Περιοδικό ΕΛΟΔΙ - "Σακχαρώδης Διαβήτης" - Τεύχος No.37

1. ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣΔΙΑΒΗΤΗΣ
Φ Ρ Ο Ν Τ Ι Δ Α Γ Ι Α Ο Λ Ο Υ Σ
Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2014 # 37
ISSN:1791-4574
ΣΕ ΣYΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ
τεύχος
37
Αργύρης Αργυρόπουλος, ενδοκρινολόγος π. διευθυντής διαβητολογικού ιατρείου
Νοσοκομείου Νίκαιας: «Το λεγόμενο «κοινωνικό κράτος» που θεωρείται ένα από τα
σημαντικά Ευρωπαϊκά κεκτημένα φαίνεται ότι ροκανίζεται ύπουλα ιδίως στο νότο»
Σημαντική πρόοδος στην προσπάθεια δημιουργίας κυττάρων
που παράγουν ινσουλίνη
Πως πρέπει να αντιμετωπίζουν τα παιδιά με διαβήτη τύπου 1 οι δάσκαλοι
& καθηγητές στο σχολείο
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣΔΙΑΒΗΤΗΣ-ΦΡΟΝΤΙΔΑΓΙΑΟΛΟΥΣ
www.elodi.org
Ε Π Ι Σ Η Μ Η & Α Π Ο Κ Λ Ε Ι Σ Τ Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Η Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Η Τ Η Σ Ε Λ . Ο . Δ Ι .

2. Παπαδιαµαντοπούλου 41 | Ιλίσσια |115 28 | Αθήνα
Tηλ. 210 7488821 | Fax 210 7488827 www.winmedica.gr
Πόσο σίγουροι είστε
για τις µετρήσεις
του σακχάρου σας;
Η αξιόπιστη λύση για την υγεία σας.
Τώρα µπορείτε να είστε πολύ!
Ο µετρητής σακχάρου αίµατος On Call Vivid προσφέρει:
100% ακρίβεια
Ευκολία στη χρήση, χωρίς κωδικοποίηση
Αυτόµατη διόρθωση του αιµατοκρίτη
Προειδοποίηση για εµφάνιση κετονών
Προηγµένες λειτουργίες για διαχείρηση της νόσου
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K

4. ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
ΕΛΟΔΙ, Γ’ Σεπτεμβρίου 90,
Πλ. Βικτωρίας, 104 34 Αθήνα
τηλ: 210 88 38 113, φαξ: 210 88 38 118
website : www.elodi.org
EKΔΟΤΗΣ
Αλέξανδρος Κόντος
akontos@alfaconcept.gr
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΣΗΣ
Ευαγγελία Ματθαίου
lmattheou@alfaconcept.gr
ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ & ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΥΛΗΣ
Μαρία Χατζηδάκη
maria_hatzidaki@alfaconcept.gr
ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ
Σοφία Νέτα
ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
Ευαγγελία Ματθαίου
lmattheou@alfaconcept.gr
ΑRT DIRECTOR
Αγαμέμνων Μπεγνής
begnism@alfaconcept.gr
ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Δημήτρης Χατζησταύρου
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ
Shutterstock
ΕΚΤΥΠΩΣΗ
Print Team - ΑΦΟΙ Στάντζου και ΣΙΑ ΕΕ
ΕΚΔΟΣΗ
ALFA CONCEPT ΕΠΕ, Γ. Θεοτόκη 11, 185 38
Πειραιάς / τ: 210 45 29 440-5, φ: 210 45 29 446
ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ Γ.Γ.Ε. 018331
Η συντακτική επιτροπή, ο εκδότης και ο ιδιοκτήτης δεν φέρουν
ευθύνη για οποιαδήποτε βλάβη ηθική ή σωματική προκληθεί από
τη χρήση μεθόδων, προϊόντων ή εφαρμογή ιδεών που περιέχονται
στις δημοσιεύσεις. Η έγκριση δημοσίευσης οποιασδήποτε μελέτης
ή διαφημιστικού υλικού δεν σημαίνει αποδοχή των απόψεων του
συγγραφέα ή της εταιρείας που διαφημίζει το προϊόν. Η ευθύνη
αφορά τους συγγραφείς ή τις διαφημιζόμενες εταιρείες. Για τα
αποστελλόμενα κείμενα, έντυπα και φωτογραφίες λαμβάνεται
αυτομάτως το δικαίωμα δημοσίευσης. Το υλικό που αποστέλλεται
στο περιοδικό για δημοσίευση δεν επιστρέφεται. Απαγορεύεται η
αναπαραγωγή ή η μετάδοση όλου ή μέρους του περιοδικού χωρίς
την έγγραφη άδεια του εκδότη.
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Θεόδωρος Αλεξανδρίδης, καθηγητής παθολογίας
- ενδοκρινολογίας, διευθυντής ενδοκρινολογικού
τμήματος Πανεπιστημίου Πατρών
Χαράλαμπος Βασιλόπουλος, ενδοκρινολόγος,
αναπληρωτής διευθυντής τμήματος ενδοκρινο-
λογίας - μεταβολισμού, Διαβητολογικό Κέντρο
Νοσοκομείο «Ο Ευαγγελισμός»
Αικατερίνη Δάκου-Βουτετάκη, ομότιμη καθη-
γήτρια παιδιατρικής - ενδοκρινολογίας Ιατρικής
Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Γεώργιος Δημητριάδης, καθηγητής παθολογίας,
Β΄ προπαιδευτική παθολογική κλινική & μονάδα
έρευνας Πανεπιστημίου Αθηνών, ΠΓΝ «Αττικόν»
Χρήστος Ζούπας, ειδικός παθολόγος - διαβη-
τολόγος, διευθυντής διαβητολογικής κλινικής
Νοσοκομείο «Υγεία»
Βασίλειος Καραμάνος, αναπληρωτής καθηγητής
παθολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου
Αθηνών
Νικόλαος Λ. Κατσιλάμπρος, ομότιμος καθηγη-
τής παθολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου
Αθηνών, αντιπρόεδρος Εθνικού Κέντρου Έρευνας
Πρόληψης και Θεραπείας του Σακχαρώδη Διαβή-
τη και των Επιπλοκών του (ΕΚΕΔΙ)
Όλγα Κορδονούρη, καθηγήτρια παιδιατρικής,
υπεύθυνη Διαβητολογικού Κέντρου Νοσοκομείο
Παίδων, Ανόβερο, Γερμανία
Χρήστος Μανές, ειδικός παθολόγος - διαβητολό-
γος, αναπλ. διευθυντής Γ΄ παθολογικής κλινικής,
υπεύθυνος Διαβητολογικού Κέντρου ΓΠΝΘ «Πα-
παγεωργίου»
Ασημίνα Μητράκου, αναπληρώτρια καθηγήτρια
παθολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Ζαδάλλα Μούσλεχ, ενδοκρινολόγος, διδάκτωρ
Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ
Αλεξάνδρα Μπαργιώτα, επίκουρη καθηγήτρια παθο-
λογίας-ενδοκρινολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Μαριάννα Μπενρουμπή, παθολόγος, διευθύντρια
Διαβητολογικού Κέντρου ΓΝΝ Αθηνών «Πολυκλινική»
Ηλίας Μυγδάλης, παθολόγος, διευθυντής Β΄ πα-
θολογικής κλινικής και Διαβητολογικού Κέντρου
Νοσοκομείο «ΝΙΜΤΣ»
Κωνσταντίνος Πολυχρονάκος, καθηγητής παιδια-
τρικής, διευθυντής του εργαστηρίου ενδοκρινολο-
γικής γενετικής, Πανεπιστήμιο McGill, διευθυντής
τμήματος παιδιατρικής ενδοκρινολογίας, Νοσοκο-
μείο Παίδων Μοντρεάλ
Σωτήριος Ράπτης, καθηγητής παθολογίας, ενδοκρι-
νολογίας μεταβολισμού και σακχαρώδη διαβήτη
των Πανεπιστημίων Αθηνών και Ουλμ Γερμανίας,
πρόεδρος Εθνικού Κέντρου Έρευνας Πρόληψης
και Θεραπείας του Σακχαρώδη Διαβήτη και των
Επιπλοκών του (ΕΚΕΔΙ)
Βασιλική Σπηλιώτη, καθηγήτρια Παιδιατρικής
Ενδοκρινολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου
Πατρών, υπεύθυνη Μονάδας Παιδιατρικής Ενδο-
κρινολογίας και Διαβήτη
Στέλιος Τίγκας, επίκουρος καθηγητής ενδοκρινολο-
γίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Αγαθοκλής Τσατσούλης, καθηγητής παθολογίας -
ενδοκρινολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Δημήτριος Χιώτης, παιδίατρος - ενδοκρινολόγος
Γεώργιος Χρούσος, καθηγητής παιδιατρικής, δι-
ευθυντής Α’ παιδιατρικής κλινικής Πανεπιστημίου
Αθηνών
Helen Vlassara, MD, the Mount Sinai Chair on Diabe-
tes and Aging, professor of geriatrics, medicine and
molecular medicine, director, Division of Experimen-
tal Diabetes and Aging, Brookdale Department of
Geriatrics, Mt Sinai School of Medicine
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ
Γεώργιος Ν. Κουκούλης, αναπληρωτής καθηγη-
τής ενδοκρινολογίας
ΜΕΛΗ
Ανδριανή Βαζαίου, παιδίατρος, αναπλ. διευ-
θύντρια Α΄ παιδιατρικής κλινικής, υπεύθυνη
Διαβητολογικού Κέντρου, Νοσοκομείο Παίδων
«Π. & Α. Κυριακού»
Ανδρομάχη Βρυωνίδου, ενδοκρινολόγος, συντο-
νίστρια διευθύντρια τμήματος, ενδοκρινολογίας
και μεταβολισμού, υπεύθυνη διαβητολογικού
κέντρου ΓΝΑ «Κοργιαλένειο-Μπενακειο» ΕΕΕ
Χριστίνα Κανακά, παιδίατρος - παιδοενδοκρινο-
λόγος - διαβητολόγος, αναπληρώτρια
καθηγήτρια παιδιατρικής ενδοκρινολογίας - νε-
ανικού διαβήτη, Α΄ παιδιατρική κλινική, Ιατρική
Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Νικόλαος Κεφαλάς, παιδίατρος-ενδοκρινολόγος
Χρήστος Μπαρτσόκας, ομότιμος καθηγητής παιδι-
ατρικής, διευθυντής παιδιατρικής κλινικής Νοσοκο-
μείου «Μητέρα»
Νικόλαος Τεντολούρης, αναπληρωτής καθηγητής
παθολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, υπεύθυνος
Διαβητολογικού Κέντρου ΓΝΑ «Λαϊκό»
Χαράλαμπος Τούντας, αναπληρωτής καθηγητής
παθολογίας, διευθυντής παθολογικής κλινικής
«Λευκός Σταυρός»
Παναγιώτης Χαλβατζιώτης, επίκουρος καθηγη-
τής παθολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών
ΥΠO ΤΗΝ ΑIΓIΔΑ
Ε.ΚΕ.ΔΙ
ΕΠΙΣΗΜΗ & ΑΠΟΚΛΕΙΣ ΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡ ΩΣΗ ΤΗΣ Ε Λ.Ο.ΔΙ.

5. ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 4-6/2014 ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 4-6/20144 54 5ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/2014 ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/2014
6
8
22
30
34
20
44 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
Συνέδρια, ημερίδες, σεμινάρια, εκδηλώσεις
γύρω από το σακχαρώδη διαβήτη
ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ
Αισθητική φροντίδα κάτω άκρων σε άτομα με διαβήτη
ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΗΤΗ
«Παρόλο που είμαι γιατρός, όπως και αρκετοί
συνάδελφοι, είχα πάντοτε φοβία να κάνω εργαστηριακές
εξετάσεις στα πλαίσια του προληπτικού ελέγχου»
αναφέρει ο Μπομποτάς Νομικός
ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΑΜΥΝΑ
Ποιος είναι ο ρόλος του καφέ στην υγεία μας;
Συμβάλει στην αποφυγή εμφάνισης διαβήτη τύπου 2;
ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΑΛΛΑ
Λαχταριστές μπάρες σοκολάτας με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη
ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ
Καταδύσεις & άτομα με διαβήτη
ΑΠΟΔΡΑΣΕΙΣ
Φολέγανδρος, το νησί της χαλάρωσης
ΔΕΛΤΙΑ ΤΥΠΟΥ
Τα νέα της αγοράς
ΣΗΜΕΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ
Γίνετε δωρεάν συνδρομητές στο περιοδικό
Σακχαρώδης Διαβήτης Φροντίδα για όλους
ΧΡΗΣΤΙΚΑ
Ο οδηγός των διαβητολογικών κέντρων
σε όλη τη χώρα
ΑΝΟΙΧΤΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ
Οι γιατροί απαντούν στις πιο συχνές
ερωτήσεις για το διαβήτη
24
46
48
52
56
59
54
61
62
64
50
24
30
36
34
38
40
36
περιεχόμενα # 37
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Γεώργιος Ν. Κουκούλης
Διευθυντής σύνταξης περιοδικού ΕΛΟΔΙ
ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΟ
Τέτ α τετ συνέντευξη με τον Αργύρη
Αργυρόπουλο, ενδοκρινολόγο, τ. διευθυντή
διαβητολογικού ιατρείου Νοσοκομείου Νίκαιας
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ
Ομάδες εκπαίδευσης, ψυχολογικής στήριξης
αλληλοβοήθειας ασθενών με διαβήτη τύπου 1
ΕΙΔΗΣΕΟΓΡΑΦΙΑ
Νέα και ειδήσεις για το διαβήτη
από την Ελλάδα και τον κόσμο
ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΒΗΤΗ
Εφαρμογές των laser σε δερματικές
εκδηλώσεις ατόμων με διαβήτη
ΠΡΟΛΗΨΗ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ
Πως πρέπει να αντιμετωπίζουν τα παιδιά με διαβήτη
τύπου 1 οι δάσκαλοι καθηγητές στο σχολείο
Η ΣΕΛΙΔΑ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ
Σημαντική πρόοδος στην προσπάθεια δημιουργίας
κυττάρων, που παράγουν ινσουλίνη
ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ
Διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, η συνήθης
επιπλοκή του διαβήτη στα μάτια
ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ
Σακχαρώδης διαβήτης και διακοπές μικρές
συμβουλές για ένα ξέγνοιαστο καλοκαίρι
ΔΙΑΒΗΤΗΣ Η ΑΙΤΙΑ
Τι είναι τα ιχνοστοιχεία και γιατί χρειάζονται;
50 54

6. ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 4-6/20146
Αγαπητοί αναγνώστες,
Μετά την καλοκαιρινή ξεγνοιασιά και χαλάρωση, που ελπίζω όλοι να
απολαύσατε, ήρθε η ώρα της επιστροφής στην πραγματικότητα. Το
φθινόπωρο σηματοδοτεί, για όλους μας, την αρχή μίας νέας χρονικής
περιόδου. Ανανεωμένοι σωματικά και ψυχικά είμαι βέβαιος ότι θα αντιμε-
τωπίσουμε με αισιοδοξία τα προβλήματα της καθημερινότητας τα οποία
έχει καταστήσει εντονότερα η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών.
Η πρόσφατη αλλαγή της σύνθεσης της κυβέρνησης έφερε νέο Υπουρ-
γό στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ο οποίος ελ-
πίζουμε και ευχόμαστε να δώσει ουσιαστικές λύσεις στην προσπάθεια
αναμόρφωσης του δημόσιου συστήματος υγείας, ώστε αυτό να γίνει
πιο προσιτό στα άτομα με χρόνια προβλήματα και αποτελεσματικό στην
φροντίδα των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη. Δυστυχώς, στο δημόσιο
διάλογο που διεξάγεται στην κατεύθυνση αναμόρφωσης του συστήμα-
τος υγείας, η συμμετοχή-συμβολή των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη,
μέσω της ΕΛΟΔΙ ή των σωματείων-μελών της, είναι υποτονική έως
απούσα. Η καταγραφή της πραγματικότητας στην καθημερινή επαφή
του ατόμου με διαβήτη με το δημόσιο σύστημα υγείας και η υποβολή
ρεαλιστικών προτάσεων προς την πολιτεία, εκτιμώ ότι ανήκουν στις
υποχρεώσεις της ΕΛΟΔΙ..
Είναι κοινώς παραδεκτό ότι η αποτελεσματική διαχείριση της υπερ-
γλυκαιμίας επιτυγχάνεται ευκολότερα όταν η ιατρική φροντίδα συνδυ-
άζεται με την εκπαίδευση-αυτενέργεια του πάσχοντος. Ο σχηματισμός
ομάδων από άτομα με το ίδιο πρόβλημα έχει βρεθεί ότι βοηθάει στην
αντιμετώπιση πολλών από τα προβλήματα που δημιουργεί ο διαβή-
της. Τη σημασία και τις προϋποθέσεις δημιουργίας τέτοιων ομάδων
πραγματεύεται στο παρόν τεύχος το άρθρο της κλινικής ψυχολόγου
κ. Ατσαλάκη.
Το φθινόπωρο σηματοδοτεί επίσης την επιστροφή των μαθητών στα
θρανία η την είσοδο τους για πρώτη φορά. Για τα παιδιά με σακχαρώ-
δη διαβήτη και τους γονείς τους, η σχετική ανησυχία για το νέο περι-
βάλλον είναι μεγαλύτερη αφού έχουν να διαχειριστούν το πρόσθετο
πρόβλημα της μεταβολικής διαταραχής του σακχάρου. Προτάσεις για
την αντιμετώπιση των παραμέτρων αυτού του προβλήματος θα βρείτε
στο άρθρο της ψυχολόγου κ. Ράγγα. Στο τεύχος αυτό, ο αναγνώστης
μπορεί επίσης να ενημερωθεί για το σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 σε
παιδιά και εφήβους και την αντιμετώπιση του καθώς και άλλα ενδι-
αφέροντα άρθρα. Τέλος, η παράθεση πληροφοριών σχετικά με την
σημαντική πρόοδο των ερευνών στην κατεύθυνση της αποτελεσματικής
αντιμετώπισης του διαβήτη δικαιολογεί την διατήρηση της αισιοδοξίας
για το μέλλον.
Καλό Φθινόπωρο σε όλους!
