Madde bağımlılığı

1. Uzm. Dr. Mehmet Baltacıoğlu
Rize Devlet Hastanesi Psikiyatri Kliniği

2. Bağımlılık Nedir?
 Bağımlılık, bir maddenin amacı dışında ve o
maddeye karşı gelişen tolerans sonucu,
gittikçe artan miktarlarda alınması, kişinin
yaşamında sorunlara neden olmasına
rağmen kullanımının sürdürülmesi ve
madde alımı azaltıldığında ya da
bırakıldığında yoksunluk belirtilerinin
ortaya çıkması şeklinde tanımlanmaktadır.
 Bağımlılık, bireyin gelişimi üzerinde
olumsuz etkileri olan biyolojik, psikolojik,
sosyal ve çevresel faktörlerle şekillenen
‘kronik bir beyin hastalığı’ dır (APA).

3. Nasıl bir hastalık?
 Madde kullanıcısının
beyninde yapısal ve
nörokimyasal değişikliklere
bağlı olarak istemli madde
kullanma davranışının
zorlantılı madde
kullanımına dönüşmesi
biçiminde sonuçlanan bir
beyin hastalığıdır.

4. Bağımlılık Çeşitleri
 Fiziksel bağımlılık: Maddenin varlığına karşın
duyulan fizyolojik bir istektir. Beden maddeye karşı bir
uyum geliştirir. Kesilmesi ile fiziksel yoksunluk
belirtileri izlenir.
 Psikolojik bağımlılık: Doyum ve haz alma amacıyla
maddeye düşkünlüktür. Kesilme ile psikolojik
yoksunluk belirtileri izlenir.

5. Neden Bağımlı Oluruz?
(Nörobiyoloji)
 Beynin Ödül-Ceza
Sistemi (VTA-
N.Accumbens-Amigdala-
Striatum-Frontal K.)
 Mezolimbik
Dopaminerjik Sistem
 Endojen Opioidler
(Endorfinler)

6. Bağımlılık Döngüsü

7. Bağımlılık Süreci Nasıl İlerler?
TÜRKİYE BAĞIMLILIKLA MÜCADELE EĞİTİM PROGRAMI (TBM)
Sosyal Çevre ve Akran Baskısı
Merak ve İlk Deneme
Alışma ve Bağımlı Olmaya Doğru İlerleme
Bağımlılığa Teslim Olma
Tedavi Süreci
Yeniden
Bağımlılığa
Dönüş

8. DSM ne Diyor?
 DSM-4 Madde Kullanımı ile
İlişkili Bozukluklar(1994)
 Madde Kötüye Kullanımı
 Madde Bağımlılığı
 DSM-5 Madde ile İlişkili
Bozukluklar ve Bağımlılık
Bozuklukları (2013)
 Davranışsal bağımlılık kavramı
 Kumar Oynama Bozukluğu

9. Her Madde Kullanımı Bağımlılık Mı?
 Bir yıl içinde aşağıdakilerden en az ikisinin varlığı ve klinik açıdan belirgin bir sıkıntı ya da
işlevsellikte bozulma olmalı:
1. Maddenin tasarlandığından daha yüksek miktarda kullanılması
2. Maddeyi bırakmak veya kullanımını kontrol etmek için boşa çaba
harcama
3. Maddeyi elde etmek, kullanmak veya etkilerinden kurtulmak için aşırı
zaman harcama
4. Madde kullanımı için çok büyük bir istek duyma
5. Tekrar eden kullanım sonucu sorumluluklarını yerine getirememe
6. Olumsuz etkilerine rağmen kullanıma devam etme
7. Kullanımdan dolayı günlük etkinliklerin bırakılması veya azaltılması
8. Tehlikeli olabilecek durumlarda dahi kullanmaya devam etme
9. Olumsuz bedensel veya ruhsal etkilere karşı kullanmayı sürdürme
10. Maddeye karşı tolerans gelişimi
11. Yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması (DSM-5).

