1. 19. oktobar 2010.
Menagement Information Systems
(M I S)
• Razvoj informatike tijesno je povezan s primjenom teorije sistema i sistemskog
pristupa naučnog istraživanja.
• Pojam sistem je izveden od grčke riječi “ to systema” , a što označava “cjelinu
sastavljenu od dijelova”. Kada je u pitanju tehnički, pa prema tome i proizvodni sistem
podrazumjeva se skup i relacija između njih i njihovih karakteristika integrisanih u
cilju ostvarivanja određenog cilja.
• Postoje mnoge različite definicije sistema,ali mi ćemo se bazirati na onu koja kaže da
je: Sistem je organizovana cjelina koju čine njegovi elementi povezani na
određeni način, a njihovim međusobnim djelovanjem, odnosno interakcijom
postižu se određeni ciljevi funkcije sistema.
ŠTA JE SISTEM ?
1. Sistem je skup međusobno povezanih elemenata,
2. Elementi sistema osposobljeni su za obavljanje različitih funkcija što je i
pretpostavka njihovog udruživanja u cjelinu,
3. Sistem razmjenjuje materiju, energiju i informacije sa svojim okruženjem,
Procesi rada proizvodnih sistema predstavljaju niz uzastopnih progresivnih promjena stanja
sistema u vremenu izazvanih izvođenjem projektovanih operacija rada koje obezbjeđuju
pretvaranje ulaznih ( resursa ) u izlazne ( proizvodi ) veličine na način koji je dat na slici 1. a
u skladu sa postavljenom funkcijom kriterijuma .
Slika 1.
Upravljački sistemi imaju za osnovu podloge određene ciljevima i projektom sistema u
smislu:
• Postavljene funkcije cilja na bazi predviđanja potreba i potencijala predmetnog
sistema,
• Postupaka promjene stanja na relaciji ulaz/izlaz sistema,
• Saznanja o kontrolisanim i predviđanja dejstva nekontrolisanih promjena,
• Ponašanja parametara postojećih sistema u prošlosti odnosno predviđanja za sisteme u
razvoju,
• Poznavanje karakteristika projektovanog upravljačkog sistema (neautomatizovani,
meh-ručni,automatizovani ).
1

2. Izučavajući procese upravljanja u sistemu bilo koje vrste , kibernetika je uočila dvije
komponente bitne za njihovo upravljanje, a to su :
• Informacija i
• Povratna sprega
Kvalitet upravljanja je u direktnoj zavisnosti od kvaliteta informacija. Zato se kod
proučavanja upravljanja posebna pažnja posvećuje proučavanju informacije, jer se pokazalo
da bez pouzdane informacije nema kvalitetnog upravljanja.
Drugi bitan elemenat kod upravljanja je povratna sprega. Da ta sprega ne postoji ne bi se
ni moglo govoriti o upravljanju. Povratna sprega je zapravo veza između izlaza i ulaza
sistema. Pri tome se polazi od činjenice da izlazna informacija govori o kvalitetu upravljanja,
odnosno saglasnosti izlaza sa postavljenom funkcijom cilja. Ukoliko ne postoji saglasnost,
tada upravljački sistem ( sistem koji vrši upravljanje ) vrši regulaciju upravljačkih aktivnosti.
Regulacija se vrši na osnovu povratne sprege, odnosno povratne informacije.
Slika 2.
Moguće je postaviti opšti model mehanizma upravljanja :
• Postavljanja funkcije kriterijuma – Fk u obliku niza, kvalitativnih i kvantitativnih,
parametara koji odre-đuju izlazne veličine sistema Yj,
• Upravljani sistem S pod dejstvom poremećaja – ZK izazvanih ulaganjem određene
količine energije pri neizmjenjenom stanju ulaza u postupcima funkcionisanja sistema
mijenja nivo izlaznih veličina. Ovo odgovara zakonu o održanju energije. U
2

3. rezultatu se javljaju odstupanja od projektovanih stanja. Pokazatelji promjena su
podaci –p, čijim uređenjem - obradom OP, se dobijaju informacije - Ii relevantne za
ocjenu stanja,
• Izlazna informacija - Ii o stanju sistema ulazi u čvor odlučivanja – OD u koji takođe
ulazi i informacija –Iu o projektovanom stanju sistema. Upoređenjem ulazne i izlazne
informacije dobijaju se podloge za ocjenu stanja i veličine odstupanja od
projektovanih izlaza, odnosno podloge za projektovanje postupka za podešavanje rada
sistema,
• Projektovanja postupka podešavanja –dejstva Dp u smislu pripreme p koji imaju za
cilj promjenu stanja (promjenu predznaka u povratnoj sprezi) odnosno suprotstavljanje
dejstvu poremećaja Zk i držanje procesa rada sistema S u granicama dozvoljenih
odstupanja.
Opšti model mehanizma upravljanja
Pošto proces rada radnih sistema čini niz progresivnih promjena stanja izazvanih
projektovanim postupcima rada to se opisani mehanizam upravljanja odnosi na svaki presjek
sistema u smislu:
• Određivanja parametara funkcije kriterijuma za dati presjek – postupci rada,
• Projektovanja postupaka za promjenu stanja u posmatranom presjeku i izvođenja
postupaka,
• Mjerenja kvaliteta promjene stanja ( izdvajanja podataka ),
• Prenošenja izdvojenih podataka u sistem za obradu podataka i njihova obrada u cilju
dobijanja relevantnih informacija,
• Upoređivanje ulaznih i izlaznih informacija i utvrđivanje razlike : Ir = Iu-Ii , kao
podlogu za projektovanje postupaka podešavanja sistema,
• Projektovanja usmjerenih, racionalnih postupaka podešavanja u cilju održanja ili
vraćanja sistema u granice dozvoljenih odstupanja.
Šta je teorija informacija?
Teorija informacija je u osnovi matematička disciplina koja koristi metode teorije
3

4. vjerovatnoće, matematičke statistike, teoriju grupa, teoriju igara i druge oblasti matematike.
Norbert Viner informacijom naziva sadržaj onoga što razmjenjujemo sa spoljnjim svijetom
dok mu se prilagođavamo i dok utičemo na njega svojim prilagođavanjem.
Informatika je nauka o racionalnoj obradi informacija, prvenstveno pomoću automatskih
mašina, kao nosiocu znanja i komunikacije u oblasti nauke,tehnike, ekonomije i drugih
područja djelatnosti.
ŠTA JE INFORMACIONI SISTEM ?
Posmatrano sa informatičkog aspekta informacioni sistemi su skup metoda, postupaka i
resursa dizajniranih tako da pomažu dolaženje do cilja.
Djelatnost svakog informacionog sistema može se dekomponovati na sljedeće aktivnosti:
1. prikupljanje podataka,
2. obrada podataka,
3. memorisanje podataka i informacija,
4. distribucija podataka i informacija korisnicima.
1. RAZVOJ INFORMACIONIH SISTEMA
Informacioni sistemi su u svojoj kratkoj istoriji prošli kroz nekoliko faza razvoja, koje danas
uglavnom možemo sintetizovati na sljedeći način:
1. elektronska obrada podataka – EOP
2. upravljački informacioni sistemi – UIS
3. sistemi za podršku odlučivanja – SPO
4. ekspertni sistemi - ES
Sa aspekta problema upravljanja, namjena ovih informacionih sistema se svodi na:
1. analizu poslovanja,
2. donošenje operativnih odluka,
3. donošenje taktičkih odluka i
4. donošenje strateških odluka.
1.1. ELEKTRONSKA OBRADA PODATAKA
Elektronska obrada podataka je najkompleksnija obrada. Njena osnovna karakteristika je
samostalno izvršavanje svih operacija prema unaprijed zadanom programu koji se sastoji od
niza naredbi odnosno instrukcija na elektronskom računaru tj. kompjuteru.
Elektronska obrada podataka predstavlja pionirsku fazu u korišćenju računara za poslovne
namjene. Nastala je pedesetih godina prošloga vijeka i ponegdje još uvijek
egzistira.Elektronska obrada podataka odlikuje se jednostavnom obradom podataka ili
transakcija i relativno primitivnim izvješta-jima. Postiže se zavidna tačnost i brzina uz
povećan kvalitet i kvantitet informacija.
Osnovna uloga EOP-a je automatizacija masovne ručne obrade podataka i efikasno
funkcionisanje organizacije uz što niže troško-ve poslovanja. Sistem je oblikovan na bazi
opisa poslovnih tokova i obrade podataka. Softverska rješenja su opisna i zasnovana na
klasičnim programskim jezicima (npr. COBL).
Tipične aplikacije koje se mogu implementirati na kompjuteru su :
• knjiženje poslovnih promjena u glavnoj knjizi,
• evidencija kupaca i dobavljača,
• praćenje zaliha materijala,sirovina i gotovih proizvoda
• obrada plata i kadrovska evidencija
4

5. Informacioni sistem na ovom nivou ne smatra se pravim informacionim sistemom.
1.2. UPRAVLJAČKI INFORMACIONI SISTEMI
Upravljački informacioni sistemi ( Menagement Information systems – MIS ) nastali su kao
posljedica znatno povećanih kompjuterskih resursa, posebno u domenu: brzine kompjutera,
kapacitativnosti glavne i sekundarne memorije, boljih komunikacija, većih performansi
operativnih sistema i razvoja specijalizovanih softverskih paketa.
Novi kvalitet postiže se u:
1. načinu obuhvatanja podataka (na mjestu nastanka),
2. procesu izvještavanja ( osim štampanog uvida uvodi se i ekransko izvještavanje ),
3. uvođenje automatizacije određenih rutinskih poslova, obično na nižem nivou upravljanja.
Upravljački informacioni sistemi se odlikuju integracijama po funkcionalnim linijama, kao što
su proizvodnja, marketing, finansije, itd. Sve ove aktivnosti mogu se grupisati u tri
kategorije:
1. određivanje alternativa,
2. priprema modela i obrada alternativa i
3. procjena (komparacija) alternativa.
Najvažniji funkcionalni podsistemi MIS-a su:
1. Proizvodnja ( primjena: planiranje i programiranje proizvodnje, kontrola i analiza
troškova),
2. Marketing ( primjena: predviđanje, planiranje i analiziranje prodaje i nabave,
kontrola kvaliteta, problemi zaliha ),
3. Finansije ( primjena: finansijske analize, troškovi , investicije),
4. Kadrovi ( primjena: vođenje cje-lokupne kadrovske politike, ergonomi-ja ),
5. Top menadžeri ( primjena: alokacija resursa, strateško planiranje).
1.2.1. UPRAVLJAČKI PODSISTEM PROIZVODNJE
Proces proizvodnje po tehnološkom karakteru, zahtjevima za visokom produktivnošću i
kvalitetom proizvoda podrazumijeva kompjutersku podršku.
5

6. Upravljački informacioni podsistem proizvodnje kao izvor podataka za transformaciju inputa
u organizaciju koriste materijale, energiju, informacije, kadrove itd.
Najvažnije komponente ovog podsistema su:
1. CAD sistemi,
2. CAM sistemi,
3. CIM sistemi i
4. TQC upravljanje totalnim kvalitetom
CAD ( Computer Aided Desing ) sistemi se koriste za projektovanje i pripremu proizvodnje.
Danas se slobodno može reći da ovi sistemi imaju odlučujuću ulogu u razvoju novih
proizvoda.
CAM (Computer Aided Manufactu-ring) sistemi upravljaju proizvodnjom pomoću
kompjutera. Oni omogućavaju da se pomoću kompjutera planira potreban materijal, mašinski
i ručni rad i rokovi proizvodnje. Pored ovih aktivnosti prate se utrošci materijala i
obračunavaju radni nalozi.
CIM ( Computer Integrated Manufacturing ) sistemi predstavljaju komponentu upravljačkog
podsistema proizvodnje čija je osnovna uloga povezivanje svih komponenti i aspekata
proizvodnog procesa uključujući obradu narudžbi, oblikovanje proizvoda i kontrolu kvaliteta
u harmoničnu i funkcionalnu cjelinu.
6

7. TQC ( Total Quality Control)
Totalna kontrola kvaliteta uz pomoć odgovarajućih informacija olakšava otkrivanje i
lokalizovanje problema u procesu proi-zvodnje i radnom sistemu.
2. novembar 2010.
1.2.2. UPRAVLJAČKI PODSISTEM MARKETINGA
Upravljački podsistem marketinga stvara informacije koje menadžeri koriste u procesu
donošenja odluka o razvoju i cijeni proizvoda, kao i promotivnim aktivnostima, prognozi pro-
daje i distribuciji.
Osnovne interne izvorne podatke za ovaj podsistem predstavljaju strateški plan organizacije,
gdje se specificiraju ciljevi vezani za prodaju, izvještaji o prodaji odgovarajućih proizvoda i
usluga, podaci o kupcima itd.
Značajni eksterni izvori podataka su:
• izvori podataka o konkurentskim organizacijama (novi proizvodi i usluge,cijene proizvoda
i usluga, podaci o kupcima i korisnicima usluga itd.),
• izvori podataka o tržištu, gdje se realizuju odgovarajući proizvodi i usluge.
Upravljački informacioni podsistem marketinga sadrži različite komponente,a najznačajnije
su :
• marketinška istraživanja,
• razvoj proizvoda,
7