Γεώργιος Ν. Κουκούλης,
αναπληρωτής καθηγητής ενδοκρινολογίας
διευθυντής σύνταξης
editorial
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/20146
1. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ: Saizen® 8 mg click easy®, κόνις και διαλύτης για ενέσιμο διάλυμα. 2. ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗ
ΣΥΝΘΕΣΗ: Κάθε φιαλίδιο του Saizen® 8 mg click easy®, περιέχει 8 mg σωματοτροπίνη (ανασυνδυασμένη ανθρώπινη αυξητική ορμόνη). *παράγεται
με τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA σε κύτταρα θηλαστικών. Η ανασύσταση με το περιεχόμενο του φυσιγγίου του βακτηριοστατικού διαλύτη
δίνει μία συγκέντρωση 5,83 mg/ml. 4.3 Αντενδείξεις: Υπερευαισθησία στη δραστική ουσία ή σε κάποιο από τα έκδοχα. Η σωματοτροπίνη δε θα
πρέπει να χρησιμοποιείται για την ενίσχυση της ανάπτυξης σε παιδιά με κλειστές επιφύσεις. Οποιαδήποτε ένδειξη ενεργών κακοηθών όγκων. Η
σωματοτροπίνη δεν πρέπει να χρησιμοποιείται όταν υπάρχει οποιαδήποτε ένδειξη δραστηριότητας όγκου. Οι ενδοκρανιακοί όγκοι πρέπει να είναι
ανενεργοί και η αντινεοπλασματική θεραπεία πρέπει να έχει ολοκληρωθεί πριν την έναρξη της θεραπείας με αυξητική ορμόνη. Η θεραπεία θα
πρέπει να διακόπτεται αν υπάρχει ένδειξη αύξησης όγκου. Ασθενείς με οξέως κρίσιμη ασθένεια που έχουν υποστεί επιπλοκές μετά από επέμβαση
ανοικτής καρδιάς, επέμβαση στην κοιλιακή χώρα, πολλαπλό τραύμα από ατύχημα, οξεία αναπνευστική ανεπάρκεια ή παρόμοιες καταστάσεις δεν
θα πρέπει να θεραπεύονται με σωματοτροπίνη. Σε παιδιά με χρόνια νεφρική νόσο, η θεραπεία με σωματοτροπίνη θα πρέπει να διακόπτεται κατά
τη μεταμόσχευση νεφρού. 4.4 Ειδικές προειδοποιήσεις και προφυλάξεις κατά τη χρήση: Η θεραπεία θα πρέπει να διενεργείται υπό την τακτική
καθοδήγηση ενός ιατρού που είναι έμπειρος στη διάγνωση και αντιμετώπιση των ασθενών με ανεπάρκεια της αυξητικής ορμόνης. Η μέγιστη
συνιστώμενη ημερήσια δόση δε πρέπει να υπερβαίνεται. Οι ασθενείς με ενδο- ή εξωκρανιακή νεοπλασία σε ύφεση, οι οποίοι λαμβάνουν θεραπεία
με αυξητική ορμόνη θα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά και σε τακτικά χρονικά διαστήματα από τον ιατρό. Οι ασθενείς που εμφανίζουν
δευτερογενή ανεπάρκεια της αυξητικής ορμόνης μετά από ενδοκρανιακό όγκο θα πρέπει να εξετάζονται συχνά για την πρόοδο ή την υποτροπή
της υποκείμενης εξέλιξης της νόσου. Το Saizen® δεν ενδείκνυται για την μακροχρόνια θεραπεία των παιδιατρικών ασθενών με ανεπάρκεια
ανάπτυξης οφειλόμενη σε γενετικά επιβεβαιωμένο σύνδρομο Prader-Willi, εκτός αν έχει επίσης διαγνωστεί να έχουν ανεπάρκεια αυξητικής
ορμόνης. Υπήρξαν αναφορές άπνοιας ύπνου και αιφνίδιου θανάτου μετά την έναρξη της θεραπείας με αυξητική ορμόνη σε παιδιατρικούς ασθενείς
με σύνδρομο Prader-Willi που είχαν έναν ή περισσότερους από του ακόλουθους παράγοντες κινδύνου: σοβαρή παχυσαρκία, ιστορικό απόφραξης
των άνω αεραγωγών ή άπνοια ύπνου, ή άγνωστης αιτιολογίας αναπνευστική λοίμωξη. Έχει αναφερθεί λευχαιμία σε μικρό αριθμό ασθενών με
ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης, μερικοί των οποίων έχουν λάβει αγωγή με σωματοτροπίνη, αλλά δεν υπάρχει απόδειξη ότι η επίπτωση της
λευχαιμίας είναι αυξημένη σε αποδέκτες αυξητικής ορμόνης χωρίς παράγοντες προδιάθεσης. Οι ασθενείς με διαβήτη ή δυσανεξία στη γλυκόζη
θα πρέπει να παρακολουθούνται στενά κατά τη διάρκεια της θεραπείας με σωματοτροπίνη. Το ιστορικό σταθερής αμφιβληστροειδοπάθειας δεν
πρέπει να συνεπάγεται διακοπή της θεραπείας υποκατάστασης με σωματοτροπίνη. Στις περιπτώσεις ανάπτυξης εκφυλιστικών αλλοιώσεων και
παρουσίας εκφυλιστικής αμφιβληστροειδοπάθειας, η θεραπεία υποκατάστασης με σωματοτροπίνη πρέπει να διακόπτεται. Θα πρέπει να
διενεργείται έλεγχος της θυρεοειδικής λειτουργίας σε όλους τους ασθενείς. Σε ασθενείς με υποϋποφυσισμό θα πρέπει να παρακολουθείται στενά
η συνήθης θεραπεία υποκατάστασης όταν χορηγείται η θεραπεία με σωματοτροπίνη. Σε περίπτωση σοβαρής ή υποτροπιάζουσας κεφαλαλγίας,
οπτικών προβλημάτων, ναυτίας ή/και εμέτου, συνιστάται βυθοσκόπηση του οφθαλμού για το ενδεχόμενο οιδήματος οπτικής θηλής. Εάν
επιβεβαιωθεί οίδημα οπτικής θηλής θα πρέπει να εξετασθεί το ενδεχόμενο καλοήθους ενδοκρανιακής υπέρτασης (ή ψευδονεόπλασμα του
εγκεφάλου) και αν είναι απαραίτητο, θα πρέπει να διακοπεί η θεραπεία με Saizen®. Δοκιμασία αντισωμάτων στη σωματοτροπίνη θα πρέπει να
διενεργείται σε κάθε ασθενή που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία. Οι απότομες αυξήσεις της ανάπτυξης μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο
προβλημάτων των αρθρώσεων, ιδιαίτερα δε του ισχίου που βρίσκεται σε μεγάλη ένταση κατά την απότομη προεφηβική ανάπτυξη. Σε παιδιά με
κοντό ανάστημα γεννημένα SGA, άλλοι ιατρικοί λόγοι ή θεραπείες που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την αναπτυξιακή διαταραχή θα πρέπει να
αποκλείονται πριν την έναρξη της θεραπείας. Στους SGA ασθενείς προτείνεται να μετράται η ινσουλίνη σε περίοδο νηστείας και η γλυκόζη του
αίματος πριν την έναρξη της θεραπείας και ακολούθως κάθε χρόνο. Στους SGA ασθενείς προτείνεται να μετράται το επίπεδο IGF-I πριν την έναρξη
της θεραπείας και ακολούθως δύο φορές το χρόνο. Στους SGA ασθενείς προτείνεται να μετράται το επίπεδο IGF-I πριν την έναρξη της θεραπείας
και ακολούθως δύο φορές το χρόνο. Η εμπειρία στην εκκίνηση της θεραπείας στους SGA ασθενείς λίγο πριν την έναρξη της εφηβείας, είναι
περιορισμένη και δε συνιστάται. Περιορισμένη είναι η εμπειρία με SGA ασθενείς που πάσχουν από το σύνδρομο Silver-Russel. Κατά τη διάρκεια
της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης σε ενήλικες, αναμένεται να εμφανιστεί κατακράτηση υγρών. Το σημείο της ένεσης πρέπει να αλλάζει
ώστε να αποφεύγεται η λιποατροφία. Η ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης στον ενήλικα είναι μία ισόβια κατάσταση και πρέπει να αντιμετωπίζεται
ανάλογα, εντούτοις η εμπειρία στους ασθενείς άνω των 60 ετών καθώς και η εμπειρία σε παρατεταμένη χρήση είναι περιορισμένη. Σε όλους τους
ασθενείς που αναπτύσσουν οξέως κρίσιμη νόσο θα πρέπει να αξιολογείται το όφελος της θεραπείας με Σωματοτροπίνη σε σχέση με το δυνητικό
κίνδυνο. 4.8 Ανεπιθύμητες ενέργειες: Μέχρι και 10 % των ασθενών μπορούν να εμφανίσουν ερυθρότητα και κνησμό στο σημείο της ένεσης,
ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιηθεί η υποδόρια οδός. Οι ενήλικες ασθενείς που λαμβάνουν θεραπεία υποκατάστασης της αυξητικής ορμόνης,
αναμένεται να παρουσιάσουν κατακράτηση υγρών. Κλινικές εκδηλώσεις της κατακράτησης υγρών μπορεί να είναι το οίδημα, η διόγκωση των
αρθρώσεων, οι αρθραλγίες οι μυαλγίες και οι παραισθήσεις. Εντούτοις, αυτά τα συμπτώματα / σημεία είναι συνήθως παροδικά και δοσοεξαρτώμενα.
Οι ενήλικες ασθενείς με ανεπάρκεια της αυξητικής ορμόνης, που είχαν διαγνωσθεί με ανεπάρκεια της αυξητικής ορμόνης στην παιδική ηλικία,
ανέφεραν ανεπιθύμητες ενέργειες λιγότερο συχνά από τους ασθενείς με έναρξη της ανεπάρκειας της αυξητικής ορμόνης στην ενηλικίωση. Μπορεί
να εμφανισθούν αντισώματα στη σωματοτροπίνη σε μερικούς ασθενείς. Έχει αναφερθεί λευχαιμία σε έναν μικρό αριθμό ασθενών με έλλειψη
αυξητικής ορμόνης, μερικοί από τους οποίους έλαβαν θεραπεία με σωματοτροπίνη. Εντός κάθε κατηγορίας συχνότητας εμφάνισης, οι
ανεπιθύμητες ενέργειες παρατίθενται κατά φθίνουσα σειρά σοβαρότητας. Κατηγορία Οργάνου Συστήματος: Διαταραχές του νευρικού συστήματος:
Όχι συχνές (≥1/1,000, 1/100): Ιδιοπαθής ενδοκρανιακή υπέρταση (καλοήθης ενδοκρανιακή υπέρταση), Σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, Μη γνωστή
συχνότητα: Μεμονωμένη κεφαλαλγία. Κατηγορία Οργάνου Συστήματος: Διαταραχές του μυοσκελετικού συστήματος και του συνδετικού ιστού.
Πολύ σπάνιες (1/10,000): Επιφυσιολίσθηση κεφαλής μηριαίου οστού (Επιφυσιόληση κεφαλής μηριαίου οστού), ή ισχαιμική νέκρωση της
κεφαλής του μηριαίου οστού. Κατηγορία Οργάνου Συστήματος: Διαταραχές του ενδοκρινικού συστήματος. Πολύ σπάνιες (1/10,000):
Υποθυρεοειδισμός. Κατηγορία Οργάνου Συστήματος: Διαταραχές του μεταβολισμού και της θρέψης. Συχνές (≥1/100, 1/10): Στους ενηλίκους:
Κατακράτηση υγρών: περιφερικό οίδημα, δυσκαμψία, αρθραλγία, μυαλγία, παραισθησία. Όχι συχνές (≥1/1,000, 1/100): Στα παιδιά: Κατακράτηση
υγρών: περιφερικό οίδημα, δυσκαμψία, αρθραλγία, μυαλγία, παραισθησία. Μη γνωστή συχνότητα: Αντοχή στην ινσουλίνη, η οποία μπορεί να
οδηγήσει σε υπερινσουλιναιμία και σε σπάνιες περιπτώσεις σε υπεργλυκαιμία. Κατηγορία Οργάνου Συστήματος: Γενικές διαταραχές και
καταστάσεις της οδού χορήγησης. Συχνές (≥1/100, 1/10): Αντιδράσεις στο σημείο της ένεσης: Τοπική λιποατροφία που μπορεί να αποφευχθεί
με αλλαγές του σημείου της ένεσης. 7. ΚΑΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΑΔΕΙΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ:
ΜΕRCK Α.Ε., Λ. Κηφισίας 41-45, Κτίριο Β΄, 151 23, Μαρούσι, Αθήνα, Τηλ. 210-
6165 100, Fax. 210-6101 373 8. ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΔΕΙΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: 24614/15-4-
10 10. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: 4 Ιουλίου 2013.
Περαιτέρω πληροφορίες διατίθενται από τον κάτοχο της άδειας κυκλοφορίας
κατόπιν αιτήσεως ή περιλαμβάνονται στη συνοπτική περιγραφή χαρακτηριστικών
του προϊόντος, το φύλλο οδηγιών χρήσης και τη μονογραφία του φαρμάκου.
Λιανική Tιμή: 221,10€
Και οι δύο ξεκίνησαν
θεραπεία πρόσφατα.
Ξέρετε ποιος έχει ήδη χάσει
δύο ημέρες θεραπείας;*
Merck Serono *
Ό,τι χρειάζεται να γνωρίζεις
END/24/11.13noveltista
Βοηθήστε να γίνουν τα φάρµακα πιο ασφαλή και
Αναφέρετε
ΟΛΕΣ τισ ανεπιθύµητεσ ενέργειεσ για
ΟΛΑ τα φάρµακα
Συµπληρώνοντασ την «ΚΙΤΡΙΝΗ ΚΑΡΤΑ»
Saizen®
easypod™ είναι η μοναδική
συσκευή αυτοχορήγησης αυξητικής
ορμόνης σχεδιασμένη να καταγράφει
ηλεκτρονικά την απλή, καθημερινή
έγχυσή της.
