1. ‘‘CHRONISCHE PIJN EN
PIJNEDUCATIE, WAT IS DE ROL VAN
DE MANUEEL THERAPEUT?’’
Prof. Dr. C. Paul van Wilgen
Fysiotherapeut, Gezondheidspsycholoog, Epidemioloog

2. Pijn!

3. AGENDA
• De Belgische pijn in de kuip
• Sensitisatie en de pijnmatrix
• Bent u ‘het varken’ of ‘de haas’?
• Pijn en perceptie, van patiënt en behandelaar!
• Pijneducatie

4. Pijn in de Kuip!! (1985)

5. Pijn-typen
• Acute pijn
• Neuropathische pijn
• Chronische pijn

6. Acute pijn is een symptoom
Chronische pijn is een aandoening
COMPLEXE

7. Chronische pijn
Syndromen:
– Fibromyalgie / CVS
– Whiplash
– RSI / KANS / Tendinopthieën
– Prikkelbaredarmsyndroom
– Chronische bekkenpijn
– CRPS I
Omschrijvingen:
– SOLK / MOLK / LOLK
– Hoofdpijn
– Lage rugklachten (lumbago, spit, ischialgie)
– ‘tussen de oren’, psychogene pijn
– Aspecifieke klachten

8. Chronische pijn
• 88% langer dan 2 jaar!
• 78% (nl) en 66 % (bel) is ontevreden over de aangeboden zorg
• Jaarlijkse kosten: 20 miljard euro (nl) 11,6 miljard (bel)

9. SENSITISATIE

10. Dualisme van Descartes

11. Sensitisatie

13. From: Moseley GL, 2007

21. (Ziekte) symptomen
Informatie vanuit
ervaring, cultureel,
externe bronnen
(abstract + formeel)
Cognitieve
ziektepercepties
Oorzaak, gevolgen,
controle,
behandelbaarheid,
duur
Coping strategieën
(gedrag)
Vermijden, informatie
zoeken, hulp zoeken,
behandeling etc
Emotionele ziekte
representaties
angst, boosheid,
teleurstelling
Coping strategieën
(gedrag) om met
emoties om te
gaan
Veranderingen
in het ziekte
proces,
functioneren en
emoties
Evaluatie
van gedrag
Evaluatie
van gedrag
Zelfregulatiemodel van Leventhal
Mentale Representatie
Hulpverlener

22. Percepties van patiënt en de hulpverlener!
(BE)HANDELEN VAN DE MANUEEL THERAPEUT??

23. Chronische pijn (sensitisatie)
• 1. Bio-psycho-sociaal model
• Percepties!!
• 2. Richten op zelfmanagement
• Omgaan met de onderhoudende factoren
• Normaal bewegen binnen de mogelijkheden
• 3. Gedachte en gedragsverandering

24. Fasen van gedragsverandering
t.o.v. behandeldoel
Prochaska en DiClemente
Stages of change

25. Patiënt met chronische rugpijn:
Sensitisatie
• 14 maanden toenemende pijnklachten
• Uitstraling naar beide benen en schouders
• Toenemend qua intensiteit, locatie
• Niet goed aanwijsbaar, wisselend van aard
• Slaap en concentratie problemen
• Inactief en fors disuse
• MRI, neuroloog; geen anatomische afwijkingen
• Vraag: wat is de oorzaak, er moet toch iets mis zijn?

26. Patiënt met chronische rugpijn
Percepties t.a.v. bewegen
Prochaska en DiClemente
Stages of change
P: ‘bewegen is, ondanks
pijn, goed’
P: ‘stress is bij mij een
belangrijke oorzaak van
de pijn’
P: ‘mijn pijn is het gevolg van een
geïrriteerde zenuw tussen L4 en L5
bewegen is schadelijk’.
P: ‘met deze pijn is het zaak de rug
goed stabiel te houden, buikspieren
aangespannen!’

27. From: Moseley GL, 2007

28. Diagnostiek

29. Diagnostiek
• Zeer medisch-somatisch georiënteerd
• Percepties over oorzaken worden nauwelijks specifiek
uitgevraagd
• Consequenties mn ten aanzien van bewegen
• Verwachtingen worden niet uitgevraagd
• Weinig interactie (doorvragen) veelal vraag-antwoord
• Ingaan op emoties?
• Niet ‘patient-centered’ maar ‘PT-centered’

30. Ziektepercepties uitvragen: IPQ-K

31. Ziektepercepties uitvragen: oorzaak
• Wat denkt u dat de oorzaak van uw klacht is????
• Als u deze pijn voelt wat zou dan de oorzaak kunnen zijn?
• Wat gebeurt er in uw rug als u voorover buigt?
• Als u deze pijn voelt wat gaat er dan mis in uw rug?
• U zegt dat uw wervel verdraait hoe ziet u dat voor zich?
• Wat is artrose?

32. Ziektepercepties
Consequenties
• Wat kan/doet u niet meer vanwege uw klachten?
• Kunt u uw klachten beïnvloeden?
Verwachtingen
• Duur van de klachten
• Behandeling
• Consequenties

33. Conclusie: overeenstemming?
Hulpverlener
Percepties over pijn

34. Pijn educatie; sensitisatie
Verwachte
somatische
verklaring
Bio-
psycho-
sociale
aanpak

35. Evidentie voor pijneducatie?

36. Wat vertel je de patiënt?

37. Pijneducatie
• Stap 1: geen lichamelijke afwijkingen (geruststelling)
• Stap 2: zeggen wat het wel is (pijn is niet direct
beïnvloedbaar, verloop is onzeker)
• Stap 3: sensitisatie en gevolgenmodel koppelen
• Stap 4: inzichtgeven in eigen gedrag en denken
(overeenstemming en motivatie)

38. Acute pijn

39. Acute pijn

40. Chronische pijn

41. SENSITISATIE

42. Pijn educatie
• Acute pijn
• Chronische pijn

43. Pijn educatie
• Acute pijn
• Chronische pijn
Schade /
ontsteking
?

44. Ontstaan van pijn
 SCHADE ≠ GELIJK AAN PIJN
PIJN ≠ IS NIET GELIJK AAN SCHADE
 Pijn zonder schade is mogelijk:

45. m = mechanisch
t = temperatuur
a = acid of chemische stoffen

46. Ontstaan van pijn
 Het lichaam beschikt over een
sterk intern pijncontrolesysteem
= 60x sterker dan eender welk
medicament
vb: afzwakken + versterken pijn

47. pijnsensoren
zenuw
beschadiging
doorsnede van
ruggenmerg
achteringang ruggenmerg
zenuwbanen
naar hersenen
toe
zenuwbanen
vanuit hersenen
hersenen
PIJN

48. Ontkrachten van percepties
• Uitleggen waarom bepaalde percepties niet kloppen
• Mijn bekken staat scheef
• Mijn rugspieren zijn te kort
• Mijn buikspieren zijn instabiel
• Als ik draai schuiven mijn wervels over elkaar heen
• Ik heb beenlengteverschil
• Mijn zithouding is niet goed
• Ik heb slijtage

51. Behandeling bij (chronische) pijn
Diagnostiek stap1 de probleeminventarisatie
stap 2 de probleemanalyse
Pijn-Educatiefase, stap 3 het geven van pijn-educatie
stap 4 het kiezen van de op te
bouwen activiteiten
stap 5 het vaststellen van het
startniveau
stap 6 de opbouw tot het einddoel
bepalen
Behandel- en
generalisatiefase
(graded
activity/exposure)
stap 7 het uitvoeren van het
opgestelde behandelplan en
opbouwschema in de
thuissituatie!
stap 8 Bespreken van terugval

52. Transdisciplinair model
1 + 1 + 1 = 4
Psycholoog
Arts
Fysiotherapeut
Patiënt met
chronische
pijn
Wetenschappers
Partners
Specialisten
Wat doen we niet

53. Transdisciplinair model (Transcare model)
• Patiënt centraal
• Discipline overstijgende kennis (scholing) en werkwijze
(over de beroepsgrenzen heen)
• Hulpverleners werken vanuit dezelfde visie!
• Kliniek en wetenschap nauw samenwerken in onderzoek
en implementatie
• Resultaat is meer dan het geheel der delen
-Choi BCK, Pak AWP. Multidisciplinarity, interdisciplinarity and transdisciplinarity in health research, services,
education and policy: 1. Definitions, objectives, and evidence of effectiveness. Clin Invest Med 2006;29:351-64.
-Ruddy G, Rhee K-S. Transdisciplinary Teams in Primary Care for the Underserved:
A Literature Review. Journal of Health Care for the Poor and Underserved, 2005; 16: 248-256

54. Transdisciplinair model (Transcare model)
• Iedereen zegt hetzelfde tegen de patiënt (en zijn naasten)
• Iedereen weet wat de ander doet
• Patiënten krijgen dezelfde boodschap
• Pijneducatie essentiële stap in behandelproces

55. Embedded researcher
• Onderzoek naar pijneducatie
in transdisciplinaire setting!
• Specifieke factoren
‘deze uitleg had ik jaren eerder moet hebben’
‘ik snap nu waarom ik pijn heb en dat de pijn geen
waarschuwingssignaal is’
• A-specifieke factoren
‘ik vond het zeer fijn dat er tijd voor me genomen werd en dat ik
mijn verhaal kon doen’
‘ik merkte de goede afstemming tussen de behandelaars dat
geeft vertrouwen’

56. From: Moseley GL, 2007

57. From: Moseley GL, 2007
Rol van de manueel therapeut;
-vraag goed percepties uit!
-wees bewust wat u zegt!

59. BEDANKT VOOR
UW AANDACHT
Vragen?