8. • određivanje cijene proizvoda i usluga i
• promotivne aktivnosti.
1.2.3. UPRAVLJAČKI PODSISTEM FINANSIJA
Kvalitetan finansijski menadžment postiže se preko kvalitetnog upravljačkog podsistema
finansija. To znači da ovaj podsistem analizom prošlih i tekućih finansijskih aktivnosti, kao i
projektovanih budućih finansijskih potreba generiše informacije koje su neophodne finansi-
jskom menadžmentu organizacije za pravilno odlučivanje.
Upravljački informacioni podsistem za svoje pravilno funkcionisanje obuhvata sljedeće
najvažnije komponente:
• finansijsko predviđanje,
• analizu profita,
• analizu troškova,
• internu i eksternu kontrolu i
• korišćenje i upravljanje fondovima.
Novčani tok
Ako organizacija predstavlja anatomiju a model upravljanja fiziologiju preduzeća kao
specifičnog organizma, onda novčani tok (cash flow) predstavlja krvotok tog organizma. Slika
treba da pomogne u razumijevanju novčanog toka kao krvotoka preduzeća. Sa ilustracije se
uočava da u preduzeću postoje četiri glavna mjesta konverzije sredstava: poslovni proces,
poslovna aktiva, komercijalno tržište i finansijsko tržište. U poslovni proces ulaze likvidne
stavke a iz poslovnog procesa izlaze likvidne i nelikvidne stavke. U poslovnu aktivu ulaze i
izlaze nelikvidne stavke. U komercijalno tržište ulaze nelikvidne stavke a izlaze likvidne
stavke. U finansijsko tržište ulaze i izlaze likvidne stavke.
1.2.4. UPRAVLJAČKI PODSISTEM KADROVA
8

9. Kadrovski informacioni podsistem obezbjeđuje infiormacije o opštim poslovima, zahtjevima
radnih mjesta, sadržajima obučavanja i usavršavanja, radnim karakteristikama i stepenu
uspješnosti poslovnog personala.
Ove informacije moraju biti u funkciji odlučivanja, planiranja i upravljanja personalnog
potencijala organizacije.
Interni izvori podataka karakteristični za ovaj podsistem su:
• strateški planovi,
• taktički i opreativni planovi,
• statut,
• pravilnik o radnim odnosima i
• drugi interni propisi.
Eksterni izvori podataka su :
• zakonski propisi,
• stručni tekstovi,
• savjetovanja i dr.
Najvažnije komponente upravljačkog informacionog podsistema kadrova stru-ktuirane su na
sledeći način:
• analiza poslova,
• selekcija i raspodijela poslova,
• stručno obrazovanje i usavršavanje,
• procjena, mjerenje i vrednovanje rada kao i vrednovanje rezultata rada,
• interna i eksterna fluktuacija.
1.2.5. UPRAVLJAČKI PODSISTEM ZA TOP MENADŽERE
Osnovni razlog za kasni razvoj upravljačkih informacionih sistema za top menadžere teorija
nalazi u slaboj strukturiranosti aktivnosti top menadžera.
To praktično znači da kompjuter lakše razumijeva i učestvuje u rješavanju problema i
odlučivanju na nižim nivoima upravljanja u nekoj organizaciji.
Kompjuterski programi koji se koriste za ovu oblast i koji obezbjeđuju relativne informacije
uglavnom pripadaju:
• samoj organizaciji za koju se programi rade i koji su proizvod vlastitih
informatičkih stručnjaka,
• aplikativno-razvojnim programima kao što su sistemi za upravljanje bazama
podataka, elektronskim tabelama, grafičkim paketima i sl.,
• specijalnim programima koji se kreiraju za ove upravljačke podsisteme.
2. INFORMACIONI SISTEMI U POSLOVNIM SISTEMIMA
Početkom XXI vijeka razvoj ljudskog društva i naučno-tehnički progres karakteriše
eksponencijalni rast znanja. Pojave i zbivanja u okviru poslovnog sistema i u okruženju su
složene i međusobno povezane. Izmjenjeni uslovi poslovanja i intenzitet promjena posta-
vljaju u prvi plan komuniciranje, kako bi se ostvarila interakcija i povezivanje svih eleme-nata
sistema i okruženja.
Razvijene zemlje su ušle u tzv. informa-tičko društvo koje pokazuje određene razlike u
odnosu na industrijsko društvo. U pokušaju da ovlada prostorom energetske i materijalne inte-
gracije, čovjek je uvidio da je potrebno sprove-sti i informacionu integraciju. Danas još uvijek
postojeća softverska rješenja ne zadovoljavaju potrebe čovjeka, pa se problem pokušava rije-
šiti uvođenjem vještačke inteligencije.
9

10. Poslednjih godina razvoj hardvera ima gotovo eksponencijalni rast, dok je programska
podrška značajno zaostala za potrebama korisnika i tehničkih mogućnosti moćnog hardvera.
Produktivnost kompjutera, mjerena brojem operacija koje se izvršavaju u jedinici vremena
godišnje raste po stopi od 30%, a produktivnost u razvoju softvera na godišnjem nivou dostiže
stopu između 5-7%.
Potrebno je istaći da postoje različita mišljenja o ulozi i značaju informacionih tehnolo-gija u
savremenim uslovima poslovanja. Postoji mišljenje da jednostrano zagovaranje informa-tike
odlaže sagledavanje energetske krize i nedostatak sirovinskih resursa na dugoročnom,
strategijskom planu.
2.1. PRIMJENA KOMPJUTERA U POSLOVNIM SISTEMIMA
Savremeni poslovni sistem zahtjeva da su prava i obaveze svih zaposlenih precizno definisani
dokumentima sa jasno izraženom ključnom ulogom rukovodstva preduzeća u planiranju,
praćenju realizacije i donošenju odluka o konkretnim mjerama.
Informacione tehnologije u poslovnim si-stemima podrazumijevaju razvijen informacioni
sistem koji prati poslovanje i obezbjeđuje potre-bne informacije za donošenje odluka na svim
nivoima rukovođenja.
Promjene koje se danas dešavaju u svije-tu su ogromne, ali nema nikakve sumnje da
informacije, njihovo generisanje, obrada, pre-nošenje, proizvodnja i neposredna upotreba
danas predstavljaju jednu od najvažnijih kara-kteristika vremena u kojem živimo.
U industrijskoj eri osnovni razvojni resurs bio je kapital, a u informacionoj ekonomiji jedini
razvojni resurs je informacija, odnosno znanje, jer se informacija u ekonomskom smislu,može
posmatrati kao razvojni resurs.
Danas su informacije kroz nauku, inovacije, transfer tehnologije, “know-how” vrlo značajna
komponenta razvoja privrede.
Korišćene informacione tehnologije bitno sma-njuju troškove proizvodnje, povećavaju konku-
rentnost na tržištu i naravno profitabilnost po-slovnog sistema. Posebno se postižu uštede u
domenu upravljanja, kontrole, evidencije, raču-novodstva, nabave, marketinga i drugih poslo-
va.
Od svih informacionih sistema koji se danas koriste u svim sferama društva, najznačajniji su
informacioni sistemi koji služe za upravljanje proizvodnjom u poslovnim sistemima.
Uloga informscionih sistema u procesu proizvodnje određena je sadašnjim načinom
proizvodnje u kojem radni predmet provodi u procesu transformacije prosječno 10-25% vre-
mena od vremena proizvodnog ciklusa.
Ostatak vremena radni predmet gubi na transport, čekanje, kontrolu, razne vrste zasto-ja,
neusklađenost u procesu proizvodnje i slično.
Analizom postojećeg stanja u našim po-slovnim sistemima može se zaključiti da inte-gralni
informacioni sistemi ne funkcionišu.
Dosadašnja iskustva primjene i uvođenja kompjutera u procese proizvodnje i poslovanja su
sledeća:
• Primjena informacionih sistema predstavlja jedan od najznačajnijih doprinosa
savremenom razvoju poslovanja i proizvodnje u predeuzećima,
• Prilikom projektovanja IIS potrebno je integrisati tehnološki i funkcionalno različite
elemente kao što su: mašine, automati, sistemi za transport i skladištenje, kompjuterski
sistemi i dr. koji se nabavljaju od različitih proizvođača.
• Postoji značajna razlika u nivou dostignutog stepena primjene kompjutera u okviru
pojedinih podsistema,
10

11. • Hardverska konfiguracija je zastarjela u većini preduzeća, jer mora se uzeti u obzir da
oprema brzo zastarjeva i da je njeno optimalno vrijeme eksploatacije max. dvije
godine,
• Period uvođenja kompjutera u rad je suviše dug i sa suviše skromnim početnim
rezultatima,
• Potrebna je veća integracija sistema ISO 9000:2000 i informacionih sistema u našim
preduzećima,
• Informacioni sistem se moraju posmatrati kao alat, a ne kao cilj,
• Efikasno korišćenje informacionih sistema u praksi ne postiže se samo dobrom
voljom, već je potrebno uložiti velika sredstva,
• Jedna od najveći zabluda prilikom nabavke kompjutera je što se podcjenjuje ogromna
važnost prethodne analize i projektovanje odgovarajućeg informacionog sistema,
• Nedovoljna stručna osposobljenost kadrova sa gledišta poznavanja informacionih
sistema i mogućnosti rada kompjutera,
• Cjelishodna selekcija i obrada informacija prema potrebama korisnika jedan je od
osnovnih uslova uspješnog funkcionisanja informacionog sistema.
2.1.1.ZNAČAJ INFORMACIONIH SISTEMA ZA POSLOVANJE
Informacioni sistem se može definisati kao set međusobno povezanih komponenti koje
funkcionišu zajedno u procesu izbora, prera-de, skladištenja i slanja informacija, a u cilju
pomoći u donošenju odluka, koordiniranju i kontroli u organizaciji.
Informacioni sistemi igraju veoma važnu ulogu u svakom trenutku poslovanja i odluči-vanja
organizacije.
Informacioni sistemi i organizacija u kojoj se koriste, reaguju i utiču jedni na druge.
Uvođenje novog IS uticaće na organiza-cionu strukturu, postavljene ciljeve, dizajniranje
posla, vladajuće vrijednosti,odlučivanje i dr.
Informacioni sistemi mogu biti korišćeni i kao podrška strategiji poslovanja.
Danas, uspjeh najvećeg broja savremenih kompanija je uslovljen njihovom mogućnošću da
posluju globalno. Naime, pomoću IS orga-nizacija može vršiti neprekidnu kontrolu distri-
butera i dobavljača tokom 24 časa/dan.
IS služe i kao pomoć menadžerima i za-poslenima u analiziranju problema, kao i u ra-zvijanju
novih proizvoda.
Na slici koja slijedi , prikazano je funkcionisanje IS. Informacioni sistem sadrži info-rmacije o
organizaciji i i njenom okruženju.
Postoje tri osnovne aktivnosti IS:
• Ulaz,
• Procesiranje,
• Izlaz
11

12. Faktori okruženja, kao što su: kupci, dobavljači, konkurenti, akcionari i regulatorne agencije,
interaguju sa organizacijom i njenim Informacionim sistemom.
Danas je opšte prihvaćeno shvatanje da je poznavanje IS od ključne važnosti za mena-džere,
jer je većini organizacija IS neophodan da bi preživjele i napredovale.
2.1.2. PRISTUPI U IZUČAVANJU INFORMACIONIH SISTEMA
Postoji tehnički i bihejvioristički pristup u izučavanju informacionih sistema.
Tehnički pristup u izučavanju IS koristi matematičke modele. Discipline koje doprinose
ovom postupku su nauka o računarima, menadžment nauka, nauka o upravljanju i operaciona
istraživanja.
Bihejvioristički pristup veoma je važan pri izučavanju IS i potrebno je sagledati njegove
aspekte kao što su: strateška poslovna integracija, dizajniranje organizacije, menadžment.
IS se mogu objasniti i na sledeći način:
Predstavljaju rješenje za organizaciju i mena-džment, bazirano na informacionoj tehnologiji,
na izazove koje postavlja okruženje.
IS je više nego sam kompjuter. Efikasno korišćenje IS zahtjeva razumjevanje organizacije,
menadžmenta i informacione tehnologije koje utiču na sistem i čine sistem.
Svi IS mogu biti opisani kao organizaciona i menadžment rješenja na izazove koje nameće
okruženje.
12