Λεωφόρος Κηφισίας 41-45 (Κτίριο Β), 151 23 Μαρούσι, Αθήνα
www.merck.gr • www.merckserono.gr

7. ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/20148
πρόσωπο με πρόσωπο
ΑΡΓΥΡΗΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ενδοκρινολόγος
π. διευθυντής διαβητολογικού ιατρείου Νοσοκομείου Νίκαιας
« Αυτό όμως, που θεωρώ ως σημαντικό μήνυμα, που αξίζει να
«περάσει» στους νυν και τους υποψήφιους διαβητικούς, είναι - όπως
προέκυψε από σειρά μετα-αναλύσεων στα δεδομένα των μεγάλων
μελετών θεραπευτικής παρέμβασης σε διαβητικούς τύπου 1 και 2 –
ότι, υπάρχουν αξιόπιστες ενδείξεις, οι οποίες συνηγορούν υπέρ της
άποψης του καθοριστικού ρόλου της πρώϊμης διάγνωσης της νόσου
και της δραστικής θεραπευτικής παρέμβασης για την αντιμετώπισή
της. Και τούτο, επειδή τα δύο αυτά στοιχεία φαίνεται να λειτουργούν
ως προστατευτική μελλοντική ασπίδα κατά των επιπλοκών, ακόμη
και για μεταγενέστερες περιόδους στην εξελικτική πορεία της
νόσου, στις οποίες για ποικίλους λόγους η ρύθμισή της δεν είναι όσο
ικανοποιητική θα έπρεπε »
→ Λαμβάνοντας υπόψη τις ρα-
γδαίες εξελίξεις, που συντελούνται
στο χώρο της υγείας, εξαιτίας των
σημαντικών μειώσεων στις παρο-
χές και στα κονδύλια, που δίνονται
για την περίθαλψη των πολιτών
αυτής της χώρας, διαμορφώνεται
ένα νέο τοπίο στο χώρο της υγείας.
Το Υπουργείο Υγείας κάνει συνε-
χώς περικοπές σε φάρμακα και
παροχές, δημιουργώντας ανασφά-
λεια στους ασφαλισμένους και,
κυρίως, στα άτομα με διαβήτη.
Η ευπαθής αυτή ομάδα καλείται
να πληρώσει πολλά περισσότε-
ρα χρήματα, για να καλύψει τις
φαρμακευτικές της ανάγκες. Πως
κρίνετε την κατάσταση, όπως αυτή
διαμορφώνεται. Πιστεύετε ότι, θα
επηρεάσει στο άμεσο μέλλον την
υγεία των διαβητικών ατόμων.
Επίσης, θεωρείτε ότι, λειτουργούν
αποτελεσματικά, για τις ανάγκες
των ατόμων με διαβήτη, τα εξωτε-
ρικά διαβητολογικά ιατρεία;
Είναι θλιβερό και συνάμα εξοργι-
στικό να συνειδητοποιεί κανείς ότι,
η αναμφιβόλως απαραίτητη και επι-
βαλλόμενη στη χώρα μας δημοσιο-
νομική προσαρμογή καταλύει κατά
βάναυσο τρόπο το αγλάϊσμα της ευ-
ρωπαϊκής αντίληψης και κουλτούρας
για την κοινωνική πρόνοια, όπως εξε-
λίχθηκε με αγώνες και θυσίες στην
πολυτάραχη ιστορία της γηραιάς
ηπείρου κατά τους δύο τελευταίους
αιώνες. Το λεγόμενο «κοινωνικό
κράτος», ή «κράτος πρόνοιας», που
θεωρείται ένα από τα πλέον σημα-
ντικά ευρωπαϊκά κεκτημένα, φαίνεται
ότι, ροκανίζεται ύπουλα και μεθοδι-
κά, ιδίως στον ευρωπαϊκό νότο και
οδηγεί βαθμιαία σε διάρρηξη της
κοινωνικής συνοχής. Κανείς βεβαίως
δε μπορεί ν’ αμφισβητήσει ότι, η σπα-
τάλη στη φαρμακευτική δαπάνη, που
ανήρχετο στα 5,5 δισεκατομμύρια
ευρώ κατά την έναρξη της οικονο-
μικής κρίσης προ 5ετίας, έπρεπε να
αντιμετωπιστεί δραστικά, αλλά τα
περίπου 2 δις ευρώ, που δαπανώ-
νται σήμερα, συνιστούν κατακόρυφη
πτώση, που οδήγησε, πλην των άλ-
λων, σε στρεβλώσεις και ελλείψεις
στη φαρμακευτική αγορά.
Με βάση τα ανωτέρω δεδομένα η
εθνική κατά κεφαλήν φαρμακευτική
δαπάνη, η οποία ανέρχεται στα 180
ευρώ περίπου και αντιστοιχεί μόλις
στο 55% του μέσου όρου της Ευρώπης
«των 27» (ο μέσος όρος της εθνικής
κατά κεφαλήν φαρμακευτικής δαπάνης
στην ευρωζώνη ανέρχεται στα 300
ευρώ) δεν είναι αποτέλεσμα «υγιών
περικοπών», αλλά απότοκο του βά-
ναυσου αποκλεισμού των Ελλήνων
από τη φαρμακευτική περίθαλψη,
ιδιαιτέρως των ευπαθών νοσολογικά
ομάδων, στις οποίες συγκαταλέγονται
και οι διαβητικοί. Συνεπώς, ουδείς
μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο ο
φαρμακευτικός αυτός αποκλεισμός να
έχει επιπτώσεις στη ρύθμιση του δια-
βήτη τους και να οδηγήσει σε δυσμενή
μελλοντικώς έκβαση της νόσου τους.
της Μαρίας Χατζηδάκη

8. ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/2014 ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/201410 11
πρόσωπο με πρόσωπο
Λύση του προβλήματος θα μπορού-
σε να επιτευχθεί στο πλαίσιο ενός
συναινετικού διαλόγου μεταξύ της
πολιτείας και των εμπλεκόμενων
στη φαρμακευτική δαπάνη παραγό-
ντων (φαρμακοβιομηχανία, ιατρικό
σώμα, φαρμακοποιοί).
Όσον αφορά την δυσλειτουργία του
ΕΣΥ - γνωστές και πολλάκις επιση-
μανθείσες διαχρονικώς, ήδη από τον
ιδρυτικό του νόμο (1397/1983) και
την εν συνεχεία οργάνωση του- που
επιδεινώθηκαν λόγω της οικονομικής
κρίσης (αθρόες συνταξιοδοτήσεις κα-
τά την τελευταία 5ετία και μη ανανέ-
ωση της στελέχωσης του), προφανώς
επηρεάζουν αρνητικά και οδηγούν σε
πλημμελή κάλυψη των διαβητικών.
Ωστόσο πιστεύω ότι, με την ίδρυση
και λειτουργία του ΕΟΠΥΥ αρχικώς
και τελευταία του ΠΕΔΥ, παρά τα γνω-
στά μύρια όσα προβλήματα τους,
λόγω της οικονομικής κρίσης, εξα-
σφαλίζονται οι απαραίτητες βασικές
υγειονομικές δομές, οι οποίες μελ-
λοντικώς ελπίζω ότι, θα συμβάλουν,
με τη βοήθεια της δημοσιονομικής
εξυγίανσης και την αναμενόμενη
παραγωγική ανασυγκρότηση της
χώρας, στην αποσυμφόρηση και την
αποδοτικότερη λειτουργία των διαβη-
τολογικών κέντρων και των εξωτερι-
κών διαβητολογικών ιατρείων.
→ Κύριε Αργυρόπουλε, έχοντας
στο ενεργητικό σας μια σπου-
δαία επαγγελματική εμπειρία
και στο εξωτερικό, αλλά και στο
εσωτερικό, αφού έχετε διατελέ-
σει διευθυντής διαβητολογικού
τμήματος στο νοσοκομείο Ευαγ-
γελισμός, αλλά και στο νοσοκο-
μείο της Νίκαιας, θα θέλαμε να
μας κάνετε έναν σύντομο απο-
λογισμό των εμπειριών σας, ο
οποίος θα έχει στοιχεία και από
το εξωτερικό, αλλά και από το
εσωτερικό. Μιλήστε μας για τα
καλώς, αλλά και τα κακώς κείμε-
να, που συναντήσατε;
Περί τα τέλη του 1970 άρχισα την ειδί-
κευση μου στην παθολογία στο νοσο-
κομείο «Πολυκλινική Αθηνών». Εκεί εί-
χα την τύχη να συναντήσω τον πρώτο
μου δάσκαλο, τον Τζων Αλιβιζάτο, τον
πατέρα της ελληνικής διαβητολογίας,
ο οποίος διεύθυνε την ενδοκρινολογι-
κή κλινική, στο πλαίσιο της οποίας λει-
τουργούσε, ήδη από ετών, το πρώτο
και ίσως το μοναδικό τότε διαβητολο-
γικό κέντρο της χώρας μας. Κοντά του
αγάπησα την ενδοκρινολογία, προς
την οποία έκτοτε προσανατολίστηκα
και ήρθα σε επαφή με τα πολλά και
ποικίλα προβλήματα των διαβητικών,
τα οποία με οδήγησαν να ασχοληθώ
αργότερα ιδιαιτέρως μ’ αυτά.
Το 1974, μετά το πέρας της εξειδίκευ-
σής μου στην παθολογία, την οποία
ολοκλήρωσα ως ασκούμενος επί
διετία στη β’ προπαιδευτική παθο-
λογική κλινική του Πανεπιστημίου
Αθηνών στον «Ευαγγελισμό» υπό
τον καθηγητή Κ. Γαρδίκα, επέλεξα να
συνεχίσω την ειδίκευσή μου στην
ενδοκρινολογία. Έτσι βρέθηκα κοντά
στον τρίτο κατά σειρά μεγάλο μου
δάσκαλο, τον αλησμόνητο Διονύση
Ίκκο, ο οποίος διηύθυνε τον τομέα
ενδοκρινολογίας, μεταβολισμού και
ραδιοϊσοτόπων του «Ευαγγελισμού».
Το 1978, αφού ολοκλήρωσα και την
τριετή εξειδίκευση μου στην ενδοκρι-
νολογία και εργαζόμουνα ως ειδικευ-
όμενος πλέον εσωτερικός βοηθός της
κλινικής, αποφάσισα να μεταβώ στο
εξωτερικό για περαιτέρω ενασχό-
ληση μου με τον μεταβολισμό και
ειδικώς με τον σακχαρώδη διαβήτη.
