1. Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
0
MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Janina Rosiak
Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu
341[02].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca:
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

1
Recenzenci:
mgr inż. Aleksandra Grobelna
mgr Andrzej Kobylec
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
mgr Andrzej Zych
Korekta:
mgr Joanna Fundowicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].O1.01.
Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu zawartego w programie nauczania dla
zawodu technik ekonomista.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Prawo w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. System prawa
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów
7
7
9
9
11
4.2. Normy prawne i przepisy prawne
4.2.3. Ćwiczenia
11
11
12
12
13
4.3. Stosunki i zdarzenia prawne
4.3.3. Ćwiczenia
13
13
14
15
16
4.4. Wykładnia prawa
4.4.3. Ćwiczenia
16
16
17
17
17
4.5. Źródła prawa. Obowiązywanie prawa w czasie i przestrzeni
4.5.3. Ćwiczenia
18
18
20
20
21
4.6. Podmioty stosunków cywilnoprawnych. Formy czynności prawnej
4.6.3. Ćwiczenia
22
22
24
24
25
4.7. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo
4.7.3. Ćwiczenia
26
26
27
28
29
4.8. Przedawnienie roszczeń
4.8.3. Ćwiczenia
29
29
30
30
31
4.9. Instytucje prawa rzeczowego. Atrybuty prawa własności
31
31
34

3
4.9.3. Ćwiczenia
34
36
4.10. Zobowiązania
4.10.3. Ćwiczenia
36
36
38
38
40
4.11. Administracja publiczna. Postępowanie administracyjne
4.11.3. Ćwiczenia
40
40
41
41
42
5. Sprawdzian osiągnięć 43
6. Literatura 47

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej stosowania
przepisów prawa w gospodarowaniu.
W poradniku zamieszczono:
− wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
− materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,
− zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabrałeś wiedzy i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.
Znajdziesz w tym poradniku podstawową wiedzę na temat stosowania przepisów prawa
w gospodarowaniu. Trudno wyobrazić sobie współczesnego człowieka, chcącego uruchomić
działalność gospodarczą bądź zaistnieć w jakiejkolwiek formie życia gospodarczego
i społecznego, bez znajomości podstawowych zasad prawa. Istotne jest, że współczesne
ustawodawstwo przyjmuje zasadę pełnej odpowiedzialności za nasze postępowanie i jego
skutki, bez względu na znajomość przepisów. W przyszłości z pewnością będziesz pracować
na stanowiskach kierowniczych, zarządzać zasobami, pełnić odpowiedzialne funkcje, które
będą miały wpływ na efekty ekonomiczne gospodarki. Dlatego też, możliwie pełna
znajomość problematyki prawnej ma bardzo duże znaczenie w podejmowaniu racjonalnych
decyzji gospodarczych. Jednocześnie znajomość prawa stanowi punkt wyjścia do kierowania
się jego zasadami, aby zgodnie z nimi postępować w życiu gospodarczym i społecznym.
Prawo wyznacza również reguły funkcjonowania przedsiębiorstw w warunkach gospodarki
rynkowej.
W poradniku poznasz podstawowe pojęcia prawne, rodzaje prawa i jego źródła. Będziesz
potrafił określić rodzaje norm prawnych i przepisów prawnych. Nauczysz się korzystać
z różnych źródeł prawa. Poznasz zasady procesu legislacyjnego ustawy. Będziesz potrafił
ustalić stosunki i zdarzenia prawne, a także scharakteryzować podmioty stosunków
cywilnoprawnych. Rozróżnisz osoby fizyczne i osoby prawne. Nauczysz się dobierać
właściwą formę prawną do wskazanej czynności prawnej oraz wiele pojęć i znaczeń, które na
razie są dla Ciebie z pewnością niezrozumiałe.
Nauczysz się także sporządzać umowy, co pozwoli Ci w przyszłości być świadomym
swoich praw i obowiązków wynikających z ich zawarcia.
Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Na końcu
każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją
wiedzę. Jeżeli okaże się, że czegoś jeszcze nie pamiętasz lub nie rozumiesz, to zawsze możesz
wrócić do rozdziału Materiał nauczania i tam znajdziesz odpowiedź na pytania, które sprawiły
Ci kłopot.
Przykładowy sprawdzian osiągnięć może okazać się świetnym treningiem przed
zaplanowanym przez nauczyciela sprawdzianem, a praktyczne zadania zawarte w testach
pozwolą Ci łączyć wiedzę teoretyczną z umiejętnościami praktycznymi, które wykorzystasz
w przyszłym życiu zawodowym.
Stan prawny poradnika na dzień 23 listopada 2005 r.

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej stosowanie przepisów prawa
w gospodarowaniu powinieneś umieć:
− interpretować dane statystyczne,
− rozróżniać podstawowe pojęcia ekonomiczne,
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− stosować technologię komputerową i informacyjną,
− współpracować w grupie,
− rozwiązywać problemy w sposób twórczy.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posłużyć się podstawowymi pojęciami prawnymi,
− rozróżnić prawo w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym,
− rozróżnić podstawowe gałęzie prawa,
− sklasyfikować rodzaje norm i przepisów,
− rozróżnić rodzaje norm prawnych,
− ustalić elementy stosunku prawnego,
− sklasyfikować rodzaje zdarzeń prawnych,
− zidentyfikować rodzaje wykładni prawa,
− scharakteryzować źródła prawa,
− przedstawić zakres obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni,
− ocenić sytuację prawną podmiotów stosunku cywilnoprawnego,
− dostosować odpowiednią formę prawną do czynności prawnej,
− ocenić skutki niezachowania właściwej formy prawnej,
− ustalić warunki skutecznego działania pełnomocnika,
− określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa,
− scharakteryzować instytucję przedawnienia roszczeń,
− określić sposoby nabycia i utraty własności,
− określić prawa i obowiązki współwłaścicieli,
− scharakteryzować instytucje użytkowania wieczystego,
− wyjaśnić znaczenie ksiąg wieczystych,
− rozróżnić źródła zobowiązań,
− scharakteryzować zasady wykonania zobowiązania,
− ustalić skutki niewykonania zobowiązania,
− przedstawić sposoby wygaśnięcia zobowiązania,
− zaprezentować strukturę administracji publicznej,
− sklasyfikować formy działania administracji publicznej,
− zaprojektować przebieg postępowania administracyjnego.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Prawo w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. System
prawa
Prawo w znaczeniu przedmiotowym to ogół norm, ustanowionych lub uznawanych przez
państwo, zabezpieczonych stosowaniem przymusu, regulujących organizację i zakres
działania instytucji oraz postępowanie ludzi.
Normami stanowionymi przez państwo są normy prawne, które są rezultatem działalności
właściwych organów władzy i administracji państwowej. Natomiast normami uznawanymi
przez państwo są, dotychczas zwyczajowo uznawane za obowiązujące, reguły postępowania
podniesione do rangi powszechnie obowiązującego prawa, zabezpieczonego właściwą mu
sankcją w przypadku jego naruszenia.
Istotą i charakterystyczną cechą prawa jako ogółu norm obowiązujących w państwie jest
jego powszechność, co znaczy, że normy prawne dotyczą w jednakowym stopniu wszystkich
osób przebywających stale, a także czasowo, na terenie danego państwa bez względu na płeć,
rasę, wyznanie czy przynależność do różnych ugrupowań społecznych i politycznych.
Rolą prawa jest, z jednej strony, umacnianie istniejących stosunków politycznych
i społeczno-ekonomicznych państwa, a z drugiej – kształtowanie nowych, zgodnych z wolą
ustawodawcy ujawnianą w różnych aktach normatywnych.
Określając działalność różnych instytucji społecznych, jak również postępowanie ludzi,
prawo staje się ważnym czynnikiem regulacji życia politycznego i społeczno-gospodarczego.
Ta ważna funkcja społeczna stanowi też uzasadnienie konieczności jego przestrzegania
i zgodnego z przepisami prawnymi postępowania – nie tylko z obawy przed karą
w przypadku jego naruszenia, lecz wypływającego ze świadomości, że bez prawa żadne
państwo nie może istnieć.
Prawo w znaczeniu podmiotowym to pewne możliwości dowolnego zachowania się
i uprawnienia (korzyści), jakie wynikają dla określonych osób z poszczególnych przepisów
prawnych (prawa przedmiotowego). Treścią prawa podmiotowego może być również
możliwość domagania się określonego zachowania się pewnych osób.
Różny bywa zakres praw podmiotowych. Jedne z nich są skuteczne tylko wobec
konkretnych osób, inne natomiast są skuteczne wobec wszystkich, w szczególności prawa
rzeczowe dotyczące własności posiadania, prawa osobiste, niektóre prawa rodzinne,
dotyczące firmy, patentów, znaków towarowych. Pierwsze z nich noszą nazwę praw
podmiotowych względnych, a drugie praw podmiotowych bezwzględnych. Istota praw
podmiotowych względnych wyraża się w tym, że daje ona osobie uprawnionej możność
żądania czegoś od początku ich powstania, natomiast prawa podmiotowe bezwzględne stają
się aktualne dopiero z chwilą ich naruszenia przez osoby trzecie. Ponadto prawa podmiotowe
bezwzględne są skuteczne wobec wszystkich, a prawa podmiotowe względne tylko wobec
niektórych osób.
Istnieje ścisły związek między prawem w znaczeniu przedmiotowym a prawem
w znaczeniu podmiotowym, np.: podmiotowe prawo pracownika do wynagrodzenia za pracę
gwarantują normy prawne, czyli prawo w znaczeniu przedmiotowym, zawarte w różnych
przepisach.
System prawa to ogół obowiązujących w państwie norm prawnych, uporządkowany
według następujących zasad:

8
− normy systemu prawa tworzą hierarchię, tzn. że jedne normy mają moc prawną
wyższą od innych, w zależności od aktu normatywnego, w jakim są zawarte, i organu,
który go wydał (zasada hierarchiczności),
− między normami systemu prawa nie ma sprzeczności, tzn. że postępowanie zgodne
z określoną normą nie narusza innej normy (zasada spójności),
− normy systemu prawa są pozbawione luk, tzn. że istniejące normy wystarczają do
zapewnienia ładu społecznego (zasada zupełności).
Dla celów naukowych, dydaktycznych, a także praktycznych ogół norm prawnych da się
podzielić na poszczególne gałęzie.
Gałąź prawa to zespół norm prawnych wyróżnionych ze względu na przedmiot lub
metodę regulacji. Gałęzie w systemie prawa polskiego przedstawia rys. 1.
Rys. 1. Gałęzie prawa w systemie prawa polskiego
Prawo konstytucyjne normuje podstawy ustroju politycznego, gospodarczego
i społecznego państwa, strukturę i kompetencje jego organów, podstawowe wolności, prawa
i obowiązki obywatelskie, system źródeł prawa oraz zasady prawa wyborczego.
Prawo cywilne normuje stosunki majątkowe, a także niektóre stosunki niemajątkowe
między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Cechą stosunków cywilnoprawnych jest to,
że podmioty tych stosunków są równorzędnymi partnerami, to jest nie mają wobec siebie
uprawnień władczych.
Prawo pracy normuje stosunki pracy oraz inne zagadnienia ściśle związane z pracą.
Prawo rodzinne i opiekuńcze normuje osobiste i majątkowe stosunki wynikające
z małżeństwa, powinowactwa, pokrewieństwa, przysposobienia, opieki i kurateli.
Prawo gospodarcze normuje stosunki gospodarcze, tj. stosunki, jakie powstają w związku
z działalnością gospodarczą.
Prawo karne normuje stosowanie sankcji wobec osób, które popełniły przestępstwo.
Określa ono zasady odpowiedzialności karnej, czyny będące przestępstwami oraz sankcje
stosowane w razie ich popełnienia. Cechą charakterystyczną prawa karnego jest sankcja
karna.
Prawo administracyjne normuje organizację administracji oraz działalność
administracyjną, czyli działalność organów państwowych, organów samorządu terytorialnego
oraz współdziałających z nimi podmiotów w celu zorganizowania wykonania zadań państwa.
Prawo finansowe normuje publiczną gospodarkę finansową, tj. gromadzenie
i wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo i jednostki samorządu terytorialnego.
Gałęzie prawa w systemie prawa polskiego
prawo
konstytucyjne
prawo
cywilne
prawo
finansowe
prawo karne
prawa
procesowe
prawo
rodzinne
i opiekuńcze
prawo
gospodarcze prawo
administracyjne
prawo pracy

9
Normuje ponadto organizację i działalność instytucji finansowych (np. banków), gospodarkę
finansową przedsiębiorstw państwowych, ustrój pieniężny państwa oraz obrót dewizowy.
Wymienione gałęzie prawa są dziedzinami prawa materialnego, czyli regulują
bezpośrednio stosunki społeczne. Normy te mają charakter pierwotny wobec norm prawa
formalnego, które regulują tryb postępowania przed organami państwa (np. od wyroku sądu
pierwszej instancji przysługuje apelacja do sądu drugiej instancji). Celem norm prawa
formalnego jest realizacja norm prawa materialnego.
Gałęzie prawa formalnego (procesowego):
− prawo postępowania cywilnego,
− prawo postępowania karnego,
− prawo postępowania administracyjnego.
Prawo postępowania cywilnego normuje tryb postępowania w sprawach ze stosunków
z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego, pracy i ubezpieczeń społecznych.
Prawo postępowania karnego normuje tryb postępowania w sprawach karnych.
Prawo postępowania administracyjnego normuje tryb postępowania w sprawach ze
stosunków z zakresu prawa administracyjnego.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest prawo w znaczeniu przedmiotowym i prawo w znaczeniu podmiotowym?
2. Co to jest prawo podmiotowe względne i bezwzględne?
3. Co to jest system prawa i jakie są jego zasady?
4. Jakie są gałęzie prawa w systemie prawa polskiego?
5. Jakie gałęzie prawa występują w systemie prawa polskiego?
6. Jakie znasz gałęzie prawa procesowego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W Kodeksie cywilnym (k.c.) zawarte są następujące przepisy:
a. „Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego” (art. 58
§ 2 k.c.).
b. „Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną”
(art. 119 k.c.).
c. „Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została
mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie
do władania rzeczą” (art. 222 § 1 k.c.).
d. „Właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem. Jeżeli
takie nakłady poczynił, może od użytkownika żądać ich zwrotu według przepisów
o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.” (art. 259 k.c.).
e. „Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób
odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia
społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób
odpowiadający tym zwyczajom” (art. 354 § 1 k.c.).

10
Scharakteryzuj zawarte w nich prawa podmiotowe.
Przepis Wyrazy świadczące o prawie
podmiotowym
Kogo i do czego one upoważniają
a.
b.
c.
d.
e.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) scharakteryzować zawarte w przepisach prawa podmiotowe,
3) uzupełnić tabelę zgodnie z poleceniem.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– wybrane źródła prawa,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Którą gałąź prawa reprezentuje podany przepis?
a. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia,
a dłużnik powinien świadczenie spełnić
……………………………………………………………………………………………
b. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także
w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął
jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia
…….........................................................................................................................................
c. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić tylko nieumyślnie,
jeżeli ustawa tak stanowi…………………………………………………………………….
d. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek
przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął …………………………………………
e. W toku postępowania organy administracji państwowej stoją na straży praworządności
i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz
do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes
obywateli………………………………………………………………………………….....
1) przeanalizować treść pytania,
2) wpisać odpowiedź na zadane pytanie w miejsce zaznaczone w ćwiczeniu.

11
Czy potrafisz: Tak Nie
1) rozróżnić prawo w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym?
2) rozróżnić prawo podmiotowe względne i bezwzględne?
3) zdefiniować pojęcie systemu prawa?
4) przedstawić zasady systemu prawa?
5) rozróżnić gałęzie prawa w systemie prawa polskiego?
6) wymienić gałęzie prawa procesowego?
4.2. Normy prawne i przepisy prawne
Podstawowym elementem składowym prawa – w znaczeniu przedmiotowym – jest norma
prawna. Pojęcie to oznacza regułę postępowania. Każda norma prawna wskazuje, w jaki
sposób dany podmiot (człowiek lub też organizacja społeczna) powinien się zachować
w określonej sytuacji. Norma prawna albo coś nakazuje (np. w ruchu na drogach publicznych
– trzymać się prawej strony), albo czegoś zakazuje (np. popełniania czynów zagrożonych
sankcją karną), albo na coś zezwala (np. można odwołać się od wyroku).
Rozróżniamy jeszcze normy moralne, obyczajowe, religijne, językowe i wiele innych.
Normy prawne charakteryzują się dwiema cechami:
1) są to normy uznane przez państwo za obowiązujące,
2) ich przestrzeganie zapewnia przymus państwowy.
Normy prawne niedopuszczające zmian w ich treści nazywamy normami prawa
bezwzględnie obowiązującego, a normy dopuszczające możliwość dokonania innych ustaleń
niż w nich wyrażone, normami prawa względnie obowiązującego.
W budowie normy prawnej wyróżnia się trzy elementy (rys. 2).
Rys. 2. Elementy normy prawnej
Hipoteza jest tą częścią normy prawnej, która określa stan faktyczny (sytuację)
uzasadniający jej zastosowanie do konkretnego podmiotu (osoby).
Dyspozycja normy prawnej ustala, jak winien zachować się podmiot w sytuacji określonej
w hipotezie.
Sankcja jest ujemnym skutkiem, jaki staje się udziałem osoby, której zachowanie się nie
jest zgodne z dyspozycją normy.
Norma prawna
hipoteza dyspozycja sankcja

12
Normy prawne wyrażane są w przepisach prawnych. Nie oznacza to, że oba te pojęcia są
równoznaczne.
Przepis prawny jest to wypowiedź zapisana w akcie normatywnym, wyodrębniona jako
artykuł, paragraf, ustęp, punkt lub litera, oznaczona kolejnym numerem (lub literą alfabetu).
Przepis prawny jest elementarną jednostką aktu normatywnego.
Na podstawie treści przepisów prawnych konstruuje się normy prawne. Najczęściej
poszczególne przepisy zawierają tylko pewne elementy normy prawnej. Tak więc jedna
norma może być zawarta w kilku przepisach. Zdarza się też, że jeden przepis zawiera kilka
norm prawnych. [poz. 1, s.10]
1. Co to jest norma prawna?
2. Jakie są cechy charakterystyczne normy prawnej?
3. Jaka jest struktura normy prawnej?
4. Co to jest przepis prawny?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ istotne różnice między normami prawnymi a normami obyczajowymi i moralnymi.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
1) przeczytać polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) zdefiniować pojęcia: norma prawna, obyczajowa i moralna,
3) wskazać różnice między podanymi normami,
4) wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce w ćwiczeniu.
– wybrane akty prawne,
Ćwiczenie 2
Odszukaj w Kodeksie karnym, Kodeksie cywilnym, Kodeksie postępowania
administracyjnego oraz Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym po jednym przepisie prawnym.
1. ……………………………………………………………………………………………….
2. ……………………………………………………………………………………………….
3. ……………………………………………………………………………………………….
4. ……………………………………………………………………………………………….

13
1) przeczytać uważnie polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) wyszukać w podanych źródłach prawa po jednym przepisie prawnym,
3) wpisać wybrane przepisy prawne w miejsce zaznaczone w ćwiczeniu.
Wyposażenie stanowiska:
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować pojęcie normy prawnej?
2) rozróżnić cechy charakterystyczne normy prawnej?
3) wskazać hipotezę, dyspozycję i sankcję w normie prawnej?
4) rozróżnić normy prawne, obyczajowe, moralne, religijne i inne?
5) podać przykłady normy prawnej, moralnej, obyczajowej i innych?
6) przedstawić elementy składowe struktury normy prawnej?
7) zdefiniować pojęcie przepis prawny?
8) wyszukać w aktach prawnych wybrane przepisy prawne?
4.3. Stosunki i zdarzenia prawne
Stosunek prawny jest to więź społeczna, jaka powstaje między dwiema lub więcej
osobami w następstwie stworzonej przez nie – lub inne zdarzenia – sytuacji określonej
w obowiązującej normie prawnej. Nie są stosunkami prawnymi takie stosunki społeczne,
z których istnieniem i ustaniem prawo nie łączy żadnych skutków prawnych. Przykładem
mogą być stosunki znajomości, koleżeństwa, przyjaźni.
W każdym stosunku prawnym wyróżnia się:
− podmioty stosunku,
− przedmiot stosunku, którym jest określone zachowanie podmiotów stosunku,
− treść stosunku, czyli obowiązki i prawa podmiotów stosunku.
Istotę stosunków prawnych stanowią wzajemne prawa (podmiotowe) i odpowiadające im
obowiązki stron. Treść tych praw i obowiązków nazywamy przedmiotem stosunków
prawnych.
Zdarzenie prawne jest to zdarzenie, z którym prawo wiąże określone skutki prawne, tj.
powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego (rys. 3).
Na przykład:
1) zawarcie umowy pożyczki – powstaje stosunek prawny między pożyczkodawcą
a pożyczkobiorcą.