10. Bağımlılık Yapan Maddeler
 Alkol
 Amfetamin gibi uyarıcılar
 Kafein
 Esrar ve sentetik kannabinoidler
 Kokain
 Hallüsinojenler
 Uçucular
 Tütün ve ürünleri
 Opiyatlar
 Fensiklidin (veya benzerleri)
 Sedatif, Hipnotik ve Anksiyolitikler

11. Bağımlılık yapıcı maddeler-Alkol
 Birada %3-5, şarapta %12-15 oranlarında etanol bulunur.
 Alkolün etkisi, tipi, miktarı kadar kullanan kişinin etnik,
metabolik özellikleri, yaş ve cinsiyeti etkilerinde değişkenliğe
neden olabilir.
 Akut alkol zehirlenmesi ya da sarhoşluk denilen durumda
genel olarak konuşma bozukluğu, uyumsuz davranışlardan
kusma, uyuşukluk, uyuklama hali ve şuursuzluğa giden düzeyde
farklı belirtiler izlenir. İleri düzeyde zehirlenme solunum
bozuklukları ile ölüme neden olabilir.
 Erişkinlerde %30-45 oranında hayatlarında en az bir kez alkole
bağlı işe, okula gidememe gibi bir sonuca neden olacak alkol
kullanımı vardır.

12. Bağımlılık yapıcı maddeler-Alkol
 Alkol için belirtilen riskli içme ölçüsü;
 Erkeklerde haftada 14 birim ya da tek
seferde 4 birimden fazla
 Kadınlarda haftada 7 birim ya da tek
seferde 3 birimden fazla tüketilmesidir.
 Yoksunluğunda; terleme, titreme,
huzursuzluk gibi fiziksel belirtiler
izlenirken, deliryum denilen algı ve
bellek bozuklukları ile yoksunluğa bağlı
nöbetler yaşamsal olabilmektedir ve
hızla tıbbi müdahale gerektirir.

13. Bağımlılık yapıcı maddeler
Amfetaminler
 Amfetaminler özellikle
Avrupada 2. en sık kullanılan
maddelerdir.
 Performans artırma amaçlı
kullanılırlar, parti ilaçlarıdır.
 Etkileri neşelilik hali,
özgüven artışı, kendini iyi
hissetmedir. Enerji artışı ve
iştah azalması yaparlar.
Uzun süreli kullanım ise
uykusuzluk, huzursuzluk,
şüphecilik ve düşmanlık ve
konfuzyon yapar.

14. Bağımlılık yapıcı maddeler
Esrar ve türevleri
 Dünyada en çok kötüye
kullanılan maddedir.
 Duman ve suda demlendirme ile
kullanılır.
 Yoksunluk belirtileri psikolojik
ağırlıklıdır. Huzursuzluk,
uykusuzluk, iştahsızlık sıktır.
 Kullanımında göz kızarıklığı
görülür.
 Yüksek dozlar, iştah artışı –“hapır
hupur yeme”-, ortostatik
hipotansiyon denilen ani ayağa
kalkmada tansiyon düşmesine
bağlı göz kararması ve ağız
kuruluğuna neden olabilir.
 Psikotik bozukluk

15. Bağımlılık yapıcı maddeler
Esrar ve türevleri
 Bonzai ve Jamaika adı verilen sentetik esrar türevleri son
yıllarda esrar kullanımının yerini almış görülmektedir. Bu
tür sentetik esrarın içeriğinin değiştirilebilir olması,
içeriğine birden fazla bağımlılık potansiyelini artırıcı
maddeninin katılabilir olması kullanım sıklığını hızla
artırmıştır.
 Yeşil, kına rengi, top top şeklinde otlar halinde, renkli ve
göz alıcı ambalajları ile son 2 yıldır gençlerin internet
üzerinden yurtdışından getirebildikleri bu maddeler, son
dönemde izlemeye alınmıştır. Rutin idrar toksikoloji
örneklerinde –negatif madde sonucunu vermesi kötüye
kullanımının sıklaşmasındaki bir diğer nedendir. Mide
üzerine ciddi etkileri olmakta, psikotik tabloya daha hızlı
şekilde yol açabilmektedir.