13. 2.1.3. NOVI PROBLEMI I NOVI IZAZOVI U MENADŽMENTU
Informacioni sistemi stvaraju mnoge inte-resantne šanse-kako poslovne tako i individualne.
Međutim oni takođe predstavljaju i izvor novih problema, ali i izazova za menadžere.
Postoji pet ključnih izazova sa kojima se susreću menadžeri:
1. Izazovi strategije poslovanja, govori o tome kako koristiti informacione tehnologije
u cilju postizanja konkurentnosti, efektivnosti i digitalne osposobljenosti,
2. Globalizacija, posmatra kako firme mogu razumjeti poslovne i druge zahtjeve
globalnog ekonomskog okruženja.
3. Informaciona arhitektura i infrastruktura treba da ukaže kako organizacije mogu
razviti informacionu arhitekturu i infrastrukturu informacione tehnologije koje će
pomoći u ostvarenju njenih ciljeva u uslovima rapidnih promje-na poslovnih zahtjeva i
tehnologije.
4. Investicije u informacione sisteme pokazuju kako organizacije mogu ustanoviti
poslo-vnu vrijednost informacionih sistema.
5. Odgovornost i kontrola pokazuju kako se organizacije mogu osigurati da se njihovi
IS koriste na etički i socijalno opravdan način.
2.1.4.VRSTE INFORMACIONIH SISTEMA PREMA ORGANIZACIONOM
NIVOU
U svakoj organizaciji postoji veliki broj oblasti interesovanja, specijalnosti, hijerarhi-jskih
nivoa, veliki broj zaposlenih, pa samim tim i veliki broj različitih potreba – dolazi se do za-
ključka da postoji potreba za različitim informa-cionim sistemima.
13

14. Organizacija može biti podjeljena na:
• Strateški nivo,
• Menadžment nivo,
• Nivo znanja,
• Operativni nivo.
i na pet glavnih funkcionalnih oblasti:
• Prodaja i marketing,
• Proizvodnja,
• Finansije,
• Računovodstvo
• Ljudski resursi
Četiri osnovne vrste IS koriste različitim organizacionim nivoima:
1. Sistem koji podržava operativni nivo, tj. operativni menadžment, omogućavaju
obavljanje osnovnih aktivnosti i transakcija u organizaciji. Osnovna svrha IS na ovom nivou
je da odgovori na svakodnevna pitanja, tj. rješi rutinske probleme.
2. Sistemi koji podržavaju nivoe znanja, imaju svrhu da unose nova znanja u poslova-nje
kompanije i pomognu joj pri kontroli papirologije. Ovi informacioni sistemi imaju najbrži
razvoj i primjenu u poslovanju.
3. Sistemi koji podržavaju menadžment nivoe u organizaciji, su sistemi koji koji podrža-
vaju aktivnosti posmatranja, kontrole, donoše-nja odluka i administrativnih aktivnosti
srednjeg nivoa menadžmenta.
4. Informacioni sistemi koji podržavaju strategijski nivo u organizaciji su sistemi koji
pomažu višim nivoima menadžmenta prilikom odlučivanja i sprovođenja određenih strategi-
jskih odluka i dugoročnih pravaca, kako u organizaciji, tako isto vezano za okruženje. Ovi IS
podržavaju aktivnosti dugoročnog planiranja top menadžmenta.
2.2. RAZVOJ INFORMACIONIH SISTEMA
14

15. U posljednih nekoliko decenija svjedoci smo intezivnog razvoja informacione tehnologije.
Najbrži rast zabilježen je u industriji mikroračunara i razvoju softverske podrške.
Tome je značajno doprinio paralelan razvoj novih tehnologija i orjentacija industrije na
primjenu kompjutera u svom poslovanju.
Razvoj mikroračunara omogućava da se napravi sistem dovoljno mali da bi ušao u do-move
ljudi i sa relativno zaokruženim funkcio-nalnim konceptom koji podržava rješavanje
određenih problema.
Razvoj softvera grabi krupnim koracima naprijed, ali ipak najveći prodor i najveća
iščekivanja su koncentrisana na razvoj telekomuni-kacija i međusobno povezivanje
kompjutera na globalnom, odnosno svijetskom nivou, kao i na razvoj multimedijalnih
sistema.
Razvoj satelitskih komunikacija doprinio je stvaranju gigantskih kompjuterskih mreža,
kao što su BITNET, FIDONET, INTERNET i drugi.
Trenutno je najatraktivniji projekat tzv. Informacionih autoputeva ( Information
Highways) oko koga su najrazvijenije zemlje već počele preliminarne razgovore, jer su u
pitanju ogromna ulaganja potrebna za postavljanje ovih mreža, koje se mjere stotinama
milijardi dolara.
Ideja “Informacioni autoput” je postala izvjesnost razvojem superprovodnika i optičkih
vlakana, čime je omogućeno da se kroz mre-žne vodove propušta stotine megabajta u seku-
ndi.Poređenja radi, DSL linije, pod najboljim uslovima, dopuštale su svega 2Mb u sekundi.
Gledajući u budućnost , možemo očekivati da će doći do neminovnog otvaranja novih
aspekata upotrebe kompjutera,koji je do sada bilo i bespredmetno razmatrati.
Da bi se omogućila komunikacija među ko-risnicima, razvijeni su protokoli za upravljanje
prenosom podataka. Njihov zadatak je da izvrše identifikaciju učesnika
komuniciranja,sprovedu kontrolu toka podataka,otklone nastale greške u prenosu i
sinhronizaciji komunikacionih proce.
Zbog maksimalnog korišćenja resursa, distribuiranja memorije i procesne snage kompjutera,
dolazi do razvoja LAN mreža ili INTRA-NETA, koje se po potrebi povezuju u WAN mreže.
Postavljanje osnova za razvoj IIS u našoj industriji je u ovom trenutku važan i delikatan
zadatak, jer su naša preduzeća uglavnom bez profitabilnih programa,sa zastarijelim mašina-
ma i tehnologijom, bez finansijskih sredstava za pokretanje proizvodnje i bilo kakvih investi-
cionih ulaganja. Takođe, postoje nedovoljno znanje i motivisanost kreativnih kadrova, kao i
nedovoljna sprega nauke i proizvodnje.
Projektovanje IIS podrazumijeva integra-ciju svih kompjuterizovanih aktivnosti i novih
informacionih tehnologija.
Kada govorimo o IIS u našim uslovima, postavljaju se sledeće dileme:
1. Da li su IIS stvarnost ili fikcija,
2. Da li su naša preduzeća u mogućnosti da uspostave i realizuju ovaj sistem?
Istraživanja iz 1994. godine pokazuju da 31% projekata je otkazano prije njihovog za-vršetka,
daljnje analize pokazuju da 52,7% projekata košta 89% više od njihove orginalno proračunate
cijene.
Istraživanja su pokazala da se tri faktora navode kao kao najčešći uzroci zakašnjenja projekata
i neostvarenih očekivanja klijenata ( tzv.”Challenged Projects”):
1. Slabost saradnje i komunikacije sa klijentima (12%),
2. Nekompletni zahtjevi i specifikacija (12%),
3. Promjene zahtjeva i specifikacije (12%).
15

16. Najnovija istraživanja na uzorku od 40000 projekata pokazuju poboljšanje u odnosu na
istraživanja iz 1994. godine:
1. 34% projekata završava uspjehom,
2. 15% potpunim neuspjehom,
3. 51% pripada grupi “Chellenged” projekata.
Za uspjeh prjekta potrebno je:
1. Obratiti pažnju na kvalitet proizvoda,
2. Neprekidno raditi na usavršavanju odnosa sa kupcima/klijentima,
3. Razumijeti zahtjeve klijenata,
4. Upoznati konkurenciju i poboljšati komparativne prednosti proizvoda kompanije u
odnosu na konkuretske proizvode,
5. Stvoriti svrsishodne procese,
6. Osmisliti dobru marketing strategiju,
7. Poboljšati tok informacija unutar projekta,
8. Raditi na kvalitetu međuljudskih odnosa u projektnom timu i poboljšanju stepena
motivacije,
9. Pridržavati se principa poslovne etike.
Kvalitet projekta karakteriše:
1. Tačnost informacija,
2. Brzina,
3. Intuitivnost softvera,
4. Uredan izgled ekrana,
5. Dobro rukovanje greškama,
6. Kvalitetna prateća dokumentacija.
2.2.1. INTRANET
Kada se u okviru jedne kompanijske mreže primjene Internet rješenja - tj. koriste TCP/IP
protokol, web server, mail server i drugi serveri, nastaje Intranet. Ovakvo rješenje spada u
B2E interakciju.
Intranet predstavlja korišćenje tehnologija baziranih na Internetu u okviru orga-
nizacije, a u cilju podrške komunikaciji i pristupu informacijama.
Intranet predstavlja jedno od rješenja za informacioni sistem koji kompaniji pruža korist.
Informacioni sistem u vidu Intraneta je sve češće rješenje u savremenim kompanijama.
Najnovija istraživanja kojima je obuhvaćeno 1000 kompanija pokazuju,da 96% kompanija je
ili već koristilo, ili namjerava da koristi Intranet, a svega 4% nema u planu njegov razvoj.
16

17. Slika. Primer Intranet mreže
2.2.2. INTERNET
Internet je mreža svih mreža. Efikasnost, funkcionalnost, ljepota i upotrebna vrijednost
interneta leži u informacijama koje se na njemu nalaze.
Internet omogućava brz razvoj marketing funkcija, jer omogućava proizvođačima roba i
usluga da zadovolje potrebe i želje kupaca na brz i efikasan način.
Prednosti korišćenja Interneta za marketi-nške aktivnosti su:
1. Niski troškovi,
2. Veliko tržište – svjetsko,
3. Kontinualno prisustvo na tržištu – 24 časa dnevno
2.2.3. ELEKTRONSKO POSLOVANJE I MENADŽMENT
Elektronsko poslovanje predstavlja elektronski prenos i razmjenu poslovnih
dokumenata ili informacija između kompju-terskih sistema, sredstvima standardizova-
nih elektronskih poruka preko specijalnih komunikacionih mreža sa visokim nivoom
zaštite.
Elektronsko poslovanje obuhvata širok spektar poslova i tehnologija i sve vidove interakcija:
- B2E ( Business to Employees ),
- B2B ( Business to Business ),
- B2C ( Business to Customer ).
Uvođenje elektronskog poslovanja u organizacije dobija se potpuno novo tržište, prodavnica
bez zidova, preduzeće bez velike prateće papirologije, idealni preduslovi za organizaciju
poslova i visoku stopu profita.
17

18. Slika . Šematski prikaz elektronskog poslovanja
EDI – ELEKTRONSKA RAZMJENA PODATAKA
EDI je razmjena formatiranih poslovnih transakcija u standardnom formatu, od ko-
mpjutera do kompjutera između poslovnih partnera.
EDI koristi mogućnosti koje pružaju postojeći kompjuteri i telekomunikaciona mreža uz
istovremeno unaprijeđenje poslovanja, sniženje troškova, poboljšanje u pružanju usluga i
sma-njenje grešaka do kojih se dolazi u radu na klasičan način. Međutim, implementacija EDI
sistema je skupa.
Primjena Interneta u obavljanju EDI transa-kcija ( Internet EDI tj. XML/EDI ) omogućila je
mnogim srednjim i malim preduzećima da iskoriste prednosti EDI transakcija bez ulaganja
značajnih finansijskih sredstava.
Jezik XML je podignut na na nivo standa-rda, koji je prije nekoliko godina prihvatio
Microsift i počeo da implementira u svoje tehno-logije. Danas, sve aplikacije sa oznakom XP
i NET imaju mogućnost uvoza, izvoza, snimanja i otvaranja XML dokumenata.
E - COMMERCE
E – trgovina je skup komercijalnih aktivnosti koje se vode preko elektronskih mre-ža
(najčešće preko Interneta), a koje imaju za krajni cilj prodaju ili nabavku proizvoda ili
usluga.
E – trgovina obuhvata kako maloprodajne (B2C e-commerce) tako i veleprodajne (B2B e-
commerce) transakcije ( www.internet.com ).
18

