1. Discussion on Duration : 23 Mins.
A ûl ang zêlin kan ngaih dàn kan thlâk theih hin a ûl
-Ellis H.Pachuau 31102009 0513PMAV
Ellis : Awle hei, ‘A ûl ang zêlin kan ngaih dàn kan thlâk theih hin a ûl’ tih thupui hmanga inkawm
khâwmna hun remcháng tak kan nei thei hi a lâwmawm hlein ka hria. Ngaih dàn nghet tak neih
hi mi puitling zia tehna chu ni mah se, kan ngaih dàn kha a lo ha ber lo mai thei a, chu vàng tak
chuan ‘ngaih dàn thlâk thei nih pawh hi mi puitling tak nihna a ni’ ti pawhin kan sawi thei âwm e.
Khawvêl hang zêlah, khawvêl hmasâwnnain a ken tel thil tam tak a awm hìn a, henkhat chu
hun hlui lama tih dàn la chhawm nun ûl zâwkte a awm bawk a. A ûl ang zêla ngaih dàn thlâk
a ùlna henkhatte nia kan hriatte sawi ho ilangin. Matluangi’n bul han an se langin.
Tluangi : A hmasa bera sawi duh ka neih chu i sawi tâk ang khán kan ram a changkãng ve tial tial a, tun
hma angin nu-in inchhûng a uap lum hman ta lo va, páwn kan chhuak vâk tam ta hle: sorkar
Office-ah, sumdawnna hmunah hmeichhia kan tam ta hle. Ram changkànnain nute hi chhûngkua
min hlattîr tial tial a ni. Tumah kan indem ngawt thei lo va, mahni chhûngkua erawh chu inenfiah
a hun ta hle.Napolean-a chuan “French ramin a tlâkchham chu nute an ni,” a lo ti a, he thu a
sawi lai hian an ramah mahni chhûngkaw uap lumtu nu an tlêm ve pawh a ni mahna!
Bible (Thuthlung Hlui) hun aangin nute hi chhûngkua uap luma an pasal leh an fate rawngbawl
tùra ngaih an ni hrim hrim a, páwn lama ei zawng tùr an ni lo. Chutiang chu nimahsela, mi tam tak
chu chhûngkaw eizawngtu ber, an pasalte ai pawha fing leh fel zâwk an ni tlat si a ni. Eizawngtu
zâwk, fing leh fel zâwk kan nih pawhin pasalte laka kan awm dàn tùr chu hmeichhia kan nih hriat
reng hi a ni.
Rini : Bible zirtîrna ( Ephesi 5 : 24) aang chuan kan pasalte chu an sual emaw sual lo emaw an nupui
kan nih miau chuan an hnêna intulût tùr kan ni phawt mai. Pasalte hnehna thurûk chu an hnêna
intùkluh hi a ni. Sum thawk chhuaktu zâwk, fing leh fel kan ni a nih pawhin an laka inluling mai lo
va intùkluh hi kan tih tùr ni âwm tak a ni.
Ellis : Nu ha, Pathian ih mite chuan an pasalte hnêna intùkluh hlutzia hi an man chiang a, an pasalte
aia fing leh fel, lehkha thiam zâwk an nih pawhin an finna chu an pasalte phênah an hmang thiam
a, mite ngaihah chuan an pasalte finna angin a lang daih hìn a ni. Khawvêla pa ropui tak takte
chanchinah pawh hian an phêna an nupuite ropuina chu fiah takin a lang ve zêl hìn a ni.
Rini : Nu ha leh duhawm chuan in hranga an chhûngkhat lainate a hîp khâwm a, a pasala lainate hlei
hleiin an fak hìn. Nu ha lo erawh chuan lainate a tidarh zo hìn. A rilru a zîm a, a neih chin a hre
ran a, a thilkawm a, vuina a nei reng a, amahah neuh neuh a tam hìn.
Tluangi : Nu fel leh ha, hlim thei leh thil kalphungte thlîr thiam mi chuan a pasal tlin lohna leh fel lohnate
pawh pawm dàn tâwk a thiam a. A hlimawm záwnga thil lâk a thiamin thinrimna tùr tam tak a
pumpelh phah thei a ni. Thil thlìr dànah pawh a hlimawm leh a êng záwnga thlîr thei tùra ngaih
dàn kan thlâk a ûl a nih chu.
Rini : Hmeichhia, nu haa siamtu chu a hmelhat lam emaw, a hna lian deuh chelh emaw a sum ngah leh
a thawmhnaw ngah emaw, a challan leh lan loh lam aiin miin a ngaihsan leh ngaihsan loh lam
emaw lam ni lovin amah dintuin a siam chhan dik tak a thawh a, chu mawhphurhna leh hna chu
ha taka a hlen chhuahah a innghat a ni tihte pawh hi hriat tharleh a hain ka hria.