14
2) opóźnienie zwrotu pożyczki – zmienia się stosunek prawny między pożyczkodawcą
a pożyczkobiorcą, gdyż pożyczkodawca nabywa prawo żądania od pożyczkobiorcy
odsetek za opóźnienie.
3) zwolnienie dłużnika z długu- ustaje stosunek prawny między wierzycielem
i dłużnikiem. [poz. 1, s. 11]
Rys. 3. Podział zdarzeń prawnych
Zdecydowana większość zdarzeń prawnych jest rezultatem bardziej czy mniej świadomej
działalności ludzi. Nie pomniejsza to prawnego znaczenia innych, naturalnych, niezależnych
od działania ludzi (a nawet od ich woli) zdarzeń. Zaliczyć do nich należy np.: pożar, powódź,
gradobicie, śmierć człowieka, upływ czasu.
Działania dzielimy na:
– czyny, czyli działania podejmowane bez zamiaru wywołania skutków prawnych np.
znalezienie i podjęcie porzuconej przez kogoś rzeczy,
– akty prawne, takie jak czynności prawne (umowy i jednostronne oświadczenia woli
ludzkiej), akty administracyjne (decyzje organów administracji rządowej i samorządowej),
orzeczenia sądowe.
1. Co to jest stosunek prawny?
2. Jakie są elementy składowe stosunku prawnego?
3. Co to jest zdarzenie prawne?
4. Jak dzielimy zdarzenia prawne?
Zdarzenia prawne
Fakty Działania ludzi
Czyny Akty prawne
Dozwolone Niedozwolone Akty
cywilnoprawne
Akty organów
państwa
Działania Zaniechania
Jednostronne Dwustronne

15
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wymień 5 czynów niedozwolonych i określ ich możliwe następstwa prawne:
Lp. Czyny niedozwolone Następstwa prawne czynów
1
2
3
4
5
1) przeanalizować treść polecenia,
2) zaproponować 5 czynów niedozwolonych,
3) wyszukać w odpowiednim źródle prawa następstwa prawne wybranych czynów
niedozwolonych,
4) uzupełnić tabelę zgodnie z podanymi w kategoriami.
– źródła prawa,
Ćwiczenie 2
W podanym przykładzie stosunku prawnego wyodrębnij:
1) podmioty stosunku,
2) przedmiot stosunku,
3) treść stosunku.
„Z chwilą wydania rzeczy sprzedanej przechodzą na kupującego korzyści i ciężary związane
z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy” (art. 548 § 1
k.c.)
1. ……………………………………………………………………………………………….
2. ……………………………………………………………………………………………….
3. ……………………………………………………………………………………………….
1) przeczytać uważnie polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) przeanalizować treść przepisu prawnego,
3) wyodrębnić elementy składowe stosunku prawnego,
4) wpisać odpowiedzi w miejsca do tego wyznaczone.

16
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować pojęcie stosunku prawnego?
2) rozróżnić elementy składowe stosunku prawnego?
3) zdefiniować pojęcie zdarzenia prawnego?
4) dokonać podziału zdarzeń prawnych?
4.4. Wykładnia prawa
Aby można było przestrzegać prawa i aby organa państwa mogły je odpowiednio
stosować, przepisy prawne muszą być jasne. Niekiedy pozornie jasny i czytelny tekst ustawy
czy innego aktu normatywnego stwarza trudności w praktycznym jego zastosowaniu do
konkretnych sytuacji codziennego życia. Zachodzi wówczas potrzeba ustalenia jego
znaczenia. Czynność polegająca na ustalaniu właściwego znaczenia przepisów prawnych
nazywa się wykładnią prawa.
Wykładnia prawa jest procesem poznawczym, którego celem jest ustalenie rzeczywistego
znaczenia obowiązujących przepisów.
Z uwagi na podmiot dokonujący wykładni prawa, czyli ze względu na osobę
interpretatora, rozróżnić należy:
− wykładnię autentyczną,
− wykładnię praktyczną,
− wykładnię naukową (doktrynalną).
O wykładni autentycznej mówi się wówczas, gdy dokonał jej organ państwowy, który
dany przepis ustanowił. Chodzi tutaj o określony organ państwowy, a nie o konkretnego
człowieka. Wykładnia autentyczna ma znaczenie powszechnie obowiązujące.
Przez wykładnię praktyczną rozumie się interpretację dokonywaną w toku stosowania
prawa przez organ państwowy do tego upoważniony. Interpretacja praktyczna nie ma
charakteru powszechnie obowiązującego, lecz jest wiążąca jedynie w stosunku do stron oraz
innych osób zainteresowanych w konkretnej sprawie. Jeżeli strona nie zgadza się
z interpretacją przyjętą w toku stosowania prawa, to przysługuje jej prawo do odwołania się
do wyższej instancji.
Wykładnia naukowa (doktrynalna) jest to interpretacja przyjęta w wypowiedziach
naukowych, np. w podręcznikach, monografiach, artykułach na łamach czasopism naukowych
i fachowych, w komentarzach do orzeczeń sądowych, jak również w wystąpieniach
publicznych. Wykładnia naukowa może być głoszona zarówno przez etatowych pracowników
naukowych, jak i przez prawników praktyków, a nawet przez inne osoby, jeżeli przyjęta przez
nie interpretacja oparta jest na metodach naukowych. Formalnie jednak nie ma w ogóle mocy
obowiązującej dla nikogo. Mimo to wywiera poważny wpływ na kształtowanie się
interpretacji praktycznej, a także autentycznej.
Z uwagi na wynik można rozróżnić wykładnię:
− stwierdzającą, czyli zgodną z dosłownym brzmieniem przepisów,
− rozszerzającą, czyli przyjmującą znaczenie normy prawnej w szerszym rozumieniu, niżby
to wynikało z dosłownego brzmienia przepisów,
− zawężającą, tzn. przyjmującą węższy zakres znaczeniowy danego przepisu.

17
Ten, kto dokonuje wykładni, powinien zastosować odpowiednią w danej sytuacji metodę
wykładni. Może kierować się znaczeniem słów użytych w przepisie (wykładnia słowna),
celem przepisu zawierającego niejasne pojęcie (wykładnia celowościowa), treścią innych
przepisów (wykładnia systemowa), wreszcie okolicznościami towarzyszącymi powstaniu
przepisu (wykładnia historyczna).
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest wykładnia prawa?
2. Jakie znasz rodzaje wykładni prawa?
3. Jak sklasyfikujesz wykładnię prawa według różnych kryteriów?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj wykładni prawa i rozstrzygnij sprawę.
Pracownik rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia, ponieważ pracodawca nie płacił mu
wynagrodzenia za pracę przez 3 miesiące. Żąda od pracodawcy odszkodowania w wysokości
wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, powołując się na art. 55 § 11
Kodeksu pracy (k.p.).
Sprawę rozpatruje sąd pracy. Wyjaśnij, jakie pojęcie jest potrzebne do rozstrzygnięcia tej
sprawy. Jaka wątpliwość powstaje w tym wypadku?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
1) przeczytać dokładnie treść ćwiczenia,
2) określić, która część podanego przepisu wymaga stosowania wykładni,
3) wyjaśnić, dlaczego podana część przepisu wymaga wyjaśnienia,
4) dokonać wykładni prawa,
5) rozstrzygnąć podany przypadek,
6) wpisać odpowiedzi w wyznaczone miejsce.
– Kodeks pracy,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować pojęcie wykładni prawa?
2) wymienić rodzaje wykładni prawa?
3) rozróżnić wykładnię prawa według różnych kryteriów?

18
4.5. Źródła prawa. Obowiązywanie prawa w czasie i przestrzeni
Źródła prawa są to akty normatywne stanowione przez upoważnione organy władzy
i administracji państwowej, a także organy samorządów terytorialnych, zawierające normy
prawne lub stanowiące istotny składnik właściwego uchwycenia treści normy prawnej.
Źródłami prawa są także umowy międzynarodowe, jeżeli zawierają normy prawne.
Powyższe źródła prawa tworzą prawo stanowione (pisane). Uzupełniającym źródłem
prawa jest zwyczaj. Normy zwyczajowe stają się źródłami prawa, jeżeli stosownie do
postanowień prawa stanowionego, zostały uznane za obowiązujące. Normy zwyczajowe są
nazywane prawem zwyczajowym.
Organy państwowe upoważnione do stanowienia norm prawnych nie wydają
pojedynczych przepisów, lecz w formie pewnych zestawów, odnoszących się do określonej
dziedziny życia społecznego. Tego rodzaju zbiór przepisów prawnych, razem wydanych
i razem opublikowanych, zwany jest aktem normatywnym. W aktach normatywnych – oprócz
przepisów prawnych – ujęty jest niekiedy wstęp, wskazujący na cele i zadania, jakie
ustawodawca ma zamiar osiągnąć. Tego rodzaju wstęp nazywany jest preambułą.
Warunkiem obowiązywania aktu normatywnego jest to, aby:
− został prawidłowo ustanowiony, tj. przez upoważniony do tego organ
i w przewidzianym trybie,
− został prawidłowo ogłoszony (np. ustawy i rozporządzenia podlegają ogłoszeniu
w Dzienniku Ustaw).
Źródła prawa w Polsce:
A. Akty normatywne powszechnie obowiązujące:
– Konstytucja RP,
– ustawy
– rozporządzenia z mocą ustawy Prezydenta zatwierdzone przez Sejm,
– ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą Sejmu,
– ratyfikowane umowy międzynarodowe bez zgody Sejmu,
– rozporządzenia stanowione przez Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa Rady
Ministrów, Ministra kierującego działem administracji rządowej, Przewodniczącego
Komitetu w składzie Rady Ministrów, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji.
B. Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące:
– Regulamin Zgromadzenia Narodowego,
– uchwały Sejmu (niektóre),
– uchwały Senatu (niektóre),
– uchwały Rady Ministrów (niektóre),
– zarządzenia Prezydenta RP,
– zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (niektóre),
– zarządzenia Ministrów (niektóre),
– niektóre akty innych centralnych organów państwowych.
C. Akty prawa miejscowego:
– uchwały rad samorządu terytorialnego (niektóre),
– akty normatywne terenowych organów administracji rządowej (niektóre).
Konstytucja (ustawa zasadnicza) zajmuje najwyższą pozycję w hierarchii aktów
normatywnych. Konstytucja określa podstawy ustroju państwa, podstawowe wolności, prawa
i obowiązki obywatelskie, system źródeł prawa, strukturę i kompetencje naczelnych organów

