PAAKEEJII TEEKNOLOJJII MISOOMA
Dammaa
Caamsaa
2022 4,2014
Olaank
by BY Girma
Yandeksa
Waajjira Qonnaa
A/E/Lafoottii

Seensa
Qabeenya Hormaata kanniisaa
 Ta’umsaa lafaa fi qilleensii biyyaatti jiireenya
kanniisaf mijawaadha.
 Biqiluwaan daraaraa gosa 7000 tahaan ni jiru .
 Gurmuwwaan kanniisa miliyoona 6 oli tahaan
naannoo keenya keessatti ni argamuu.
 maatiin kanniisaa milyoona 3.5 ta’an gaagura aadaa
kessa, 600,000 gaagura ce’umsaa keessa, 170,000
kan ta’an immoo gaagura ammayyaa/abba fireemii
kessa akka jiran tilmamama.

Seens…
Qabeenya…
 Mukootii bosonaa
 Biqiltootaa oyiruu
keessatti biqilan
 Miciree
 Midhaan agadaa,
 Midhaan dibataa fi ..kkf

Gosa kanniisaa - shantu jiru
1. Apis mellifera monticola- Tulluuwwan kaaba
biyyaati argamu
2. A. m. Bandansii -Giddu galeessa baddaa biyyaa
3. A. m. scutelltata-kibba fi kibba dhiha biyyaa
4. A. m. jemenitica- gammoojji kaaba fi baha
5. A.m. woyi-Gambella- gammoojjii lixaa biyyaa
keessatti argamu.

Akka Ithiyoophiyaatti…
 Omisha damma
62,000 tones (12.4%
total potential
production 500,000
tone)
 23% Afirikaa
 2.3% Adunyaa

Akka Oromiyaatti
 Woggatti omisha dammaa toonii 27,000 ta’u fi
gagaan toonii 3000 ta’u naannoo keenya
keessatti ni omishama
 baayinaan gaagura aadaa irraa omishama
 gaagura ce’umsaa, gaagura ammayya fi
adamoodhaanis ni omishama

Akka Aanaa Keenyatti
 Waggatti Omisha dammaa toonii 92.25 ta’u fi
gagaan Toonii 11.47 ta’utti tilmaamamu Aanaa
keenya keessatti ni Omishama.
 baayinaan gaagura aadaa irraa omishama

Faayidaa Horsiisa Kanniisaa
-Nyaata namaaf
303kalorii/g
- qorchaa adda
addaaf ola
- Gurgurtadhan
madda galii

Gagaa Kannissa
 Omisha gagas ni
argamisisa
 Tajajiila ibsaa mana
keessaf ni ola.
 Galii ni argamsiisa.
 Bu’ura dhaaba dammaa
hojjechuuf.
 Tajajiila adda addaf ni
oola .

Leelee Kannisaa
 Leelee jechun bifaan
guracha ta’e kaniisonii
qawa gaaguraa
isaanii kallattii adda
addaan duchuuf kan
walitti qabaan haphee
mukatii

Faayidaa…
 Wabii nyaataa mirkaneessuu fi iyyumaa
xiqqeesuuf ni fayyada.
 Baasii xiqqadhaan gaggeesuun ni danda’ama
 Lafa hojii kan biraaf hoolu hin saamu
 yeroo hundumaa eeguu hin barbaadu
 Neektaarii fi kontee irraa nyaata isaanii waan
hojjetaniif naamaa fi beeylada kan biraa wajjin
wal hin saaman.

Faay…
 jaarsoliin ijooleenii fi dubartooni hojii kana geggeessuu
ni danda’u
 Kaniisotni biqiloota diqaalomsuudhaan baayinni fi
qulqulinni firii isaanii akka dabalu ni taasisu.
 Egumsa naannoo irratti faayidaa ni kennu
 Namootni meeshaa hormaata kaniisaa hojjetanii
guguruudhaan galii ni argatu.
 Namoota damma, gagaa fi daadhii daldalanii fi
hojjettoota mana daadhii keessa hojjetaniif hojii ni
uuma.