Ellis : Hmeichhe tam tak hi chu pasal an han nei dêk dêk a, indan khel nghal ràn pawh hi an awm a nia!
Tluangi : Mizo society-ah chuan hmeichhiate hi mipa inah kan láwi hìn a. Hmeichhiain pasal a neihin a
pasal chauh a nei a ni lo va, a pasal nun dàn tùr pawh a nei tel a ni. Inneihna hi inneihna ringawt
ni lovin hna (job) a ni tih hriat hi a pawimawh khawp mai.
Ellis : Leo R.Kinsell-a chuan, "Pasal ha tak leh hlawhtling nei tùr leh inneihna tihlawhtling ngei tùr
chuan nupuite hian chân an huam a ngai a, mahni inphatin an pasalah an intulût hìn tùr a ni," tiin.
He thu hi a dik khawpin ka hria a, Venderbilt-i chuan, Nula za zêla 94 te hian pasal neih an tum
a, chû'ng zînga zaa 3 te chauh chuan nutling nih an tum," a ti bawk a. A chhût dàn hi a dik vek
1

2. kher lo thei a, amaherawh chu pasal neih tum ngawr ngawr, nutling, nu ha nih pawh tum lo
hmeichhia nih kha thil ha lo tak niin ka hria a, pasal la nei lote pawhin nupui ha, nutling ni thei
tùrin inbuatsaih se a ha khawpin ka ring.
Rini : Leo R.Kinsell-a i han sawi takah chuan a thusawi pakhat, "Nupui ha chuan a nulât laiin nupui
ha awm dàn tùr chu a lo zir lâwk vek tawh," a ti bawk a. Nu kan nih hunah kan la tawng chawp
ve mai ang chu ti ngawt lovin Nulât laia lo inbuatsaih lâwk pawh a ha hle a ni. Kan la tawngbaw
chawp ang tih ngaih dàn kan neih hi thlâk ûl lai tak chu niin ka hria.
Tluangi : Nu henkhat chuan nu an nihte an zahpui deuh mai hìn a ni awm e. Hmeichhe henkhat chuan an
dinhmun hi chau/ hniama hriain mipaa an mai pawh an châk hial a ni awm e. Romano Quardini
chuan, " Ka nihna hi lãwm takin ka pawm tùr a ni a; ka dinhmun pawh hi ka pawm thiam tùr a ni.
Ka tána tih tùr leh tih loh tùrte pawh lãwm takin ka pawm bawk ang," tia a lo sawi hi chutianga
mahni nihna pawm hlei thei lote chuan kan ngaih dàn min thlâktîrtu ni thei se a ha khawp ang.
Ellis : Nupa tam tak hi chu an inngaihzawn laia inthlahlel ngawih ngawih si kha nupa an han ni ta cheng
a, inhau reng mai an awm hìn a. Nu ha/ pa ha nih kan duh chuan nula tlangval inhmangaih taka
innei khân- ni tin, zan tin a thar zêla inngainat te, inhmangaih te, inhriatthiam te, indawhtawnte zir
chhoh zêl a ngai tih pawh hi hria ila. Kan Mizo ziaa nupa inbe mang lo nihte phei kha chu ngaih
dàn hlui, ha lo tak, thlâk ngai tak a ni.
Tluangi : Mi nun hriatthiampui a ngai a, inpawmtawn thiam a ngai. "Miin min ngaisáng se" tih ringawt
ngaihtuah a, midangte ngaihsakna cháng hre lo kan tam hle. Mi dangte an nihna ang anga pawm
thiamna hi kan tlachham hìn.
Rini : Nu tam tak hi chuan fa enkawl chungchángah pawh hian kan ngaih dàn kan thlâk a ûl hlein ka
hria a. Chumi piah lamah chuan nupa an rual a ûl hle bawk a. Gen. William Booth leh
Catherine Booth-ten an nupa anrual dàn tùr an zam chu-1) A pasal hriat loh thuruk a vawng
tùr a ni lo. Pasalte hriat loh thuruk nei hìn nu hi kan ram hian engzat nge a neih ang le?2) Sum,
hmun 2-ah vawn loh tùr, pawisa hmanna inhriatpawhtawn vek tùr.3) Inthurual tùr. Ngaih dàn a
inan loh chuan a tu emaw zâwk thu zawm ngei ngei tùr 4) Fate hma-ah rêng rêng inhauh loh tùr
tih a ni a. Hê’ng thute aang hian zir tùr kan ngah hle a ni.
