Krizat ekonomike kriza ne shqiperi ligj.9 myrvete badivuku pantina
Analize statistikore
1. ANALIZA
STATISTIKORE
Ligjerata e Pare
Hyrje ne analizen statistikore
2. LIGJERATA E PARË
HYRJE
KONCEPTET BAZË NË STATISTIKË
MBLEDHJA E TË DHENAVE
LLOJET E TË DHËNAVE
BURIMET E TË DHËNAVE
2
3. PËRMBAJTJA E LËNDËS
1. Menaxhimi i të dhënave
2. Metodat e zgjedhjes së mostrës
3. Statistika deskriptive –përshkruese (matësit e tendencës qendrore
dhe variacionit)
4. Probabiliteti dhe distribucionet e probabilitetit
5. Distribucioni diskret i probabilitetit
6. Distribucioni normal dhe distribucioni standard normal
7. Intervalet e besimit (Vlerësimi pikësor dhe intervalor i parametrave
të populacionit)
8. Testimi i hipotezave I
9. Testimi i hipotezave II
10. Analiza e korrelacionit linear
11. Regresioni linear
12. Regresioni multivariabël
13. Seritë kohore
4. Metodologjia e mësimit dhe vlerësimit
Ligjerata me shembuj konkret
Seminare dhe ushtrime praktike
- MS Excel
- Hyrje në SPSS
Vlerësimi:
- Pjesëmarrja dhe detyrat e shtëpisë - 20%
- Punime individuale - 30%
- Provimi përfundimtar - 50%
Literatura:
- Rahmil Nuhiu: Bazat e Statistikës;
- Statistika- Përkthyer sipas librit “Statistics for Business and
Economics”, Pegi, Tiranë, 2005;
- Ushtrime të Statistikës, Universiteti I Tiranës, Fakultati Ekonomik, 2005
- Milan Papiq; “ Statistika e aplikuar në Ms Excel, Universiteti Victory, etj
6. Ç‘është statistika?
Statistika është shkencë e të dhënave . Ajo
përfshin mbledhjen , klasifikimin, organizimin,
analizimin dhe interpretimin e informatave
numerike me qëllim të marrjes së vendimeve
efikase.
6
7. Mbledhja e të dhënave
Le të themi se jeni të interesuar për
gjendjen e krizës globale financiare
Çfarëlloj të dhënash do të kërkoni?
Ku do t’i kërkoni këto të dhëna?
7
8. Të dhëna apo informata
Të dhënat janë mbledhje e fakteve dhe
opinioneve me të cilat ne do të punojmë-
zakonisht në formë numerike.
Të dhënat bëhen informata kur ato e
informojnë shfrytëzuesin për marrjen e
vendimeve.
8
10. Elementet fundamentale/Terminologjia bazike
1. Popullimi/Dukuria masive • P në Populacion
-Të gjitha njësitë me interes & Parametër
2. Mostra /Zgjedhja • S në Sample/Zgjedhje
& Statistika
- Nënbashkësi/pjesë e njësive të popullimit
3. Njësia eksperimentale (Njësia statistikore)
- Objekti për të cilin mbledhim të dhëna.
4. Variablat
- Karakteristikat e një njësie statistikore
5. Të dhënat statistikore (rezultat i matjes së një variabli me
interes)
6. Parametrat (karakteristikat e popullimit)
7. Statistikat e mostrës/zgjedhjes (vlerësimi i parametrave nga
të dhënat e mostrës)
11. Populacion apo Zgjedhje/Mostër
Popullimi/Dukuria masive Mostra/Zgjedhja
a b cd b c
ef gh i jk l m n gi n
o p q rs t u v w o r u
x y z y
Treguesit që përdoren për të Treguesit që llogariten nga
përshkruar populacionin të dhënat e mostrës quhen
quhen PARAMETRA STATISTIKA
12. Njësia statistikore (individi)
Njësia statistikore (individi) paraqet elementet
individuale prej të cilave përbëhet tërësia e
përgjithshme ose dukuria masive të cilat kanë
karakteristika variabile.
Njësia (individi ) paraqet pjesën përmbajtësore
të dukurisë masive dhe ka rëndësi të veçantë.