19. B2C e-commerce je sistem poslovanja na malo, tj. poslovanje sa krajnjim korisnicima pro-
izvoda ili usluga.
B2B e-commerce je sistem poslovanja između firmi ili poslovanje firme na veliko.
Prema istraživanjima koje je sprovela firma Forester Research smatra se da će B2B e-co-
mmerce 2004. godine postati industrija od 2,7 triliona dolara profita.
Posljednjih godina, razvojem Interneta i kripto-grafije, počinju se pojavljivati razni prijedlozi
za sta-ndard tehnologije novčanih transakcija preko Inte-rneta. Jedni koriste kreditne kartice,
drugi čekove, treći obračunavaju kupovinu preko telefonskog računa kupca.
800
0 milijardi dolara
2001 2002
2001 2002
Slika. Dijagram predviđenog porasta vrijednosti trgovine elektronskim putem
2.3. POSLOVANJE U DIGITALNOJ EKONOMIJI
Sve što danas čovek radi sadrži digitalnu dime-nziju. Digitalna ekonomija se odnosi na
ekonomiju koja se zasniva na digitalnim tehnologijama. Uključujući komunikacione mreže
(Internet, intranet i privatne mreže), računare, softver i druge informacione tehnologije.
Digitalna ekonomija se, takode, ponekad zove Intemet ekonomija. nova ekonomija ili
Web ekonomi-ja. U novoj ekonomiji, digitalno umrežavanje i komuni-kacione infrastrukture
pružaju globalnu platfomiu na kojoj Ijudi i organizacije uzajamno deluju, komunici-raju,
sarađuju i traže informacije.
Izraz digitalna ekonomija odnosi se i na medusobno približavanje računarstva i
komuni-kacionih tehnologija, koji stimuliše elektronsku trgovinu i ogromne organizacione
promjne po-slovanja. Stvorena je mogućnost da infomiacije budu uskladištene, obrađene i
prenijete putem računarskih mreža na mnoge destinacije širom svijeta.
Digitalna ekonomija stvara ekonomsku revoluciju,koja je, označena neviđenim ekono-
mskim učinkom i najdužim periodom nepreki-dne ekonomske ekspanzije u istoriji.
19

20. 2.3.1. Informacioni sistem kao digitalni
nervni sistem organizacije
Uspješne firme biće one koje digitalne alate koriste za preoblikovanje svog rada. Te
firme će donositi brze odluke, efikasno i dire-ktno će kontaktirati sa klijentima na mnoštvo
pozitivnih načina.
Bil Gejts u svojoj knjizi „Poslovanje brzinom misli" navodi: Da bismo djelovali u
digitalnom dobu, razvili smo novu digitalnu infrastrukturu. Ona je slična ljudskom ne-rvnom
sistemu. Biološki nervni sistem aktivira vaše reflekse da biste mogli brzo da djelujete u
slučaju opasnosti ili neke potrebe. On vam daje informacije potrebne za razmišljanje o
činjenicama ili za donošenje odluka.
Digitalni nervni sistem obuhvata digitalne procese koji povezuju sve misli i delovanja
jednog preduzcća. Sastoji se od digitalnih procesa koji preduzeću omogućuju zapažanje
okoline i reakcije na dogadaje u njoj.Osjećanje konkurentskih izazova i potreba klijenata uz
organizaciju pravovremenih odgovora.
Digitalni nervni sistem zahtjeva kombina-ciju hardvera i softvera, a od obične
računarske mreže se razlikuje po tačnosti, brzini i boga-tstvu informiacija koje stavlja na
raspolaganje.
Digitalni nervni sistem pomaže u rješa-vanje stvarnih poslovnih teškoća i jača tri gla-
vne funkcije svakog poslovanja:
• Odnos sa klijentom/partnerom
• Odnos sa zaposlenima
• Poslovne procese
Stoga je potrebno preusmjeriti preduzeća na tok digitalnih informacija i intenetski
način rada.
Postoji dvanaest uslova podjeljenih na tri ključne oblasti koje je potrebno ispuniti da bi
se tok digitalnih informacija učino sastavnim dijelom jedne kompanije:
1. Rad sa znanjem:
• Istrajte na tome da komunikacije kroz preduzeće
teku e-poštom, tako da se na novosti može rea-
govati trenutno.
• Podatke o prodaji proučavajte zajednički,
umreženo, kako biste u njima našli uzroke i
razmjenili mišljenja. Pronađite trendove zbivanja i
prilagodite uslugu pojedinim klijentima.
20

21. • Poslovnu analizu obavljajte na računarima, a
radnike znanja pretvorite u analitičare proi-
zvoda, usluga i profitabilnosti.
• Upotrebom digitalnih alata stvorite virtualne
radne ekipe, nevezane za geografske loka-
cije, koje u stvarnom vremenu dijele saznanja
i iskorišćavaju tuđe ideje. Digitalne sisteme
upotrebite za stvaranjesvima dostupne isto-
rije preduzeća.
• Svaki papirnati proces pretvorite u digi-
talni,čime ćete otkloniti administrativna za-
gušenja i oslobodilti "Radnike znanja" za
važne zadatke.
2. Poslovne operacije:
• Upotrebom digitalnih alata eliminišite
jednostavne poslove ili ih pretvorite u poslo-
ve za povećanje efikasnosti fizičkih procesa i
poboljšanje kvaliteta stvorenih proizvoda i
usluga.
• Stvorite digitalnu povratnu petlju za poveća-
nje efikasnosti fizičkih procesa i poboljšanje
kvaliteta stvorenih proizvoda i usluga. Svaki
zaposleni morao bi lako da prati sve ključne
činioce.
• Digitalne sisteme upotrebite za direktno pro-
sleđivanje žalbi licima koja mogu da
poboljšaju proizvod ili uslugu.
• Digitalne komunikacije upotrebite za promje-
nu prirode vašeg poslovanja i granica oko
vaše firme.
3.Trgovinu:
• Zamjenite informacije za vrijeme. Upotrebom
digitalnih transakcija sa svim dobavljačima i
partnerima skratite vrijeme ciklisa, a svaki
poslovni proces promjenite u isporuku tačno
21

22. na vrijeme.
• Iz transakcije sa kupcem, digitalnom ispo-
rukom eliminišite posrednika.
• Upotrebom digitalnih alata pomozite
klijentima u rješavanju njihovih teškoća,
a lični kontakt ostavite za složene,
najvažnije kupčeve potrebe.
2.4. Informacioni sistemi menadžmenta
Polazeći od sistemskog pristupa,Informa-cioni sistem (IS) možemo definisati kao
sređeni skup metoda, procesa i operacija za prikuplja-nje, čuvanje, obradu, prenošenje i
distribuciju podataka u okviru jdne organizacije, uključujući i opremu koja se u te svrhe
koristi i Ijude koji te aktivnosti obavljaju.
Osnovne komponente IS su:
• Hardware - materijalno-tehnička osnova koju
prvenstveno čine informacione tehnologije.
• Software - programska osnova.
• Orgware - organizacioni postupci, metode i
uputstva kojima se sve komponente povezuju
u funkcionalnu cjelinu,
• Lifeware - kadrovska osnova IS.
Data - podaci i infomiacije.
• Netware - projektovanje i povezivanje
kompjutera u cilju harmonizacije prostonio
dislociranih kompjutera.
Informacioni sistem možemo smatrati kao fabriku za proizvodnju informacija. Pri
tome možemo razlikovati sledeće IS:
• IS koji služe za rješavanje strukturiranih pro-
blema. Pri rešavanju ovih problema koriste
se naučne metode i postupci za opisivanje i
rješavanje zadataka uz primjenu kompjutera.
Kompjuteri najčešće služe za brzo i tačno
rješavanje zadataka.
• IS koji treba da pruže podršku rješavanju
nestrukturiranih poslova i zadataka, predsta-
vljaju viši kvalitet u razvoju informacionih si-
22

23. stema. Od njih se traži ne samo da svim
korisnicima učine dostupnim informacije koje
su im potrebne za izvršavanje njihovih zada-
taka već i da ukažu na način korišćenja infor.
• IS koji omogućavaju korišćenju velikih količi-
na podataka registrovanih u bazama podata-
ka i bazama znanja. Njihov razvoj treba da
vodi spoznajnim sistemima ili sistemima
znanja koji se zasnivaju na veštačkoj intelige-
nciji.
Infonnacioni sistem menadžmenta može-mo definisati kao kompjuterizovani
informacioni sistem koji je ciljno orijentisan na IS obezbje-đenja podrške upravljanju i
rukovođenju u po-slovnim sistemima.
Informacioni sistemi menadžmenta obezbjeđuju menadžerima i drugima korisne
informacije koje su im neophodne u svako-dnevnom donošenju menadžerskih odluka.
Šematski prikaz Informacioni sistemi menadžmenta dat je na sledećoj slici.
NIS Neautomatizovani informacioni
system MIS (Menagment
Information System)
Informacioni sistem menadžmenta
ES (Expert system)-Ekspertni sistemi
DW (Data Warehouse)-Skladište
podataka EIS
(Executative Information system)-
Upravljački Informatički sistem
HS (Hybrid system)-Hibridni sistem
DSS (Decision Support system)- Sistemi
za podršku odlučivanja
DB (Data Base)-Baza podataka
KBS (Knowledge Based system)
Sistemi zasnovani na znanju
3. MENADŽMENT POSLOVNIH SISTEMA
3.1. POJAM I VRSTE PREDUZEĆA
Preduzeće je skup Ijudi (radni kole-ktiv) i sredstava (zgrade, oprema, hartije od
vrijednosti, itd.) čiji je osnovni zadatak da obavi određeni posao u procesu dru-štvene
23

24. repodukcije.
Preduzeće je pravno lice koje obavlja djelatnost radi sticanja dobiti. Preduzeće stiče
svojstvo pravnog lica upisom u sudski registar pod određenim uslovima: defmiše se djela-
tnost, sjedište firme i matični broj.
Privredu čine proizvodne i neproizvodne delatnosti materijalne i nematerijalne
proizvo-dnje, potrošnje i prometa ekonomskih dobara. Prema međunarodnoj standardnoj
klasifi-kaciji privrednih djelatnosti, sve privredne djela-tnosti se razdvajaju u 17 sektora, 60
odsjeka, 159 grupa i 292 klase. Sektori C, D i E su sektori u kojima se obavlja privredna
djelatnost koja je označena kao industrijska proizvodnja.
Industrija je privredna djelatnost koja ima specifičan način proizvodnje koji je ujedno
razdvaja od ostalih privrednih djelatnosti, prvenstveno od poljoprivrede, zanatstva i
građevinarstva.
Prema kriterijumu svojine razlikujemo:
1. Udruženo preduzeće
-ortačko društvo
-komanditno društvo
2. Društvo kapitala
-akcionarsko društvo
-društvo sa ograničenom odgovomošću
3. Javno preduzeće
4. Državna preduzeća.
Ortačko društvo (o.d.) nastaje kada dva ili više fizičkih lica(ortaci) udružuju kapital
(novac, stvari, prava, rad ili usluge)da bi obavljali zajedničku delatnost pod zajedni-čkom
firmom. Ortaci imaju slobodu ulaganja. Svaki ortak neograničeno svojom imovinom
odgovara za obaveze društva.
Komanditno društvo (k.d.) nastaje kada dva ili više fizičkih lica udružuju kapital da
bi obavljali odredenu djela-tnost pod zajedničkom firmom. Najmanje jedno lice cjelo-kupnom
svojom imovinom odgovara za obaveze društva (komplementar), a ostala lica za obaveze
društva odgo-varaju djelom sopstvene imovine (komanditor).
Akcionarsko društvo (a.d.) se u Nemačkoj i SAD označava sa AG, Inc., respektivno.
Ono se osniva ugovo-rom između dva ili više fizička ili pravna lica, čiji je osnovni kapital
utvrđen i podjeljen na deonice (akcije) određene nominalne vrednosti.
Ulozi akcionara mogu da budu u gotovom novcu, hartijama od vrednosti. stvarima i
dr. Akcionarsko društvo ulozima akcionara može trajno da raspolaže. Akcionari ne mogu da
povrate svoje uloge, ali akcije mogu da prodaju na tržištu hartija od vrednosti.
U akcionarskim društvima se donose značajne ekonomske odluke: politika cijena,
izbor i realizacija investicionih projekata, iznos dividende i na taj način se utiče na ekonomiju
države. U zemljama EU i SAD akcionarska društva se smatraju centrima moći.
Društvo sa ograničenom odgovornošću (d.o.o.) u Nemačkoj i SAD označava se sa
GmbHG, Lmtd.. respekti-vno i osnivaju ga fizička i privatna lica radi obavljanja određene
24