Ellis : Hmeichhe henkhat, thawk chhuaktu, hlawh nei, pasalte leh pasala chhûngte laka inluling tak
tak an awm nual niin a lang a. |henkhat phei chu hlawh pawh pe ha duh mang lo, mahnia sum
dah hrang tlat an awm a nia.
Tluangi : Hlawh nei saa hmeichhiain pasal kan nei a nih pawhin kan awmna chhûngkaw tharah nu leh pate
hnênah kan hlan ngei a ha hle ang. Mahni Saving-a kan dah hìn emaw keimahni ina kan awm
laia kan lo thehlût vak lêm lo a nih pawhin chhûngkaw tharah chuan thehluh ngei a ha ka ti a, kei
chu. Chutianga kan insiamrem loh a, kan ngaih dàn leh tih dàn hlui ringawta kan kal a nih chuan
a fel dáwn lo a ni. A bikima kan pe thei lo a nih pawhin a chhante sawi thei hìn ila ha hle ang.
Rini : Kei pawh pek kim hrãm chu ha ka ti a, pocket money tùr pawh la hrang sa lovin, dìl chhuah leh
mai ni ta zâwk se mo fel leh ha nihna a ni zâwk ngei ang le.
Ellis : Chulam chu duh tâwk phawt ila. Incheina chungchángah pawh hian kan ngaih dàn hi kan thlâk
theih a pawimawh khawpin ka hria. Tunlai hangthar hmeichhiate incheina phei hi chu a uchuak
deuh em aw ka ti hìn. |hangthar mai piah lamah pawh nutling zet te pawh holam taka inchei
hmuh tùr an awm nual mai. Thawmhnaw kan inbel chhante pawh hi kan hrechiang ta lo ni berin
ka hria.
Tluangi : A dik khawp mai chu chu. Thawmhnaw kan inbel chhante pawh hi han sawi thar ve leh ila- 1)
Saruak khuh nán a ni. 2) Sik leh sa laka inven nán a ni. 3) Mawi nán a ni.4) Mahni inrin tâwkna
(confidence) kan neih nán a ni.
Rini : I’n sawi tâkah chuan tunlai hmeichhe tam tak hi chuan saruak khuh nán chuan kan hmang lo tih
chu a lang reng mai a. T.V leh Film-a kan hmuh hinte entawnin dul tihlan, kawr-áwm zau tak
tak, bán bûl lutuk leh ngum langa incheite kan chîng ta zêl a. Kan thawmhnaw inbel chhanah kan
chiang lo a ni.
2

3. Ellis : Mite tih avàng ringawta kan inhmeh záwng pawh ni lêm lo kan inbel ngawt te, a hun leh a hmun
pawh ngaihtuah lem lo va mahni duhzawng zawnga inbel ringawt hi chu a hnam changkãnglo zia
deuhin ka hria. |henkhatte phei hi chu mahni inchhûnga hâk awm hliah hliah khawlaia lênpuite an
awm a. |umkhat chu nu pakhat (Nu valai lam) hian kawngsîrah thawmhnaw zawrh a lo en a,
amah lah chu a hu nuaih a, kekawr kaptãwi, kawrchhîng, ngum lang vek hi a ha a, ngum piah
lamah mawngkaw kaihkâk lang hial khawpa hû hi ka hmu tawh a, zia lo hi ka ti khawp a. A pian
nèn pawh a thawmhnaw inbel kha a inhmeh lo hrim hrim mai a. Min ti lài lek lek alãwm maw le.
Tluangi : Ni e, a hun leh a hmun kan hriat hi a pawimawh khawpin ka hria keipawh. Mahni inhmeh zawng,
kan hâk tùr âwm chi pawh thlan thiam a, mahni kum mil deuhte pawh hi thlan thiam a ha bawkin
ka hria.
Rini : Chulai chu han tuihnih ve leh lawk ka duh deuh a: |henawmte neih ang duh ve tlat te, hiante
neih ang neih ve tum tlatte pawh hi a ha ber lêm lo. Mite nalhpui kha kan nalhpui ve kher lo tih
hriat a ha khawp mai.
Ellis : Mahni chhûngkaw mila inchei pawh hi zir deuh chu a ngai a ni. In leh lo changkãng mang si lo va,
incheina duh changkàn ngawtte hi hmasâwnna khingbái a tih theih ang a, kan ngaih dàn hi kan
thlâk theih a ûl khawp mai.