12
13. VARIABLAT/ Karakteristikat/Tipari
Atributi ose tipari (variablat) paraqesin
karkateristikën apo vetin që ndryshon
vlerën e saj nga një element në një tjetër.
Një karkateristikë është një variabël nëse
ka dy apo më shumë vlera apo atribute.
13
14. 1-7
Tipet (llojet ) e Variablave
Variabla kualitative ose Atributive:
karakteristikat e variablave që studiohen
janë jo numerike.
SHEMBUJ: Gjinia, përkatësia fetare, tipi i
automobilit, vendi i lindjes, ngjyra e syve
etj.
14
15. 1-8
Tipet (llojet ) e Variablave
Variabla kuantitavie (sasiore-numerike):
variablat mund të raportohen në mënyrë
numerike.
SHEMBULL: bilanci në llogarinë e juaj
bankare, mosha e punëtorëve të një firme,
numri i fëmijëve në një familje, etj.
15
16. 1-9
Variabla kuantitavie (sasiore-
numerike)
Variablat kuantitative mund të klasifikohen si
diskrete - të ndërprera dhe të vazhdueshme-
kontinuale .
Variablat diskrete - të ndërprera: mund të
marrin vetëm disa vlera të caktuara dhe
gjithmonë ka “ndërprerje” në mes të vlerave.
SHEMBULL: numri i dhomave të fjetjes në
shtëpi ( 1,2,3,.., etj), numri i anëtarëve të
familjes, etj.
16
17. 1-10
Variabla kuantitavie (sasiore-
numerike)
Variablat e vazhdueshme - kontinuale:
mund të marrin çfarëdo vlere brenda një
rangu të caktuar.
SHEMBULL: Koha e kaluar me aeroplan
prej Prishtine në Gjenevë, gjatësia e
nxënësve të një klase, etj.
17
18. Përmbledhje e llojeve të variablave
Variablat
Kualitative/Atributive) Numerike/Kuantitative)
Shembuj:
•gjinia, Të
nacionaliteti Diskrete vazhdueshme
ngjyra e /të ndërprera /kontinuale
flokëve,etj
Shembuj: Shembuj:
•Numri i fëmijëve, •Mosha e studentëve
Numri i të Kilometrat e kaluara
punësuarëve, në mes të dy
Numri i kinemave distancave
Numri i veturave të Gjatësia trupore e
shitura nxënësve, etj
18
19. Të dhënat statistikore
Të dhënat statistikore janë rezultat i matjes së
një cilësie, tipari apo karkateristike me interes në
një element të popullimit apo të zgjedhjes.
Sikurse variablat edhe të dhënat mund të jenë:
- Të dhëna sasiore- rezultojnë nga matjet e
niveleve të variablave sasiorë
- Të dhëna cilësore - rezultojnë nga matjet e
niveleve të variablave cilësor
19
20. Shkallët e matjes së të dhënave
Matja e variablave-të dhënave është një proces i
gjetjes së vlerave të një variabli për elemente të
ndryshëm.
Ne mund të masim variablat për cdo njësi
statistikore qe kemi në studim- individë, familje,
grupe, komunitete, shoqëri dhe ngjarje.
Psh. Mund të masim nivelin e arsimit të një
individi, koeficientin e lindshmërisë së një vendi,
etj.
20
21. Shkallët e matjes së të dhënave
Ne përdorim termin shkallë për t’iu referuar një grupi
vlerash që merr një vriabël.
Vitet e shkollimit janë një shkallë për matjen e nivelit të
arimit të individit.
Koeficienti i lindshmërisë së një vendi mund të matet si
raport i lindjeve në 1000 banorë
Vlerat e variablave që gjejmë kur masim diçka quhen
rezultate
P.sh rezultat është 16 vjet shkollimi për indivin X;
25.8% lindje për 1000 banorë për vendin X, etj.