25. privredne delatnosti. Osnovni kapital čine ulozi osnivača. Svaki osnivač snosi rizik poslovanja
samo do visine svog uloga.
Javno preduzeće osniva država radi obavljanja onih pnvrednih delatnosti koje su
neophodne za normalno funkcionisanje građana, preduzeća i ostalih institucija. Javna
preduzeća su npr.: pekara,mljekara, elektrodistri-bucija, preduzeće gradskog prevoza i dr.
Međutim, u praksi se dešava vlasnička transformacija koja označava da javna preduzeća
prerastaju u akcionarska društva.
Drugi kriterijum na osnovu kojeg vršimo klasifikaciju preduzeća jeste kriterijum
povezano-sti, odnosno kriterijum integracije. Integracija označava proces povezivanja dva
ili više preduzeća u jedno složeno preduzeće.
Prema ovom kriterijumu razlikujemo:
1. Vertikalno integrisano preduzeće,
2. Horizontalno integrisano preduzeće.
Vertikalno integrisano preduzeće nastaje udruživanjem onih preduzeća čiji su
procesi rada sledljivi, tj. nadovezuju se jedan na drugi. Osnovni smisao ovakvog načina
povezivanja je da se kom-pletira proizvod. Tipični primeri vertikalno integri-sanih preduzeća
su preduzeća mašinogradnje, drvnoindustrijski kompleksi i dr.
Horizontalno integrisano preduzeće nastaje povezivanjem preduzeća u kojima se
obavljaju isti procesi proizvodnje sa ciljem da se kompletira ponuda. Po pravilu ovi sistemi
imaju granski kara-kter. To su veliki tekstilni i poljoprivredni kompleksi, preduzeća
automobilske industriie i dr.
Holding kompanije čine akcionarska društva koja su tehničko i ekonomski nezavisna,
a povezana su u mjeri koja odgovara međusobnim interesima. Na čelu akcionarskih društava
nalazi se holding koji raspolaže sa 51% akcija. Primjer holding kompanije je FIAT iz Italije.
Merdžeri nastaju kada jedno preduzeće apsorbuje ostala. Imovina apsorbovanih
preduzeća prelazi u vlasništvo preduzeća koje je izvršilo apso-rpciju.
Konglomerati nastaju udruživanjem dva ili više preduzeća koja ne moraju da
obavljaju djelatnost iste privredne grane, ne moraju da budu ista po veličini, kapitalu kojim
raspolažu i dr.
Koncerni nastaju udruživanjem preduzeća koja obavljaju poslove koji pripadaju
različitim privrednim granama. Preduzeća koja se udružuju zadržavaju pravnu samostalnost.
Najpoznatiji koncern je MITSUBISHI.
Multinacionalne kompanije su vrlo zastuplje-ne u privredi zemalja EU i SAD.
Poslednjih godina dolazi do ekspanzije nastajanja multinacionalnih kompanija. U literaturi ne
postoji opšta definicija multi-nacionalnionalne kompanije. Multinacionalno preduzeće je ono
preduzeće koje obavlja poslove u najmanje dvije države. Kada se govori o multinacionalnom
preduzeću razlikujemo: (1) interne i (2) eksterne mreže.
3.1. Virtuelna organizacija
25

26. Pojava virtuelnih organizacija kao nove orga-nizacione forme vezana je za razvoj
informacionih tehnologija i prilagođavanje organizacija savreme-nim uslovima i načinima
poslovanja.
Virtuelne organizacije najčešće čine dve ili više organizacija (često sa različitih
geografskih lokacija) koje se javljaju na tržištu kao nova jedinica.
,,Virtuelna organizacija je geografski distribuirana organiza-cija čiji su članovi
vezani zajedničkim interesima ili ciljevima,dok komuniciraju i koordiniraju svoj rad
putem infomacionih tehno-logija" (Ahuja. K.M.. Carlev. M.K. 1998).
Kao i kod svih organizacija, i kod virtuelnih organizacija postoji menadžment i timovi,
radna mesta i zadaci, proizvod. Kancelarija virtuelnih organizacija smještena je na mrežnoj
platformi gdje Ijudi međusobno kontaktiraju. Poslovna strategija predodređuje platformu.
Arhitektura platfome mora biti dovoljno fleksibilna da reaguje fleksibilno na promjene tržišta
i tehnologije.
Karakteristike virtualnih organizacija
Opšti cilj svake kompanije je, jasno, da poveća svoj udio na tržištu i ostvari profit.
Strateški ciljevi organizacija učesnica u virtuclnoj organizaciji su:
• Maksimiziranje fleksibilnosti i adaptivnosti
na promjene u okruženju.
• Dostizanje kntične veličine u skladu sa
tržišnini ograničenjima.
• Optimizacija globalnog lanca snabdjeva-
nja.
Virtuelne organizacije karakterišu i sledeće osobine: (http://www.iwi.unibe.ch)
• prelazi granice,
• geografska disperzija,
• komplementarnost suštinskih nadležnosti,
• udruživanje resursa,
• promjena učesnika,
• jednakost partnera,
• elektronska komunikacija.
Razlikuju se tri grupe karakteristika koje najviše utiču na vrstu virtuelne organizacije
(Martinez, & others, 2001):
• karakteristike tržišta,
• proizvodni proces,
• strateški ciljevi organizacije.
Struktura virtuelnih organizacija
Mogući su sledeći pojavni oblici virtuelnih organizacija:
• trajne virtuelne organizacije,
26

27. • virtuelni timovi,
• virtuelni projekti,
• privremene virtuelne organizacije.
U pojedinim izvorima literature mogu se definisati i sledeći oblici virtuelnih
organizacija:
• partnerstvo,
• licenca,
• strateška alijansa,
• virtuelni Web (IMB i ATT).
Modeli organizacione strukture.
Posebna pažnja je usmjerena na vrste organizacionih struktura proizvodnog i distri-
butivnog podsistema u lancu snabdijevanja, pošto je sa inženjerskog stanovišta najintere-
santniji za proučavanje.
Osnovni modeli organizacione strukture su:
1. funkcionalni i
2. divizioni.
Divizioni model organizacione strukture je primjenljiv u nestabilnim uslovima poslo-
vanja preduzeća čija su osnovna obilježja:
1. okruženje je neizvesno,
2. ciljevi su različiti i promjenljivi,
3. tehnologija je složena i dinamična,
4. veliki je broj aktivnosti koje zahtjevaju
kreativnost i inovaciju i
5. neophodna je primena heurističkih metoda
u procesu odlučivanja.
Izvedeni modeli organizacione strukture su:
• matrični,
• inovativni,
• struktura po strategijskim poslovnim jedinicama -SBU
(Strategic Business Area).
Matrična organizaciona struktura je zasnovana na koncepciji upravljanja projektima.
Ova struktura integriše tradicionalnu funkcionalnu i savremenu divizionu
organizacionu strukturu. Na slici je dat šematski prikaz matrične organizacione strukture.
Osnovne vrste organizacione strukure proizvodnog sistema su :
• serijska,
• asemblerska,
27

28. • zvjezdasta.
U proizvodnom sistemu se nalazi Np podsistema koji su u rednoj vezi: izlaz iz jednog
podsistema je ulaz u drugi.
Tipičan primjer proizvodnog sistema koji ima serijsku strukturu je sistem sa linijskom
proizvodnjom.
Karakteristike linijske proizvodnje su da se procesi rada nadovezuju jedan na drugi, a
to dalje uslovljava da su radna mjesta strogo raspoređena prema tehnološkom postupku.
Vremenski gubici između sukcesivnih postupaka gotovo da ne postoje.
Slika 2.8. Asemblerska struktura proizvodnog sistema
Proizvodni sistem ima Np podsistema čiji se izlazi upućuju na podsistem N0, gde se
obavlja proces montaže. I u ovoj strukturi, generalno, svaki podsistem može da ima svoj izlaz
na tržište. Izlazi iz podsistema su poluproizvodi koji mogu da se tretiraju kao rezervni
dijelovi.
Ovu strukturu karakterišu jedan proizvodni podsistem N0, čiji izlazi idu na Np različitih
podsistema u kojima se transformišu proizvodi iz podsistema N0. Naravno, svaki proizvodni
podsistem može da ima izlaz na tržište. a generalno izlazi proizvodnog sistema upućuju se
kupcima, npr. preko distributivnog sistema. Ovaj tip organizacione strukture karakterističan je
za preduzeća u kojima je zastupljena proizvodnja tekstila.
Posljednja faza u razvoju proizvodnih sistema su CIM (Computer Integrated
Manufacturing). koji integrišu opremu, aktivnosti, konvencionalne i inteligentne komponente
i organizacione jedinice. Struktura CIM sistema je hijerarhijska,
višenivojska i sastoji se od CIM podsistema, CIM modula i CIM segmenata.
Prema CIM konceptu, CIM podsistemi koji grade
strukturu proizvodnog sistema su: planiranje i vremensko usaglašavanje proizvodnje, praćenje
troškova materijala, upravljanje inženjeringom podataka, upravljanje kvalitetom, upravljanje
alatima i priborima, upravljanje zalihama, distribucija, dijagnostika i održavanje, snabdevanje
i prodaja.
Kontrola može da se definiše u širem i užem smislu. U širem smislu, kontrola je
proces poređenja ostvarenog sa očekivanim i preduzimanje mera kako bi se vrednosti
kontrolisanih veličina dovele do granica koje su prethodno određene. U užem smislu, kontrola
se defmiše kao proces utvrđivanja koliko je odstupanje tekućeg od planiranog stanja sistema.
Proces kontrole šematski može da se prikaže na slici
Aktivnosti procesa kontrole se realizuju u četiri faze :
• Izbor indikatora,
• Praćenje izvršenja,
• Poređenje ostvarenih sa željenim
vrednostima indikatora,
• Preduzimanje mjera.
Serija standarda ISO 9000:2000
Serija standarda ISO 9000:2000, koja se zvanično pojavila 15. decembra 2000. godine, a u
maju 2001. godine izašla je zvanična verzija ove serije standarda na srpskom jeziku, obuhvata
28

29. sledeća tri standarda:
ISO 9000:2000, Sistemi menadžmenta kvalitetom - Osnove i rečnik: sadrži rečnik i
koncept na kome se zasniva ova serija standarda. Opisnog je karaktera i sadrži osam
principa menadžmenta kvalitetom.
ISO 9001:2000, Sistemi menadžmenta kvalitetom - Zahtevi: standard u odnosu na koji
ćebiti proveravana i sertifikovana.
ISO 9004:2000, Sistemi menadžmenta kvalitetom - Uputstva za poboljšanje
performansi: nije namenjen za potrebe sertifikovanja ili ugovaranja, već je u vidu uputstva u
cilju stalnog poboljšavanja u organizaciji. Sadrži i program samoocenjivanja.
Koncept totalnog upravljanja kvalitetom (TQM)
•Kreirati konzistentnost ciljeva i unapređenja,
•Usvajanje nove filozofije,
•Smanjiti uticaj inspekcija,
•Prekinuti sa kupovinom na bazi cene kao osnove za odlučivanje,
•Stalno unapređivanje.
•Obezbediti stalnost obučavanja,
•Obezbediti "liderstvo",
•Raditi bez straha/opasnosti,
•Rušiti barijere između sektora,
•Eliminisati slogane, natpise i ciljeve radnika,
a) Eliminisati radne standarde (radne kvote),
b) Eliminisati upravljanje prema kvotnim ciljevima,
12. a) Rušiti barijere medu radnicima,
b) Rušiti barijere između "plavih" i "belih" mantila,
13. Uspostaviti obavezujuće programe obuke i samoproveru za
menadžment,
14. Uključiti sve da rade na procesima transformacije.
3.2. ODLUČIVANJE U POSLOVNIM
SISTEMIMA
Proces odlučivanja
Većina autora smatra da proces donošenja odluke čine četiri osnovne faze, a to su:
• Formulacija problema,
• Kreiranje modela,
• Rješavanje problema,
• Implementacija rešenja.
Metode za rješavanje problema
Rešenje gotovo svakog problema koji egzistira u preduzeću zavisi od više kriterijuma
optimalnosti, simultano. Stoga, ovi problemi mogu da se postave kao zadaci
višekriterijumske optimizacije koji su u literaturi označeni kao MCDM (Multi Criteria
29

30. Decision Making) problemi.
Problemi MCDM se međusobno vrlo razlikuju. Generalno, ovi pro-blemi se
klasifikuju u dvije grupe:
• Višeatributivno donošenje odluka - MADM (Multi Attribute Decision Making),
• Višeciljno donošenje odluka - MODM (Multi Objective Decision Making).
3.3.INFORMACIONI SISTEMI U MENADŽMENTU
Informacioni sistemi mogu se klasifikovati na različite načine. Prema stepenu automatizacije
razlikuju se:
• neautomatizovani informacioni sistemi,
• upravljački informacioni sistemi, koji podržavaju
donošenje rutinskih odluka, uglavnom na nivou
operativnog upravljanja,
• sistemi za podršku odlučivanju, koji podržavaju
donošenje složenih i teških odluka,
• ekspertni sistemi, koji rješavaju probleme
vrhunskih eksperata,
• hibridni sistemi,
• vještačka inteligencija.
Prema vrsti pruženih usluga razlikujemo:
• sisteme za kompjuterske usluge opšte
namjene,
• sisteme za čuvanje i pretraživanje
podataka,
• sisteme za komutaciju podataka,
• sisteme za upravljanje fizičkim
procesima,
• sisteme za kontrolu i upozorenja,
• sisteme za obradu transakcija.
3.3.1. Neautomatizovani informacioni
sistemi
U neautomatizovanim informacionim sistemima primenjuje se ručna ili mehano-
grafska obrada podataka. Osim ručnih i stonih kalkulatora koriste se mehano-grafska
sredstva za izvršavanje specifičnih poslova, kao što su:
• knjiženje,
• fakturisanje,
• izdavanje naloga i sl.
Nosioci podataka su dokumenti. Na njima su podaci upisani tako da se mogu čuvati i
prenositi. Informaciona baza je skladište dokumenata koji se u njoj čuvaju. To mogu biti
kartoteke, biblioteke, skupovi zapisnika, službenih listova itd.
Za neautomatizovanu obradu podataka svojstveno je:
30