19
państwa. W Polsce obowiązuje Konstytucja uchwalona dnia 2 kwietnia 1997 r. przez
Zgromadzenie Narodowe (czyli Sejm i Senat). [poz. 1, s. 13]
Wydane z upoważnienia Konstytucji inne akty normatywne nie mogą być w swojej treści
z nią sprzeczne.
Ustawy zajmują drugi szczebel w hierarchii aktów normatywnych po Konstytucji.
Wydawane są przez Sejm i zatwierdzane przez Senat. Wymagają też podpisu Prezydenta.
Brak zatwierdzenia ze strony Senatu, względnie zgłaszane przez niego poprawki powodują
powrót ustawy do Sejmu i ponowne głosowanie. Poprawki Senatu są odrzucane przez Sejm
bezwzględną większością głosów, natomiast poprawki nie odrzucone bezwzględną
większością głosów są poprawkami przez Sejm przyjętymi. Podobnie przedstawia się sprawa
w przypadku całkowitego odrzucenia ustawy przez Senat. Ustawy muszą być zgodne
z Konstytucją. Zgodność ustaw z Konstytucją bada Trybunał Konstytucyjny.
Z inicjatywą ustawodawczą może wystąpić Prezydent, Senat, Rada Ministrów lub co
najmniej 15 posłów i obywatele posiadający prawo do wybierania Sejmu i Senatu w liczbie
co najmniej 100 tys. Ustawa, jak każdy akt normatywny, jest aktem ogólnym. Może ona
zmieniać lub uchylać wszystkie inne akty normatywne.
Ustawy zawierają podstawowe uregulowania dotyczące poszczególnych dziedzin życia.
Niektóre zagadnienia muszą być uregulowane ustawami. Są to: wolności, prawa i obowiązki
obywatelskie, budżet państwa oraz zasady działania aparatu państwowego. Zagadnienia te
nazywa się materią ustawową. Wszystkie inne akty normatywne muszą być zgodne
z ustawami.
Rozporządzenia są aktami wykonawczymi do ustaw. Wydawane są na podstawie
szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie
powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia, zakres spraw przekazanych do
uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Rozporządzenie musi
powoływać się na przepis upoważniający. Treść i zakres rozporządzenia nie mogą
przekraczać granic upoważnienia. [poz. 1, s. 13]
Rozporządzenia są aktami normatywnymi Prezydenta, naczelnych i centralnych organów
administracji państwowej, a mianowicie: Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów,
poszczególnych (lub kilku) ministrów i równorzędnych kierowników urzędów centralnych.
Uchwały mają zróżnicowany charakter. Wydają je organy kolegialne: Sejm, Senat, Rada
Ministrów, sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy. Uchwały Sejmu i Senatu
dotyczą m.in. wewnętrznych spraw tych organów oraz obsadzania ważnych stanowisk w
państwie. Uchwały Rady Ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują jednostki
podległe Radzie Ministrów. Uchwały sejmiku województwa, rady powiatu i rady gminy są
podejmowane w sprawach należących do właściwości tych organów i obowiązują na obszarze
ich działania. [poz. 1, s. 14]
Zarządzenie jest aktem normatywnym, wydawanym przez Prezydenta i Prezesa Rady
Ministrów oraz urzędy centralne na podstawie i w celu ich wykonania. Zarządzenia mogą być
wydawane tylko na podstawie ustawy. Mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko
jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Nie mogą stanowić podstawy
decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarządzenia podlegają
kontroli, co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
Instrukcja, regulamin, statut są aktami normatywnymi, źródłami o wyraźnie mniejszym
zasięgu i znaczeniu niż akty omówione wcześniej. Ich rolą jest wyjaśnianie i uściślanie
przepisów zawartych w aktach wyższego rzędu. W żadnym przypadku nie mogą być z nimi
sprzeczne. Ich głównym celem jest usprawnienie i uściślenie działalności organów niższego
szczebla i jednostek organizacyjnych.
Specyficznymi źródłami prawa są umowy międzynarodowe. Umowa międzynarodowa
jest to zgodne oświadczenie woli państw mające na celu wywołanie określonych skutków

20
prawnych. Przedmiotem umowy międzynarodowej mogą być zagadnienia natury politycznej,
ekonomicznej, ludnościowej, kulturalnej itp.
Akty normatywne mają specyficzną budowę. Ich składowymi elementami są:
− tytuł aktu normatywnego,
− kolejna pozycja od początku roku kalendarzowego,
− zasadnicza treść podzielona na: artykuły, ustępy (lub paragrafy) i punkty,
− podpis właściwego organu.
Prawo obowiązuje na terenie całego (lub jego części) państwa, którego organy je
ustanowiły lub sankcjonują. Terytorium określane jest za pomocą umów wewnątrzkrajowych
lub międzynarodowych. Prawo międzynarodowe ratyfikowane przez uprawniony organ staje
się elementem prawa wewnątrzkrajowego.
Akt normatywny wchodzi w życie stosownie do przepisu określającego datę jego wejścia
w życie (zazwyczaj jest to przepis ostatni). Przy określaniu daty wejścia w życie aktu
normatywnego należy przestrzegać następujących zasad:
− prawo nie powinno działać wstecz,
− prawo powinno wchodzić w życie po pewnym okresie od ogłoszenia, aby umożliwić
adresatom aktu przygotowanie się do jego przestrzegania.
Powyższe zasady są często wyrażane w języku łacińskim, mianowicie: lex retro non agit
(prawo nie działa wstecz) oraz vacatio legis (okres zawieszenia prawa).
1. Co to są źródła prawa?
2. Jakie są rodzaje aktów normatywnych?
3. Czy rozróżnisz akty normatywne: Konstytucję, ustawy, rozporządzenia, uchwały
i zarządzenia?
4. Jaka jest budowa aktu normatywnego?
5. Co to jest umowa międzynarodowa?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj akty prawne w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim.
1. DzU z 1994 r. Nr 1, poz. 2 ……………………………………………………………......
2. MP z 2005 r. Nr 46, poz. 631 …………………………………………………………….
3. MP z 1997 r. Nr 86, poz. 874 ……………………………………………………………..
4. DzU z 2001 r. Nr 157, poz. 1837 …………………………………………………………
5. DzU z 1990 r. Nr 92, poz. 544 …………………………………………………………..
1) odszukać w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim podane w ćwiczeniu akty normatywne,
2) zidentyfikować nazwę aktu normatywnego,
3) wyszukać informacje, czego one dotyczą,
4) odpowiedzieć na pytania w miejscach do tego wyznaczonych.

21
– Dziennik Ustaw,
– Monitor Polski,
Ćwiczenie 2
W miejsce przy numerze zdania wpisz P, – jeśli stwierdzenie jest prawdziwe – lub F –
jeśli jest fałszywe.
….1. W dziennikach urzędowych nie ogłasza się ustaw, które zmieniają treść ustaw wcześniej
obowiązujących
….2. Rozporządzenie nie jest aktem normatywnym
….3. Zarządzenie różni się tym od rozporządzenia, że posiada mniejszy zakres treści niż
rozporządzenie (nie rozwija przepisów ustawy)
….4. Do ważności uchwały niezbędna jest delegacja ustawowa na którą uchwała w chwili jej
podejmowania i ogłaszania winna się powoływać
….5. Preambuła konieczna jest we wszystkich aktach normatywnych
….6. Akt normatywny obowiązuje od momentu jego ogłoszenia
1) przeczytać uważnie stwierdzenia zawarte w zadaniu,
2) wpisać w zaznaczone miejsca P lub F w zależności od prawdziwości stwierdzenia.
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować pojecie źródło prawa?
2) wymienić obowiązujące akty normatywne?
3) rozróżnić akty normatywne?
4) przedstawić budowę aktu normatywnego?
5) zdefiniować pojęcie umowa międzynarodowa?
6) wyszukiwać w Monitorze Polskim i Dzienniku Ustaw wybrane akty
normatywne?
7) określać zasady obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni?

22
4.6. Podmioty stosunków cywilnoprawnych. Formy czynności
prawnej
Przez stosunek cywilnoprawny należy rozumieć stosunek prawny unormowany
przepisami prawa cywilnego. W każdym stosunku cywilnoprawnym można wyróżnić
następujące elementy:
− podmioty stosunku prawnego,
− przedmiot stosunku prawnego,
− uprawnienia wynikające z tego stosunku,
− obowiązki wynikające z tego stosunku.
W stosunku cywilnoprawnym muszą występować co najmniej dwa podmioty. I to jest regułą.
Jednemu z tych podmiotów przysługują jakieś uprawnienia wobec drugiego, który z kolei ma
wobec tego pierwszego określone obowiązki. Stosunki cywilnoprawne wynikają np. z tytułu
pożyczki, z umowy najmu, z umowy ubezpieczenia, czy też umowy sprzedaży na raty.
Podmiotami stosunku prawnego są zazwyczaj ludzie, czyli tzw. osoby fizyczne. Oprócz
tego podmiotami mogą być także różnorakie organizacje społeczne i gospodarcze, mające
przyznaną tzw. osobowość prawną, czyli po prostu osoby prawne.
Osobą fizyczną jest każdy człowiek. Pozostaje nią od urodzenia aż do śmierci. Każdy
człowiek jako osoba fizyczna posiada zdolność prawną, tj. zdolność do posiadania
określonych praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego. Zdolność tę nabywa z chwilą
urodzenia, a traci z chwilą śmierci. Aktem stwierdzającym śmierć człowieka jest akt zgonu
wydawany przez urząd stanu cywilnego lub w przypadkach szczególnych orzeczenie sądu
o uznaniu osoby za zmarłą.
Od zdolności prawnej należy odróżnić pojecie zdolności do czynności prawnych. Przez
zdolność do czynności prawnych należy rozumieć zdolność do nabywania praw i zaciągania
obowiązków w dziedzinie prawa cywilnego za pomocą czynności prawnych – poprzez własne
działanie danej osoby. Prawo cywilne wyróżnia trzy rodzaje zdolności do czynności
prawnych:
− pełną zdolność do czynności prawnych,
− brak zdolności do czynności prawnych,
− ograniczoną zdolność do czynności prawnych.
Pełną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie oraz małoletni, którzy
zawarli związek małżeński (to odnosi się tylko do kobiet, którym sąd zezwolił na zawarcie
małżeństwa z ukończeniem 16 roku życia). Osoby te mogą samodzielnie dokonywać
czynności prawnych bez ograniczeń.
Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby
ubezwłasnowolnione całkowicie. Czynność prawna dokonana przez tę osobę jest nieważna.
Wyjątek stanowią umowy zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np.
drobne zakupy żywności). Umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że
pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli 13 lat
oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Do ważności czynności prawnej, przez którą ta
osoba zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej
przedstawiciela ustawowego. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może
bez zgody przedstawiciela zawierać umowy w drobnych bieżących sprawach życia
codziennego oraz rozporządzać swoim zarobkiem. [poz. 1, s. 44]