21
22. Shkallët e matjes së të dhënave
Variablat-të dhënat statistikore
klasifikohen në katër tipe bazuar në
mënyrën e matjeve:
Të dhëna nominale
Të dhëna të zakonshme/ordinale/të
renditshme
Të dhëna intervalore
Të dhëna në formë raporti
22
23. Shkallët e matjes së të dhënave
Shkallët e matjeve – klasifikimi i të dhënave:
Nominale /të parenditshme Intervalore
E Zakonshme/e renditshme Raporti/Proporcionale
Shkalla e matjeve përcakton sasinë e informatave që
përmbahet në të dhëna.
Shkalla tregon se cilat mënyra të analizës statistikore
janë më të përshtatshme.
24. Nivelet e matjeve dhe shkallët e matjeve
Dallimet midis Niveli më i lartë
Të dhëna në formë raporti/propocionale
matjeve, zero e
vërtetë ekziston (Forma më e
fuqishme e matjeve)
Diferenca në mes të
matjeve, por jo zero Të dhëna intervalore
të vertete
Nivele më të larta
Kategori të renditshme
(rangimi, rregull ) Të dhëna ordinale/zakonshme
Kategori (pa ndonjë Niveli më i ulët
rregull apo drejtim) Të dhëna nominale (Forma më e dobët
e matjeve)
25. Nivelet e matjeve dhe shkallët e
matjeve
Shembuj
Të dhëna në Dallimet midis matjeve, Pesha, Mosha,
zero e vertete ekziston
formë raporti Shpenzimet javore të
ushqimit
Diferenca në mes të Temperaturat në shkallë
Të dhëna intervalore
matjeve, por jo zero të të Fahrenheit, Celsiusit,
vertete Datat kalendarike
Rangimi i kualiteteve të
Të dhëna të Kategori të renditshme
shërbimit, Rangimi i
(rangimi, rregull )
zakonshme studentëve në bazë të
suksesit
Të dhëna nominale Kategori (pa ndonjë rregull Statusi martesor, Tipi i
apo drejtim) automobilit që posedojmë
26. Shembull për të dhënat nominale/ të parenditshëm
Variablat kualitative Kategoritë/Modalitetet
Pronarë i automobilit Po Jo
Gjendja martesore I/e martuar; I/e pamartuar; I/e ve; I/e
ndarë
Gjinia Mashkull; Femër
Veprimtaritë ekonomike Industria dhe xehtaria; bujqësia;
tregtia; pylltaria, ndërtimtaria;
komunikacioni dhe lidhjet; etj
Format ligjore të Biznes individual, Partneritet,
shoqërive tregtare Korporatë, etj
26
27. Shembuj pët të dhënat ordinale/ të renditshme/të
zakonshme
Variablat kualitative Kategoritë/Modalitetet
Kënaqja me produktin Shumë i pakënaqur; pak i pakënaqur;
neutral, Pak i kënaqur; shumë i kënaqur
(Shkallët e Likertit)
Thirrjet akademike të Profesor i rregullt; Profesor i asocuar;
profesorëve Profesor asistent; Assistent; Asistent i ri.
Suksei i studentëve 10; 9; 8; 7; 6; 5.