31. • da pravila za obradu podataka nisu strogo
definisana već su dobrim dijelom iskustvena,
• da je obrada spora, što dovodi do kašnjenja
informacija,
• da se prave greške koje mogu nastati zbog:
nepridržavanja ili nepostojanja strogih uputstava
za obradu, pogrešno prispelih podataka,
pogrešno upisanih rezultata i pogrešnog
računanja.
Narudžbenica
Narudžbenica se izdaje na osnovu ugovora koji je sklopilo preduzeće sa partne-rom,
ali narudžbenica može da se izda i u slučaju proizvodnje za zalihu. Narudžbenica definiše
vrstu proizvoda, količinu koja je ugovorena sa naručiocem kao i rok isporuke. U jednoj
narudžbenici može biti zastupljeno više proizvoda. Na osnovu naružbenice otvara se radni
nalog.
Radni nalog
Na osnovu ugovora sa potrošačima ili na osnovu naloga prodaje u preduzeću se otvara
radni nalog, odnosno nalog za izradu, koji je osnovni operativni dokument. Sam naziv ovog
dokumenta govori da je to nalog ili naređenje svima koji učestvuju u proizvodnji o početku
proizvodnog procesa. Nijedan proizvodni proces ne smije da se započne bez izdavanja radnog
naloga. Radni nalog sadrži informacije o proizvodu, odnosno dijelu proizvoda, količini
proizvoda (dijelova), roku početka i završetka proizvodnje. U samom radnom nalogu
definisan je nosilac troškova u proizvodnji na čiji račun će se knjižiti rashodi u vezi sa
izvršenjem naloga.
Sastavnica
Sastavnica je prva faza tehnološke razrade radnog naloga. U cilju efikasnijeg
upravljanja radnim nalogom neophodno je sastavnicu tako formirati da se mogu sagledati sve
obaveze koje su preuzete radnim nalogom. Sastavnica je dokument koji se formira na osnovu
konstruktivne dokumentacije i definiše sve komponente (sklopove, podsklopove, dijelove)
koji čine finalni proizvod. Sastavnica sadrži sledeće podatke: nazive svih elemenata, njihove
šifre, količine kao i nivo ugradnje, oznaku crteža ili standarda.
Radionički crtež
Radionički crtež daje prikaz finalnog proizvoda sa svim komponentama i detaljima
vezanim za oblik i dimenzije, tolerancije, vrste obrade, vrste materijala, oznake, potpis
konstruktora, overavača i kontrolora, broj crteža, itd.
Radionički crtež koristi se u tehnološkoj pripremi za razradu tehnološkog postupka, na
radnom mjestu za obradu pojedinih operacija, i u kontroli za provjeru ispravnosti urađenog
prema zahtjevu.
Operaciona lista (tehnološka lista)
Operaciona lista sadrži podatke o opisu operacija, redosljedu operacija, naziv i oznaku
mašine za obradu za svaku operaciju, alate, standardne, specijalne, tehnološko vreme izrade,
normalno vreme izrade, normu materijala za deo, šifru opracione liste.
31

32. Svrha lansiranja operacione liste je formiranje podataka potrebnih za obračun cjene
koštanja. Ova lista omogućava nam da uporedimo planirano i ostvareno kako bismo mogli da
sprovedemo određene korekcije.
Radna lista
Radna lista je dokument koji se ispostavlja za svaku operaciju rada (često se vezuje za
radno mjesto). Radna lista sadrži podatke o materijalu, vrsti rada, vremenu potrebnom za
izvršenje rada i procjeni kategorije rada. Na osnovu ovog dokumenta računovodstvo dobija
podatke o nosiocu troškova i radniku koji je izvršio rad. Sa druge strane radne liste dodaju se
informacije vezane za izvršioce rada. Radna lista može posjedovati i rubrike za upisivanje
podataka tehničke kontrole o kvalitetu izvršenog rada. Ukoliko se radi o većem broju
proizvoda (dijelova), tehnička kontrola treba da upiše broj dobrih i broj loših dijelova i označi
uzrok (radnik ili materijal, itd.).
Trebovanje materijala
Trebovanje, kao i povratnica i preda-jnica materijala, ostvaruje spregu između
proizvodnje i skladišta. Na osnovu trebo-vanja izdaje se odgovarajući materijal, alat, dijelovi
potrebni za izvršenje pro-cesa proizvodnje. Trebovanje sadrži na-ziv, šifru i količinu
materijala, vrednost trebovane količine.
Predajnica
Predajnica se koristi u slučaju predaje gotovih proizvoda, poluproizvoda i dijelova
proizvoda odgovarajućem skladištu. Predajnicom se završava ciklus proizvo-dnje po jednom
radnom nalogu. Predajnica sadrži podatke o nazivu gotovog proizvoda (dela), količini, ovjeri
kontrole, šifri radnog naloga i predajnice.
3.3.2. Upravljački informacioni sistemi koji
podržavaju donošenje rutinskih odluka
Svi informacioni sistemi izvršavaju osno-vne funkcije vezane za: prikupljanje,
čuvanje, obradu i distribuciju podataka.
Projektovanje informacionog sistema svodi se na nalaženje odgovarajućeg modela
realnog sistema. Realni sistem ne opisuje se u potpunosti modelom podataka jer model
podataka prikazuje stanje u jednom trenutku i kako se ono može menjati.
Potrebno je opisati i procese koji mjenjaju stanje sistema i formiraju izlaze iz sistema
na osnovu poznatih ulaza. Procesi su međusobno povezani tokovima podataka, koji
predstavljaju ulaze u pojedine podsisteme i module, odnosno, odgovarajuće izlaze iz
podsistema i modula u okviru jednog informacionog sistema.
Pri izvršavanju procesa vrši se transformacija ulaznih podataka u izlazne, koji
predstavljaju rezultat izvršene obrade. Procesi se opisuju modelom procesa. Opisivanjem
procesa opisuje se funkcionisanje realnog sistema. Cilj je da se uoče i opišu vitalne funkcije
realnog sistema, jer svaka funkcija obuhvata jedan ili više povezanih procesa.
Za projektovanje modela procesa danas se koriste nekoliko metoda. Najčešće se
koriste:
• SSA, metoda strukturne sistemske
analize,
32

33. • BSP (Bussines Svstem Planning),
metoda planiranja poslovnog
sistema,
• SDM (Svstems Design Method),
metoda sistemskog projektovanja.
3.3.3. SISTEM ZA PODRŠKU
ODLUČIVANJA
3.3.3.1. POJAM SISTEMA ZA PODRŠKU ODLUČIVANJA
"Sistemi za podršku odlučivanju su intera-ktivni računarski sistemi za namjerom da
pomognu menadžerima ili donosiocima odluka da identi-fikuju, strukturiraju, i/ili rješe
polustrukturirane i nestrukturirane probleme i da naprave izbor među alternativama"
Informacioni SPO-Sistemi za podršku odluči-vanja (DSS-Decision Support Syste-ms)
vezani su za nastanak i razvoj programskih jezika četvrte genera-cije i generatora aplikacija.
Sistemi za podršku odlučivanju imaju zadatak da pružaju pomoć pri donošenju odluka,
ali sa naglaskom na rješavanju nestrukturiranih ili slabo strukturiranih problema.
Sistemi za podršku odlučivanju pružaju pomoć pri donošenju odluka na svim nivoima
odlučivanja, ali su od posebnog značaja za više nivoe.
Osnovna ideja ovog informacionog siste-ma je da korisnik u interakciji sa izlaznim
info-rmacijama iz informacionog sistema donosi odluke.
SPO se definiše kao sistem koji donosi-ocu odluke omogućuje kombinaciju ličnog
pro-suđivanja sa računarskim izlazima u aktivnom korisničkom interfejsu sa mašinom,
pružajući korisne informacije za proces odlučivanja.
Prva međunarodna SPO konferencija održana je 1981. godine ( Ostin, Teksas ) i
okupila je oko 300 proizvođača, istraživača i korisnika SPO.
Sva istraživanja se svode uglavnom na to da je SPO interaktivni kompjuterski bazirani
si-stem koji pomaže donosiocima odluke da kori-ste podatke i modele pri rješavanju
nestruktu-ralnih problema.
KAKO POČINJE SVAKO ODLUČIVANJE ?
Svako odlučivanje počinje uočavanjem proble-ma. Problem se smatra svaka situacija u
kojoj se neko sadašnje ili dato stanje treba promijeniti, jer onako kakvo jeste zbog nečeg ne
zadovoljava.
Odlučivanje predstavlja izbor jedne ili više alternativa koja će obezbjediti postizanje
cilja.
Potrebno je uočiti dvije kritične situacije koje prethode odlučivanju, a to su:
• nastajanje problema i
• uočavanje problema.
SPO treba da obezbjedi menadžmentu vremenski odgovarajuću informaciju koja će
biti tačna, relevantna i kompetentna.
SPO se može definisati kao informacioni sistem koji ispunjava potrebe strateškog
odlu-čivanja.
Zbog toga je najcjelishodnija izgradnja distributivnih SPO sa pristupom svim
33

34. potrebnim informacionim resursima.
SPO se koristi za slabo struktuirane pro-bleme. Osnovni razlog zbog kojeg se oni
prete-žno koriste na višim nivoima odlučivanja, jeste taj, što su niži nivoi odlučivanja suočeni
sa bo-lje struktuiranim problemima, pa su u prilici da koriste egzaktne,kvantitativne metode,
koje su jednostavnije za primjenu i daju jednoznačne rezultate.
Svrha SPO je da podrži a ne da zamijeni donosioca odluka. Kako je SPO namjenjen
odlučivanju, on pokušava da integriše mena-džment i tradicionalne funkcije obrade podata-ka.
Znači, SPO sadrži algoritme logičkih i raci-onalnih procesa putem kojih klasifikuje,
upore-đuje i formira informacije za odlučivanje.
3.3.3.2. STRUKTURA SISTEMA ZA PODRŠKU
ODLUČIVANJA
Današnji sistemi za podršku odlučivanju osavre-menjeni su za niz karakteristika u
odnosu na njihovu prethodnu generaciju. Razlike je moguće uočiti pore-đenjem njihovih
struktura.
Komponente sistema za podršku odluči-vanju su:
• podsistem za upravljanje podacima,
• podsistem za upravljanje modelima,
• podsistema za upravljanje znanjima,
• podsistem - korisnički interfejs,
• korisnik
Podsistem za upravljanje podacima
Ovaj podsistem sastoji se iz sledećih elemenata:
• baze podataka sistema za podršku
odlučivanju,
• sistema za upravljanje podacima,
• direktorijuma sa podacima,
• upita.
Sistem za upravljanje bazom podataka (Data-base Management Svstem - DBMS)
prvenstveno služi za kreiranje, pristupanje i ažuriranje baze po-dataka. Sistem za upravljanje
bazom podataka posjeduje sposobnosti da ekstrahuje podatke, ažurira zapise u bazi podataka,
povezuje podatke iz različitih izvora, izdvaja neohodne podatke za fo-rmiranje upita ili
izvještaja, obezbjeđuje sigurnost podataka, izvodi kompleksne zadatke manipulacije podataka
za potrebe formiranja različitih upita, prati podatke koji se koriste od strane SPO i upravlja
podacima preko rječnika podataka (Turban, Aro-nson, 1998).
34

35. Podsistem za upravljanje znanjem
Sistemi za podršku odlučivanju koji posjeduju podsistem za upravljanje znanjem
nazivaju se inteligentni sistemi za podršku odlučivanju (Intelli-gent Decision Support Svstems
- IDSS), sistemi zanovani na znanju (Knowledge-based DSS) ili jednostavno kombinacija
SPO/ES. Glavna karakteristika koja izdvaja ovaj podsistem od ostalih je
postojanje baze znanja, što omogućava pružanje korisniku ekspertize o posta-vljenom
problemu. Baza znanja je predstavljala sinonim za ekspertne sisteme.
Podsistem - korisnički interfejs
Podsistem - korisnički interfejs sastoji se iz sledećih komponenata:
• sistem za upravljanje korisničkim interfejsom,
• jedinice za prevođenje na prirodan jezik,
• terminala,
• printera, plotera i sl.
Podsistem - korisnički interfejs pokriva sve aspekte komunikacije između korisnika i
sistema za podršku menadžmentu.
Podsistem - korisnički interfejs ima jako veliki značaj kako za korisnike sistema tako i
za projektante informa-cionih sistema. Od kvaliteta korisničkog interfejsa zavisi mogućnost
upotrebe i prihvatljivost sistema od strane korisnika.
Pojedini autori smatraju da je razvitak hardverske tehnologije omogućio
komforniji rad i uslovio je pravu eksploziju u razvoju softverske tehnologije, naročito na
novijim verzijama Windows platforme, a to je predsta-vljalo i otvaranje novog prostora za
napredne sisteme za podršku odlučivanju.
Prednosti i nedostaci sistema za podršku odlučivanju
Prednosti primjene SPO u poslovnim preduzećima (na osnovu rezultata istraživanja Udo
Guimaraesa iz 1994. g. u preduzećima) su:
• postizanje većeg kvaliteta odluke,
• poboljašanje komunikacije,
• smanjenje troškova,
• povećana produktivnost,
• ušteda vremena,
• poboljšano zadovoljstvo potrošača i zaposlenih.
Ograničenja sistema za podršku odlučivanju su:
• Neke urođene ljudske vještine i talenti se ne mogu
ugraditi u današnje SPO (misli se na fazu projektovanja
SPO),
• SPO je ograničen na znanje koje posjeduje. Ograničene
su sposobnosti SPO da stekne nova znanja,
• SPO je ograničen vrstama obrade znanja koju njegov
35