16. Bağımlılık yapıcı maddeler
Kokain
 Merkezi sinir sistemi etkilerinden
dolayı uyanıklık, neşe hali, oluşturur.
Açlık hissi, uyku gereksiniminde
azalma sağlar. Cinsel performansa da
olumlu etkileri nedeni ile kötüye
kullanılabilir.
 Saflığı değişkendir. En sık kullanım
yolu “line” denilen düz bir zeminde
ince bir sıra haline getirilerek ince bir
boru ile burna çekilmesidir. Sigaraya
sarılarak ya da eritilerek damardan
kullanımı da mevcuttur.
 Kokainin serbest baz formuna “crack”
ya da “taş” denir. Bir iki kullanım dahi
ciddi arama davranışlarına yol açacak
düzeyde bağımlılığa neden olabilir.

17. Bağımlılık yapıcı maddeler
Kokain
 Zehirlenme durumlarındaki bulgular ajitasyon,
huzursuzluk, yargılama bozukluğu, saldırganlık,
dürtüsellik, tehlikeli cinsel davranıştır. Kalp hızında artış,
tansiyon yükselmesi gibi belirtiler de izlenebilir.
 En sık görülen yan etkinin burundan çekmeye bağlı
burunda iltihaplanma, kanlanma artışı ile iki burun deliği
arasındaki ince kemik duvarın beslenme güçlüğüne bağlı
erimesidir. Damar yolu ile kullanımı ciddi damar
bozuklukları, enfeksiyonları ve pıhtı birikimi, bu pıhtıdan
kopma ve beyin ya da akciğer damarlarını tıkamaya bağlı
ani ölümlere neden olabilir.

18. Bağımlılık yapıcı maddeler
LSD
 Gerçeklik duygusunun kaybı, algı
bozuklukları, kendi bedeninin
değiştiği, çevrenin değiştiği gibi
yanılsamaların olduğu yaşantılara yol
açar ki kişilerde çoğunlukla korku
yaratan deneyimlerdir.
 Pek çoğu ağızdan alınsa da
koklananları, sigaraya sarılanları
mevcuttur.
 Kullanım Avrupa ülkelerinde sıktır.
 Titreme, kalp hızında artma,
tansiyon yüksekliği, göz
bebeklerinde büyüme, görme
bulanıklığı ve terleme gibi fiziksel
etkileri vardır.

19. Bağımlılık yapıcı maddeler
Uçucular
 Çözücüler, yapıştırıcılar, uhular, boya inceltici tinerler ve
sıvı yakıtların –çakmak gazı- genel adı uçuculardır. Benzin,
aseton, daksil, ayakkabı boyası, bali de sık koklanan
uçuculardır.
 Ucuz olmaları elde edilirliklerini artırmaktadır.
 Gençlerde ve yoksul kişilerde kullanımı sıktır. Kişiler boru,
teneke kutu, torba, uçucuya batırılmış bez parçası
koklayarak kullanırlar.
 Bu maddeler burun yolu ile koklandıklarında hızla
akciğerlerden emilir ve kana karışarak beyne ulaşır. Cinsi ve
dozuna göre etkileri 5 dk içerisinde ortaya çıkar, birkaç saat
sürebilir. Alkolle kullanımı etkiyi artırmaktadır.

20. Bağımlılık yapıcı maddeler
Uçucular
 Yüksek dozlarda korkusuzluk, illüzyonlar,
görsel ve işitsel algı kusurlarına yol
açarlar.
 Konuşma güçlüğü, konuşma hızında
yavaşlama, dengesiz yürüme
 Solunumda ani durma ya da kalpte ritm
bozuklukları ile ani ölüm, geri
dönüşümsüz karaciğer ve böbrek hasarına
neden olabilirler. Kas yıkımı ile kas
yıkılması hareket bozukluğu ve kaybına
yol açabilir. Hızlı demans gelişimine
neden olur.
 Kullanımında bir diğer risk yanmadır.
Genellikle üzerine damlayan sıvı yakıt ya
da çözücünün yakılan sigara ile tutuşması
ve yangına yol açması, kendini yakma
sıktır.

