Powerpoint of Day 8 Speaker : Nanda Mohan Shenoy( Contact Samskritham21@gmail.com) छन्दस् known as meter plays a very important role both in the Vedic language as well as Sanskrit Literature or Kavyas.
In this the ganas are discussed
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
Yesterday’s Homework
Bhajagovindam Clarification
• अनुष्टुप् .
• The 5th Syllable is लघु and
• 6th Syllable is गुरु.
• In the third stanza Pada 1 the 7th syllable is गुरु and in pada 2 it is
लघु.
Look at धमिक्षेत्रे कु रुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः।मामकाः पाण्डवाश्चैव
ककमकु वित सञ्जय।।1.1।।
In case of Ramayana the said guidance of 6th Syllable is not
applicable to pada 1 but applicable to rest
तपस्सस्सवा्यायननरतं तपस्सवी वाग्ववदां वरम ् ।
Feedback
<3>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
I I I I I I S S S I S S I S S
प्रकृ नतमहदहङ्काराश्च मात्राश्च भूता-
न न म य य
न्यवप हृदवप दशाक्षी ,पूरुष: पञ्चववंश: ।
इनत ववददतववभागो, मुच्यतेऽसौ प्रकृ त्या
कवपलतनुररनत त्वं ,देवहूत्यै न्यगादी: ॥15-२॥
तृणकु तुकननववष्टा, दूरदूरं चरन्त्य: "58-1
न न म य य
ननमयययुतेयं मासलनी भोर्गलोकै ः ॥ ३.८७ ॥
वृत्तः -19
छन्दस् -
15-
अनतशक्वरी
वृत्तः
मासलनी
36-3.48%
D Sloka Raga
15 10 BIHAG
45 10 KANADA
58 10 DWIJAVANTHY
63 2-5 (4) SARANGA
64 10(1) AMRITAVARSHINI
90 1(1) MOHANAM
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
ननमयययुतेयं मासलनी भोर्गलोकै ः ॥ ३.८७ ॥
8+7
156
<4>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
र ज र ज र
श्रीकरं समस्सत सद्धगुणा करं परात्परं
Vamanastakam
Bhargavatakam
Ramachandrastakam
वृत्तः -19
जयनत जयनत योगी वासवी नन्दनोयं-- मासलनी
छन्दस् -
15-
अनतशक्वरी
वृत्तः
तूणका
<5>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
S S I S I I I S I I S I
भोक्तुं वृतश्चस नृपेण परानतिशीलो
त भ ज ज
मन्दं जगाम यमुनां, ननयमाग्न्वधास्सयन् ॥33- ४॥
आशासु शीतलतरासु पयोदतोयै-
राशाससताग्ततवववशेषु च सज्जनेषु ।॥38-२॥
अक्रू र एष भवदंनिपरग्श्चराय
त्वद्धदशिनाक्षममना:, क्षक्षनतपालभीत्या ।॥72-२॥
त भ ज ज
उक्ता वसन्तनतलका तभजा जगौ गः ॥ ३.७९ ॥
वृत्तः -20
छन्दस् -
14-शक्वरी
वृत्तः
वसन्तनतलकं
192-18.58%
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
गुगु
गुगु
गुगु
8+6
<6>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
S S S I I I I S I S I S
जातस्सय, ध्रुवकु ल एव तुङ्गकीते-
म न ज र
पापोऽवप,क्षक्षनततलपालनाय वेन:
पौराद्धयैरुपननदहत: कठोरवीयि: ।
सवेभ्यो, ननजबलमेव सम्प्प्रशंसन ्
भूचक्रे , तव यजनान्ययं न्यरौत्सीत ् ॥18-२॥
शापेन प्रर्र्थतजरेऽर्थ ननजिरेन्रे
देवेष्वतयसुरग्जतेषु ननष्प्रभेषु ।
शवािद्धया: कमलजमेत्य सविदेवा
ननवािणप्रभव समं भवन्तमापु: ॥२॥
म न ज र
म्प्नौ ज्रौ गग्स्सत्रदशयनतः प्रहवषिणीयम् ॥ ३.७० ॥
वृत्तः -21
D Sloka Raga
18 10
27 11
77 1(1)
छन्दस्
13 अनतजगती
वृत्तः
प्रहवषिणी
22-2.12%
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
गु
गु
गु
3+10
<8>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
I S I S I I I I S I S I
कदाचन, व्रजसशशुसभ: समं भवान्
ज भ स ज
वनाशने ,ववदहतमनत: प्रगेतराम ् ।
समावृतो, बहुतरवत्समण्डलै:
सतेमनैननिरगमदीश जेमनै: ॥51-१॥
ज भ स ज
चतुर्ग्िहैरनतरुर्चरा जभस्सजगाः ॥ ३.७१ ॥
वृत्तः -22
D Sloka Raga
51 10 KEERAVANI
छन्दस्
13 अनतजगती
वृत्तः
अनतरुर्चरा
10- 0.96%
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
4+9
गु
गु
गु
<9>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
वृत्तः
समम् अधिसमम ् ववषमम्
Syllable
s Equal?