36. softver može da izvrši,
• Mogućnosti SPO su ograničene mogućnostima
kompjutera (hardvera i operativnog sistema) koji se
koriste,
• Jezik kojim korisnici treba da saopšte svoje
zahtjeve ograničava broj korisnika na one koji
prihvataju ovakav način izražavanja. Način
prezentacije takođe ograničava broj korisnika,
• SPO mogu biti napravljeni za prilično usku i
specifičnu oblast primjene. Moguće je da se
zahtjeva više SPO u rješavanju različitih zadataka
u toku rada. Tada se postavlja pitanje ko treba da
koordinira rad nekoliko SPO.
Princip rada, osobine rada SPO-a i karakteristike implementacije
Barrett i Castore (1989) dali su prikaz strukture sistema za podršku odlučivanju i pri
tom opisali princip rada korisnika sa SPO-om.
Proces započinje korisnikovom dilemom. Korisnik definiše problem, u čemu mu SPO
može pružiti pomoć kroz snimanje, praćenje i prikupljanje po-dataka iz spoljašnjih i
unutrašnjih izvora podataka, na osno-vu čega se stiče uvid o nastanku i karakteru problema.
Po završetku formulacije problema SPO vrši obradu podataka koristeći se pri tom
bazom podataka i/ili bazom znanja. Po izvršenoj obradi problema SPO nudi korisniku
raspoloživi niz alternativa.
Ekspertni sistemi (Expert Systems - ES)
Pojavom ekspertnih sistema, znatno je olakšan rad na onim mjestima odlučivanja gde
se donose veoma složene ili veoma značajne odluke, tj. svuda gde se ne smije dozvoliti
donošenje pogrešne odluke iz razloga nemogućnosti saniranja posljedica.
Ekspertni sistemi djeluju poput tima eksperata iz određene oblasti sa tom razlikom što
trajno čuvaju podatke uz svakodnevno proširivanje svoje baze znanja.
„Ekspertni sistem je računarski program koji djeluje kao ljudski ekspert u dobro
defini-sanom specifičnom zadatku, na bazi znanja“.
36

37. „Ekspertni sistemi su programski sistemi koji sadrže ljudsko znanje i koriste ga u
rješavanju proble-ma iz oblasti veštačke inteligencije. Ekspertni sistemi koriste mehanizam
koji omogućava lako programira-nje problema, kao npr. simuliranje ljudskog znanja, za koje
je smatrano da ga nije moguće implementirati. Upravo u lakoći simulacije ljudskog
znanja treba tražiti odgovor uspjeha ekspertnog sistema“.
„Ekspertni sistem je modeliranje, unutar računara, ekspertskog znanja, tako da rezultu-
jući sistem može ponuditi inteligentan savjet ili donijeti inteligentne odluke".
Prvi počeci razvoja sistema zasnovanih na zna-nju koji su prethodili ekspertnim
sistemima javljaju se polovinom 60-tih godina. Razvoj ekspertnih sistema zavisi od razvoja
informacionih tehnoligija, tj. od pe-rformansi kompjutera. Vrlo brzo (krajem 60-tih godina)
kompjuteri su postali ograničavajući faktor, pa su uslijedile neminovne promjene na polju
usavršavanja kompjutera, što je izazvalo novi uspon u razvoju oblasti veštačke inteligencije.
Ipak, tek tokom 80-tih godina ekspertni sistemi su doživeli široku upotrebu na
komercijalnom tržištu.
Podjele ekspertnih sistema
Jedna od uopštenih podjela ekspertnih sistema sugeriše na postojanje dvije grupe
ekspertnih siste-ma (Stojiljković, 1995):
• Ekspertni sistemi koji analiziraju neki problem i
• Ekspertni sistemi koji vrše sintezu u procesu rješavanja problema.
Podjelu ekspertnih sistema možemo izvršiti i prema drugim kriterijumima.
Jedna od uobičajenih podela odnosi se na vrstu informacija koje ekspertni sistemi
pružaju
(Stoiljković, Milosavljević, 1995):
• Samostalne - u stanju su da samostalno izvedu proces donošenja odluke i planiranja
budućih pravaca akcije, a korisnika izveštavaju o primjenjenim postupcima i razlozima za
usvajanje određene procedure.
• Konsultantske - pružaju razne konsultantske usluge u smislu da pomažu korisniku na
taj način kako bi i pravi ekspert pružio svoje mišljenje. Ova grupa ekspertnih sistema koncipi-
rana je tako da se njima koriste eksperti kojima su potrebna dodatna mišljenja za rješavanje
kompleksnih problema (stvara se atmosfera poput formiranja tima eksperata).
• Savjetničke - mogu koristiti i eksperti ali i oni ostali korisnici kojima je potreban
savjet u odgovarajućim situacijama.
• Sistemi za ispitivanje šta bi bilo ako... - ova grupa ekspertnih sistema omogućava
razmatranje određenih situacija u kojima je potrebno predvidjeti efekte primjene alternativnih
akcija.
Turban i Aronson (1998) iznose da postoje sledeće vrste ekspertnih sistema:
• Ekspertni sistemi zasnovani na znanju (Expert Svstems Versus Knovvledge-based Svstems,
37

38. Knowledge-based Expert Svstems),
• Ekspertni sistemi zasnovani na pravilima,
• Ekspertni sistemi zasnovani na okvirima (Frame-based Expert Svstems),
• Hibridni sistemi,
• Ekspertni sistemi zasnovani na modelima (Model-based Svstems),
• Ekspertni sistemi spremni za rad (Ready-made, Off-the-shelf Svstems),
• Ekspertni sistemi koji rade u realnom vremenu (Real-time Expert Svstems).
Zadaci koje ekspertni sistemi uspješno rješavaju su:
• Evidentiranje i interpretacija podataka kojim se opisuju različite situacije ili stanja sistema,
• Dijagnostika i servisiranje,
• Planiranje, predviđanje i prognoziranje (posledica odluka i sl.),
• Dizajn (razvoj konfiguracije objekata uz poštovanje zadatih ograničenja),
• Mjerenje (interpretacija rezultata merenja),
• Otkrivanje kvarova u složenim tehničkim sistemima,
• Analiza i konsultacije (u oblastima: osiguranja, kreditiranja, finansiranja, investicione i
poreske politike, marketinga i ana-lize tržišta, uvođenje novih tehnologija itd.),
• Kontrola (upravljanje ponašanjem sistema) i sl.
Model jednostavnog ekspertnog si-stema sastoji se samo od četiri dijela (Doukidis,
1991).
Oni su:
• baza znanja,
• "mehanizam" za zaključivanje,
• korisnički interfejs i
• radna memorija .
Znanje eksperta se čuva u nizu fajlova nazva-nih baza znanja. Najčešće je znanje
predstavljeno pomoću ,,if ... then" pravila.
„Mehnizam" za zaključivanje koristi bazu znanja kako bi se obezbjedila nova
informacija. „Mehanizam" za zaključivanje koristi neke forme logičke dedukcije da bi se
obezbedili odgovori. Preko korisničkog interfejsa omogućava se komunikacija između
ekspertnog sistema i korisnika.
Radna memorija sadrži detalje o stanju znanja sistema u određenom trenutku.
Primjer rada je sledeći:
Korisnik zove ekspertni sistem preko korisni-čkog interfejsa.
38

39. Ekspertni sistem uz pomoć „mehanizma" za zaključivanje upravlja pravilima u bazi
znanja. Ukoliko su sistemu potrebne dodatne informa-cije, on će pitati korisnika (preko
interfejsa), a zatim sačuvati te informacije u radnoj memoriji. Svaki nov podatak koji se
pojavi kao izlaz „mehanizma" za zaključivanje takođe se čuva u radnoj memoriji.
Ovaj proces se nastavlja sve dok sistem ne obezbjedi korisniku sve odgovore na
njegova pitanja ili dok se ne iskoriste sva pravila.
Proces funkcionisanja ekspertnih sistema može se raščlaniti na sledećih pet
komponenata (Roth, 1992):
• Akvizicija (sticanje) znanja - predstavlja jedan od najznačajnijih zadataka za ekspertni
sistem dijaloga sa korisnikom sistem mora primiti i sintaktički - formalno jer putem ispravne
ali i semantički adekvatne raznovrsne informacije. Od akvizicije znanja zavisiće memorisanje
znanja i samim tim i kvalitet rada ekspertnog sistema.
• Reprezentacija (memorisanje) znanja - vrši se dugotrajnim procesom memorisanja
programskih modula sastavljenih od činjenica i pravila i načina za rješavanje problema
(mehanizmi zaključivanja), za određenu oblast.
• Obrada znanja (rešavanje problema) - u stvari predstavlja izvršavanje programa radi
dobijanja rješenja sa odgovarajućim pratećim objašnjenjima putem logičkog procesa za
rješavanje problema.
Ovaj zadatak podrazumjeva automatsko vrednovanje činjenica i pravila prema prethodno
datoj logici zaključivanja pomoću traženja i upoređivanja, a zatim dobijanje rezultata u obliku
novih podataka ili pravila do krajnjeg algoritma za rješavanje problema.
• Komponente za objašnjenje (predstavljanje znanja) - omogućavaju pregled unutrašnjih
međuzavisnosti, aktivnih i neaktivnih pravila za rješavanje problema i pružaju razumjeva-nje
zaključka koji je dao ekspertni sistem. Tako predstavljene činjenice koje je koristio ekspertni
sistem u procesu donošenja odluke služe korisniku da uvidi koje su bile polazne osnove
ekspertnog sistema da se opredjeli za neku odluku, ali neki podatak može da se pokaže kao
netačan ili besmislen pa se proces zaključivanja ekspertnog sistema sa novim ispravnim
informacijama može uputiti na ponovno razmatranje. Takođe, posjedovanje komponente za
objašnjavanje kod ekspertnih sistema omogućuje korisniku sticanje novih znanja.
• Interfejs (jedinica za dijalog) - omogućuje komunikaciju korisnika sa ekspertnim
sistemom putem tastature i ekrana, ali moguće su i ostale varijante direktne komunikacije
ekspertnog sistema sa okolinom npr. putem slike, tona, mjernih signala itd.
Predstavljanje znanja i mehanizmi zaključivanja
Nakon komplikovanog procesa prenoše-nja znanja eksperata „na papir" i logičkog
puta povezivanja pojedinih činjenica postavlja se pitanje kako to znanje uobličiti u formu koja
će biti funkcionalna za rad ekspertnog sistema. Jedan od načina za prevazilaženje ovog
problema moguć je korišćenjem produkcionih pravila.
Produkciona pravila mogu imati više stanja i više akcija. Npr. produkciona pra-vila
mogu od korisnika zahtjevati akciju u smislu da korisnik odgovori na dodatna pitanja sistema
radi ponovnog pretraživa-nja baze znanja.
Ekspertni sistem može imati više stotina produkcionih pravila, što usložnja-va proces
39