Με τη μεσολάβηση, λοιπόν, του δα-
σκάλου μου, ο οποίος απευθύνθηκε
προς το Δ.Σ του «Ευαγγελισμού» και
ανέπτυξε την προοπτική δημιουργίας
ενός άρτια οργανωμένου ΕΔΙ στον το-
μέα ενδοκρινολογίας, μεταβολισμού
και σακχαρώδη διαβήτη του νοσοκο-
μείου μας, εξασφάλισα εκπαιδευτική
άδεια 14 μηνών μετ’ αποδοχών (1979-
1980) και μετέβην για μετεκπαίδευση
στη μονάδα μεταβολικής ιατρικής και
διαβήτη του “Guy’s Hospital”, στο Λον-
δίνο, υπό τον καθηγητή Harry Keen.
Στο Λονδίνο είχα την ευκαιρία και την
τύχη ν’ ασχοληθώ ερευνητικά με την μι-
κρολευκωματουρία, ως πρόδρομο δεί-
κτη της επίπτωσης του ΣΔ στη νεφρική
λειτουργία και με τον Ιταλό συνεργάτη
και μετέπειτα φίλο μου, τον Giancarlo
Viberti, ως επικεφαλής στις μελέτες
αυτές, συμμετείχα στη δημοσίευση
δυο-τριών άρθρων, που είχαν σημα-
ντική και ευρεία διεθνή απήχηση στα
πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980.
Εκείνη την περίοδο μάλιστα συμμετείχα,
με τα άλλα μέλη του προσωπικού της
μονάδας μας, ως υγιής μάρτυς σε μια
από τις πρώτες παγκοσμίως δοκιμές,
που επιχειρήθηκαν τότε, για να ελεγ-
χθεί η φαρμακοκινητική και αντιγονική
ανοσολογική συμπεριφορά της «αν-
θρωπίνου» τύπου ινσουλίνης, η οποία
προέκυψε ως συνθετικό προϊόν, κατά τη
διαδικασία αναπαραγωγής της με την
τεχνική του ανασυνδυασμένου DNA.
Το πλέον όμως σημαντικό, που απο-
κόμισα από τη βρετανική εμπειρία μου
σχετικά με την κλινική αντιμετώπιση
των διαβητικών, και όχι μόνο, ήταν το
ευρύ εθνικό δίκτυο της πρωτοβάθμιας
περίθαλψης, υποστηριζόμενο από
τον μεγάλο αριθμό των ανά την χώρα
γενικών γιατρών. Η πασίγνωστοι και
περίφημοι GP (General Practitioners),
υψηλού συνήθως επιστημονικού επι-
πέδου και λίαν ικανοποιητικώς αμει-
βόμενοι- τουλάχιστον εκείνη την επο-
χή- είχαν υπό την ευθύνη τους ένα
συγκεκριμένο αριθμό διαβητικών, τους
οποίους παρακολουθούσαν συστη-
ματικώς, καταγράφοντας την εξέλιξη
της νόσου τους και δημιουργώντας
ένα πλήρη ιατρικό φάκελο για τον
καθένα τους. Με βάση τον ιατρικό αυτό
φάκελο παρέπεμπαν τον διαβητικό
ασθενή τους μόνο όταν αντιμετώπιζαν
κάποιο ειδικό δυσεπίλυτο πρόβλημα,
ζητώντας τη βοήθεια των ειδικών ανά
περιφέρεια διαβητολογικού ιατρείου,
ή μονάδας, όπως φερ’ ειπείν η μονάδα
μας στο Guy’s Hospital. Στη μονάδα
μας βίωσα για πρώτη φορά την απο-
τελεσματικότητα της θεραπευτικής
ομάδας (Θ.Ο.) στην ολιστική αντιμετώ-
πιση των διαβητικών και αυτή ήταν μια
πολύτιμη εμπειρία, που προσπάθησα
να μεταφέρω, όταν επέστρεψα στην
Ελλάδα. Επρόκειτο για συντονισμέ-
νη, συλλογική προσπάθεια αφού,
πλην του γιατρού, συμμετείχαν στην
επίλυση των πολλών και ποικίλων
προβλημάτων, που αντιμετωπίζουν οι
διαβητικοί, η ειδική για την εκπαίδευση
τους νοσηλεύτρια, η διαιτολόγος και,
εάν χρειαζόταν, ο ποδοθεραπευτής/
τρια, αλλά και η ψυχολόγος.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, την άνοι-
ξη του 1981, οργάνωσα το ΕΔΙ του
τομέα ενδοκρινολογίας, μεταβολι-
σμού και ΣΔ του «Ευαγγελισμού», το
οποίο λειτούργησε υπό τη διεύθυνσή
μου επί μια 5ετία και συγκεκριμένα
μέχρι τον Μάρτιο του 1986, οπότε και
κατέλαβα, μετά από επιτυχή κρίση,
τη θέση του διευθυντή του ενδο-
κρινολογικού τμήματος στο Γενικό
Νοσοκομείο της Νίκαιας, στο πλαίσιο
της έναρξης τότε της λειτουργίας του
ΕΣΥ. Η λειτουργία του ΕΔΙ μας στον
«Ευαγγελισμό» συνέβαλε αποφα-
σιστικά στην εξυπηρέτηση του ολο-
ένα αυξανόμενου πληθυσμού των
διαβητικών στη χώρα μας, καθώς
προσετέθη στα λιγοστά, πέντε έως έξι
αναγνωρισμένα και λειτουργούντα
τότε ΕΔΙ στο λεκανοπέδιο της Αττικής.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι, από
την εκπαιδευτική δραστηριότητα του
εν λόγω ιατρείου αναδείχθηκαν από
τους ειδικευόμενους τότε ενδοκρινο-
λόγους μας τρεις-τέσσερις αξιόλογοι
συνάδελφοι, οι οποίοι μετά το πέρας
της ειδίκευσής τους ασχολήθηκαν με
τον ΣΔ και, αφού μετεκπαιδεύτηκαν
στο εξωτερικό, είναι σήμερα διευθυ-
ντές, ή στελέχη σε ΕΔΙ και ΔΚ.
Την άνοιξη του 1986, εν όψει της ανα-
λήψεως των καθηκόντων μου ως
διευθυντού του τμήματος ενδοκρινο-
λογίας στο Γ.Ν. Νίκαιας, σε ηλικία 40
ετών, έμπλεος ενθουσιασμού, ονεί-
ρων, φιλοδοξιών και κυρίως προσ-
δοκιών με την έναρξη λειτουργίας του
Στον τομέα της
πρόγνωσης -
πρόληψης θα
συμβάλει τα μέγιστα
η περαιτέρω
διερεύνηση του
συνδυασμού των
γονιδίων, που
ευθύνονται για
την εκδήλωση
της νόσου,
πάντοτε βεβαίως
σε δυναμική
αλληλεπίδραση
με τους ποικίλους
περιβαλλοντικούς
παράγοντες.
Συνεπώς,
προβλέπεται
καθοριστικός ο
ρόλος της γενετικής
συμβουλευτικής με
βάση τη γονιδιακή
ταυτότητα των
γονέων και των
απογόνων τους,
ούτως ώστε να
καταστεί εφικτός ο
εκ των προτέρων
προσδιορισμός
των πιθανών προς
νόσηση ατόμων

9. ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/201412
πρόσωπο με πρόσωπο
ΕΣΥ, επισκέφθηκα τη Στοκχόλμη με
αφορμή ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον
περί τον Σ.Δ. συνέδριο.
Επρόκειτο για ένα συνέδριο, που πραγ-
ματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του
WHO (Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας)
και είχε ως αντικείμενο την οργάνωση
των δομών και της λειτουργίας των
υπηρεσιών για την αντιμετώπιση του
ΣΔ σε επίπεδο πρωτοβάθμιας περί-
θαλψης. Επελέγη δε η Στοκχόλμη, στην
οποία λειτουργούσε ήδη από 5ετίας, αν
θυμούμαι καλώς, το «Κέντρο Διδασκα-
λίας και Εκπαίδευσης για τον Σ.Δ. του
νομαρχιακού συμβουλίου της Στοκ-
χόλμης» υπό την αιγίδα του WHO και
την επίβλεψη του διάσημου ενδοκρινο-
λόγου Rolf Luft, στενού συνεργάτη και
πολύ φίλου του αείμνηστου δασκάλου
μου Διονύση Ίκκου, ο οποίος και με
προσκάλεσε στο συνέδριο.
Περί τα μέσα του 1986 ορκίσθηκα και
ανέλαβα τα καθήκοντά μου, ως διευθυ-
ντής του ενδροκρινολογικού τμήματος
στο Γ.Ν. Νίκαιας, όπου με πολύ όρεξη
καταπιάστηκα με την αναδιοργάνωσή
του. Στην προσπάθεια αυτή, κύριο
μέλημά μου υπήρξε η δημιουργία και
ανάπτυξη ΕΔΙ, λαμβάνοντας υπ’ όψιν
ότι, στη μεγάλη πληθυσμιακά (περί το
1 εκατομμύριο κάτοικοι) περιφέρεια
της τέως Νομαρχίας Πρωτεύουσης,
όπως αναφερόταν τότε στη διοικητική
γλώσσα, δε λειτουργούσε ούτε ένα
διαβητολογικό ιατρείο. Με την αρωγή
της διοίκησης του νοσοκομείου μας και
αφού εξασφαλίστηκε μια στοιχειώδης
αρχικώς υποδομή, το ΕΔΙ μας άρχισε
με μεγάλη συγκίνηση. Στο σημείο αυτό
θεωρώ υποχρέωσή μου ν’ αναφερθώ
στην πολύτιμη βοήθειαρ που προσέ-
φερε για τη λειτουργία του ΕΔΙ μας, στα
δύσκολα πρώτα χρόνια, η παρουσία
του, φίλου πλέον, παθολόγου Γ. Ερω-
τοκρίτου ο οποίος την εποχή εκείνη
υπηρετούσε ως επιμελητής β’ στην
Α’ Π. του νοσοκομείου μας. Με την
έγκριση της διοίκησης ο Γ. Ερωτοκρίτου
αποσπάσθηκε για να προσφέρει τις
υπηρεσίες του δίπλα μου δύο φορές
την εβδομάδα και υπήρξε πολύτιμος
συνεργάτης και φίλος για 25 ολόκληρα
χρόνια, μέχρι τη συνταξιοδότησή μου
το 2011. Σήμερα ο κ Γ. Ερωτοκρίτου είναι
πλέον διευθυντής της Α’ Π. του νοσο-
κομείου μας και συγκαταλέγεται στους
έγκριτους διαβητολόγους της χώρας.
Βεβαίως με την πάροδο των ετών το
τμήμα μας στελεχώθηκε με δυο επι-
μελητές β’ και έναν α’, θέση την οποία
κατέλαβε το 1988, μόλις επέστρεψε
από τη μετεκπαίδευσή του στο ΣΔ στη
Στοκχόλμη, ο επίσης στενός συνεργά-
της μου έκτοτε Γ. Προκόβας, ο οποίος
τώρα διευθύνει το τμήμα μας μετά τη
συνταξιοδότησή μου. Τέλος, από το
1990, είχαμε και την αμέριστη συμπα-
ράσταση των ειδικευομένων μας.