Matra
Equal?
No
No
Matra Vrittam
Yes
Gana
Equal?
Varna Vrittam
Yes Aksharam or
ardha samam
No
Flowchart
Yes
<10>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
1. सान्रानन्दावबोधात्मकमनुपसमतं कालदेशावर्धभ्यां ननमुिक्तं ननत्यमुक्तं
ननगमशतसहस्रेण ननभािस्सयमानम् । अस्सपष्टं दृष्टमात्रे पुनरुरुपुरुषार्थाित्मकं ब्रह्म
तत्वं तत्तावद्धभानत साक्षाद्ध गुरुपवनपुरे हन्त भावयं जनानाम ् ॥ १"" is an example
of
1: समम ् 2: अधिसमम ् 3: ववषमम ्
2. क्वर्चदर्थ तपनोपरागकाले, पुरर ननदधत ् कृ तवमिकामसूनू । यदुकु लमदहलावृत:
सुतीर्थं समुपगतोऽसस समन्तपञ्चकाख्यम् || is an example of
1: समम ् of 12 syllables
2: अधिसमम ् where 1 and 3 are having 12 and 2 & 4 having 13
3: अधिसमम ् where 1 and 3 are having 13 and 2 & 4 having 12
पान्त्वस्समान ् पुरुहूत-वैरर-बलवन ्- मातङ्गमाद्धयद्ध-घटा-कुं भोच्चादर-ववपाटनार्धक-पटु-
प्रत्येक-वज्रानयताः । श्रीमत ्- कण्ठीरवास्सय -प्रतत- सुनखरा दाररतारानत-दूर-प्र्वस्सत-
्वान्त-शान्त-प्रववतत-मनसा भाववता नाकक वृन्दैः|| is an example of padam
where ( Multiple Choice)
1: all four padas are different 2: 1 and 3 are similar
3: 2 and 4 are similar 4: 1 and 2 are similar 5: 3 and 4 are similar 6: All 4 are
similar
<11>
Day-3
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
Scenarios
• 1 and 3 similar , 2 and 4 similar
• 1 and 2 similar,3 and 4 similar
• 2,3,4 similar, 1 different
• 3,4,1 similar , 2 different
• 1,2,4 similar , 3 different
• 1,2, 3 similar, 4 different
• Poll 1 is audio Kashika Stuti
अधिसमम्
<12>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
त त ज
जेजीयतां वैददकधमि एषः,
ज त ज
सुखाय शान्त्या ऋवषसभः प्रणीतः |
ज त ज र
तपग्स्सवसभवविप्रवरैः प्रवनतितः,
त त ज
श्रीशोऽवतीणो भुवव धमिरूपी ||१||
1 and 4 is Indra vajra
2 is Upendra vajra
3 is Vamshastha
1st 2nd 3rd 4th
Varna 11 11 12 11
Matra 18 17 18 18
इन्रवज्रा
त त ज
उपेन्रवज्रा
ज त ज
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
गु गु
गु गु
गु गु
वंशस्सर्थम्
ज त ज र
गु गु
गु गु
अधिसमम्
<13>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
I S I S I S ज र
हरे तवाङ्निपङ्कजं भवापवगिमार्श्रताः|
यदेष साधुहृच्छयस्सत्वयासुरः समावपतः ||7-8-51||
I I S S I S S I S I I S
ववपदः सन्तु नः शश्वत्तत्र तत्र जगद्धगुरो
स र र स
भवतो दशिनं यत्स्सयादपुनभिवदशिनम्||1-8-25||
र त म ज
वदग्न्त तत्तत्त्वववदस्सतत्त्वं यज्ञानमद्धवयम्
त न स स
ब्रह्मेनत परमात्मेनत भगवानननत शब्दद्धयते ||1-2-11||
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
ल गुल गु
गुगु
गुगु
ल गु
ल गु
ल गु ल गु
गुगु ल गु
अनुष्टुप्
<14>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
अग्जत ग्जतः सममनतसभः, साधुसभभिवाग्न्जतात्मसभभिवता |
ववग्जतास्सतेऽवप च भजताम,कामात्मनां य आत्मदोऽनतकरुणः
|| 34||
तव ववभवः खलु भगव,-ञ्जगदुदयग्स्सर्थनतलयादीनन |
ववश्वसृजस्सतें ऽशांशा,स्सतत्र मृषा स्सपधिग्न्त
पृर्थगसभमत्या||35||
परमाणुपरममहतो,-स्सत्वमाद्धयन्तान्तरवती त्रयववधुरः|
आदावन्तेऽवप च सत्त्वानां, यद्धध्रुवं तदेवान्तरालेऽवप||36||
क्षक्षत्याददसभरेष ककलावृतः,