21. Bağımlılık yapıcı maddeler
Nikotin
 Dünya Sağlık Örgütü dünyada 1
milyardan fazla nikotin içicisi
olduğunu, yılda 3 milyondan fazla
kişinin sigaraya kullanımına bağlı
öldüğünü göstermektedir.
 Sigara, pipo, puro , enfiye ya da
çiğneme şeklinde kullanılır.
 Eğitim düzeyi arttıkça içicilik oranları
düşmektedir.
 İçeriğinde yabancı ve yüksek düzeyde
toksik maddeler ile ağız, dil, gırtlak,
yemek borusu, mide, ince ve
bağırsak, pankreas, böbrek, idrar
yolları, akciğer, karaciğer, cilt, prostat,
yumurtalık, rahim ağzı kanserlerinin
sıklığını artırır.
 Pasif içicilik

22. Bağımlılık yapıcı maddeler
Eroin ve türevleri
 Bağımlılık potansiyeli oldukça
yüksek olan bu madde tek
kullanımda dahi bağımlılığa
neden olabilmektedir.
 Ağızdan, burundan ya da
damar yolu ile kullanımı
olabilir. Damar yolu ile
kullanımı kan yolu ile geçen
hastalıklar için risk
oluştururken, ciddi alerjik
reaksiyonlara, damar yolu ile
enfektif hastalıklara, buna
bağlı kalp ve eklerine ilişkin
enfeksiyonlara yol
açabilmektedir.

23. Bağımlılık yapıcı maddeler
Eroin ve türevleri
 Zehirlenmesi durumunda izlenenler duygudurum
değişiklikleri, hareketlerde ve reflekslerde ağırlaşma,
sersemlik, lafı ağzında gevelercesine konuşma, dikkat ve
bellekte bozulma gibi belirtilerdir. Aşırı dozlarında iğne
başı göz bebekleri ve solunum depresyonu, koma hali ile
ölüm izlenebilir.
 Yoksunluğu oldukça ağırdır. Ağır kas krampları, kemik
ağrıları, yoğun ishal hali, karın ağrısı, göz yaşında ve burun
akıntısında artış, kaz derisi görünümü, esneme, ateş,
vücutta ısı değişiklikleri, kalp hızında artış gibi ciddi
belirtiler izlenebilir. Ayrıca yoksunluğunda deliryum
denilen algı, bellek gibi bilişsel bozuklukların birlikte
olduğu ciddi tablolar da görülebilir.

24. Bağımlılıkla/Uyuşturucu ile
Mücadele
 Tedavi edilebilir bir hastalıktır.
 Birincil Koruma,
 İkincil koruma
 Üçüncül koruma.
 Yasal düzenlemeler

25. Bağımlılıkla/Uyuşturucu ile
Mücadele
Birincil Koruyucu Yaklaşım
 Yaşamı boyunca hiç madde ile karşılaşmamış kişilerin
bu maddeleri kullanmaya başlamasını engellemek
amacı ile yapılan çalışmalardır.
 Bilgilendirme toplantıları, konferanslar, seminerler

26. Bağımlılıkla/Uyuşturucu ile
Mücadele
İkincil Koruyucu Yaklaşım
 Madde kullanmaya başlamış ancak bağımlı hale
gelmemiş kişilerin bağımlı hale gelmesini önlemek
amacı ile yapılan çalışmalardır.
 Kişinin kendi durumunu değerlendirmesini, kendisine
yardımcı olunabileceğini kavramasını sağlamak, sağlık
kurumlarına baş vurabileceğini öğretmek vs.

27. Bağımlılıkla/Uyuşturucu ile
Mücadele
Üçüncül Koruyucu Yaklaşım
 Belirli bir süre madde kullanarak madde bağımlısı
haline gelmiş kişilerin tedavisinin sağlanarak geriye
dönüşü olmayan sosyal ve tıbbi kayıplardan korumak,
ölümü engellemek için yapılan çalışmalardır.
 Ayaktan ya da yatarak tedavi ve rehabilitasyon.

28. Bağımlılıkla/Uyuşturucu ile
Mücadele
 Bağımlılığın bir hastalık olarak kabul edilmesi ve
tedavi edilebilir bir durum olduğu bilinmelidir.
 Madde bağımlılığının tedavisi oldukça güç ve zahmetli
bir iştir.
 Bağımlılık tedavisindeki başarı kişiye, çevreye,
yönteme ve iyileşme ölçütlerine göre değişkenlik
gösterir.