Εκτός όμως από την ιατρική στελέ-
χωση του τμήματος, κατάφερα σιγά
- σιγά - και με πολλή προσπάθεια να
συγκροτήσω μια σχεδόν πλήρη Θ.Ο.,
η οποία, λειτουργώντας ως συλλογικό
υποκείμενο, προσπάθησε να υλοποι-
ήσει το όραμα της βιοψυχοκοινωνικής
θεώρησης των χρόνιων νοσημάτων
και να προσεγγίσει τους διαβητικούς
μας στο πλαίσιο του νέου, «ανοικτού»,
μη ιατροκεντρικού, μοντέλου.
→ Στην Ελλάδα έχουμε αναγνω-
ρισμένα σπουδαίους ενδοκρινο-
λόγους, οι οποίοι έχουν υπηρε-
τήσει με αγάπη και αφοσίωση
τον κλάδο τους, προσφέροντας
τα μέγιστα στα άτομα με διαβή-
τη. Τώρα, επάνω στα δικά σας
ΑΦΙΞΕΙΣ
Διαβατήριο εμπιστοσύνης
ΜΕΤΡΗΤΗΣΓΛΥΚΟΖΗΣΑΙΜΑΤΟΣ
Γευματικοί δείκτες/Δείκτες άσκησης
Γραφική απεικόνιση
αποτελεσμάτων με μια ματιά
Αυτόματος μηχανισμός
απόρριψης ταινίας
Αυτόματη Κωδικοποίηση
Μικρό δείγμα αίματος, 0,3μL
Φωτισμός στην υποδοχή της ταινίας μέτρησης
Ρυθμίσεις Υψηλών Χαμηλών ορίων
Ειδοποίηση για την ημερομηνία λήξης των ταινιών μέτρησης
Ευανάγνωστη LCD
οθόνη με backlight φωτισμό
Ειδοποίηση σε περίπτωση υπογλυκαιμίας
VI_2014_02
ΒΙΑΝΕΞ Α.Ε. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΦΑΡΜΑΚΩΝ
• ΑΘΗΝΑ: Οδός Τατοΐου 146 71 Ν. Ερυθραία, Τηλ.: 210 8009111
• E-Mail: mailbox@vianex.gr • INTERNET: http://www.vianex.gr
• ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Ακάδημου 113, Kόμβος Μακρυγιάννη
Εύοσμος Θεσσαλονίκης, ΤΚ 56224, Τηλ: 2310 840440
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ
ΒΙΑΝ Α.Ε. 14ο
χλμ. Ε.Ο. Αθηνών - Λαμίας,
145 64 Κηφισιά
Τηλ: 210 9883372, FAX: 210 9889591
Γραμμή κοινού: 800 11 11 800
www.glucocard.gr
C
M
Y
CM
MY
CY
CMY
K

10. ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/2014 ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/201414 15
αυτά στοιχεία φαίνεται να λειτουργούν
ως προστατευτική μελλοντική ασπίδα
κατά των επιπλοκών, ακόμη και για
μεταγενέστερες περιόδους στην εξε-
λικτική πορεία της νόσου, στις οποίες
για ποικίλους λόγους η ρύθμισή της
δεν είναι όσο ικανοποιητική θα έπρεπε.
Τέλος, αυτονόητη και ανέξοδη για την
προστασία των διαβητικών από τις εν-
δεχόμενες μελλοντικές επιπλοκές είναι
η αυξημένη φυσική δραστηριότητα
(ζωηρό βάδισμα τρεις -τέσσερις φορές
την εβδομάδα για 30 λεπτά τουλάχι-
στον), η οποία συμβάλλει στη διατήρη-
ση του επιθυμητού σωματικού βάρους
και βεβαίως η διακοπή του καπνίσματος.
→ Πιστεύετε ότι, η ενδοκρινολο-
γική εταιρεία θα μπορούσε να
κάνει κάποια πράγματα, προκει-
μένου να δημιουργήσει τις προϋ-
ποθέσεις για μια καλύτερη σχέση
διαλόγου και επικοινωνίας με την
πολιτική ηγεσία του Υπουργείου
Υγείας, η οποία θα βοηθούσε,
τόσο τους επιστήμονες, όσο και
τα άτομα με διαβήτη. Ποιες ενέρ-
γειες θα βοηθούσαν προς αυτήν
την κατεύθυνση;
Αγαπητή κυρία Χατζηδάκη, με εκπλήσ-
σει η επικαιρότητα της συγκεκριμένης
ερώτησής σας και διερωτώμαι, ποια
διαισθητικού τύπου ενδοψυχική διερ-
γασία σας οδήγησε να την υποβάλετε,
αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι μεσούντος του
Ιουλίου ανακοινώθηκε επισήμως πρό-
ταση της νέας ηγεσίας του Υπουργεί-
ου Υγείας προς τους νοσοκομειακούς
γιατρούς να προσέλθουν σε διάλογο
μαζί της, προκειμένου να επιλυθούν τα
σοβούντα, ανεπίλυτα προβλήματα, που
ταλανίζουν το ΕΣΥ και τη λειτουργία του
(σημείωση: η πρόταση διατυπώθηκε
στις 21.07.2014, ενώ η ερώτησή σας
γνωστοποιήθηκε σε μένα 10 ημέρες
νωρίτερα, δηλαδή σε ανύποπτο χρόνο).
Συνεπώς η απάντησή μου πιθανώς ν
’αποβεί ωφέλιμη και να μη περιορισθεί
σε θεωρητικού τύπου διατυπώσεις,
όπως συνήθως συμβαίνει. Δράττομαι
λοιπόν της ευκαιρίας να επισημάνω
μερικά από τα ζέοντα προβλήματα, που
απασχολούν τους (Έλληνες) διαβητι-
κούς μας, αλλά και όσους ασχολούνται
μ’ αυτούς. Ως πρώτο θα έθετα τη διόρ-
θωση της υπουργικής απόφασης, ώστε
να συμπεριλάβει στον κατάλογο με τις
μόνιμες και μη αναστρέψιμες παθήσεις,
για τις οποίες η διάρκεια του ποσοστού
αναπηρίας καθορίζεται επ’ αόριστον, και
τον κλασσικό ΣΔ τύπου 1. Αναφέρομαι
δε στον «κλασσικό», ο οποίος άλλωστε
επιδημιολογικώς καλύπτει εξαιρετικά
χαμηλό ποσοστό από το σύνολο των
Ελλήνων διαβητικών, με σκοπό να
αποφευχθεί η φαλκίδευσή του με τους
διαβητικούς τύπου LADA, που εκδηλώ-
νουν τη νόσο τους σε μεγάλη σχετικώς
ηλικία και τους ινσουλινοθεραπευόμε-
νους διαβητικούς τύπου 2 μικρής σχετι-
κώς ηλικίας. Ένα δεύτερο, σημαντικής
όμως προτεραιότητας για διάλογο με το
υπουργείο, θέμα είναι η απουσία ανα-
φοράς των διαβητολογικών κέντρων
(καθότι δεν συμπεριλαμβάνονται) στους
υπό έκδοση νέους οργανισμούς των
νοσοκομείων, υπό το πρίσμα να υπο-
χωρήσουμε ως προς το συνολικό αριθ-
μό τους ανά την επικράτεια και από 19
να περιορισθούν σε 10-12 (1 ΔΚ ανά
εκατομμύριο πληθυσμού) εν ισορροπία
όμως κατανεμημένα γεωγραφικώς.
→ Όπως ενημερώθηκα, κύριε Αρ-
γυρόπουλε, μια από τις αγαπημέ-
νες σας συνήθειες (εκτός από την
επιστήμη σας) είναι και η ανά-
γνωση λογοτεχνικών κειμένων
και βιβλίων. Μιλήστε μας για την
σημασία της λογοτεχνίας στην εξέ-
λιξη του ανθρώπου. Πιστεύετε την
θεωρία των αρχαίων Ελλήνων, οι
οποίοι υποστήριζαν ότι, η παιδεία
(γενικότερα) μπορεί θα θεραπεύ-
σει εξίσου τον άνθρωπο, όπως και
η επιστήμη, σας βρίσκει σύμφωνο;
Στη λογοτεχνία καταγράφεται η ιστο-
ρία της συλλογικής μας μνήμης ως
είδους, αφού ο κάθε συγγραφέας, οι-
στρηλατούμενος από τη δημιουργική
φαντασία του, περιγράφει μαγευτικά
- όσες φορές το κατορθώνει - την
ανθρώπινη συνθήκη στην άπειρη ποι-
κιλομορφία της. Έτσι, ο αναγνώστης
βυθίζεται ηδονικά στο σύμπαν της
ανθρώπινης συμπεριφοράς, άλλοτε
μετέχοντας και συμπάσχοντας με τους
ήρωες και άλλοτε αποστασιοποιούμε-
νος κριτικά απ’ αυτούς. Πάντοτε όμως,
αν είναι δεκτικός και ευαίσθητος, μπο-
ρεί να οδηγηθεί σε τέτοιο βαθμό αυ-
τογνωσίας ώστε να συνυπογράψει την
εξαίσια ρήση του Τερέντιου, ο οποίος
αναφώνησε: «nihil humanum mihi
allienum est». δηλαδή «τίποτε το αν-
θρώπινο δε μου είναι ξένο». Κι αυτό,
αν καταστεί εφικτό, πιστέψτε με κυρία
Χατζηδάκη, είναι απαραίτητη προϋ-
πόθεση για τη σωστή προσέγγιση
πρόσωπο με πρόσωπο
«χνάρια», έρχονται να πατήσουν
οι νέες γενιές ενδοκρινολόγων, οι
οποίοι καλούνται να συνεχίσουν,
αλλά και να εξελίξουν το σπου-
δαίο έργο σας. Θα θέλαμε να μας
πείτε, ποιες είναι οι προκλήσεις
του μέλλοντος, που καλούνται να
αντιμετωπίσουν και ποιες είναι οι
συμβουλές, που θα δίνατε στους
νέους συναδέλφους σας;
Οι προκλήσεις, που πρόκειται ν’ αντι-
μετωπίσουν οι νέοι, αλλά και οι μελλο-
ντικοί συνάδελφοί μας είναι πολλές και
μάλλον απρόβλεπτες, για το απώτερο
τουλάχιστον μέλλον. Ωστόσο, αν θα
μπορούσε κανείς αυτή τη στιγμή, σε
μια προσπάθεια πρόβλεψης του εγγύς
μέλλοντος, ν’ αναφερθεί υπαινικτικά σε
κάποιες απ’ αυτές, θα διέκρινε ίσως να
αναδύονται στους δύο μεγάλους τομείς
της διαβητολογίας: της πρόγνωσης -
πρόληψης της νόσου και της θεραπευ-
τικής της αντιμετώπισης.