सततसभदिशगुणोत्तरैरण्डकोशः
यत्र पतत्यणुकल्पः ,सहाण्डकोदटकोदटसभस्सतदनन्तः||37||
I I I I S II I I S I I S I S I S S I I S S
ववषयतृषो नरपशवो ,य उपासते ववभूतीनि परं त्वाम ्
तेषामासशष ईश ,तदनु ववनश्यग्न्त यर्था राजकु लम्||38||
1st 2nd 3rd 4th
34 10 12 10 12
35 10 11 7 13
36 10 13 9 10
37 10 13 8 12
38 10 12 7 13
1st 2nd 3rd 4th
34 12 18 13 18
35 12 14 12 18
36 12 19 16 16
37 15 20 10 18
38 12 18 11 19
भागवतं 6-16
वृत्तः
ववषमम्
<15>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
कामर्धयस्सत्वनय रर्चता, न परम रोहग्न्त यर्था करम्प्भबीजानन |
ञानात्मन्यगुणमये , गुणगणतोऽस्सय द्धवन्द्धवजालानन||39||
ग्जतमग्जत तदा भवता ,यदाह भागवतं धमिमनवद्धयम ्|
ननग्ष्कञ्चना ये मुनय , आत्मारामा यमुपासतेऽपवगािय ||40||
ववषममनतनि यत्र नृणां, त्वमहसमनत मम तवेनत च यदन्यत्र
ववषमर्धया रर्चतो यः ,स ह्यववशुद्धधःक्षनयष्णुरधमिबहुलः||41||
कः क्षेमो ननजपरयोः ,ककयान्वार्थिः स्सवपररुहा धमेण
स्सवरोहात्तव कोपः, परसम्प्पीडया च तर्थाधमिः ||42||
S I I I I I I S S I S S I I I S I I S S S
न व्यसभचरनत तवेक्षा ,यया ह्यसभदहतो भागवतो धमिः
I I I I I S I I S S I S I S I I S I S S S
ग्स्सर्थरचरसत्त्वकदम्प्बेष्व-,पृर्थग्वधयो यमुपासते त्वायािः||43||
वृत्तः
ववषमम्
भागवतं 6-16
<16>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
I I I I I I S I S I S S I I I I S I I S I S I S
क्वर्चदर्थ तपनोपरागकाले, पुरर ननदधत् कृ तवमिकामसूनू ।
न न र य न ज ज र
यदुकु लमदहलावृत: सुतीर्थं, समुपगतोऽसस समन्तपञ्चकाख्यम्।।
1.3 ववषम ,2,4 सम
न न र य न ज ज र
अयुग्ज नयुगरेफतो यकारो युग्ज च नजौ जरगाश्च पुग्ष्पतार्ग्ा ॥ ४.१० ॥
वृत्तः -23
अधिसमम्
1-3
जगती-12
2-4
अनतजगती-13
11-1.06%
D Sloka Raga
84 11 NATTAKURINJI
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
गु
गु
<18>
गु
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
स स ज
अनय देव पुरा ककल त्वनय,
स भ र
स्सवयमुत्तानशये स्सतनन्धये ।
स स ज
पररजृम्प्भणतो व्यपावृते
स भ र
वदने ववश्वमचष्ट वल्लवी ॥१॥
वृत्तः -24
D Sloka Raga
46 10 SARASWATHI
60 11 NILAMBARI278
अधिसमम्
21- 2.03%
Not seen in vritth ratnakaram
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
गु
गु
ल गु
<19>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
I I S I I S I S I
वनमेयुवष कदिमे प्रसन्ने
I I S S I I S I S I S S
मतसविस्सवमुपाददशन् जनन्यै ।
स स ज
कवपलात्मक वायुमग्न्दरेश
स भ र य
त्वररतं त्वं पररपादह मां गदौघात् ॥14-१०॥
Not seen in vritth ratnakaram
वृत्तः -25
D Sl Raga
14 10 VASANTHA
28 10 DARBARIKANADA
73 10 NATHANAMAKRIYA
88 2,3(2) NAATTAKKURINJI
279
अधिसमम्
1-3-त्रत्रष्टुप ्(11)
2-4
12जगती(12)
वसन्तमासल
का
32- 3.09%
य I S S
र S I S
त S S I
भ S I I
ज I S I
स I I S
न I I I
म S S S
गुगु
गुगु
<20>
Mr Nanda Mohan Shenoy
CISA CAIIB
• Next Fortnightly class on 23rd May
• Paninin Astdhayai is already there around 11 sessions of
which 5 already released will release one by one
• Please subscribe to the channel so that you will
automatically get updates rather than me sending
WhatsApp
•
Announcements
<22>