29. Bağımlılıkla/Uyuşturucu ile
Mücadele
•Yeşilay, sigara, alkollü içki ve uyuşturucu gibi
alışkanlıklarla mücadele eden ve bütün zararlı
alışkanlıklardan halkın ve bilhassa gençlerin
korunması için yaptığı çalışmalarla kamuya hizmet
veren bir kurumdur.
•Alo 191 hattı

30. Bağımlılıkla/Uyuşturucu ile
Mücadele
 AMATEM: Alkol ve Uyuşturucu Madde Bağımlıları Tedavi ve Eğitim
Merkezi
 Ülkemizde 37 tane AMATEM bulunmaktadır.

31. Ülkemizdeki AMATEM Merkezleri
 Adana Dr. Ekrem Tok Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi AMATEM
 Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi AMATEM
 Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi AMATEM
 Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi AYAKTA TEDAVİ MERKEZİ
 Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi AMATEM
 Akdeniz Üniversitesi Alkol ve Madde Bağımlılığı Araştırma ve Uygulama Merkezi
 Bursa Devlet Hastanesi AMATEM
 Bursa Şevket Yılmaz EAH ÇEMATEM
 Denizli Devlet Hastanesi AMATEM
 Pamukkale Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi (AMATEM)
 Diyarbakır Gazi Yaşargil Eğitim ve Araştırma Hastanesi ÇEMATEM
 Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi AMATEM
 Elazığ Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi AMATEM
 Eskişehir Devlet Hastanesi AMATEM
 Gaziantep 25 Aralık Devlet Hastanesi Ahmet Şireci Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezi (AMATEM)
 Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi AMATEM
 Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi ÇEMATEM
 Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi AMATEM
 İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi AMATEM
 Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi AMATEM

32. Ülkemizdeki AMATEM Merkezleri
 Özel NP İstanbul Nöropsikiyatri Hastanesi AMATEM
 İzmir Katip Çelebi Ünv. Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi AMATEM
 Tepeci Eğitim ve Araştırma Hastanesi ÇEMATEM
 Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi AMATEM
 Ege Üniversitesi Rektörlüğü Çocuk ve Ergen Alkol, Madde Bağımlılığı Araştırma ve Uygulama Merkezi (
EGEBAM ) AYAKTA TEDAVİ MERKEZİ
 Kayseri Eğitim ve Araştırma Hastanesi AMATEM
 Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi AMATEM
 Malatya Devlet Hastanesi Hastanesi AYAKTA TEDAVİ MERKEZİ
 İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi AMATEM
 Manisa Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi AMATEM
 Mersin Devlet Hastanesi AMATEM
 Sakarya Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi AMATEM
 Samsun Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi AMATEM
 Çorlu Devlet Hastanesi AMATEM
 Tokat Ruh Sağlığı Hastalıkları Hastanesi AMATEM
 Van Bölge Eğitim ve Araştırma Hastanesi AMATEM
 Van Özel İstanbul Hastanesi AMATEM

33. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI

36. TCK’da Madde Bağımlılığının Yeri
 Uyuşturucu veya uyarıcı maddeleri ruhsatsız veya
ruhsata aykırı olarak imal, ithal veya ihraç eden kişi,
yirmi yıldan otuz yıla kadar hapis ile cezalandırılır.
 Uyuşturucu veya uyarıcı maddeleri satan, satışa arz
eden,başkalarına veren, sevk eden, nakleden,
depolayan, satın alan, kabul eden, bulunduran kişi, on
yıldan az olmamak üzere hapis ile cezalandırılır.
 Kullanmak için uyuşturucu veya uyarıcı madde satın
alan, kabul eden veya bulunduran ya da
uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanan kişi, iki
yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile
cezalandırılır.

37. BAĞIMLILIK YAPAN MADDELERLE MÜCADELE SADECE KİŞİLERE
BIRAKILAMAYACAK KADAR ÖNEMLİ BİR SORUNDUR; ÜLKELERİN
ULUSAL POLİTİKASI OLMALIDIR!

38. TEŞEKKÜRLER…