Στον τομέα της πρόγνωσης - πρόληψης
θα συμβάλει τα μέγιστα η περαιτέρω
διερεύνηση του συνδυασμού των
γονιδίων, που ευθύνονται για την εκδή-
λωση της νόσου, πάντοτε βεβαίως σε
δυναμική αλληλεπίδραση με τους ποι-
κίλους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Συνεπώς, προβλέπεται καθοριστικός ο
ρόλος της γενετικής συμβουλευτικής
με βάση τη γονιδιακή ταυτότητα των
γονέων και των απογόνων τους, ούτως
ώστε να καταστεί εφικτός ο εκ των προ-
τέρων προσδιορισμός των πιθανών
προς νόσηση ατόμων.
Στον τομέα της θεραπευτικής αντιμε-
τώπισης ήδη εξελίσσονται εκπληκτικές
πρόοδοι στο πεδίο εφαρμογής των
ηλεκτρονικών συστημάτων έγχυσης
της ινσουλίνης, δηλαδή στις αντλίες
κλειστού κυκλώματος, που ελπίζω να
οδηγήσουν συντόμως στο μικρού με-
γέθους τεχνητό πάγκρεας, το οποίο θα
συμβάλει αποφασιστικά στην ικανοποι-
ητική ρύθμιση των διαβητικών τύπου
1. Και βεβαίως στην προσεχή 10ετία, ή
20ετία, ίσως καταστεί εφικτή η εξατομι-
κευμένη, με βάση τη γενετική ταυτότητα,
χρήση των συνεχώς ανακαλυπτόμενων
αντιδιαβητικών φαρμάκων.
Συνεπώς, οι προκλήσεις του μέλλο-
ντος, κυρία Χατζηδάκη, διαγράφο-
νται συναρπαστικές για το εγγύς και
απώτερο μέλλον και απαιτούν από
τους νέους «Ασκληπιάδες» να οικο-
δομήσουν τα στοιχεία εκείνα, όπως η
δίψα για διά βίου μάθηση, η αναζή-
τηση της γνώσης, το ανοιχτό πνεύμα
και η δημιουργική διάθεση, τα οποία
αναπόσπαστα δεμένα μεταξύ τους
υπόσχονται αισιοδοξία για το μέλλον.
→ Από την πολύχρονη εμπειρία
που έχετε, θα θέλαμε να μας δώ-
σετε μερικές προτάσεις και λύσεις
αντιμετώπισης των σημαντικότε-
ρων επιπλοκών του διαβήτη. Υπάρ-
χουν πράγματα, που θα μπορού-
σαν να κάνουν τα διαβητικά άτομα
για να βοηθηθούν, χωρίς όμως να
απαιτούνται πολλά χρήματα;
Αφ’ ης στιγμής διαπιστωθεί η εγκα-
τάσταση των διαβητικών επιπλοκών,
δυστυχώς η αντιμετώπισή τους πε-
ριορίζεται, πλην της ικανοποιητικής
γλυκαιμικής ρύθμισης και της άρσης
των διαφόρων παραγόντων κινδύνου
(παχυσαρκία, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία,
κάπνισμα κλπ), στην ειδική για κάθε
επιπλοκή θεραπεία, που έχει ως στόχο
την ανακούφιση του ασθενούς από
τη συμπαρομαρτούσα ενδεχομένως
συμπτωματολογία και τη μη περαιτέρω,
ει δυνατόν, επιδείνωσή τους.
Αυτό όμως, που θεωρώ ως σημαντικό
μήνυμα, που αξίζει να «περάσει» στους
νυν και τους υποψήφιους διαβητικούς,
είναι - όπως προέκυψε από σειρά
μετα-αναλύσεων στα δεδομένα των
μεγάλων μελετών θεραπευτικής πα-
ρέμβασης σε διαβητικούς τύπου 1 και 2
– ότι, υπάρχουν αξιόπιστες ενδείξεις, οι
οποίες συνηγορούν υπέρ της άποψης
του καθοριστικού ρόλου της πρώϊμης
διάγνωσης της νόσου και της δραστικής
θεραπευτικής παρέμβασης για την αντι-
μετώπισή της. Και τούτο, επειδή τα δύο

11. ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/201416
του ασθενούς από το γιατρό του στην
όλως ιδιαίτερη διαπροσωπική σχέση,
που αναπτύσσεται μεταξύ τους.
Όσον αφορά το καίριο ερώτημά σας,
κυρία Χατζηδάκη, για τη σημασία
της λογοτεχνίας στην εξέλιξη του
ανθρώπου, θ’ αφήσω ν’ απαντήσει ο
διάσημος καθηγητής της λογοτεχνίας
του πανεπιστημίου του Yale, ο Harold
Bloom. Ο σοφός γέρων του Yale, ο
μεγαλύτερος εν ζωή κριτικός, αν και
γέρασε στο σώμα, διατηρεί σπινθη-
ροβόλο το πνεύμα, και αποφάνθηκε
σε μια σχετικώς πρόσφατη συνέντευ-
ξή του, απαντώντας σε παραπλήσιο
με το δικό σας ερώτημα ως εξής: «Αν
εξαιρέσουμε την αγάπη, που γεν-
νιέται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους
με αφορμή ένα λογοτεχνικό έργο, η
λογοτεχνία προσφέρει ύψιστη από-
λαυση, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να
οδηγήσει στην πιο βαθιά επίγνωση
της ύπαρξής μας. Μέσα δε από την
ψυχοσυναισθηματική αυτή πληρό-
τητά, μας αποκαλύπτει το εύρος των
ανθρωπίνων επιτευγμάτων».
Σχετικά με τη θεωρία για την ια-
ματική επίδραση της αρχαιοελλη-
νικής γραμματείας, σας υπενθυ-
μίζω κυρία Χατζηδάκη, τον θόρυ-
βο, που ξεσήκωσε πριν από μια
10ετία περίπου το εκλαϊκευμένο
έργο του αμερικανού καθηγητή
Lou Marinoff υπό τον τίτλο «Πλάτων
και όχι prozac» (πρόκειται για το
γνωστό και ευρέως διαδεδομένο
αντικαταθλιπτικό φλουοξετίνη), το
οποίο υπήρξε αντικείμενο αντι-
κρουόμενων απόψεων. Ωστόσο,
η επιστημονική προσέγγιση του
θέματος απεκάλυψε ότι, η εν λόγω
θεωρία έχει βρει εφαρμογή ως
«διαλεκτική» μέθοδος προσέγγισης
των χρονίως πασχόντων, των διαβη-
τικών συμπεριλαμβανομένων, με
σκοπό την ψυχολογική ενδυνάμω-
σή τους (empowerment approach).
Κατά τη μέθοδο αυτή, χρησιμοποι-
είται η τεχνική της «διαλεκτικής»
των πλατωνικών διαλόγων, και δη
του Σωκράτη, για την ενίσχυση
της ψυχολογικής κατάστασης των
ασθενών, όταν αντιμετωπίζουν ένα
χρόνιο, στρεσογόνο νόσημα.
→ Κύριε Αργυρόπουλε, έχοντας
πλέον βγει στη σύνταξη, πιστεύετε
ότι, έχετε «κλείσει» τον επαγγελ-
ματικό σας κύκλο, ή είστε της άπο-
ψης ότι, ένας γιατρός δεν μπορεί
να αφήσει πίσω του την επιστήμη;
Οφείλω να σας ενημερώσω ότι, τρία
και πλέον χρόνια μετά τη συνταξιοδό-
τησή μου έχω «κλείσει» τον επαγγελ-
ματικό μου κύκλο, αφού δεν ασκώ πια
κατ’ επάγγελμα την ιατρική στο δημό-
σιο, ή τον ιδιωτικό τομέα. Ωστόσο, θα
ήθελα να σας ομολογήσω ότι, δεν έχω
«κλείσει» τη σχέση μου με την Ιατρική,
η οποία σημειωτέον δεν είναι μόνον
επιστήμη, αλλά και τέχνη. Μια τέχνη
μάλιστα, η άσκηση της οποίας συνιστά
κατόρθωμα, όπως αποφθεγματικά
αποφαίνεται στο πρώτο επάγγελμα
των «Αφορισμών» του ο Ιπποκράτης,
ο οποίος γράφει: «Ο βίος βραχύς, η δε
τέχνη μακρή, ο δε καιρός οξύς, η δε
πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή».
Συνεπώς, αυτό που μου λείπει, κυρία
Χατζηδάκη, δεν είναι η επιστημονική
ενημέρωση ιατρικών τεχνικών up-
to-date του διαδικτύου, των οποίων
παραμένω συνδρομητής στο χώρο
της ειδικότητάς μου. Εκείνο όμως, που
μου λείπει ιδιαιτέρως, είναι η άσκηση
της τέχνης μας, γι’ αυτό και επιδιώκω
με κάθε τρόπο να την ασκώ, ακόμη και
μετά τη σύνταξή μου. Πέρα, λοιπόν,
από την άσκησή της στο στενό κύκλο
συγγενών και φίλων, όταν τους εξυ-
πηρετώ στα ιατρικά τους προβλήματα,
νιώθω ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση,
όταν καλούμαι στο νοσοκομείο από
τους παλιούς μου συνεργάτες, με τους
οποίους διατηρώ στενή επαφή, ώστε
να συμβάλω κι εγώ στην επίλυση
διαγνωστικών, ή θεραπευτικών προ-
βλημάτων. Έτσι μετριάζεται κάπως
το στερητικό μου σύνδρομο, μετά τη
40ετή νοσοκομειακή μου θητεία. x
Στον τομέα της
θεραπευτικής
αντιμετώπισης
ήδη εξελίσσονται
εκπληκτικές
πρόοδοι στο πεδίο
εφαρμογής των
ηλεκ. συστημάτων
έγχυσης ινσουλίνης,
δηλαδή στις
αντλίες κλειστού
κυκλώματος,
που ελπίζω
να οδηγήσουν
σύντομα στο μικρού
μεγέθους τεχνητό
πάγκρεας, το
οποίο θα συμβάλει
αποφασιστικά
στη ρύθμιση των
διαβητικών τύπου 1.