23
Obok osób fizycznych, tzn. ludzi, którzy są niejako naturalnymi podmiotami prawa
cywilnego, współczesne ustawodawstwo zna również inny rodzaj podmiotów, a mianowicie
tzw. osoby prawne. Osoby prawne to nie są ludzie. Osoba prawna jest to trwałe, dokonane na
podstawie właściwych przepisów prawnych, zespolenie pewnej grupy osób fizycznych
i środków majątkowych w celu osiągnięcia określonych celów społecznych lub
ekonomicznych. Jest to organizacja lub instytucja, która w dziedzinie stosunków
majątkowych może występować jako podmiot praw i obowiązków.
Osoba prawna ma zdolność prawną, to znaczy zdolność do tego, aby być podmiotem praw
i obowiązków z dziedziny prawa cywilnego. Zakres tej zdolności jest jednak ograniczony
w porównaniu z osobami fizycznymi. Np. osoba prawna nie może zawrzeć małżeństwa,
podlegać adopcji, nie może być opiekunem czy kuratorem, nie może sporządzić testamentu
itp. z drugiej jednak strony, osoba prawna ma zdolność do czynności prawnych od samego
początku, od chwili powstania, co się zazwyczaj wiąże z wpisem do rejestru. I nie może być
w odniesieniu do zakresu tej zdolności ograniczona czy pozbawiona przez sąd.
Posiadająca osobowość prawną jednostka organizacyjna, jako samodzielny podmiot:
− ma swoje organy, które działają w jej imieniu (podejmują decyzje, zwierają umowy,
występują przed sądem itd.),
− ma swoje własne mienie, które jest oddzielone od mienia innych podmiotów (np.
wspólników spółki, członków spółdzielni, Skarbu Państwa),
− odpowiada własnym majątkiem za zaciągnięte zobowiązania.
Spośród osób prawnych w szczególności wyróżnić należy:
− Skarb Państwa
− przedsiębiorstwa państwowe,
− spółdzielnie,
− spółki kapitałowe,
− fundacje,
− stowarzyszenia.
Czynnością prawną jest czynność dokonywana przez podmioty prawa cywilnego: osoby
fizyczne i osoby prawne. Podstawowym jej elementem są oświadczenia woli jednej, dwóch
lub więcej osób. Do dokonania niektórych czynności prawnych konieczne jest dodatkowe
działanie, najczęściej w postaci wydania rzeczy (tzw. czynności realne). Czynność prawna
wywołuje skutki zamierzone przez osoby dokonujące czynności prawnej, które są wyrażone
w ich oświadczeniach woli. Obok tego czynność prawna wywołuje skutki wynikające
z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
Dorosły człowiek codziennie dokonuje wielu czynności prawnych. Większość z nich to
umowy zawierane przy codziennych zakupach, przejazdach tramwajem, zlecaniu drobnych
usług. Zazwyczaj czynności tych dokonujemy w formie ustnej, lub przez fakty dokonane (np.
wchodząc do tramwaju oświadczamy wolę zawarcia umowy przewozu). Czynności te są
prawnie skuteczne. Prawo bowiem, jako regułę przyjmuje dowolną formę czynności prawnej.
Są jednak czynności prawne, dla których przepisy zastrzegają formy szczególne.
Najczęściej przepisy zastrzegają zwykłą formę pisemną. Skutki niezachowania tej formy
zależą od tego, czy forma ta jest zastrzeżona pod rygorem nieważności, czy bez takiego
rygoru. Niezachowanie tej formy pod rygorem nieważności powoduje, że czynność prawna
jest nieważna. Niezachowanie formy pisemnej bez rygoru nieważności nie powoduje
nieważności czynności, lecz utrudnia dochodzenie wynikających z niej praw. [poz. 1, s. 51-
52]
Pozostałe formy szczególne to: forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty, forma
pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu oraz forma aktu notarialnego.
Niezachowanie tych form zawsze powoduje nieważność czynności.
Przykłady czynności, dla których te formy są zastrzeżone:

24
− ustanowienie zastawu na prawie (forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty),
− zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania
(forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu),
− przeniesienie własności nieruchomości, np. sprzedaż, darowizna, zamiana (forma aktu
notarialnego). [poz. 1, s. 52]
1. Jakie są elementy stosunku cywilnoprawnego?
2. Czym charakteryzują się poszczególne elementy stosunku cywilnoprawnego?
3. Kto to jest osoba fizyczna w świetle prawa?
4. Czym różni się zdolność prawna od zdolności do czynności prawnych?
5. Czym charakteryzuje się zdolność do czynności prawnych osób fizycznych?
6. Na czym polega pełna zdolność do czynności prawnych osób fizycznych?
7. Na czym polega ograniczona zdolność do czynności prawnych osób fizycznych?
8. Na czym polega brak zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej?
9. Kto to jest osoba prawna?
10. Czym charakteryzuje się osoba prawna?
11. Jakie wyróżnisz osoby prawne?
12. Co to jest czynność prawna?
13. Jakie są formy czynności prawnej?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij poniższe zdania. Niezbędne informacje wyszukaj w Kodeksie cywilnym.
1. Pod pojęciem zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej rozumie się …………….
……………………………………………………………………………………………….
2. Pełną zdolność do czynności prawnych posiada człowiek, który ………………………….
……………………………………………………………………………………………….
3. Ubezwłasnowolnienie całkowite jest to …………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………….
4. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiada osoba, która ………………………
……………………………………………………………………………………………….
5. Ubezwłasnowolnić częściowo można osobę, która ………………………………………...
……………………………………………………………………………………………….
6. Osoba prawna jest to ………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………….
7. Warunkiem nieodzownym powstania osoby prawnej jest ………………………………….
……………………………………………………………………………………………….
8. Do osób prawnych zaliczamy: ……………………………………………………………...
……………………………………………………………………………………………….
1) przeczytać uważnie podane w ćwiczeniu części stwierdzeń,
2) przeanalizować materiał nauczania,
3) uzupełnić zdania w miejscach do tego wyznaczonych.

25
– Kodeks cywilny
– literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia
Ćwiczenie 2
Podaj 5 przykładów czynności prawnych znanych z życia codziennego.
Lp. Czynności prawne
1
2
3
4
5
2) podać 5 przykładów czynności prawnych z życia codziennego,
3) uzupełnić tabelę, wpisując wybrane czynności prawne,
4) uzasadnić wybór czynności.
4.6.4 Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) rozróżnić elementy stosunku cywilnoprawnego?
2) określić, czym charakteryzują się poszczególne elementy stosunku
cywilnoprawnego?
3) zdefiniować pojęcie osoby fizycznej w świetle prawa?
4) przedstawić różnice między zdolnością prawną a zdolnością
do czynności prawnych?
5) scharakteryzować zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej?
6) scharakteryzować ograniczoną zdolność do czynności prawnych osoby
fizycznej?
7) przedstawić, na czym polega brak zdolności do czynności prawnych osoby
fizycznej?
8) zdefiniować pojęcie osoba prawna?
9) scharakteryzować osobę prawną w świetle prawa?
10) rozróżnić osoby prawne?
11) wyjaśnić na czym polega czynność prawna?
12) przedstawić jakie są formy czynności prawnej?

26
4.7. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo
Zdarza się, że dany podmiot prawa cywilnego – osoba fizyczna lub prawna – nie może lub
nie chce dokonać czynności prawnej osobiście. W takich przypadkach przewidziana jest
możliwość dokonywania czynności prawnych przez inną osobę, tzw. przedstawiciela.
Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela pociąga za sobą skutki prawne
bezpośrednio dla osoby reprezentowanej. Jeśli więc np. osoba A, jako przedstawiciel, nabywa
w imieniu osoby B jakieś prawo, np. własność nieruchomości, to właścicielem tej
nieruchomości staje się bezpośrednio osoba B. Upoważnienie przedstawiciela do działania na
rzecz osoby, którą on reprezentuje, nazywamy umocowaniem.
Wyróżniamy dwa rodzaje przedstawicielstwa:
− przedstawicielstwo ustawowe,
− pełnomocnictwo.
Zarówno umocowanie przedstawiciela ustawowego, jak i granice tego umocowania
wynikają bezpośrednio z przepisów ustawy. Przedstawicielami ustawowymi są przede
wszystkim rodzice (każde z osobna) w stosunku do dzieci podlegających ich władzy
rodzicielskiej, a także opiekun lub kurator w stosunku do osób podlegających ich opiece lub
kurateli.
Przy pełnomocnictwie umocowanie do działania wynika z woli mocodawcy i opiera się na
oświadczeniu osoby reprezentowanej, czyli na jej upoważnieniu. Przedstawicielstwo jest
formą zastępstwa prawnego i można o nim mówić jedynie w odniesieniu do dokonywania
czynności prawnych. Tylko takie czynności mogą być dokonywane w imieniu innej osoby.
Skuteczność działania przedstawiciela uzależniona jest od warunków, jakie powinny być
spełnione – łącznie – a mianowicie:
1) przedstawiciel musi mieć zdolność do dokonywania czynności prawnych,
2) musi mieć umocowanie i działać w jego granicach,
3) musi występować w imieniu osoby reprezentowanej.
Ad. 1. Nie może być przedstawicielem ustawowym osoba fizyczna, która nie ma pełnej
zdolności do czynności prawnych, a pełnomocnikiem osoba, która nie ma przynajmniej
ograniczonej zdolności do czynności prawnych.
Ad. 2. Umocowanie oraz jego zakres określa ustawa albo – przy pełnomocnictwie –
oświadczenie woli mocodawcy.
Ad. 3. Skutki dokonanej przez przedstawiciela czynności prawnej odnoszą się bezpośrednio
do osoby reprezentowanej tylko wówczas, gdy przedstawiciel występuje wyraźnie lub
w sposób dorozumiany w imieniu osoby reprezentowanej.
Pełnomocnictwo oznacza umocowanie upoważniające określoną osobę (pełnomocnika) do
występowania w imieniu innej osoby (mocodawcy). Pełnomocnictwo opiera się na
oświadczeniu woli mocodawcy. Mocodawca i pełnomocnik mogą być zarówno osobami
fizycznymi, jak i osobami prawnymi.
Osoba niemająca zdolności do czynności prawnych nie może być reprezentowana przez
pełnomocnika. Osoby mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych mogą udzielić
pełnomocnictwa tylko do dokonywania takich czynności, które mogą dokonywać się same.
Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną, a nie umową.
Pełnomocnictwo stanowi bowiem jedynie upoważnienie do składania oświadczeń woli
w imieniu mocodawcy. Do ważności takiego oświadczenia nie jest potrzebna zgoda
pełnomocnika. Pełnomocnik może skorzystać z udzielonego mu upoważnienia albo nie.