Tluangi : |henkhat chu nulât laia inchei peih tak nalh êm êm hìn kha nu an han ni dêk dêk a, inchei
thlahthlam nghal ngawt te hi kan tam riauin ka hria. Pasalte tán chang pawh ni lo, midangte tan
zahpuiawm kan ni mai dáwn asin. Nu nih tak avànga incheina chungchánga kan ngaih dàn kan
thlâk ngawt hi chu a ha loin ka hria a, hemi ngaih dàn ha lo hi kan thlâk theih hi a ûl bawkin ka hria.
Rini : Nia, a ni khawp mai. Hmeichhe timawitu ber pakhat chu thawmhnaw hi a ni an ti ve hìn bawk
a; nulat laia roh êm êm kha nu nih tâk avànga mi zînga naute hnute pe tùra kan phawrh nawk
nawk te, kawng kam lawk lawka tuikhura hnute lang huah huaha kan inbual ngawt te hi chu
kan sim a, kan ngaih dàn ha lo, dik tâwk lo hi kan thlâk a ûl a ni.
Ellis : Hmeichhe tam tak hi chu an incheina avàng hian midangte (a bîkin mipa) rilru a ha lo lam hian
an hruai kawi thei a, mi mit la lutuka thawmhnaw inbel hat loh pawh hi sim deuh chu a hain ka
hria. Kan awmna hmun, kan bula awmte azir zêlin incheina pawh kan thlan thiam a ûl hle a,
ngaih dàn hlui deuh kan nei a nih pawhin thlâk theih a ûl khawp ang.
Chu lam chu lo duh tâwk leh phawt mai ila.
Ellis : Fanau enkawl chungchángah hian ngaih dàn thlâk ngai kan nei nualin a lang a. Pa-in fate a
thunun mêk laia, a hrem mêk laia nu henkhat fate belh tùra lo inhawng tâwk hi an awm leh hìn.
Pa chuan eng ang pawhin lo hrem na deuh pawh ni se pa dem zawng emaw, fate an zawnga nu
an lo awm a rem lo. Nu henkhat chuan fate hrem leh sawisak te, kutthlâkte hmuh hrehawm an
ti hìn, a dik ang chu chu, nu hmangaihna aanga thlìr chuan a dik khawp mai. Nimahsela pa-in a
thunun laia chutiang lo tih chu thil âtthlâk tawp a ni a: ngaih dàn ha lo, thlâk ngai tak ni bawkin ka hria.
Tluangi : Chutianga pain naupang a thunun laia nu hnenah alo tlan chuan, nu chuan, “Lo kal suh, i pa duh
lohzáwng chu keipawhin ka duh bîk lo,” lo ti ve hmak mai se, nupa an tlânna leh fate hmakhaw
ngaihna ha tak a ni dawn a ni.
Rini : A dik hmél khawp mai. Nu tam tak hi an fate thilsual tih zêppui chîng an awm a, “I pain a hriat
vaih chuan a vaw nasa ngawt ang che...tih ang chi te..” tia naupang pasalte laka hum chîng, sual
huat dàn famkim lova hua, ngaih dàn ha lo tak nei kan kat nuk a ni. Khawtlánga ruihtheihthil leh
rûk rûk avànga buaipui hlawh takte pawh hi a tam zâwk chu an naupan deuh laia nuin a thilsual
tih hin a zêppui te an ni nawk a ni.
Ellis : Nu-in a fate thil sual tih pasalte hriattîr lo va, kut an thlâk leh thunun/hrem hlauh vànga a lo hum
tlat hìn a nih chuan hmangaihna dik lo a ni, he ngaih dàn hi kan thlâk a ûl a ni kan ti a nih ber chu.
Chu lam chu duh tâwk leh rih phawt mai ilangin-
Ellis : Inneih ni-a incheina thu-ah kan ngaih dàn kan thlâk theih a ûl hlein ka hre bawk a. Kan tun
dinhmunah hi chuan inelna ha lo tak kan chîng niin ka hria a. Mo leh a hianin an hâk leh bun
3

4. hinte hi a hnu lehah inbel leh a awm ngai tawh lêm lo bawk a. Mo te hian a tlángpui thuin
moneitu tum atán kan phût hìn si a. Moneitu tán a hautak chu sawi loh, mahni inbel tùr midangte
lei tùra kan phût tlat maite hi a ha lovin, he ngaih dàn hi kan thlâk a ha hlein ka hria.
Rini : Chu mai a la ni hlei nem, zungbun pakhat pawh a to tehreng nên, zungbun inpêktawn tihte hi a
hautak êm êm a, hê’ngte hi kan tih rual hian midangte tán phurrit kan siam a ni tih hria ila. Kan
hiante leh kan nauten rawn entawnin tih ve an tum tlat hin avàng hian pumpelh theih chu a ha
hle ang.
Tluangi : Thuamchhawm chungchángah pawh hian kan ngaih dàn kan thlâk deuh deuh a ûl hlein ka hria.
Hindu-ho tih dàn kan entawn ta mai emaw tih tùr a ni. Mo lawi tùr khân thil ropui tak a ken khán
kan hriat loh hlanin michhe tán phurrit kan siam a ni. Hetiang zêla kan kal a nih chuan fanu hringtu
nu leh pate chu an la lungngaiin, an ap tlawk tlawk lo ang tih pawh a sawi theih hleih nem.
Ellis : Thuamchhawm pawh hi....Thuamchhawm tùr nei mumal ve lote tán pasal neih a huphurhtîr a,
mawihnai taka pasal neih ai chuan infawmchawpa tih mai duhna a hring hìn a ni. Tin, man in eitîr
chungcháng pawh hi kan ngaih dàn kan thlâk a ûlin ka hria. Man eitu tamte hi ropuina-ah kan
ngai ta em ni aw ka ti hìn.
Rini : Nia ti raw, Man eitu diktakte hi chu tumahin kan hai lo va; amaherawhchu tunhmaa kan lo hriat
ngai lêm loh man eitu hmél thar, pu thar, pa thar, ni thar, nua thar, u thar zawnchhuah chawp an
tam ta.
Tluangi : Nichina ka sawi thuamchhawm leh man ei chungcháng hi a inzawm tlat a; thuamchhhawm tùr
leisak thei tùrte kha an hausak phawt chuan kan eitîr ngawt zêl a, kan ngaih dàn hi kan thlâk a;
kan hnam tih dàn pangngaiah khán lêt leh thei ila a ha ngawtin ka ring.
Ellis : Midangte tána phurrit nih ai chuan kan ngaih dàn thlâk a, tih dàn hlui ha pangngai zâwka kal leh
mai kha a finthlâk khawp ang chu.
Kan sawi ta nual mai a. Sawi dáwn chuan sawi tùr a awm zêl dáwn a, awngkam hnih khat
leka han belh leh duhte kan nei em?
Rini : Han sawi leh hrãm duh ka neih chu- Mi tam tak ngaih dàn chuan, “Kan khawtláng chhiat chhan
hi nuin inchhûng an uap lum tam hman tawh lo va, naupang an enkawl ha hman tawh lo va
sualna a pung a ni, Mizoram siamha tùr chuan chhûngkua kan siamhat hmasak a ûl a, nuin
inchhûngah an lâk a ûl a ni,” an ti a. Hei hi ngaih dàn dik tak pawh a ni. Chutih rual chuan
khawvêl hmasâwnna vàngin khawsak dàn, eizawn dàn a lo danglam tawh a, hmanlai nunah kan
kir leh tawh dáwn lo va, chuvàng tak chuan chhûngkuaa hmeichhia leh mipate thawh ho dàn thar
zawn a ûl niin ka hria.
Tluangi : Elizabeth Moltmann chuan, “Hmeichhiate hian ‘ka nalh a ni’ kan thinlung takin kan ti tùr a ni a,”
a ti a. A dik hlein ka hria. Hmeichhe tam tak harsatna chu mahni inrintâwk lohna leh mipate rin
tlat tumna neih hi a ni a, Chapo inzirtîrna lam ni lovin- Inrintâwkna nei ila, mahni nih dàn pawm
chung siin huaisen taka hmalâk zêl hi a ûlin ka hria.
Ellis : Committee nikhua pawhin member ngawi reng ni lova ngaih dàn thawh ngam nih pawh thil ha
tak a ni ang chu. Awle, kan thu tlang kawm nán chuan ngaih dàn kan neihte hi a dik vek lo mai
thei a, Sa huai thing vawn ngut lo vin, a ûl ang zêla ngaih dàn thlâk thei mi nih i tum ang u.
LEHKHABU RÂWN |HENKHAT TE : TE
1. Vanlalzuata Rev. Kristian Chhûngkua SLPB 2003
2. Lalbeiseia, H. Nuhate Fakna Bu, Omniprint Offset, chhut khatna 1999
3. R.L.Rinawma, IRS. et.al Kum 100 Kristian Zofate hmabak, BMCF 1994
4. Laitawia, R.B. Rev. In hlim tlang em?s
5. Ramthar Veng Kohhran Hmeichhe Centenary Souvenir, 2008
Recorded : 13.11.2009 11 : 00 AM. Broadcast : 21.11.2009 06 : 40 PM
4