27
28. Shembuj të shkallës intervale dhe proporcionale të
dhënave
Variablat kuantitative Niveli i matjeve
Temperatura (në shkallë Intervale
Celsius ose Fafrenheit)
Gjatësia (në metra dhe cm) Proporcionale/në formë raporti
Pesha (në litër ose kg) Proporcionale /në formë raporti
Pagat (në euro apo valutë Proporcionale/në formë raporti
tjerër)
28
29. Shembull. Vrojtimi i punëtorëve të firmës “X”
Njesite/Elem Variablat
entete
Emri dhe Gjinia Mosha Pozita Pervoja Paga vjetore
mbiemri e punes (000)
Albulena Z. F 30 Menaxhere 12 20
Afrim T. M 25 Shefe e shitjes 13 15
Vjollca M F 22.3 Financa 10 10
Aferdita I. F 45 Marketing 2 8
Agon T. M 32.5 Shites 5 6
Genc M. M 23.8 Shites 8 6
Adelina B. F 27 Shites 6 6
Bardha M. F 19 Shites 14 6
Yll T M 27 Shofer 12 5
Valton K. M 28.6 Shofer 3 5
Të dhënat
29
30. Të dhënat
Elementet, Variablat, dhe Vrojtimet
Variablat
Njesite/el
ementet Statusi Shitjet Fitimi/
Firma Ligjor Vjetore($M) ($000)
Dataram Individual 73.10 86
EnergyDrink SH.P.K 74.00 1.67
Dardania Ortakeri 365.70 86
Agroimpex SH.P.K 111.40 33
Psychemedics Individual 17.60 13
Të dhënat
31. Burimet e të dhënave statistikore
Primare Sekondare
Mbledhja e të Të dhëna të
dhënave grumbulluara
Të printuara ose
elektronike
Vrojtimi Studimi
Eksperimentimi
Bazat e Statistikës 2010
Dr. Rahmije Mustafa -Topxhiu 31
32. Burimet e të dhënave
Burimet ekzistuese/Burimet sekondare
Brenda firmës– gati çdo departament
Agjencitë shtetërore- Enti statistikave,Doganat, Ministritë, etj
Asociacionet e ndryshme–
Organizata të specializuara të interesit–
Interneti– më shumë e më shumë firma
33. Burimet e të dhënave
Të dhënat primare/Studimet statistikore
Në studimet eksperimentale , së pari identifikohen
variablat me interes. Mandej një apo dy faktorë
mbahen nën kontroll, ashtu që të mund të sigurohen
të dhëna nën ndikimin e këtyre faktorëve.
P.sh. Një mënyrë e re e prodhimit - ndikimi i saj në
sasinë e prodhuar.
Ose- Një medikament i ri ,ndikimi i tij në tensionin
e gjakut. (Eksperimentet janë shumë të kushtueshme, dhe
shumë herë te pamundura
Në vrojtime-studime(jo-eksperimentale) nuk
tentohet që të kontrollohen ndikimet e faktorëve
në variablat me interes.
Mënyra më e shpeshtë e hulumtimit. Anketa është një
shembull i mirë
34. Statistikat zyrtare
Institucionet shtetëroe nxjerrin statistika sepse:
1. Të dhënat janë pjesë e procesit administrativ;
2. Ato nevojiten për matjen e efekteve të politikave
shtetërore;
3. Ato shërbejnë për të përcaktuar dhe kontrolluar efektet
e faktorëve të jashtëm në politikat e qeverisë;
4. Me anë të statistikave mund të përcaktohen prirjet,
prognozat dhe politikat për të ardhmen;
Në Kosovë institucioni kryesor shtetëror për statistika
është Enti i Statistikave të Kosovës.
www.esk.rks-gov.net
34
35. Disa burime të dhënave
www.esk.rks-gov.net
www.ec.europa.eu/eurostat
www.stats.oecd.org
…………
35
36. Llojet e analizës statistikore
Statistika
Statistia Statistika
Deskriptive Analitike
Përfshin Përfshin
Mbledhjen Bërjen e vlerësimeve
Organizimin Testimin e hipotezave
Përmbledhjen Përcaktimin e raporteve
Prezantimin e Bërjen e parashikimeve
të dhënave (grafe,
Tabela, mesatare,
Tregues te variacionit, etj
37. Llojet e analizës statistikore
Univariate Bivariate Multivariate
• Analiza e të • Analiza e lidhjes • Analiza e të
dhënave që i në mes të dy dhënave në mes
përkasin vetëm variablave të tri apo më
një variabli shumë
• P.sh. Regresioni variablave
• P.sh. Mesataret, , korrelacioni,
variacioni, etj tabelat e • P.sh.Tabelat e
kryqëzuara, testi kryqëzuara dhe
hi në katror, etj multivariate,
regresioni dhe
korrelacioni i
shumëfishtë
37
38. PËRFUNDIM/ KONKLUZION
Përdorimi I të dhënave dhe informatave
është pjesë e rëndësishme e zgjidhjes së
problemeve
Neve kemi nevojë edhe për të dhënat
primare dhe sekondare
Procesi I hulumtimit të dhënave mund të
krijojë probleme të reja në brendësi dhe
mundësi për kreativitet më të lartë.
38
39. Konceptet kyçe
Analiza statistikore Të dhëna nominale
Popullimi/tërësia e Të dhëna të
përgjithshme renditshme
Mostra/Zgjedhja Të dhëna intervalore
Njësia statistikore, Të dhëna në formë
individi raporti
Variablat
Statistikë deskriptive
Të dhënat statistikore
Statistike analitike
Modalitetet
Analizë univariate
Parameter
Statistikë Analizë bivariate
Analizë multivariate
39
40. Detyrë
Shpjego dallimin në mes të të dhënave
kualitative dhe kuantitative dhe jep tre
shembuj për secilën.
Shpjego dallimin në mes të dhënave
diskrete dhe të vazhdueshme dhe jep tre
shembuj për secilën.
40
41. Detyrë
Përcakto se cilat nga variablat vijuese është kualitative e
cila kuantitative. Nëse janë kuantitative përcaktoni se
fenomeni me interes a është diskret apo kontinual:
- Numri i telefonave në familje,
- Lloji i telefonit,
- Ngjyra e telefonit,
- Pagesa mujore (në euro dhe cent) për thirrje telefonike,
- Numri i thirrjeve lokale të bëra gjatë muajit,
- Zgjatja (në minuta) e thirrjeve lokale gjatë muajit,
- Fakultetet e Universitetit të Prishtinës.
41
42. Shembull
Në tabelën vijuese jepen të dhëna për
pesë profesor të Fakultetit Ekonomik
Emri Specializimi Gjinia Mosha Grada/titulli shkencor
A.. S Ekonomiks F 45 Prof. i asocuar
D.D Menaxhim F 37 Pro. i rregullt
A.B Financë M 53 Prof. i rregullt
D.A Kontabilitet F 29 Asistent
F.T Marketing M 38 Prof. asistent
a) Sa elemente përmban ky studim?
b) Sa variabla janë?
c) Sa vrojtime janë?
d) Cila shkallë e matjes është përdorur për çdo variabël?
42
43. Ushtrime
Ushtrim . “Jam shumë i stresuar” është një
shprehje që shumë e shpeshtë në mes të
studentëve. Çka ju streson juve.
Cili është populacioni me interes?
Identifikoni më së paku tri arsye për të marrë
mostrën.
Identifikoni dy variabla ose karakteristika të
anëtarëve të këtij populacioni që ju dëshironi të
studioni.
43
44. Ushtrime
Ushtrim . Dekani i fakultetit dëshiron të
shoh se çfarë lloj aktiviteti dhe pune bëjnë
studentët e diplomuar të fakultetit pas 5
vjet diplomimi.
Cili është populacioni me interes?
Identifikoni arsyet për të marrë mostrën për
hulumtim.
Identifikoni dy variabla/karakteristika të anëtarëve
të populacionit që ju dëshironi të studioni
44
45. Ushtrime
Ushtrim . Kryetari i një shteti dëshiron të
shoh se sa është i popullarizuar pas dy
vjetëve të mandatit të tij. Një mostër e
votuesve të rritur janë pyetur se a do ta
rizgjedhnin prapë atë në atë post.
A janë të dhënat kualitative apo kuantitative
Nëse të dhënat janë kualitative a janë ato
nominale apo rendore/shkallore. Nëse janë
numerike a janë ato diskrete apo kontinuale.
45
46. Ushtrime
Ushtrim . Më poshtë janë të listuar disa pyetje nga anketa rreth virusit “Trojan
horse”. Për çdo lloj të pyetjes identifikoni se çfarë lloj të dhënash duhet të
grumbullohen.
A është infektuar kompjuteri juaj me virusin “Trojan horse”
Po, kompjuteri im është infektuar me këtë virus.
Jo , kompjuteri im nuk është infektuar me këtë virus.
Nuk jam i sigurt se kompjuteri im është infektuar.
A dini dikë tjetër që kompjuteri i është infektuar me virusin “Trojan Horse”
Po
Jo
Sa shpesh ju me kujdes ekzaminoni subjektin e-mailit të juaj para se të
hapni atachmentët.
Gjithmonë
Shpesh
Sipas rastit
Rrallë ose kurrë
46