40. projektovanja logičkog povezi-vanja ovih pravila u bazi znanja.
Kontrolna struktura određuje koje će pravilo biti sledeće upotrebljeno. Kontrolna struktura
često poziva „ma-šinu za zaključivanje". Na bazi info-rmacija koje dobije od korisnika (na
pitanja koje je postavio ekspertni sistem), „mašina za zaključivanje" vrši selekciju i testiranje
pojedinih pravila i u bazi znanja traži odgova-rajući savjet ili odluku.
Uvođenje ekspertnog sistema u rad
Uveđenje ekspertnog sistema u rad predstavlja poslje-dnju fazu u procesu razvoja
ekspertnog sistema, a ova faza podrazumjeva testiranje i implementaciju ekspertnog sistema.
Tokom testiranja ekspertnog sistema ispituje se i provje-rava logičko zaključivanje,
provjeravaju rezultati testiranja, otklanjaju uočene nepravilnosti, a zatim se vrši ponovno testi-
ranje sve dok se ne postigne zadovoljavajući kvalitet rada ekspertnog sistema. U okviru
implementacije ekspertnog siste-ma uključuju se svi faktori bitni za radno okruženje počev od
usklađivanja hardverskih zahtjeva ekspertnog sistema za njegovo optimalno funkcionisanje pa
sve do obuke kadrova za rad sa ekspertnim sistemom, pri čemu se ne misli samo na korišćenje
ekspertnog sistema već i na njegovo održavanje u smislu stalnog ažuriranja baze znanja.
HIBRIDNI SISTEMI (Hibrid Systems-HS)
Ovi sistemi nastaju integracijom dva ili više kompjuterskih informacionih sistema.
Postoji više klasa HS ali osnovna je integracija sistema za podršku odlučivanju i
ES.
Moguće su sljedeće varijante hibridnih ekspertnih sistema:
• Kompletno preklopljeni - sistem ima dualnu prirodu; zasnovan je i na znanju i na
neuronskoj mreži. Pomoću uređaja za konverziju sistem može da se prikaže ili kao ES ili kao
neuronska mreža.
• Parcijalno preklopljeni - sistem posjeduje osobine i ES i neuronske mreže ali ova dva
sistema komuniciraju preko kompjuterske memorije.
• Paralelni - ES i neuronska mreža rade zajedno, paralelno i komuniciraju preko ulaznih i
izlaznih uređaja.
• Sekvencijalni - gde je izlaz iz jednog od komponentnih sistema.
• Povezani ili ugrađeni - ES je ugrađen u neuronsku mrežu ili ona u ES (tzv. gost i
domaćin).
Integracija ekspertnih sistema i sistema za podršku odlučivanju može se izvesti na dva
osnovna načina i to:
1. Ekspertni sistem integrisan kao SPO komponenta gde je moguće identifikovati pet
različitih slučajeva:
• Ekspertni sistem kao inteligentna komponenta uz bazu podataka u SPO,
• Ekspertni sistem kao inteligentna komponenta uz bazu modela u njeno upravljanje u SPO,
• Ekspertni sistem kao komponenta u SPO a sa namjenom da poboljša karakteristike
40

41. korisničkog interfejsa,
• Ekspertni sistem kao komponenta za pomoć u izgradnji SPO,
• Ekspertni sistem kao komponenta u SPO koja pruža korisniku razne konsultativne usluge.
2. Ekspertni sistem kao posebna kompo-nenta SPO - gde je, takođe, moguće
definisati podvarijante:
• Ulaz u ekspertni sistem je izlaz iz SPO,
• Ulaz u SPO je izlaz iz ES.
Kao ulaz sistem ima bazu podataka, bazu znanja i bazu modela. EIS komponenta se
koristi za filtriranje podataka, stavljanje filtriranih podataka u centar posmatranja i
povezivanje sa ostalim dijelovi-ma organizacije koji su povezani sa datim proble-mom.
Ekspertni sistem je neophodan donosiocu odlu-ke u smislu da mu pruži podršku tokom
modeliranja u upravljanja bazom modela, podataka i znanja, kao uvod za EIS i SPO analizu i
procjenjivanje.
Izlazi iz modela globalne integracije su izvje-štaji, prognoze, savjeti, i sl. Povratna
sprega ili veza je neophodna radi obezbjeđivanja dodatnih informacija, znanja ili modela koji
se mogu ponovo upotrebiti u budućnosti.
SKLADIŠTE PODATAKA (DATA WAREHOUSE - DW)
Bili Inmon (koga često nazivaju „ocem skladišta podataka") 1993. godine definisao je
skladište podataka na sledeći način (Inmon, 1993):
Skladište podataka (data warehouse - DW) je:
• subjektno orijentisana,
• integrisana,
• nevolatilna,
• vremenski promjenljiva kolekcija podataka za
podršku menadžerskom procesu odlučivanja.
Data warehouse ili skladište podataka je baza podataka sa posebnom strukturom
podataka, proje-ktovanom tako da se relativno brzo i jednostavno mogu izvoditi složeni upiti
nad velikom količinom podataka (IN2, 2002).
Osobina DW-a da pruža brz pregled i analizu velike količine poslovnih podataka koji
se kasnije uglavnom koriste za ocjenu postignutih rezultata, pri planiranju i odlučivanju, čini
ih pogodnim za integra-ciju u sistemima za podršku odlučivanju ili osno-vnom za izgradnju
sistema poslovne inteligencije (BI - Bussiness Inteligence)
41

42. Skladište podataka obavlja na-jmanje tri različite aplikacije (Arbor Softvvare, 1996):
• osnovne radne aplikacije,
• aplikacije za upite i izvještaje,
• aplikacije za analizu i planiranje.
Osnovne radne aplikacije - odnose se na tabele i statističke pakete, grafičke alate koji
su korisni za upravljanje i predstavljanje podataka na individualnom PC-ju. Razvijeni u
samostalnom okruženju ovi alati koriste aplikacije koje mogu da obraduju samo manju
količinu podataka iz skladišta podataka.
Aplikacije za upite i raporte - obrađuju podatke pomoću jednostavnih radnih upita i
generisanje osnovnih raporta. Ovi raporti sadrže istorijske podatke, ali ne zadovoljavaju
potrebe preduzeća za iscrpnim (dubljim) analizama.
Aplikacije za analizu i planiranje - zadovoljavaju suštinske poslovne potrebe kao što
su predviđanje, analiza proizvodnih linija, finansijska konsolidacija, profitabilnost,
proizvodne mix-analize - aplikacije koje koriste postojeće podatke, željene (projektovane -
koriste se za upoređivanje odstupanja ostvarenog od željenog stanja) ili tačno izdvojene
podatke neophodne za određenu analizu.
Skladište podataka za razliku od drugih vrsta informacionih sistema posjeduje osobine
objedinjavanja različitih podataka koji mogu poticati iz različitih proizvodno-informacionih
sistema realizovanih na različitim platforma-ma, može se relativno brzo otkriti promjena u
izvornom sistemu, ima iterativni karakter izgra-dnje modela podataka, može se detektovati
greška u proizvodnom sistemu, dugotrajnije čuva podatke u odnosu na klasične proizvo-dno-
informacione sisteme (najčešće 5-10 godina; IN2, 2002).
Proizvodno-informacioni sistem preduzeća najčešće je sastavljen iz više podsistema,
fizički odvojenih ili na različitim platformama (neintegralni informacioni sistem).
Skladište podataka vrši funkciju objedinjavanja podataka iz svih raspoloživih izvora i
ovo je upravo jedan od najtežih zadataka prilikom izgradnje skladi-šta podataka.
Direktan ručni unos podataka u skladište podataka nije dozvoljen, jer se podaci u
skladište podataka unose preko proizvodno-informacionog sistema (što i jeste osnovna
namena proizvodno-informacionog sistema).
Unos podataka u skladište podataka obavlja se automatski i periodično.
Unosi se velika količina podataka npr. dnevno na kraju radnog dana vrši se
prikupljanje i objedinjavanje podataka iz svih raspoloživnih izvora. Ovaj proces obavlja
42

43. program, a njegova dinamika pokretanja zavisi od naše potrebe u pogledu ažurnosti
podataka.
VJEŠTAČKA INTELIGENCIJA
Meyer kaže da je vještačka inteligencija (VI) rezultat važećih znanja koja potiču iz
različitih naučnih oblasti i koja su transformisana u oblik koji omogućava rješavanje
problema. Transformacija se vrši pomoću različitih tehnologija VI.
Mnogi autori smatraju da ne postoji jasna definicija VI. Ona je različita u odnosu na
druge kompjuterske nauke i ne može se definisati kao jasan skup tehnologija. Pitanje je kada i
kako da koristimo tehnike VI u rješavanju problema.
Prema Meyeru dijelovi vještačke inteligencije su:
Učenje – glavna sposobnost inteligentnih sistema. To je upravljanje faktorima koji utiču na
rješavanje postavljenog problema.
Znanje i inteligencija su vrlo često razmatrani kao sinonimi. Inteligencija i znanje su
prikazivani kao rezultat sticanja, memorisanja, dobijanja, kombinacije, komparacije i
korišćenja informacija u novom kontekstu: apstrakcija, predstavljanje i modeliranje.
Mehanizam učenja može da se predstavi kroz algoritam procesa učenja. Ovde treba
napomenuti da postoje dva dela procesa učenja: heurističko i logičko. Proces učenja se sastoji
iz: prikupljanja ulaznih podataka iz okruženja, indukcije, dedukcije i analize informacija.
Modeliranje simbolima – VI omogućava rješavanje problema koji ne mogu da se riješe na
klasičan način, primjenom klasične metodologije. U VI se koriste simboli, umjesto
algoritama, pomoću kojih se predstavljaju realni predmeti, njihove karakteristike i relacije
koje postoje.
Heuristika – VI koristi pravila heuristike koja olakšavaju pretraživanje i pronalaženje
rješenja. Heuristika je plod intuicije i iskustva. Primjena heurističkih metoda je prema
Guberiniću i dr. (1970) usmjerena u dva pravca: (1) na rešavanje složenih zadataka koji se
mogu predstaviti u kvantitativnom obliku ali su toliko složeni da njihovo rješenje nije moguće
naći pomoću strogih analitičkih tehnika i (2) na probleme koji se ne mogu predstaviti
matematičkim modelom jer su promenljive u modelu kvantita-tivne prirode. Drugim rjecima,
cilj heurističkih metoda je da omoguće nalaženje prihvatljivih rešenja složenih problema koji
ne mogu da se reše pomoću klasičnih metoda.
Rješavanje problema – ovaj pojam označava razumijevanje događaja i transformaciju znanja
u odgovarajuće akcije.
Rešavanje problema može da se ostvari na dva načina:
Primenom heurističkih metoda (rešavanje problema sa aspekta upravljanja podacima),
Primenom analitičkih metoda (rešavanje problema sa aspekta upravljanja modelima).
Integracija – VI treba da omogući realnu informacionu integraciju: raspoloživost informacija
i znanja unutar poslovnog sistema.
Tehnike i jezici vještačke inteligencije – tehnike VI su: tehnologija školske table,
klijent/server, kreativno razmišljanje, inteligentna sredstva, robotika, modeliranje i simulacija
itd.
Jezici koji se koriste za programiranje su: LISP, PROLOG, C++, LOGO i sl.
INFORMACIONI SISTEMI U DRŽAVNOJ UPRAVI
43

44. Razvoj informacionih sistema za potrebe državne uprave je veoma složen i dugotrajan
posao. Takav informacioni sistem mora da bude u stanju da daje pojedinačne podatke o
građanima, prostoru, imovini i pravima, kao i osnovne podatke po određenim obilježjima.
On mora omogućiti povezivanje svih područja određene države uz uslov očuvanja
njihove samostalnosti. Svako državno područje u okviru informacionog sistema, treba da
predstavlja podsistem, sa mogućnošću međusobnog komunici-ranja i razmjene podataka.
Informacioni sistem sa bazama ili bankom podataka mora da osigura sljedeće osnovne
funkcije:
- da održava u stanju ažurnosti cjelinu organi-zacijski i strukturalno povezanih
osnovnih podataka,
- da daje ažurne, potpune, tačne i relevantne informacije koje se uzajamno dopunjuju,
- da bude fleksibilan i da se lako može prilago-diti novim potrebama i zahtjevima,
- da je sposoban da zadovolji normalne sta-ndardne zahtjeve i da može da odgovori na
svaki nenormalan upit odgovarajućom porukom ili suge-stijom.
ELEKTRONSKO POSLOVANJE
Elektronsko poslovanje (e-business) je transformacija ključnih poslovnih procesa,
upotre-bom Interneta i elektronskih informacionih tehno-logija, radi automatizacije poslovnih
transakcija i tokova poslovanja.
Elektronska trgovina (e-commerce) je termin koji se odnosi samo na neke načine
elektronskog poslovanja. Nekada se odnosila na obavljanje on-line transakcija sa kupcima a
danas obuhvata sve transakcije sa kupcima, dobavljačima i partnerima. Može se reći da je
skup tehnologija i procedura koje automatizuju poslovne transakcije putem elektronskih
sredstava.
Prednosti elektronske trgovine za preduzeća su:
• prodavac može da sretne veliki broj kupaca bilo gdje na zemaljskoj kugli,
• kompanije mogu da koriste servise drugih kompanija vrlo brzo,
• marketinški distribucioni kanali se drastično smanjuju ili eliminišu,
• e-commerce smanjuje troškove stvaranja, obrade, distribucije i skladištenja informacija na
papiru za 90%,
• servisi i veze sa kupcima su olakšani.
Prednosti za korisnike:
• kupcima se obezbjeđuju jeftiniji proizvodi i usluge,
• kupci imaju više izbora,
• kupci mogu 24 časa dnevno obavljati kupovinu, gde god da se nalaze,
• kupci mogu da dobiju značajne informacije u trenutku,
• e-commerce omogućava kupcima da prilagode proizvode i usluge.
Modeli elektronskog poslovanja
B2B (Business to Business) - trgovina između firmi preko Interneta. Koristi se za transakcije
robe i novca, posredovanje u lancima nabavke, raspisivanje on-line tendera.
44