27
Rozróżnia się pełnomocnictwo ogólne, rodzajowe i szczególne (rys. 5).
Rys. 5. Rodzaje pełnomocnictw
Pełnomocnictwo ogólne obejmuje czynności zwykłego zarządu (np. dokonywanie
bieżących remontów domu), nie obejmuje natomiast czynności przekraczających ten zakres
(np. sprzedaży domu). [poz. 1, s.56]
Pełnomocnictwo rodzajowe obejmuje czynności określonego rodzaju, np.
reprezentowanie mocodawcy przed sądem przez adwokata.
Pełnomocnictwo szczególne obejmuje jedną, ściśle określoną czynność, np. sprzedaż
domu.
Szczególnym rodzajem pełnomocnictwa jest prokura. Jest to pełnomocnictwo udzielone
przez spółkę prawa handlowego. Upoważnia ono do wszystkich czynności sądowych
i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa spółki.
W zasadzie pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie. Jeżeli jednak do
ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania
tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie. Na przykład pełnomocnictwo do
sprzedaży domu powinno być udzielone w formie aktu notarialnego. Ponadto
pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie. [poz. 1,
s. 56]
Pełnomocnictwo wygasa w wyniku jego odwołania. Odwołanie może nastąpić w każdej
chwili bez potrzeby zachowania jakiegokolwiek terminu wypowiedzenia. Wygasa ono
z upływem czasu, na który było udzielone lub z chwilą dokonania czynności, do której było
udzielone. Pełnomocnictwo wygasa także wraz ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika.
[poz. 1, s. 51]
1. Co to jest przedstawicielstwo w świetle prawa?
2. Jakie są rodzaje przedstawicielstwa?
3. Czym uzależniona jest skuteczność działania przedstawicielstwa?
4. Co to jest pełnomocnictwo?
5. Jakie są rodzaje pełnomocnictw?
6. Co to jest prokura?
7. Kiedy wygasa pełnomocnictwo?
Rodzaje pełnomocnictw
ogólne rodzajowe szczególne

28
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podaj po 3 przykłady przedstawicieli:
1) ustawowych:
a) ……………………
b) ……………………
c) ……………………
2) posiadających pełnomocnictwo:
a) ……………………
b) ……………………
c) ……………………
2) zaproponować przykłady przedstawicieli zgodnie z poleceniem,
3) wpisać przykłady w miejsca do tego wyznaczone odpowiednio do rodzajów
przedstawicielstwa.
Ćwiczenie 2 [poz. 1, s. 57]
Uzupełnij tabelę, odpowiadając na następujące pytania:
Czy wymieniona osoba jest przedstawicielem w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego
o przedstawicielstwie? Jaki to rodzaj przedstawicielstwa? Jaki to rodzaj pełnomocnictwa?
1. Notariusz spisujący umowę sprzedaży między stronami.
2. Osoba poręczająca cudzy dług.
3. Pracownik sprzedający towary w sklepie.
4. Stacja telewizyjna reklamująca towary producenta.
5. Dziecko wysyłane przez rodziców po gazetę.
6. Osoba upoważniona do dokonywania inwestycji w gospodarstwie rolnym.
Lp. Przedstawiciel w rozumieniu
przepisów kodeksu cywilnego
Rodzaj
przedstawicielstwa
Rodzaj
pełnomocnictwa
1
2
3
4
5
6
1) przeczytać uważnie pytania podane w ćwiczeniu,
2) scharakteryzować przedstawicielstwo według różnych kryteriów,
3) uzupełnić tabelę zgodnie z podanymi kategoriami.

29
– Kodeks cywilny,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować pojęcie przedstawicielstwa?
2) rozróżnić rodzaje przedstawicielstwa?
3) scharakteryzować warunki skutecznego przedstawicielstwa?
4) zdefiniować pojęcie pełnomocnictwa?
5) rozróżnić rodzaje pełnomocnictw?
6) przedstawić formę pełnomocnictwa, jaką jest prokura?
7) przedstawić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa?
4.8. Przedawnienie roszczeń
Z upływem czasu prawo łączy rozmaite skutki prawne. Jedną z instytucji, w której upływ
czasu odgrywa istotną rolę, jest przedawnienie.
Przedawnienie w prawie cywilnym prowadzi do ograniczenia możności dochodzenia
roszczeń, jeżeli nie zostały one wysunięte w terminie określonym przez ustawę. Ma to na celu
zapewnienie bezpieczeństwa prawnego i ochronę poszczególnych podmiotów przed
nieuzasadnionymi częstokroć roszczeniami.
Roszczenie jest to uprawnienie polegające na możności domagania się od oznaczonej
osoby, aby zachowała się w określony sposób. Jeżeli roszczenie już wymagalne nie zostanie
zaspokojone, to uprawniony może zwrócić się do sądu o zastosowanie środków przymusu
w celu zaspokojenia roszczenia. [poz. 1, s. 58]
Roszczenia nie mogą przysługiwać danemu podmiotowi w nieskończoność. W miarę
bowiem upływu czasu rosną trudności dowodowe, giną i niszczeją dokumenty,
a w świadomości ludzkiej zaciera się pamięć o pewnych zdarzeniach. W tej sytuacji brak
instytucji przedawnienia mógłby niejednokrotnie prowadzić do krzywdzących rozstrzygnięć.
Jeżeli ktoś nie dochodzi swoich roszczeń w określonym terminie, to należy przypuszczać, że
albo roszczenia te zostały już zaspokojone albo uprawniony nie chciał czynić ze swego
uprawnienia użytku. Instytucja przedawnienia ma więc zachęcić osoby uprawnione do
występowania ze swymi roszczeniami w określonym terminie.
Przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe. Nie ulegają przedawnieniu
roszczenia niemajątkowe, wynikające np. z praw osobistych czy rodzinnych.
Roszczenia majątkowe przedawniają się po upływie określonego czasu. Czas ten wynika
z przepisów prawnych i to bezwzględnie obowiązujących. Zasada ta, ustalona w tak
rygorystyczny sposób, ma na celu ochronę słabszego partnera stosunku prawnego, który
musiałby się ewentualnie zgodzić na inny termin, jaki byłby mu narzucony przez silniejszego

30
partnera. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, to termin przedawnienia wynosi 10
lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem
działalności gospodarczej – 3 lata. Są to terminy najogólniejsze, a termin dziesięcioletni
należy uznać za maksymalny.
Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, kiedy dłużnik ma obowiązek spełnienia
świadczenia. Przepisy mogą jeszcze w inny sposób wyznaczać początek biegu przedawnienia.
Niekiedy bieg przedawnienia ulega zawieszeniu. Na przykład bieg przedawnienia roszczeń,
które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom, ulega zawieszeniu przez czas trwania
władzy rodzicielskiej.
Bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem
powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed
sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo
zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Bieg przedawnienia przerywa się także przez
uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Po każdym
przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. [poz. 1, s. 60]
1. Na czym polega przedawnienie?
2. Co to jest roszczenie?
3. Jakie są warunki dochodzenia roszczeń?
4. Jakie rodzaje roszczeń ulegają przedawnieniu?
5. Kiedy rozpoczyna się bieg przedawnienia?
6. Kiedy przerywa się bieg przedawnienia?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ kiedy upływa termin przedawnienia roszczeń, przyjmując, że nie nastąpiło
zawieszenie ani przerwanie biegu przedawnienia? Uwzględnij przepisy Kodeksu cywilnego o
terminie (art. 110-116).
1. Koleżanka pożyczyła koledze 2 000 zł. Pożyczka miała być zwrócona 30 września 2001 r.
2. Firma „Aida” nie zapłaciła firmie „Oskar” należności za remont. Termin zapłaty upłynął
17 czerwca 1994 r.
3. Termin zapłaty czynszu za ostatni miesiąc najmu upłynął 10 listopada 1999 r.
4. W pisemnej umowie Jacek Z. zobowiązał się udzielić pożyczki swemu znajomemu
Wacławowi F. w wysokości 1 500 zł. Pożyczka miała być wydana 13 maja 1997 r. Jacek
Z. odmawia wydania pożyczki.
Lp. Termin przedawnienia roszczeń
1
2
3
4

31
1) przeanalizować podane w ćwiczeniu sytuacje,
2) ustalić na podstawie Kodeksu cywilnego termin przedawnienia roszczeń,
3) uzupełnić tabelę, wpisując terminy przedawnienia roszczeń do podanych w ćwiczeniu
sytuacji.
– Kodeks cywilny,
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zdefiniować pojęcie przedawnienia?
2) zdefiniować pojęcie roszczenia?
3) określić warunki przedawnienia roszczeń?
4) przedstawić rodzaje roszczeń ulegające przedawnieniu?
5) określić warunki rozpoczęcia biegu przedawnienia?
6) przedstawić warunki przerwania biegu przedawnienia?
4.9. Instytucje prawa rzeczowego. Atrybuty prawa własności
Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym to część prawa cywilnego, która reguluje
problematykę własności oraz innych praw (w znaczeniu podmiotowym) dotyczących rzeczy,
mających bezwzględny charakter.
Głównym źródłem prawa rzeczowego jest Kodeks cywilny. Ponadto problematyka prawa
rzeczowego unormowana została w szeregu innych ustaw.
Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym to taka prawna forma korzystania z rzeczy,
która przybiera postać prawa podmiotowego bezwzględnego, tj. skutecznego wobec całego
otoczenia (wobec wszystkich).
Przedmiotem praw rzeczowych są rzeczy. Rzeczy są to przedmioty materialne,
wyodrębnione na tyle, że mogą stanowić samoistne dobra i być przedmiotem obrotu.
W świetle tej definicji rzeczami w rozumieniu prawa cywilnego nie są:
− utwory literackie, muzyczne, naukowe itp., a także energia (brak im cechy materialności),
− złoża mineralne, woda w rzece (brak im cechy wyodrębnienia).
Rzeczy dzielą się na nieruchomości i ruchomości (rzeczy ruchome).
Nieruchomości są to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot
własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich
budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot
własności. Wynika zatem, że istnieją trzy rodzaje nieruchomości:

32
− nieruchomości gruntowe (grunty),
− budynki,
− części budynków (lokale). [poz.1, 62]
Należy jednak pamiętać, że budynki i ich części (lokale) są nieruchomościami (odrębnymi
rzeczami) tylko wtedy, gdy przepis szczególny stanowi, iż mogą być odrębnym od gruntu
przedmiotem własności. W przypadku braku takiego przepisu, budynki stanowią część
składową gruntu. Grunt i budynek tworzą wówczas jedną nieruchomość (jedną rzecz).
Rzeczy, które nie są nieruchomościami, są rzeczami ruchomymi. Rzeczą oznaczoną co do
tożsamości (indywidualnie oznaczoną) jest rzecz wykazująca indywidualne, często
niepowtarzalne cechy. Z kolei rzeczami oznaczonymi co do gatunku (rodzajowo
oznaczonymi) są rzeczy wykazujące jedynie cechy rodzajowe (np. cukier, zboże).
Od rzeczy należy odróżnić części składowe rzeczy. Częścią składową rzeczy jest
wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu
odłączonego (np. sznur od żelazka).
Od części składowych należy odróżnić tzw. przynależności. Przynależnościami są rzeczy
ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej
przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku i należą do jej właściciela (np.
zapasowe koło w samochodzie).
Do praw rzeczowych Kodeks cywilny zalicza: własność, użytkowanie wieczyste,
użytkowanie, służebność, zastaw, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,
własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego
w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipotekę.
Własność w rozumieniu Kodeksu cywilnego oznacza prawo właściciela do korzystania
z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa oraz pobierania
z niej pożytków i innych dochodów, z wyłączeniem innych osób. Oznacza też możliwość
swobodnego nią rozporządzania.
Prawo korzystania z rzeczy to nie tylko jej używanie i pobieranie z niej pożytków, ale to
także prawo do jej przekształcania, a także zniszczenia.
Związana z prawem własności możność rozporządzania rzeczą oznacza, że właściciel
może wyzbyć się swojego prawa, np. przez przeniesienie na inną osobę, przez zrzeczenie się
własności lub ograniczyć swoje prawo przez ustanowienie hipoteki, służebności czy oddanie
jej w użytkowanie.
Własność ma też swoje ograniczenia, ponieważ nie można czynić ze swego prawa użytku,
który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub
z zasadami współżycia społecznego.
Własność – jak wszystkie prawa rzeczowe – jest prawem podmiotowym bezwzględnym.
Wynika z tego, że nikt nie może naruszać prawa właściciela do posiadania, korzystania
z rzeczy i swobodnego nią rozporządzania. W przypadku pozbawienia właściciela jego
rzeczy, przysługuje mu prawo żądania jej zwrotu zwane roszczeniem windykacyjnym. Jeżeli
dla odmiany, ktoś narusza cudzą rzecz, np. przez systematyczne przechodzenie przez cudzy
grunt, to właścicielowi gruntu przysługuje prawo żądania zaniechania tego postępowania
zwane roszczeniem negatoryjnym.
Rozróżnia się własność publiczną, która stanowi własność państwową i komunalną oraz
własność prywatną, która stanowi własność osób fizycznych lub prywatnych osób prawnych
krajowych i zagranicznych.
Własność można nabyć w różny sposób. Najczęstszym sposobem jest kupno rzeczy, czyli
zawarcie umowy sprzedaży. Kilka innych umów także prowadzi do nabycia własności, np.
umowa darowizny, umowa zamiany. Kolejnymi sposobami nabycia własności są
dziedziczenie oraz zasiedzenie.

33
Rozróżnia się pierwotny i pochodny sposób nabycia własności. Nabycie własności
w sposób pierwotny następuje niezależnie od prawa poprzednika (np. przy zasiedzeniu
rzeczy). Nabycie w sposób pochodny zależy od istnienia prawa u poprzednika (np. przy
sprzedaży rzeczy oraz przy dziedziczeniu).
Nabycie własności drogą umowy nazywa się przeniesieniem własności. Kodeks cywilny
rozstrzyga, w której chwili następuje przeniesienie własności. Zależy to od tego, jak rzecz jest
oznaczona w umowie. Przeniesienie własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości (np.
samochód „Audi” o określonym numerze rejestracyjnym) następuje w chwili zawarcia
umowy. Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do gatunku (np. 100 kg cementu)
potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy.
Nabycie własności przez zasiedzenie następuje w wyniku długotrwałego posiadania
rzeczy. Muszą przy tym być spełnione określone warunki – inne dla nieruchomości, inne dla
rzeczy ruchomej. Zasiedzenie nieruchomości wymaga 20 lat nieprzerwanego posiadania
samoistnego uzyskanego w dobrej wierze lub 30 lat nieprzerwanego posiadania samoistnego
uzyskanego w złej wierze. Zasiedzenie rzeczy ruchomej wymaga 3 lat nieprzerwanego
posiadania samoistnego w dobrej wierze. [poz. 1, s. 67]
Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom. W takiej
sytuacji zachodzi jej współwłasność, która charakteryzuje się jednością przedmiotu, wielością
podmiotów oraz niepodzielnością wspólnego prawa. Współwłasność może być:
− współwłasnością w częściach ułamkowych,
− współwłasnością łączną.
Współwłasność w częściach ułamkowych powstaje m.in. w wyniku dziedziczenia
własności przez kilka osób, a także w wyniku wytworzenia rzeczy z materiałów należących
do różnych właścicieli. [poz. 1, s. 71] Zasadniczą cechą tej współwłasności jest to, że ma ona
charakter samoistny. Udziały we współwłasności w częściach ułamkowych są określone. Ich
wysokość określa się ułamkami. Wysokość udziałów może wynikać z czynności prawnej,
orzeczenia sądu lub ustawy.
Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do
korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem
i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Każdy ze współwłaścicieli może
natomiast rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Może więc
np. sprzedać lub darować swój udział. Nabywca udziału staje się współwłaścicielem rzeczy,
w której nabył udział.
Każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą
wspólną. Do czynności zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli,
którą oblicza się według wielkości udziałów. Do czynności, które przekraczają zakres
zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. [poz. 1, s. 72]
Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Zniesienie współwłasności
może nastąpić przez podział rzeczy wspólnej (o ile jest to możliwe), przyznanie rzeczy
jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedaż rzeczy i podział
uzyskanej sumy.
Przykładem współwłasności łącznej jest współwłasność, jaka wynika ze współwłasności
majątkowej między małżonkami, a także współwłasność między wspólnikami spółki
cywilnej. Zasadniczą cechą tej współwłasności jest to, że zawsze występuje łącznie ze
stosunkiem podstawowym, który wiąże współwłaścicieli (np. stosunek małżeństwa, stosunek
spółki). Charakteryzuje ją to, że współwłaściciele nie mają określonych udziałów i nie mogą
rozporządzać samodzielnie swoją częścią.
Użytkowanie wieczyste jest prawem rzeczowym pośrednim między prawem własności
a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Od użytkowania (zwykłego), jako ograniczonego

34
prawa rzeczowego, użytkowanie wieczyste różni się tym, że użytkownik wieczysty może
korzystać i rozporządzać swoim prawem jak właściciel.
Przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być grunty państwowe lub stanowiące
własność gmin i ich związków oddawane pod zabudowę osobom fizycznym, spółdzielniom
budownictwa mieszkaniowego lub innym osobom prawnym.
Użytkowanie wieczyste ustanawia się na okres 99 lat; wyjątkowo na okres krótszy, jednak
nie krótszy niż 40 lat. Budynki i inne urządzenia wzniesione na terenie państwowym lub
gminnym są własnością wieczystego użytkownika.
Umowa użytkowania wieczystego winna być zawarta w formie aktu notarialnego
i obowiązkowo uwidoczniona w księdze wieczystej.
Użytkowanie wieczyste może być ustanowione zarówno na rzecz osoby fizycznej, jak
osoby prawnej. Użytkownik wieczysty może, w granicach określonych przez prawo i zasady
współżycia społecznego oraz przez warunki zawartej umowy o oddanie terenu państwowego
w użytkowanie wieczyste, korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. Może swoje prawo
użytkowania sprzedać innej osobie, a także rozporządzać nim w inny sposób, np. przekazać
testamentem.
W ciągu ostatnich pięciu lat przed upływem określonego w umowie o użytkowanie
terminu, użytkownik wieczysty może żądać dalszego jego przedłużenia (40–99 lat).
Księgi wieczyste to rodzaj urzędowego dokumentu, w którym ujawnia się właściciela
nieruchomości, ograniczone prawa rzeczowe i inne prawa obciążające nieruchomość, prawa
przysługujące każdorazowemu właścicielowi nieruchomości, umowy sprzedaży i inne
czynności prawne, których przedmiotem była dana nieruchomość. Księgi wieczyste
prowadzone są przez sądy. Każda nieruchomość – nieruchomość wyjątkami przewidzianymi
w ustawie – ma odrębną księgę wieczystą. Wpis do księgi wieczystej jest obowiązkowy, ale
nie tamuje przejścia prawa własności. Księgi wieczyste są jawne i każdy może zapoznać się
z ich treścią.
1. Co to jest prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym?
2. Jakie jest źródło prawa rzeczowego?
3. Co to są rzeczy w ujęciu prawa rzeczowego?
4. Co to są części składowe rzeczy?
5. Jakie są prawa rzeczowe w ujęciu Kodeksu cywilnego?
6. Co to jest własność w ujęciu Kodeksu cywilnego?
7. Co to jest własność publiczna?
8. W jaki sposób nabywa się prawa własności?
9. Co to jest współwłasność i jak ją dzielimy?
10. Co to jest użytkowanie wieczyste?
11. Do czego służy księga wieczysta?
12. Jaką formę powinna mieć umowa użytkowania wieczystego?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podaj 6 przykładów rzeczy, zaliczając je odpowiednio do: nieruchomości, ruchomości,
części składowych rzeczy, przynależności.

35
Lp. Wyszczególnione rzeczy Rodzaj rzeczy
1
2
3
4
5
6
1) przeanalizować treść ćwiczenia,
2) wskazać 6 przykładów rzeczy w rozumieniu prawa,
3) przyporządkować każdej rzeczy odpowiedni jej rodzaj,
4) uzupełnić tabelę zgodnie z podanymi kategoriami.
– Kodeks cywilny,
– literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia
Ćwiczenie 2
Uzupełnij poniższe zdania:
1. Do praw rzeczowych Kodeks cywilny zalicza:……………………………………………..
……………………………………………………………………………………………….
2. Sposobami nabywania własności są: ……………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………….
3. Do przeniesienia własności samochodu marki Fiat Punto o numerze rejestracyjnym ZS
98765 potrzebne jest ………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………….
4. Dwie osoby zakupiły rower. W odniesieniu do nabytej rzeczy są ………………………….
……………………………………………………………………………………………….
5. Umowa sprzedaży lokalu i oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste musi być
sporządzone w formie ……………………………...……………………………………….
6. Jawność ksiąg wieczystych polega na ……………………………………………………...
……………………………………………………………………………………………….
1) przeczytać uważnie podane w ćwiczeniu części stwierdzeń,
3) uzupełnić zdania w miejscach do tego wyznaczonych.
– Kodeks cywilny,

36
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) przedstawić pojęcie prawa rzeczowego w znaczeniu przedmiotowym?
2) zidentyfikować źródło prawa rzeczowego?
3) rozróżnić rzeczy w ujęciu prawa rzeczowego?
4) określić co jest częścią składową rzeczy?
5) przedstawić prawa rzeczowe w ujęciu Kodeksu cywilnego?
6) przedstawić pojęcie własności w ujęciu Kodeksu cywilnego?
7) rozróżnić formy własności?
8) przedstawić sposób nabywania praw własności?
9) wyjaśnić, co to jest własność i jak się ją dzieli?
10) scharakteryzować użytkowanie wieczyste?
11) wyjaśnić, do czego służy księga wieczysta?
12) scharakteryzować umowę użytkowania wieczystego?
4.10. Zobowiązania
4.10.1 Materiał nauczania
Zobowiązanie to rodzaj stosunku cywilnoprawnego zachodzącego pomiędzy
wierzycielem (osobą, która ma prawo żądać od drugiej świadczenia) a dłużnikiem (osobą,
która ma obowiązek świadczenia na rzecz wierzyciela), na którego treść składa się prawo
podmiotowe o względnym charakterze, zwane wierzytelnością (prawo wierzyciela żądania od
dłużnika świadczenia), oraz odpowiadający temu prawu obowiązek zwany długiem.
Źródła zobowiązań są to zdarzenia powodujące powstanie zobowiązań. Źródłami
zobowiązań są:
− umowa,
− przyrzeczenie publiczne,
− czyn niedozwolony,
− bezpodstawne wzbogacenie,
− prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia,
− akt administracyjny.
Umowa jest to wielostronna – najczęściej dwustronna – czynność prawna. Umowa
powoduje powstanie zobowiązania, którego stronami są osoby zawierające umowę.
Przyrzeczenie publiczne jest to złożone publicznie oświadczenie woli, w którym ktoś
przyrzeka nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności.
Czyn niedozwolony jest to zdarzenie powodujące powstanie szkody, za którą prawo czyni
kogoś odpowiedzialnym, np. zawinione spowodowanie wypadku, w którym ktoś doznał
szkody.
Bezpodstawne wzbogacenie jest to uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej
kosztem innej osoby, np. odebranie paczki przeznaczonej dla innego adresata.
Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia jest to działanie w cudzym interesie podjęte
z inicjatywy działającego.