Rakoolee hormaata kanniisaa irratti
- Tajaajila ekisteenshinii gahaa tahe kennuu dhabuu
- Ogesotni leenjii fudhatan hojii hormaata kanniisaa
irratti kan hin ramadamne ta’uu
- Dhiyeesa meeshaalee hormaata kanniisaa sadarkaa
barbadamuun Dhi’eessuu dhabuu
- Giddu galeessi leenjii kan hin jirre ta’uu
- Haalli gabaa fi liqii mijaa’aa ta’e diriiree kan hin jirre
ta’uu

Furmaata
 Paakeejii misooma qabeenya kanniisaa hojii irra
olchuu,
 Bu’aan argame osoo walirraa hin citin akka itti fufu
taasisuu
 Horsiisonni hundumtu paakeejii kanatti akka
fayyadaman taasisuu.
 Ogeesotni leenjii fudhatan hojii kanaaf xiyyeeffannoo
akka kennaan taasisuu.
 Haaluma kanaan paakejiin kun akka armaan gadiitti
dhi’aateera.

Kaayyoo Paakeejjichaa
 Dhiheessaa fi qabiyyee nyaataa
fooyyessuu
 Galii horsiisota kanniisaa
guddisuudhaan wabii midhaan
nyaataa mirkaneessu
 Warshaa biyya keessaa tiif fedhii
meeshaa dheedhii (dibata, qoricha
…kkf) guutuu.
 Gabaa biyya alaatiif omisha baayinaa
fi qulqullinaan dhiheesuun sharafa
biyya

Gosa paakeejii Hormaata
kanniisaa
Paakejichi gosa sadii qaba. Isaanis
a) Teekinoloogii gaagura abbaa
fireemii/gaagura
ammayya
b) Teekinoloojii gaagura
ce’umsaa fi
c) Horsiisa Aadaa fooyya,e
 Teekinolojiin sadanuu bakka hundumaatti hojii irra
olchuun ni danda’ama.

I Teekinooloojii gaagura
ammayya
 Dammi baayinaa fi qulqulinaan akka omishamu
taasisa.
 Haala mijawaan yoo jiraate gaagura abbaa fireemii
tokko irraa woggaatti damma qulqulluu kg 50 yookiin
sanaa ol omishuun ni danda’ama
 Yeroo ammaa giddu galeessaan woggaatti omishni
gaagura tokko irraa omishamu kg 28 hincaalu.
 Omishni dammaa gaagura ammayya irraa amma
argamu %10 hin caalu.
 Omishi gagaa argamu baayyee xiqqaadha

Itti fufa…

QabiyyeePaakeejii
1.Gaagura :-
 Meeshaalee paakeejiif barbaachisan
keessaa isa murteesaadha.
 Naannoo keenyatti gaagurri abbaa fireemii
zaanderi jedhamu bal’inaan hojii irra oolee
jira.
 Gaagurri ammayaa/abba fireemii
saanduqa dabalataa (supper)bal’inaa fi
dheerina wal fakkaatu lama qaba.
 saanduqaaTokkoo keessa fireemii 10 tu

Qa…
 Gaagurri tokko fireemii 30 qaba
 Fireemii irratti bu’uurri dhaaba harka namaan
tolfamee itti qabisiisama .
 Kanniisni dammaa fi koomtoo kuusuudhaaf itti
fayyadamu.
 Gaagurri qadaada qoqorroo lummuxiidhaan
hojjetame qaba.

Cont…

2.Maatii kanniisaa
 Maatii kanniisaa naannootti argaman
 Maatiin kanniisaa uumamaan omisha baayinaan
omishu
 Maatii kanniisaa dhukuba hin qabinne

3. Iddoo Horsiisa Kanniisaa
 Manatti dhi’oo iddoo daa’imnii fi beeyladni hin
geenye kaa’uu
 Manati yoo dhi’ate hordoffiidhaaf ni mijta
 Kanniisaa fi horsiisotni kanniisaa jiraachuu
 Haala biqiltootaa beekuuf

Qabiyyee
 Bishaan qulqulluun jiraachuu (naannoo 0.5km)
 Taa'umsa lafaa: Buufatni kanniisaa bakka raaree,
bakka lolaan jiru fi mataa tulluu irra ta'uu hin
qabu.
 Karaatti dhiyoo utuu ta'ee filatama.
 Naannoo namaa fi beeyladaa irraa yoo xiqqaate
meetira 50 fagaachuu qaba

Qab…
4. Teessoo Gaaguraa
 Teesson ,Manaa fi Dallaan ijaaruun
barbaachisaadha.
Faayidaa teessoo gaaguraa:-
 Gondaa fi diinota kan biraa irraa ittisa.
 Balaa lolaaf akka hin saaxilamne taasisa.
 Lafa irraa Saantimeetira 50 hanga 60 ol ka’ee
hojjetama.

 Kunis ol ka’ee margi karaa kanniisni baatuu fi galtu
akka hin cufnee taasisa
 Teessoon gaagura siree ta’uu danda’a.
 Sireen gaagurri irraa ta’u hanga meetira afurii
dheerachuu danda’a.
 Addaan fageeny gaagura Kanniisaa lama gidduu jiru
Meetira 1.5 hanga 2 ta’uu qaba.

Haala hojimaata siree
gaagura dhorkituu goondaa wajjin

5. Godoo:
 Godoo yookiin mana hojjechuun murteessaa miti.
 Tokko tokkoon gaaguraa qadaada waan qabaniif
bokkaa hingalchan
 Hata’u malee naannoon iddoo aduu cimaan jirutti yoo
mana qopheessan gaariidha

Qabiyyee
6. Maatii kanniisaa dabarsuu
 Gaagura ammayyaa dhiyaate qadaada isaa
banuun qarqara daajjaa irra kaa'uu
 Gaagura aadaa kanniisa qabate haara itti dhaaba
isaa tokko tokkoon muranii baasuu.
 Yeroo kana akka mootiin akka hin baane ilaalaa
dhaaba jiisaa bishaataa fi damma qabu qofaatti
kaa'uu.
 Kanniisa atattamaan daajjaa irratti jigsuun mootii
barbaadanii qabanii keejiitti galchuun gaagura
ammayyaa keessa kaa'uudha.
 Mootii harkaan yeroo qabnu guwaantii baafachuu
qabna.

Gurmuu kanniisaa dabarsuuf
meeshaalee barbaachisan
 Gaagura aadaa kanniisa qabu
 Daajjaa/qeediroo/Afata
 Aarsituu
 Gaagura ammayyaa qophaa'e
 Fireemii biddeen gagaa irraa toshame itti qabate
 Uffata kanniisaa guutuu
 Tursituu mootii/Queen cage
 Haaduu
 Buruushii kanniisaa
 Meeshaa gagaan murame keessa taa'u

Meeshaa hojjetaa
• Haguugii fuulaa
• tuutaa
• kirrii laastikii
• Guwaantii harkaa
• Kophee bootii
+
Sodaa malee tasgabahaanii hojjechuu barbaachisa

Saanduqa dabalataa kennuu
• Daraaraan yeroo baayinaan argaamu
• haadhoon kanniisaa tokko guyyaatti 1500
hanqaaquu hanga 2000 tti buusti
• Kun immoo baay'inna gurmuu kanniisichaa akka
dabalu ni taasisa
• dhiphina iddoo akka umamuu ni goodha

Saanduqa dabalataa
• Kanaafu yeroodhaan dabalata saanduqa dabalata
keenuun barbachisaa dha
• Dabalata sanduqaa kana Yeroo dabarsanii
kennuun
• kanniisnii dhaaltee akka baatuu ni godha
• Kun immoo humna kanniisa hir’isaa
• omisha damma dhabsisuu ykn xiqqeessuu ni

Diina kanniisa (nyaattuu fi
ilbiisoota)
 Biyyaa kana keessatti dhukuba kanniisaa irra
nyaatootaa fi ilbiisota kanniisatu hedduudha
 Diinooni kanniisa:
- kanniisa ni ajjeesuu, ni nyaatu
- Buu’a kanniisaa nisaamu, ninyaatu
- Gaguuraati nidhoowaatu
- Gurmuu kanniisa akka goodanuu
nigoodhuu

Akka walii galaattidiina kanniisa
biyyatii kessatti argamaan
 Goondaa (miixii)
 Nyaatuu gagaa
 Boombii (guddaa fi xixiqaa)
 Simbiirroo
 Hamagotaa
 Injiraan kanniisaa
 Billaacha guddaa
 Leccuu (Lootuu)
 Shararitti (sararitti)
 Hantuuta kkf

Summeesituu kanniisaa
 Summesitoota kanniisa bakka lamaati qoodamuu
 Isaaniis;
1 Farra ilbiisoota fi aramaa (kemikaloota)
2. Biqiltuwwaan summi qaban

To’aannoo
 Biqiltuu daraare irratti biifuu dhiisuu
 Hanga danda"ametti yeroo kanniisotni hojii
dhaabaani gaguurati galaan biifuu
 Hanga danda"ametti yeroo qabbanaa biifuu
 Qoricha daakuu biifuu irraa qoricha
dhangala`aa filachuu

 Kanniisa iddoo biifamu irraa fageessuu
 Yeeroo bifaamu kanniisooni gaguraa keesaa
akka hin baane nyaata kennudhaan karaa
gaguura cufuu
 Yoo barbachumaan isaa hedduu tahe argamee
malee kemiikalaa sumeesituu fayadamuu
dhisuu
 Xiyyaraa ykn Traktara irra harkaan biifuu
 Utoo wal-hin akkeekachisiin biifuu dhisuu

Maatii kanniisaa cimsuu
 yeroo gannaa sababii roobaatiin kanniisotni gaagura
keessaa bahanii nyaata wallitti qabuu yoo
dhadhaban yookiin sababii dhukkubaa fi kan biroon
miidhamanii dadhabuu ni danda’u.
 yeroo kana (shiroo,sukaara…kkf) nyaachisuu fi
jajjabeesuun ni danda’ama
 bishaan qulqulluu gabateetti naqaanii kaa’uufiidha

Jeecha
 “Beekeepers have financial reason to conserve
natural resource”
 Horsiistoonni kanniisaa bu’aa isaaniif qabeenyaa
uumamaa kununsuu, ni eeguu.
 “Beekeeping is an incentive for natural resource
conservation”
 Horsiisni kanniisaa qabeenyi uumamaa akk
kununsaamu fi eegaamu ni guummacha.

Kunn…
. Dhorkituu haadhoo kanniisaa galchuu fi baasuu
 gara kutaa dammaa (supper) itti galtee akka
hanqaaquu hinbuusinnee fi jiisaan hin ijaaramnne
meeshaa taasisuudha
 kanniisoti hojjetoon koomtoo gara kutaa dammaatti
fudhatanii akka hingale fi damma hojjechuuf iddoon
akka hin dhiphanne gargaara.
 Dhorkituun kan galu dammi osoo hinmuramin guyya
15-25 fuuldura ta’a

Qab…
Damma omishuu fi qulqulleessu
 Damma omishuudhaa fi qulquleessuudhaaf duraan
dursee meesahaalee barbaachisaa ta’an qopheesuu.
 Omishuudhaaf aara aarsituu, buruushii, saanduqa
dabalataa duwwaa fi hidhannoo hojjetaa
barbaachisa.
 Qulquleesuudhaaf immoo shukaa ittiin ija buddena
dammaa banan yookiin haaduu, ququleessituu
dammaa, kuusaa gagaa, kuusaa dammaa fi shuboo
gingilchaa dammaa barbaachisa.

II Paakeejii teekinoloojii gaagura
ce’umsaa
 Teekinooloojiin kun gaagura baaxii-gubbaa(irra-buusa)
qabaniin raawwata
 Gartokkoon gaagura aadaa gartokkoon immoo gaagura
ammayyaa fakaata.
 Dammaa fi gagaa omishuun ni danda’ama

Paakeejii fooyyessa Omishaa
Maatii kanniisaa:- Haalli tajaajila maatii
kanniisaa kanaaf oolu kan ammayyaa wajjin
wal fakkaata
1. Gaagura:-
• saanqaa,
• muka,
• shomboqqoo,
• shimala,
• dhoqqee fi
• faltii irraa hojjetamuu danda’a.

sm100
s
m
3
0

Hojii gaagura ce’umsaa
Omishaa damma harka 2 isa aadaa irra
nikenna
Gagaa (10% omishaa damma)

Itti fufa…
Top-baarii
Balina- sm3
Dheerina-sm48

Dammaa fi gagaa omishuu
 Gaagura kana keessa baaxii-gubbaa damma qofa
qabu addaan baasanii damma muranii baasuun
baaxii gubbaa deebisanii galchuun ni danda’
 damma
qulqulluu kg 20
gagaan kg 2
argamuu danda’a.

III. Paakeejii Horsiisa Aadaa
 Horsiisotni aadaan kanniisa
horsiisan meeshaa nannoo isaaniitti
argamu (hidda, mukka, jirmma,
marga, buqqee..kkf) irraa gaagura
hojjetanii keessatti kanniisa
horsiisanii omisha omishu..

Wayyu (advantage) gaagura
aadaa
 Gaagurrii salphaatti hojjeetama.
 Baasin kanniisa horsiisuuf bahu xiqqaadha.
 Hojiin isa leenjii hin barbaduu
 Callan gagaa ni argama.

Hanqina Gaagura Aadaa
 Keessii gaaguraa faltii fi dhoqqeen waan
maragamuuf qulqulina hin qabu
 Rooba fi adu hin ittisu
 Damma muru fi keessa gaagura to'achuuf hin tolu,
 cita kanniisa hin ittisuu
 Kuta damma fi jiisa qophaatti hin qabu, yoo dammi
muramu jiisan ni miidhama.
 Callaan dammaa argamu xinaadha, qulqullinasi hin
qabuu
 Qorannoo, kannisa sooru fi geejibisiisuuuf hin tolu.

Itti fufa…
 Naannoo keenyatti dammii baayeen gaaguraa
aadaa irraa omishama.
 Baayinnii fi qulqulinni omishaa argamu gadi
aanaadha.
 Woggaatti gaagura aadaa tokko keessaa gidduu
galeessaan damma hinqulqulaa’in kg 5-6 ni
omishama.
 Dammi kunisi jiisaa, koomtoo, kanniisota du’an,
gagaa fi waan kan biraa wajji kan walmakee fi
darbe darbee bishaan baayinaan waan qabuuf
sadarkaa qulqulina isaa kan eeggate mit.

Damma qulqulluu

Qabiye…
 Qadaadii sirrii ta’e kan qabu
 Keessi isaa kan ququllaa’eef kan
ulame

Qabiyyee…
3.Godoo/gordomoo kanniisaa
 Bokkaa kan dhowwuu fi ho’a kan kennuu ta’uu
qaba.
 Karaa cinaa keenyan kan qabu yookiin kan hin
qabne ta’uu ni danda’a.
Goondaa
Ittisuu
qaba

Qabiyyee…
4. Teessoo gaaguraa hojjechuu
 Gaagurrii lafa taa’uu hinqabu
 Yoo lafa taa’ee diinoti kanniisaa itt galanii baleesu
 Teessoon lafa irraa ol ka’ee hojjetamuu qaba.

Qabiyyee…
Kunuunsa taasisuu
Nageenya maatii kanniisaa eeguu
• Nyaattu kanniisaa fi omishaatiin dhumaatiin
akka irra hingeenye taasisuu
• Maatii kanniisaa dhukubaa, diinotaa fi qoricha
farra ilbiisotaa irraa eguu
• Mala qaabiinsaa fi eegumsa kanniisaa
fooyyessuun barbaachisa ta’a

Akka walii galaattidiina kanniisa
biyyatii kessatti argamaan
 Goondaa (miixii)
 Nyaatuu gagaa
 Boombii (guddaa fi xixiqaa)
 Simbiirroo
 Hamagotaa
 Injiraan kanniisaa
 Bilaacha guddaa
 Leccuu (Lootuu)
 Shararitti (sararitti)
 Hantuuta kkf

Damma qulquleessu (calaluu)
 Dammi erga omishamee booda yeroodhuma sana
qulqulaa’uu qaba.
 Dammi yoo oolee bule ni itita.
 Damma kantare qulquleesuudhaaf yaasuu
barbaachisa.
 Damma omisahame shuboo, gingilchaa fi cuunfituu
dammaatiin qulqulleesuun nidanda’ama

Gingilchaa ykn Shaashidhaan
qulqulleessuu
 Dammi akkuma omishameen gingilchaa yookiin
shaashiidhaan qulqulleeffama.
 Nadhhin dammaa gingilichaa yookiin shaashii
keessa darbee meeshaa keessatti waltti qabama.
 Filannoon kan birraan immoo damma caccabee distii
sibiilaatti naqanii aduu irra kaa’anii akka yaa’uu
taasisuudha.

Damma hoo’isuu fi
qulqulleessuu

Itti fufa…

Damma gaagura aadaa fi
ce'umsaa irraa argame calaluu
 cuunffituu dammaatiin (honey presser) cuunfuun
gingilchaa bal'ina qaawwa adda addaa qabuun
calaluu barbaachisa (coars, medium and fine)

Gagaa kanniisaa oomishuu fi
qulqulleessuu
 Maddaa gagaa:
- Dhaaba dullomee fi caccabee
- Damma gaguura aadaa fi ce’umsaa irra
omishame
- Banaa ijaa dhaaba dammaa
- Safafii daadhii irra argamuu

Gagaa qulquleesuu/ cuunfuu
 Gagaan yoo xiqaate sa'aa 12f bishaan keesa tursuu

Gagaa qulquleesuu/ cuunfuu
 sana booda bishaan isaa keessaa cuunfuudhaan
gara distii itti baquutti (afeelamutti) dabarsuu

Gagaa qulqulleessuu/ cuunfuu
 bishaan itti naquun baksuu ( danfisuu)
 akka oli hindafinee boojitoodhaan sochosuu

Gagaa qulqulleessuu/ cuunfuu
 eerga baqee raawwatee booda jooniyyaati
gargaaramudhaan gabattee afaan bal’aa bishaan
qabatee irratti cunfuu

Omisha argamuu danda’u
 Akka kanaan duraatti gaagura aadaa tokko irraa
wooggaatti giddugaleessan damma hinqulqulaa’in kg
5 omishamaa
 Paakeejiidhaan garaa kg 11 fi sanaa olitt ol
guddachuu danda’a.
 Dammi kun yeroo qulqulaa’u dammi gabbataa kg 9.9
nita’a.
 Hala kanaan gagaan kg 1.1 ta’a.

Tooftaa tamsaasa paakeejii
 Horsiisota gurmeesuu
 Yoo gurmaahan meeshaalee gatiin isaanii ol ka’aa
ta’e bitatanii itt fayyadamuu danda’u
 Horsiisoti akka wali irraa baratan taasisuun
teekinnoloojichi ariitiidhaan akka tamsa’u taasisa.
 Meeshaa walii galteen akka ittifayyadaman taasifma.

Itti fufa…
 Leenjii kennuu(hojjetoota misoomaa fi qonnaan
bulaaf)
 Horsiisota moodelii ta’anitti fayyadamuun
muuxannoo gaarii babali’suu
• Buufata Hojiin agarsiisuu qopheessuu
 Ayyaana qopheessuu
• Poositerii, fiilmii fi…kkf qopheessuu

GALATOOMAA!