Και βεβαίως στην
προσεχή 10ετία,
ή 20ετία, ίσως
καταστεί εφικτή η
εξατομικευμένη, με
βάση τη γενετική
ταυτότητα, χρήση
των συνεχώς
ανακαλυπτόμενων
αντιδιαβητικών
φαρμάκων
πρόσωπο με πρόσωπο

13. ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/2014 ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ | ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | 7-9/201420 21
Η εκδήλωση μιας χρόνιας νόσου απο-
τελεί γεγονός τραυματικό, τόσο για τον
ασθενή, όσο και για την οικογένειά
του. Μετά την ανακοίνωση της διάγνω-
σης - στην προκειμένη περίπτωση του
διαβήτη - από τον γιατρό, όλοι περνούν
από διάφορα στάδια, που είναι λίγο
πολύ γνωστά, τόσο εμπειρικά, όσο
και από τη βιβλιογραφία: το αρχικό
«μούδιασμα», που φέρνει ο αιφνιδια-
σμός, διαδέχονται η άρνηση να γίνει
η πληροφορία αντικείμενο σκέψης
και επεξεργασίας από την πλευρά του
υποκειμένου (ασθενούς), που κάνει
σαν να μη συμβαίνει τίποτα, ο θυμός
για το ότι συνέβη σ’ εκείνο, χωρίς να
μπορεί να προσδιορίσει τι έφταιξε, η
θλίψη, το πένθος μιας προηγούμενης
κατάστασης ξεγνοιασιάς και το άγχος,
για το αν θα μπορέσει να ανταποκρι-
θεί με επιτυχία στις απαιτήσεις ανα-
προσαρμογής του τρόπου ζωής του,
ώστε να ρυθμιστεί σωστά. Συχνά, στην
επιβάρυνση, που αποτελεί η ασθένεια
και οι αναγκαίες αλλαγές στην καθημε-
ρινότητα, που αυτή επιφέρει, προστίθε-
νται κι άλλες καταστάσεις.
Με δεδομένο ότι, ο διαβήτης τύπου 1
εμφανίζεται, κατά κανόνα, σε νεαρή ηλι-
κία, είναι πολύ δύσκολο να διαχωριστεί
αυτό που βιώνει το παιδί, ο έφηβος, ή
ο νεαρός ενήλικας, που πάσχουν από
διαβήτη, από αυτό που βιώνουν οι
δικοί του άνθρωποι. Το συναισθηματικό
«κλίμα», που επικρατεί στην οικογένεια,
επηρεάζει τον ασθενή, που αρκετές
φορές τείνει να αποδίδει τις συγκρού-
σεις, τις εντάσεις, τη δυσκολία διαχείρι-
σης του άγχους, ή τη στενοχώρια των
άλλων μελών, στον διαβήτη του. Ο
διαβήτης, ενίοτε, καταλήγει να παρε-
μποδίσει την αυτονόμηση των νεαρών
ασθενών, λειτουργώντας ως πρόσχη-
μα, που επιτρέπει τη διαιώνιση μιας
στάσης υπερπροστασίας, ή ελέγχου,
από την πλευρά των γονέων. Άλλοτε
είναι οι ίδιοι οι νεαροί ασθενείς, που
τον «χρεώνουν» για την ανασφάλεια,
που μπορεί να τους δημιουργεί το να
πάρουν στα χέρια τους τη ζωή τους, μέ-
ρος της οποίας είναι και η φροντίδα της
υγείας τους. Κάποιες φορές ο διαβήτης
ενοχοποιείται για οτιδήποτε δεν πάει
καλά στη ζωή του ατόμου: για μια ερω-
τική απογοήτευση, για τη μη πρόσληψη,
ή την απόλυσή του από μια δουλειά,
για την απομάκρυνση κάποιων φίλων,
ή γνωστών. Στις περισσότερες περι-
πτώσεις βέβαια αυτό που απασχολεί
το άτομο που πάσχει από διαβήτη,
είναι ο βαθμός στον οποίο η εν λόγω
ασθένεια επιδρά στις σχέσεις του και ο
τρόπος με τον οποίο το ίδιο μπορεί να
συμπεριφερθεί, ώστε να μετριάσει την
όποια αρνητική επίδραση προέρχεται
είτε από την ελλιπή πληροφόρηση, είτε
από την προκατάληψη των άλλων, είτε
από δικές του φοβίες.
Ένα σημαντικό πρόβλημα, που αντι-
μετωπίζει κάποιος, όταν μαθαίνει - συ-
νήθως ξαφνικά και μάλιστα μερικές
φορές μετά από νοσηλεία – ότι πάσχει
από διαβήτη τύπου 1, είναι το γεγονός
ότι, νιώθει απομονωμένος. Σε πολλές
περιπτώσεις δεν έχει συναντήσει ποτέ
στο παρελθόν κάποιον διαβητικό τύπου
1, οπότε η αναπαράσταση, που έχει για
την εν λόγω ασθένεια, βασίζεται σε στε-
ρεότυπα, που της δίνουν τρομαχτικές
διαστάσεις. Φαντάζεται ίσως τον εαυτό
του στο μέλλον ανήμπορο, ευάλωτο,
παραδομένο παθητικά στις επιπλοκές
της ασθένειας. Μήπως πρέπει να παραι-
τηθεί εκ των προτέρων από τα όνειρα
και τους στόχους του, προκειμένου να
μην απογοητευθεί; Μήπως να περιο-
ρίσει τον κύκλο των συναναστροφών
του, για να προστατευθεί από την απόρ-
ριψη; Εκτός των άλλων, συνήθως τον
πρώτο καιρό «συμβίωσης» με το δια-
βήτη, ενίοτε όμως και μετά από χρόνια,
τα ερωτήματα είναι πολλά και η φύση
τους σπάνια είναι αμιγώς επιστημονική,
ώστε η απάντηση να μπορεί να βρεθεί
εύκολα σε μια έγκυρη σχετική ιστοσελί-
δα. Στην περίπτωσή μας το ιατρικό δια-
πλέκεται με το προσωπικό, το σωματικό
τέμνεται με το ψυχικό.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, την
τελευταία δεκαετία στο ενδοκρινολο-
γικό τμήμα του ΓΝΑ «Ο Ευαγγελισμός»,
μετά από πρωτοβουλία του διευθυντή
του διαβητολογικού ιατρείου κ. Χάρη
Βασιλόπουλου, λειτουργούν ομάδες
διαβητικών ασθενών τύπου 1 σε δεκα-
πενθήμερη βάση, που συντονίζονται
από κοινού από γιατρό-ενδοκρινολό-
γο και κλινικό ψυχολόγο. Ο ψυχολό-
γος συμμετέχει στην ομάδα μετά τον
πρώτο χρόνο, που αφιερώνεται στην
εκμάθηση βασικών δεξιοτήτων δια-
χείρισης της νόσου. Ο ρόλος του είναι
να διευκολύνει το να αποτελέσουν οι
ομάδες αυτές έναν χώρο όχι μόνο ενη-
μέρωσης για τις ιατρικές διαστάσεις της
ασθένειας, αλλά και επικοινωνίας μετα-
ξύ των μελών, έναν χώρο «ενδιάμεσο»,
ανάμεσα στην υπερβολικά φορτισμένη
συναισθηματικά ατμόσφαιρα της οικο-
γένειας του διαβητικού και στο απρό-
σωπο περιβάλλον ενός νοσοκομείου.
Στο πλαίσιο των ομάδων, είτε αυτών,
που λειτουργούν με συντονισμό από
επαγγελματίες υγείας, είτε των ομάδων
αλληλοβοήθειας, που μπορεί κανείς
να αναζητήσει τα τελευταία χρόνια
μέσω των συλλόγων των ασθενών, η
συστηματική συναναστροφή με «όμοι-
ους» δημιουργεί το υπόβαθρο για την
ανάπτυξη δεσμών αλληλεγγύης και
επιτρέπει τη βαθμιαία εξοικείωση με
την ασθένεια, καθώς μοιάζει λιγότερο
απειλητική, όταν ο άλλος απέναντι,
που λειτουργεί σαν καθρέφτης, αντιμε-
τωπίζει τα ίδια θέματα και φαίνεται να
τα καταφέρνει. Οι ανησυχίες μπορούν
να εκφραστούν με λιγότερο δισταγμό,
οι προβληματισμοί μπορούν να δια-
τυπωθούν χωρίς τόσες επιφυλάξεις,
όταν αποτελούν ζητήματα που δυνη-
τικά αφορούν τον καθένα μέσα στην
ομάδα. Εδώ ο διαβήτης δεν είναι αυτό
που διαφοροποιεί το άτομο από τους
άλλους, αλλά αυτό που λειτουργεί ως
αφορμή, το αρχικό «κοινό σημείο» για
να διερευνηθούν τόσο οι συγκλίσεις,
όσο και οι αποκλίσεις μεταξύ των με-
λών. Τα όποια ελλείμματα και οι αδυ-
ναμίες του καθενός δεν αποδίδονται
πλέον αυτόματα στην «ταυτότητα» του
διαβητικού, καθώς οι άλλοι αποτελούν
δυνάμει μέτρο σύγκρισης, όχι για να
καταδείξουν αυτό, στο οποίο κάποιος
υπολείπεται, αλλά αυτό, το οποίο είναι
σε θέση να διεκδικήσει και να επιτύχει.
Η πολυετής εμπειρία μου, ως συντο-
νίστριας στις ομάδες, μου έχει δείξει
ότι, συχνά μιλώντας «για τον άλλον»
οι συμμετέχοντες αποκτούν πιο ξεκά-
θαρη εικόνα του εαυτού τους, παρα-
κολουθώντας τους άλλους αποκτούν
μεγαλύτερη ευελιξία στο πώς διαχειρί-
ζονται τόσο το διαβήτη τους, όσο και τις
σχέσεις τους με τους σημαντικούς άλ-
λους στη ζωή τους, ενώ, αξιοποιώντας
τη βοήθεια, που παρέχουν παλαιότε-
ρα μέλη, που μπορούν να λειτουργή-
σουν ως πρότυπα, νεότεροι ασθενείς
έχουν μπορέσει να ξεπεράσουν φο-
βίες, όπως αυτή της υπογλυκαιμίας,
ή αναστολές, όπως το να φορέσουν
αντλία, ή να κάνουν ένεση ινσουλί-
νης μπροστά σε κάποιον άλλον, κάτι
που πριν την ένταξή τους στην ομάδα
έμοιαζε αδιανόητο. Εξάλλου, η ένταξη
σε ευρύτερα δίκτυα ανθρώπων είναι
το μόνο, που διαφαίνεται ως δυνατό-
τητα εξόδου από την κρίση. Αν αυτό
ισχύει για την οικονομία της χώρας μας
και την κοινωνική κρίση, γιατί να μην
ισχύει και σε προσωπικό επίπεδο; x
κοινωνική μέριμνα
Αμαλία Ατσαλάκη,
δρ κλινικής ψυχολογίας -
ψυχοθεραπεύτρια,
επιστημονική συνεργάτιδα
διαβητολογικού ιατρείου του
ενδοκρινολογικού τμήματος
ΓΝΑ «Ο Ευαγγελισμός»
Ομάδες εκπαίδευσης, ψυχολογικής
στήριξης και αλληλοβοήθειας ασθενών
με διαβήτη τύπου 1