37
Akt administracyjny powoduje zazwyczaj powstanie obowiązków administracyjnych (np.
obowiązek zwrotu unieważnionego paszportu). Może jednak niekiedy powodować powstanie
zobowiązania. [poz. 1, s. 80-81]
O wykonaniu zobowiązania mówimy wtedy, kiedy dłużnik spełni świadczenie zgodnie
z treścią zobowiązania. Z tą chwilą stosunek prawny łączący dłużnika z wierzycielem
wygasa. W wykonaniu zobowiązań obowiązują następujące zasady:
− zasada realnego wykonania zobowiązania – dłużnik winien świadczyć to, do czego
jest zobowiązany. Bez zgody wierzyciela nie może zmienić przedmiotu świadczenia,
− zasada należytej staranności,
− zasada odpowiedniej jakości świadczenia – w odniesieniu do zobowiązań
określających przedmiot świadczeń tylko co do gatunku a nie indywidualnie, rzeczy
świadczone winny być średniej jakości,
− zasada osobistego, przez samego dłużnika, wykonania zobowiązania (nie ma ona
charakteru bezwzględnego),
− zasada niedopuszczalności odmowy przyjęcia świadczenia częściowego, np.
częściowej spłaty długu.
Generalną zasadą jest, że miejscem wykonania zobowiązania jest miejsce zamieszkania
lub siedziba dłużnika. Wyjątkiem są zobowiązania pieniężne, w których dłużnik jest
zobowiązany przesłać pieniądze wierzycielowi na swój koszt i ryzyko.
Z braku odpowiednich uregulowań umownych, zobowiązanie powinno być wykonane
przez dłużnika niezwłocznie po wezwaniu go przez wierzyciela. W pewnych rodzajach
zobowiązań, np. pożyczki, termin wykonania zobowiązania zależy od uprzedniego
wypowiedzenia jednej ze stron.
Świadczenia wynikające z umów wzajemnych (wzajemnych określonymi wyjątkami)
powinny być spełnione przez strony jednocześnie.
Dowodem wykonania przez dłużnika zobowiązania jest pokwitowanie, którego
wystawienie i wydanie dłużnikowi jest obowiązkiem wierzyciela.
Prawo przewiduje szereg skutków niewykonania (lub nienależytego wykonania)
zobowiązań. Zależą one m.in. od rodzaju zobowiązania, przyczyny niewykonania, poniesienia
przez wierzyciela szkody oraz postanowień umowy.
Podstawowym skutkiem niewykonania zobowiązania jest prawo domagania się jego
wykonania na drodze sądowej, co wiąże się z zastosowaniem wobec dłużnika środków
przymusu.
Skutki niewykonania zobowiązań:
− obowiązek naprawienia szkody,
− prawo żądania odsetek,
− prawo żądania kary umownej i inne.
Wygaśnięcie zobowiązania oznacza, że zobowiązanie przestaje istnieć, tzn. ustają
wynikające z niego prawa i obowiązki. Zobowiązania wygasają z różnych przyczyn:
− zobowiązanie najczęściej wygasa wraz z jego wykonaniem,
− strony umowy mogą podjąć wspólną decyzję o rozwiązaniu umowy. Ponadto umowa
ulega rozwiązaniu wraz z upływem czasu, na który była zawarta,
− zobowiązanie wygasa, jeżeli dłużnik za zgodą wierzyciela spełnia inne świadczenie,
− zobowiązanie może wygasnąć przez potrącenie. Ten sposób wygaśnięcia jest
możliwy, jeżeli obie strony mają wzajemne wierzytelności. Wtedy każda ze stron
może potrącić swą wierzytelność z wierzytelności drugiej strony,
− zobowiązanie wygasa, jeżeli dłużnik, za zgodą wierzyciela, zobowiązuje się spełnić
inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, ale z innej podstawy prawnej,

38
− w pewnych przypadkach Kodeks cywilny upoważnia dłużnika do złożenia przedmiotu
świadczenia do depozytu sądowego, np. gdy wierzyciel odmawia pokwitowania,
− wierzyciel może zwolnić dłużnika z długu za jego zgodą,
− śmierć dłużnika (wygasają zobowiązania osobiste).
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń.
1. Co to są źródła zobowiązań?
2. Jakie są źródła zobowiązań?
3. Jakie skutki w świetle prawa wywołuje niewykonanie zobowiązań?
4. Jakie są przyczyny wygaśnięcia zobowiązań?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W podanych przykładach ustal źródła zobowiązań.
1. Michał namalował graffiti na odnowionym domu sąsiada.
2. Iza kupiła dla Edyty poszukiwaną przez nią broszkę.
3. Jarek pożyczył Darkowi 200 zł.
4. Spalił się dom sąsiada Michała. Sąsiad był ubezpieczony w PZU od pożarów.
5. W sieci sklepów „U Teresy” pojawiły się ogłoszenia informujące, że każdy, kto wykaże
się paragonem za zakup towarów na kwotę 100 zł w tych sklepach, otrzyma firmowy
kubek.
6. Według ogłoszonych przez Fundację TPP warunków konkursu na najlepszy biznes plan,
opracowany przez uczniów szkół ponadgimnazjalnych, autor najlepszego pomysłu
otrzyma nagrodę w wysokości 3 000 zł.
Lp. Źródła zobowiązań
1
2
3
4
5
6
1) przeczytać uważnie przykłady podane w ćwiczeniu,
2) dokonać ich analizy,
3) ustalić źródła zobowiązań wynikające z przedstawionych w ćwiczeniu przykładów,
4) wpisać źródła zobowiązań dla każdego przykładu w wyznaczone miejsca w tabelce.

39
Ćwiczenie 2
Podaj 3 konkretne przypadki zdarzeń, kwalifikowanych jako czyny niedozwolone,
powodujących powstanie stosunku zobowiązaniowego. Określ, jakie spowodowały one
szkody i jaki jest obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody.
Lp. Czyn niedozwolony Szkody Zadośćuczynienie
1
2
3
2) zidentyfikować 3 czyny niedozwolone znane z życia codziennego,
3) określić szkody wynikłe z popełnienia wybranych przez Ciebie czynów niedozwolonych,
4) przedstawić sposoby naprawienia szkody, jakie wynikają z popełnienia czynów
niedozwolonych,
5) uzupełnić tabelę zgodnie z podanymi kryteriami.
− Kodeks cywilny,
− komputer z dostępem do Internetu,
− literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Sporządź umowę sprzedaży samochodu marki Ford Mondeo, rocznik 1994, o numerze
rejestracyjnym ZS 65765. Pozostałe informacje, niezbędne do zawarcia umowy sprzedaży
zaproponuj sam.
2) określić elementy umowy sprzedaży,
3) zaproponować informacje dotyczące przedmiotu sprzedaży oraz warunków sprzedaży,
4) sporządzić umowę zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
− Kodeks cywilny,
− wzory umów,
− komputer z dostępem do Internetu,
− literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia.

40
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić pojęcie źródła zobowiązań?
2) określić źródła zobowiązań?
3) przedstawić skutki w przypadku niewykonania zobowiązań?
4) podać przyczyny wygaśnięcia zobowiązań?
5) opracować umowę np. sprzedaży jako źródło zobowiązań zgodnie
z obowiązującymi przepisami prawa?
4.11. Administracja publiczna. Postępowanie administracyjne
Pod pojęciem administracji publicznej rozumiemy część działalności państwa,
wykonywanej przez jego organy, która polega na organizowaniu bezpośredniej praktycznej
realizacji jego zadań. Nie należy do niej działalność ustawodawcza i sądownicza.
Organy administracji państwowej dzielą się na: naczelne i centralne oraz terenowe organy
rządowej administracji i samorządu terytorialnego.
Naczelnymi organami administracji państwowej są: Rada Ministrów, Prezes Rady
Ministrów, ministrowie oraz kierownicy komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów
(np. Przewodniczący Komitetu Badań Naukowych). Ich cechą jest to, że ponoszą
odpowiedzialność bezpośrednio przed Sejmem oraz obejmują swym zasięgiem całe państwo.
Do centralnych organów administracji państwowej należą organy o zasięgu
ogólnopaństwowym, które nie wchodzą w skład Rady Ministrów i są podległe bądź Radzie
Ministrów, bądź Prezesowi Rady Ministrów, bądź poszczególnym ministrom. Przykładami
centralnych organów są:
− Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (podlega Radzie Ministrów),
− Prezes Głównego Urzędu Statystycznego (podlega Prezesowi Rady Ministrów),
− Prezes Głównego Urzędu Ceł (podlega Ministrowi Finansów),
− Główny Inspektor Sanitarny (podlega Ministrowi Zdrowia i Opieki Społecznej).
Organami terenowej administracji rządowej są:
− wojewoda,
− działający pod zwierzchnictwem wojewody, kierownicy zespolonych służb, inspekcji
i straży (np. wojewódzki inspektor sanitarny, wojewódzki inspektor nadzoru
budowlanego, wojewódzki konserwator zabytków),
− organy administracji niezespolonej (np. dyrektor urzędu celnego, dyrektor urzędu
statystycznego, dyrektor izby skarbowej).
Organami samorządu terytorialnego są:
− sejmik województwa i zarząd województwa z marszałkiem województwa na czele,
− rada powiatu i zarząd powiatu ze starostą na czele,
− rada gminy i zarząd gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta). [poz. 1, s. 227-228]
Wyróżnia się 5 form działania administracji publicznej:
1) wydawanie aktów normatywnych,
2) wydawanie aktów administracyjnych,

1. Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu

1. Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Destacado

Destacado (13)

Similar a 1. Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu

Similar a 1. Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu (20)

Más de Lukas Pobocha

Más de Lukas Pobocha (20)

1. Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu