyklucza możliwość skażenia pożywki.
Test składa się z zewnętrznej fiolki plastikowej, wewnątrz, której znajduje się bibułka z
naniesionymi sporami bakterii standardowej oraz zatopiona rurka z cienkiego szkła z
pożywką bakteryjną. Po ekspozycji w sterylizatorze, łączy się pożywkę ze sporami przez
mechaniczne zniszczenie (silny ucisk) pojemnika
− Z pożywką. Fiolkę inkubuje się w specjalnym inkubatorze przez 48 godzin. Zmiana barwy
pożywki po inkubacji świadczy o nieprawidłowym przebiegu procesu sterylizacji. Brak
zmiany barwy oznacza, że proces sterylizacji odbył się we właściwy sposób.
Wskaźniki biologiczne należy umieszczać wewnątrz pakietów lub zestawów, aby
stwierdzić, czy czynnik sterylizujący dotarł do ich wnętrza i spenetrował wyjaławiany materiał.
Nie mniej niż dwa wskaźniki biologiczne należy umieścić wewnątrz dwóch pakietów
wybranych spośród załadunku - reprezentatywnych dla materiału przeznaczonego do
sterylizacji w danym cyklu.
Uwaga!
Przekazanie wskaźników biologicznych do laboratorium powinno się odbyć w krótkim czasie
po zakończeniu procesu sterylizacji. Wskaźniki fiolkowe powinny być dostarczone w ciągu
2 godzin. Jeżeli jest to niemożliwe, należy je przechowywać w lodówce. Zbyt późne poddanie
wskaźnika biologicznego inkubacji może dać mylny wynik braku wzrostu, ponieważ użyte

34
bakterie mogą nie zostać zniszczone w procesie sterylizacji, a zginąć w wyniku długiego
przechowywania przed inkubacją. Wskaźniki biologiczne muszą być dostarczone do
laboratorium razem z protokołem zawierającym takie informacje jak: typ sterylizatora, numer
fabryczny, rok produkcji, parametry sterylizacji (czas, temperaturę, ciśnienie), rozmieszczenie
testów w komorze sterylizacyjnej oraz datę i podpis osoby odpowiedzialnej za
przeprowadzenie procesu sterylizacji.
Kontrolę przy użyciu wskaźników biologicznych, które zostały pozytywnie zaopiniowane
przez PZH, przeprowadza się okresowo:
− 1 raz w miesiącu - lub częściej w miarę potrzeby (np. po naprawie urządzenia
sterylizującego). Jest to tzw. kontrola wewnętrzna każdego sterylizatora przeprowadzana
przez osobę odpowiedzialną za sterylizację.
− 1 raz na kwartał - jest to tzw. kontrola zewnętrzna każdego sterylizatora przeprowadzana
przez pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych.
Jeżeli badanie laboratoryjne wykaże wzrost drobnoustrojów, należy zaprzestać sterylizacji
w danym sterylizatorze do czasu jego naprawy i uzyskania pozytywnego wyniku badania.
1. Wyjaławianie sprzętu w sterylizatorach starego typu, które nie posiadają wskaźników
fizycznych lub wskaźniki są uszkodzone.
2. Nie stosowanie żadnych wskaźników skuteczności procesu sterylizacji.
3. Stosowanie taśmy samoprzylepnej jako jedynej metody kontroli skuteczności procesu
sterylizacji.
4. Sporadyczne stosowanie wskaźników chemicznych lub biologicznych.
5. Stosowanie wskaźników niewłaściwie, np. przez ułożenie ich bezpośrednio w komorze
sterylizatora (poza pakietem).
6. Długie przechowywanie wskaźników biologicznych w placówce wykonującej kontrolę.
Kontrola procesów sterylizacji
Jednym z czynników mających wpływ na ograniczenie zakażeń wewnątrzszpitalnych jest
kontrola każdego procesu sterylizacji.
Przeprowadza się ją przy pomocy:
1) przyrządów fizycznych, informujących o pracy sterylizatora, tzn. termometrów,
manometrów, zegarów; oprócz obserwacji ich wskazań w trakcie przebiegu procesu
stosuje się obecnie coraz częściej system rejestracji podstawowych parametrów fizycznych
w postaci wydruków wykresów lub raportów;
2) testów biologicznych zawierających niepatogenne, standardowe, wysokoodporne
przetrwalniki szczepu Bacillus stearothermophilus lub/i Bacillus subtilis, zdolne do
przejścia w formy wegetatywne;
3) testów chemicznych, w których substancja chemiczna poddana procesom chemicznym
i fizycznym wystarczającym do zabicia spor w procesie sterylizacji, trwale, wyraźnie
i jednoznacznie zmienia swoje właściwości fizyczne. Najefektywniejszy sposób kontroli to
stosowanie równolegle conajmniej dwóch, a najlepiej wszystkich trzech sposobów
monitorowania.
W porównaniu z innymi metodami kontroli sterylizacji, testy chemiczne mają
niepodważalne zalety:
a) wynik kontroli jest natychmiastowy (po otwarciu sterylizatora),
b) uwzględniają margines bezpieczeństwa,
c) są tanie i proste w użyciu,

35
d) umożliwiają rejestrację i archiwizację wyniku kontroli,
e) wykluczają możliwość błędnej interpretacji wyniku,
f) istnieje możliwość dostosowania parametrów działania do indywidualnych wymagań
użytkownika.
Poniżej przedstawiono projektowaną obecnie normę opartą o ustalenia grupy roboczej ds.
testów chemicznych podjęte na sesji w Sztokholmie w dniach 27-28.02.1995. Grupa ta działa
w ramach Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej.
Testy do sterylizacji dzielą się na sześć klas:
Klasa A. Test procesu (wykazuje jedynie, że pakiet został poddany procesowi sterylizacji).
Klasa B. Test stosowany do przeprowadzenia specjalnych badań opisanych w stosownych
normach (np. test Bowie&Dick).
Klasa C. Test jednoparametrowy (wykazuje, że została osiągnięta wymagana wartość
jednego z krytycznych parametrów sterylizacji).
Klasa D. Test wieloparametrowy (wykazuje, że zostały osiągnięte wartości dwóch lub
więcej krytycznych parametrów sterylizacji).
Klasa E. Test zintegrowany (wykazuje, że zostały osiągnięte wszystkie wartości
krytycznych parametrów sterylizacji gwarantujących jej prawidłowy przebieg np.
Zintegrowany Test TST czy Rurka Browne'a typ 5).
Klasa F. Test emulacyjny (test kontrolny cyklu).
Przeznaczony do sprawdzenia czy wszystkie zadane parametry cyklu sterylizacji (np. różne
czasy, temperatury przy założeniu, że jakość pary jest właściwa) zostały spełnione. Do tego
typu testów można zaliczyć np. test TST o parametrach 121°C/ 20 min. i 134°C/ 7 min.
Należy mieć na uwadze fakt, iż według opinii jednego z autorów opracowywanych norm
europejskich wprowadzenie 3,5 001 nowych standardów europejskich spowoduje zmiany
w obecnym stosowaniu testów chemicznych i biologicznych. W przypadku sterylizacji parowej
jak i radiacyjnej polegać będzie na znacznym ograniczeniu stosowania testów biologicznych.
Wskaźniki i sprawdziany firmy Browne były testowane w placówkach i instytucjach
niezależnych różnych krajów m.in. w: The UK Department of Health (Wlk. Brytania), Statens
Bakteriologiska Laboratorium (Szwecja), Laboratoire National D' Essais (Francja),
Higienischen Institut Hamburg (RFN), Central Public Health Laboratory Helsinki, (Finlandia),
Rijkscontrole Laboratorium (Holandia), Państwowy Zakład Higieny (Polska) i są stosowane
w ponad 57 krajach całego świata -w wiodących szpitalach, zespołach opieki stomatologicznej
oraz przemyśle farmaceutycznym jako składnik procesu kontroli zapewniającego właściwą
jakość sterylizacji.
Albert Browne Ltd. Leicester produkuje wskaźniki i sprawdziany od ponad 50 lat.
Dziesiątki, lat pracy i doświadczeń w tej dziedzinie doprowadziły do wynalezienia najnowszej
generacji zintegrowanych testów do kontroli sterylizatorów parowych - Browne TST.
Testy chemiczne
Zgodnie z zaleceniami PZH każdy cykl sterylizacji powinien być kontrolowany testami
chemicznymi.

36
Sterylizacja parą wodną w nadciśnieniu
W przypadku sterylizatorów parowych z próżnią wstępną poza kontrolą każdego procesu
przy użyciu testów chemicznych konieczna jest codzienna kontrola usunięcia powietrza
z komory. Jedynie całkowite usunięcie powietrza ze sterylizowanego pakietu gwarantuje
właściwą penetrację przez parę zawartości sterylizowanego pakietu. Do kontroli stopnia
usunięcia powietrza z komory stosowane są testy arkuszowe Bowie&Dick (konieczne jest
przygotowanie pakietu standardowego) oraz gotowe pakiety testowe. Ze względu na ważność
oraz nowość zagadnienia problemowi temu poświęcono więcej miejsca.
Poniżej przedstawiono wymagania nałożone na testy arkuszowe Bowie&Dick przez
Normę Holenderską /RIVM GUIDELINE R6102A
1. Arkusze testowe muszą być wykonane z materiału przepuszczającego parę.
2. Wymiary arkuszy muszą wynosić 20 x 30 cm (+2).
3. Cała powierzchnia arkusza musi być zadrukowana atramentem w sposób regularny.
4. Sposób nadruku musi zapewniać wykrywanie kieszeni powietrznych o powierzchni nie
mniejszej niż 3 cm2
.
5. Atrament wskaźnikowy musi zmieniać barwę z jasnej na ciemną.
6. Test musi całkowicie zmienić barwę po poddaniu go działaniu pary nasyconej
o temperaturze 134°C przez 3–3,5 min i/lub 121°C przez 15 min.
7. W czasie sterylizacji atrament nie może barwić materiału.
8. Arkusz testowy nie może zmienić koloru po poddaniu go działaniu ciepła suchego
o temperaturze 140°C przez 30 min.
9. Arkusz nie powinien osiągnąć pełnej zmiany koloru po poddaniu go działaniu pary
nasyconej o temperaturze 134°C przez 2,5 min i/lub 121°C przez 12 min.
10. Wahania czasu reakcji testu po osiągnięciu temperatury sterylizacji nie mogą być większe
niż 10 %.
11. Zastosowany w standardowym pakiecie Bowie & Dick arkusz testowy musi wykrywać
niżej podane czynniki utrudniające penetrację pary:
1) pozostałość powietrza w komorze, jeśli jego ilość jest większa niż 0,5% ilości
powietrza na początku cyklu,
2) kieszeń powietrzną o objętości większej, niż 0,5% ilości powietrza na początku cyklu,
3) obecność zmieszanych z parą nie kondensujących gazów, jeśli ich zawartość jest
większa, niż 0,5% ilości powietrza na początku cyklu,
4) przegrzanie pary, jeśli to przegrzanie jest większe niż 2,5°C;
5) obecność skondensowanej pary w komorze sterylizatora, jeśli kondensacja przekracza
5%, tzn. jeżeli ilość wody na jednostkę objętości pary jest nie większa niż 5% w
porównaniu z parą nasyconą;
12. Na opakowaniu, w którym są przechowywane arkusze testowe na oddziałach muszą być
oznaczone:
1) data produkcji,
2) warunki przechowywania,
3) termin przydatności.
13. Opakowanie lub załączona ulotka musi zawierać informacje, do jakiego procesu
sterylizacji testy są przeznaczone, sposób użycia i sposób interpretacji wyniku.
Taśma kontrolna do autoklawu TAS
Taśma wykonana jest z krepowanego papieru z naniesioną warstwą specjalnego kleju
odpornego na temperaturę i wilgoć oraz gwarantującego jej dobre przyleganie do czystych
i suchych powierzchni.

37
Nalepiona na zewnątrz pakietu, służy do natychmiastowej kontroli czy dany pakiet/puszka
był poddany procesowi sterylizacji.
Nie niszczy się w czasie procesu i może być łatwo usunięta.
Ze względu na swoje właściwości taśma służy do zamykania pakietów papierowych.
Rys. 8. Taśma kontrolna do autoklawu TAS [10]
Wyraźna zmiana barwy z białej na brązową naniesionych na taśmie ukośnych linii z kropką
następuje w poniższych warunkach:
Tabela 2. Warunki zmiany barwy taśmy kontrolnej
czas sterylizacji temperatura sterylizacji
20 minut 120°C
9 minut 125°C
5 minut 135°C
Zgodnie z zaleceniami PZH, do dokładnego sprawdzenia skuteczności procesu sterylizacji
parą wodną w nadciśnieniu należy stosować chemiczny test zintegrowany typu TST wewnątrz
każdego pakietu, niezależnie od okresowej kontroli biologicznej.
Zintegrowany test paskowy TST
Aby uzyskać całkowite zniszczenie form wegetatywnych bakterii i spor przy zachowaniu
optymalnych kosztów procesu, przedmioty powinny być poddane działaniu pary nasyconej
o ścisłe określonych warunkach termomechanicznych w odpowiednim czasie (wynikającym
z wykresu przeżycia spor).
TST oznacza skrót angielskich wyrazów: Time (czas), Steam (para), Temperaturę
(temperatura) - trzy czynniki, które muszą być jednocześnie skontrolowane, aby mieć pewność
czy proces sterylizacji był skuteczny.
Rys. 9. Zintegrowany test paskowy TST [10]
Browne TST jest jednym z najbardziej wyrafinowanych testów chemicznych ze wszystkich
dotychczas produkowanych: jest to bowiem zintegrowany system kontroli, który zmienia
barwę wyraźnie i natychmiastowo, ale tylko wówczas, gdy została osiągnięta wzajemna
zależność temperatura/czas w parze nasyconej. Gdyby którykolwiek z tych trzech czynników
nie został osiągnięty - Test TST nie wykaże właściwej zmiany barwy.
Najważniejsze cechy testu TST:
− działa w sposób zintegrowany - zarejestruje przejście barwy żółtej w końcową granatową
tylko wówczas, gdy zostaną właściwie zsynchronizowane wszystkie czynniki: czas,
temperatura i obecność nasyconej pary wodnej,

38
− daje jednoznaczny wynik - zmiana barwy jest natychmiastowa i wyraźna; następuje
momentalnie po osiągnięciu wszystkich trzech czynników w odróżnieniu od innych
testów, które zmieniają kolor stopniowo, co często prowadzi do błędnej interpretacji
wyników,
− jest nietoksyczny - substancje chemiczne zawarte w zintegrowanym teście Browne'a TST
są nietoksyczne, wolne od soli metali ciężkich, które występują w większości wskaźników
dostępnych na rynku,
− wynik testu otrzymuje się natychmiast po zakończeniu procesu i może być odczytany
przez każdą osobę z personelu medycznego.
Wskaźnik powinno się umieszczać wewnątrz każdego sterylizowanego pakietu.
Zmiana barwy z żółtej na granatową (barwa kontrolna jest pokazana na pasku) pola
kontrolnego następuje po przeprowadzonym procesie o następujących parametrach: 121°C/15
min. lub 134 0 C/5,3 min. w parze nasyconej.
Arkusze testowe typu BOWIE&DICK BD-k
Testy Bowie&Dick służą do kontroli pracy sterylizatora. W sposób niezawodny wykazują:
− czy ze sterylizatora zostało całkowicie usunięte powietrze,
− czy para właściwie spenetrowała całą przestrzeń sterylizowanego pakietu,
− różnice temperatur w komorze już od 2°C,
− zaleganie lub przecieki powietrza.
Arkusze testowe BD-k należy umieszczać wewnątrz standardowego pakietu wykonanego
z ręczników. Sposób przygotowania pakietu standardowego można znaleźć m. in. w normie
brytyjskiej (UK DHSS Appendix 8). Przedstawiono go poniżej.
A8.10 Każdy ręcznik powinien być trzy razy złożony na pół, co zapewnia osiem grubości
materiału o powierzchni 300 x 225 mm. Ułożyć z ręczników stos o wysokości ok. 270 mm.
Liczba ręczników waha się w granicach 25 - max. 36 w zależności od stopnia ich zużycia
(jeżeli 36 ręczników nie wystarcza do uzyskania takiej wysokości, należy zastosować mniej
zużyte). Pomiędzy tak ułożone ręczniki włożyć arkusz testowy Bowie & Dick w środku
wysokości stosu. Tak przygotowany pakiet standardowy zapakować w papier lub tkaninę
używaną zazwyczaj do pakowania materiałów sterylizowanych i poddać procesowi sterylizacji.
W przypadku właściwej pracy sterylizatora (zachowania właściwych parametrów
sterylizacji w całej przestrzeni roboczej) test zmienia barwę z żółtej na czarną na całej
powierzchni. Jej zmiana jedynie na ograniczonym obszarze oznacza niecałkowitą penetrację
sterylizowanego pakietu przez parę.
Rys.10. Arkusze testowe typu BOWIE&DICK BD-k [10]

39
Cykl kontrolny należy wykonać po wstępnym nagrzaniu i ustabilizowaniu warunków pracy
autoklawu. Test B-D należy przeprowadzać w temp. 134°C w czasie nie dłuższym niż 3,5–4
minut.
Pakiet testowy autoklawu typu TST BD-TP
Pakiet testowy BD-TP służy do kontroli prawidłowości działania autoklawu oraz
określenia przyczyn jego ewentualnej niesprawności.
Specjalnie przygotowany do natychmiastowego użycia Pakiet Bowie&Dick typu TST
(Time-Steam-Temperature) składa się z jednego arkusza testu umieszczonego w środku pliku
bibuł i imituje pakiet standardowy (utrudnienie penetracji pary i zbliżenie do warunków
sterylizacji rzeczywistego pakietu/puszki).
Prawidłowe przebarwienie arkusza kontrolnego Pakietu uzyskuje się po wykonaniu cyklu
sterylizacyjnego przy parametrach nasyconej pary wodnej w pustej komorze: 134°C/3,5 min.
zgodnie z cytowaną normą RIVM GUIDELINE R6102.
Cykl kontrolny należy wykonać po wstępnym nagrzaniu i ustabilizowaniu warunków
pracy autoklawu.
Szczególnie poleca się stosowanie Pakietu po pierwszym uruchomieniu nowego lub
dokonaniu naprawy sterylizatora oraz w przypadku autoklawu „podejrzanego” o niesprawność
lub niewłaściwe parametry pary technologicznej na zasilaniu.
Na podstawie koloru i wielkości pól przebarwionych z koloru żółtego - wyjściowego - na
inny niż prawidłowy granatowy można określić m.in. następujące wady sterylizatora lub
instalacji:
− złe odwodnienie, niewłaściwą lokalizację i nastawienie reduktorów, złą konstrukcję
rurociągu zasilającego,
− nieprawidłowe przebiegi opróżniania i pulsacji pary, wady w sterowaniu procesem, złą
pracę pompy próżniowej, nieszczelności układu,
− zbyt duże różnice w temperaturze płaszcza w stosunku do komory,
− złe ciśnienie lub wilgotność pary,
− nieszczelności systemu.
Wynik testu należy przechowywać i sprawdzić po 48 godzinach.
Jeżeli po tym czasie arkusz kontrolny powróci do barwy wyjściowej (żółtej), to oznacza
to, że parametry pary w komorze były krytyczne, tzn. na granicy prawidłowości. Jest to
„system wczesnego ostrzegania” o możliwym wystąpieniu nieprawidłowości działania
autoklawu lub generatora pary w najbliższej przyszłości.
Sterylizacja suchym gorącym powietrzem taśma kontrolna TGP
gwarantującego jej dobre przyleganie do czystych i suchych powierzchni.
Nalepiona na zewnątrz pakietu/puszki służy do natychmiastowego odróżnienia
przedmiotów poddanych procesowi sterylizacji. Polepsza szczelność zamknięcia. Nie niszczy
się podczas procesu sterylizacji i może być łatwo usunięta.
Wyraźna zmiana barwy z zielonej na brunatną naniesionych na taśmie znaków w kształcie
litery V następuje po 30 min. w temperaturze 155°C.

40
Rys. 11. Taśma kontrolna TGP [10]
suchym gorącym powietrzem należy stosować testy typu Rurki Browne'a RB5 wewnątrz
każdego pakietu lub na każdej półce sterylizatora, niezależnie od okresowej kontroli
biologicznej.
Rurka BROWNE'A typ 5 RB 5
Mimo postępu w konstrukcjach sterylizatorów, w których czynnikiem sterylizującym jest
suche gorące powietrze, zdarza się, że nie zawsze zostają zachowane warunki sterylizacji, tzn.
nie jest dostarczona odpowiednio duża dawka ciepła, gwarantująca zabicie bakterii i spor przez
koagulację białka. Przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać między innymi
w niewłaściwym lub zbyt pełnym załadowaniu komory sterylizatora, sterylizacji wyrobów
metalowych o dużej wadze lub dużym ciężarze właściwym, nieprawidłowym nastawieniu lub
złym działaniu termostatu czy regulatora czasowego, nieszczelnością komory.
Do kontroli procesu sterylizacji gorącym powietrzem służy Rurka Browne'a typ 3. Dla
ułatwienia jej identyfikacji na jednym z końców oznaczona jest białą plamką.
Rys. 12. Rurka BROWNE'A typ 5 RB 5 [10]

41
Rurkę należy umieścić w pobliżu lub wewnątrz ładunku przeznaczonego do sterylizacji, w
miejscach najtrudniej dostępnych dla czynnika sterylizującego, najlepiej na każdej z półek
sterylizatora. Po wystąpieniu właściwych parametrów sterylizacji, tj. poddawaniu przedmiotów
sterylizowanych wygrzewaniu w żądanej temperaturze przez odpowiadający tej temperaturze
czas (według krzywej przeżycia spor 160°C/120 min. lub 180°C/35 min.) znajdująca się
wewnątrz rurki ciecz zmienia barwę z czerwonej na zieloną.
Rys. 13. Krzywa zależności czasu od temperatury – Typ 5 – Rurka kontrolna z Białą Plamką [10]
Sterylizacja tlenkiem etylenu taśma kontrolna TEO
gwarantującego jej dobre przyleganie do czystych i suchych powierzchni, przez co służy
również do zamykania pakietów papierowych. Nie niszczy się podczas procesu sterylizacji
i może być łatwo usunięta. Nalepiona na zewnątrz pakietu służy do natychmiastowej kontroli
czy dany pakiet był poddany procesowi sterylizacji. Wyraźna zmiana barwy z brązowej na
zieloną naniesionych na taśmie napisów „ gas „ następuje po 3 godzinach przebywania w temp.
54°C w gazie będącym mieszaniną gazów o zawartości minimum 12% tlenku etylenu.
tlenkiem etylenu należy stosować wewnątrz pakietu test paskowy typu EOp, niezależnie od
kontroli biologicznej.
Rys. 14. Taśma kontrolna TEO [10]
Test paskowy EOp
Testy EOp BROWNE służą do natychmiastowego wykazania czy do środka
sterylizowanego pakietu przeniknął tlenek etylenu o właściwym stężeniu i temperaturze.
Powinien być on umieszczony wewnątrz każdego sterylizowanego pakietu.
Rys. 15. Test paskowy EOp [10]

12. Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej

12. Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Similar a 12. Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej

Similar a 12. Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej (20)

12. Wykonywanie sterylizacji instrumentów, materiałów opatrunkowych i bielizny zabiegowej