kamu politikalari atolyesi-4 doc.dr.oguz karadeniz'in borclar kanunu degisikliginin sonuclari uzerine sunumu

1. Yeni Borçlar Kanunu Çerçevesinde Türkiye’de Ev
Eksenli Çalışan Kadınların İş ve Sosyal Güvenlik
Kanunları Karşısındaki Durumu ve Sosyal Hakları
Oğuz KARADENİZ
Pamukkale Üniversitesi
Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü

2. Ev Eksenli Çalışma Kavramı
İş sözleşmesi ile çalışanlar
Aracı ile iş alan ve çalışanlar
Kendi adı ve hesabına çalışanlar

3. Yeni Borçlar Kanunu Ne Getiriyor ?
Tasarının 460 ıncı maddesiyle başlayan Üçüncü
Ayırımında, “Evde Hizmet Sözleşmesi” düzenlenmiştir.
818 sayılı Borçlar Kanununda bu sözleşmeye yer
verilmemekle birlikte, uygulamada sıkça karşılaşılan ve
kaynak İsviçre Borçlar Kanununun 351 ilâ 355 inci
maddelerinde düzenlenen bu sözleşmenin, hizmet
sözleşmesinin özel bir türü olarak Tasarıda düzenlenmesi
yararlı görülmüştür.

4. Yeni Borçlar Kanunu Ne Getiriyor ?
“Evde hizmet sözleşmesi, işverenin verdiği işi,
işçinin kendi evinde veya belirleyeceği başka bir
yerde, bizzat veya aile bireyleriyle birlikte bir ücret
karşılığında görmeyi üstlendiği sözleşmedir.”
Maddeye göre, evde hizmet sözleşmesinde işçi, meselâ bir
mağazaya, kendi evinde bizzat veya aile bireyleriyle
birlikte çeyiz, yatak örtüleri, giysiler dikip vermeyi,
kendisine teslim edilen ürünleri paketlemeyi üstlenebilir.
Maddenin düzenlenmesinde, kaynak İsviçre Borçlar
Kanununun 351 inci maddesi göz önünde tutulmuştur.

5. Çalışma Koşullarının İşçiye Bildirilmesi
1. İşçi tarafından sağlanacak malzeme,
2. Bu malzemenin sağlanması için kendisine yapılacak
ödeme miktarı,
3. İş için ödeyeceği ücret.
işverenin malzeme bedeli ve iş ücretini yazıyla bildirmediği
durumlarda, ödenecek bedel ve ücretin bu işlerde
uygulanan alışılmış bedel ve ücret olacağı kabul edilmiştir.
Maddenin düzenlenmesinde, kaynak İsviçre Borçlar
Kanununun 351a maddesi göz önünde tutulmuştur.

6. İşçinin Özel Borçları
İş Görme Borcu:
İşçi, işe zamanında başlamak, işi kararlaştırılan
zamanda bitirmek ve çalışmanın sonucunu işverene
teslim etmekle yükümlüdür.
İş, işçinin kusuruyla ayıplı olarak görülmüşse işçi,
giderilmesi mümkün olan ayıpları, masrafı kendisine ait
olmak üzere gidermek zorundadır.

7. İşçinin Özel Borçları
Malzeme İş ve Araçları
Malzeme ve iş araçları işveren tarafından sağlanmışsa, işçi bunları gereken özeni
göstererek kullanmak, bundan dolayı hesap vermek, ayrıca kalan malzeme ile iş
araçlarını da işverene teslim etmekle yükümlüdür.
İşçi işi görürken, kendisine teslim edilen malzemenin veya iş araçlarının bozuk
olduğunu belirlerse, durumu hemen işverene bildirir ve işe devam etmeden önce,
onun talimatını bekler.
İşçi, kendisine teslim edilen malzeme veya iş araçlarını kendi kusuruyla
kullanılmaz hâle getirirse, işverene karşı onun kullanılmaz hâle geldiği gündeki
rayiç bedeli kadar sorumludur.

8. İşverenin Özel Borçları
Ürünün Kabulü
İşveren, işçinin üreterek teslim ettiği ürünü inceler;
varsa bulduğu ayıpları teslimden başlayarak bir hafta
içinde işçiye bildirir. Süresinde bildirim yapılmamışsa,
ürün mevcut durumuyla kabul edilmiş sayılır.

9. İşverenin Özel Borçları
Ücret
Yapılan işin ücreti, işçi, işveren tarafından aralıksız
olarak çalıştırıldığı takdirde, onbeş günde bir veya
işçinin rızasıyla ayda bir; aralıklı olarak çalıştırıldığı
takdirde, ürünün her tesliminde ödenir. Her ücret
ödenmesinde işçiye, bir hesap özeti verilir. Hesap
özetinde, varsa kesintilerin miktarı ve sebebi de
gösterilir.

10. Çalışmanın Engellenmesi Halinde
İşçiyi aralıksız biçimde çalıştıran işveren, ürünü
kabulde temerrüde düştüğü veya işçinin kişiliğinden
kaynaklanan sebeplerle ve kusuru olmaksızın çalışma
engellendiği takdirde, hizmet ediminin engellenmesi
durumundaki ücret ödenmesine ilişkin hükümler
gereğince, ona ücretini ödemekle yükümlüdür. Diğer
durumlarda işveren, bu hükümlere göre ücret
ödemekle yükümlü değildir.

11. Sözleşmenin Sona Ermesi
İşçiye deneme amacıyla bir iş verilmişse, aksi
kararlaştırılmadıkça, sözleşme deneme süresi için
kurulmuş sayılır.
İşçi, işveren tarafından aralıksız olarak çalıştırıldığı
takdirde, aksi kararlaştırılmadıkça, sözleşme belirsiz
süreyle yapılmış sayılır; diğer durumlarda sözleşmenin
belirli süreyle yapıldığı kabul edilir.

12. Genel hükümlerin uygulanması
Pazarlamacılık sözleşmesine ve evde hizmet
sözleşmesine ilişkin hüküm bulunmayan hâllerde,
hizmet sözleşmesinin genel hükümleri uygulanır.

13. İş Kanunu- İşyeri Tanımı
Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi, işçi çalıştıran gerçek veya
tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren, işçi ile
işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi denir. İşveren tarafından mal veya
hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte
örgütlendiği birime işyeri denir.
İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı
bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen yerler (işyerine bağlı yerler) ile
dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve
meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır.
İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu
kapsamında bir bütündür

14. İş Kanunu’nun İstisnaları
Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü
derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri
katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde,
çalışanlar İş Kanunu’nun kapsamı dışında
tutulmuştur.

15. İş Kanunu ile Borçlar Kanunu Arasında Sosyal
Koruma Açısından Farklar
Haklar Borçlar Kanunu İş Kanunu
İş Güvencesi Yok Var
Yıllık Ücretli İzin Yılda 2 hafta Çalışma süresine
göre 14 ile 26 gün
arası
Kıdem Tazminatı Yok Var

16. İş Kanunu ile Borçlar Kanunu Arasında Sosyal
Koruma Açısından Farklar
Haklar Borçlar Kanunu İş Kanunu
İhbar tazminatı hizmet süresi bir yıla 6 aya kadar 2 hafta, 6
kadar sürmüş olan işçi aydan, 1,5 yıla kadar 4
için iki hafta sonra; bir hafta, 1,5 yıldan üç yıla
yıldan beş yıla kadar kadar 6 hafta, üç yıldan
sürmüş işçi için dört fazla 8 hafta
hafta ve beş yıldan fazla
sürmüş işçi için altı hafta
sonra sona erer.

17. İş Kanunu ile Borçlar Kanunu Arasında Sosyal
Koruma Açısından Farklar
Haklar Borçlar Kanunu İş Kanunu
İşçinin haksız İşçi, haklı sebep olmaksızın işe İhbar tazminatı
olarak işe başlamadığı veya aniden işi dışında hüküm
başlamaması bıraktığı takdirde işveren, aylık yok
veya işi ücretin dörtte birine eşit bir
bırakması tazminat isteme hakkına
sahiptir. İşverenin, ayrıca ek
zararlarının giderilmesini isteme
hakkı da vardır. İşveren zarara
uğramamışsa veya uğradığı zarar
işçinin aylık ücretinin dörtte
birinden az ise, hâkim tazminatı
indirebilir.

18. 5510 Sayılı Kanun Öncesi Kurum Uygulaması (Genelge 16)
Sosyal Sigortalar Kurumu 506 sayılı Kanun’ un
uygulamasına yön veren genelgesi ile imal konusu olan
bazı işlerin bir kısmını ve ya safhalarını işyerinin
dışındaki kişilere parça başı veya götürü ücretle yaptıran
ve karşılığı olan ücretleri genellikle makbuz veya fatura
karşılığı ödeyen işveren tarafından evde çalışan
kimselerle işveren arasındaki ilişkinin hizmet akdi
kapsamında düşünülemeyeceğini, belirtilen ilişkinin
istisna akdi çerçevesinde değerlendirilebileceğini ve
evde yapılan işlerde çalışanların sigortalı
sayılmayacağını belirtmiştir.

19. 5510 sayılı Kanun Sonrası Evde Çalışanların
Sosyal Güvenliği
İş sözleşmesi ile çalışanlar 4/a sigortalısı (SSK)
Bağımsız çalışanlar 4/b sigortalısı (Bağ-Kur)

20. Evde Çalışanların Sosyal Güvenliği
İstisnalar:
Aynı konut içinde üçüncü dereceye kadar hısımlarla
yapılan çalışmalar
Masraflar düştükten sonra aylık geliri asgari ücretin
altında olduğunu belgeleyenler

21. Evde Çalışanlar İle İlgili Yargıtay Kararları
“....Konfeksiyon düzeltim işinin, işyeri ve davacının
evinde yapılması giderek parça başına ücret ödenmesi
işin hizmet akdi niteliğini etkilemez. Davacının belli
bir işi işverenin emir ve talimatı doğrultusunda yerine
getirmesi ve bunun bir çalışma günü içerisinde yerine
getirmek üzere hazır olması karşısında ; davacının
çalışma olgusu ve buna bağlı hizmet akdinin ortaya
çıkmasını kabul etmek gerekirken aksine görüşle
davanın reddi usul ve yasaya aykırıdır.” Y.21. HD.
08.06.2000 T. 2000/4584/4611

22. Evde Çalışanlar İle İlgili Yargıtay Kararları
“.... Tanık anlatımlarına göre fabrikada imal edilen mandalların ağaç kısımları paketler
halinde periyodik olarak at arabaları ile davacının evine götürülmekte ve gene işveren
tarafından verilen montaj masasında davacı tarafından monte edilerek, gene işyerinden
gelen kimselere devredilmektedir. .... Davacının bu işi evinde yapmış olması işyerinin
denetim ve gözetimi altında ve ona bağımlı olarak yapılmadığı göstermez. Davacının
günde veya ayda kaç mandal monte edeceği ve her mandal için ne kadar ücret alacağı,
montaj hatası olmadan ne zaman tslim sayısından az montaj yapması veya hatalı montaj
yapması halinde ücretin kesilmesi, gerektiği gibi, belli sayıda mandalı teslim etmek
mükellefiyetinde bulunması, işveren tarafından masa verilmesi davacının işverenin
denetiminde ve ona bağımlı olarak çalıştığı, bir başka anlatımla işçi ile işveren arasında
hizmet ilişkisinin bulunduğunu gösterir. ...” Y. 21. HD. 21.01.1998 T. E. 1998/5798/149

23. Kendi Adı ve Hesabına Çalışan Kadınların
İsteğe Bağlı Sosyal Sigorta Primi Ödemesi
Gelir Vergisi Yasası m. 9/6). Yasa hükmüne göre,
“oturdukları evlerde imal ettikleri havlu, örtü, çarşaf,
çorap, halı, kilim, dokuma mamulleri, kırpıntı deriden
üretilen mamuller, örgü, dantel, her nevi nakış işleri
ve turistik eşya, hasır, sepet, süpürge, paspas, fırça,
yapma çiçek, pul, payet, boncuk işleme, tığ örgü işleri,
ip ve urganları, tarhana, erişte, mantı gibiürünleri
işyeri açmaksızın satanlar”

24. Kendi Adı ve Hesabına Çalışan Kadınların
İsteğe Bağlı Sosyal Sigorta Primi Ödemesi
Esnaf muaflığından yararlanan kadın sigortalılar 2008
yılı için prime esas kazanç alt sınırının (asgari ücretin)
15 katı üzerinden isteğe bağlı olarak malullük, yaşlılık,
ölüm ve genel sağlık sigortası primi öder (2012 için 19
günlük asgari ücret üzerinden) İş kazası ve meslek
hastalığı sigortası yok.

25. Müteşebbis Geliri Elde Edenlerin Cinsiyete ve Gelire Göre
Dağılımı, % TÜİK HHBA 2009 (Karadeniz, 2011)
Asıl metin stillerini düzenlemek için tıklatın
İkinci düzey
 Üçüncü düzey
 Dördüncü düzey
 Beşinci düzey

26. Borçlar Kanunu’nda Sosyal Güvenliğe ilişkin Yer Alan Hüküm
Gıda ve Barınma: İşçi işverenle birlikte ev düzeni içinde yaşıyorsa işveren,
yeterli gıda ve uygun bir barınak sağlamakla yükümlüdür.
Hastalık Kaza: İşçi, kusuru olmaksızın hastalık veya kaza gibi sebeplerle iş
görme edimini yerine getiremezse işveren, sosyal sigortalar yardımlarından
yararlanamayan, bir yıla kadar çalışmış işçinin bakımını ve tedavisini, iki
hafta süreyle sağlamak zorundadır. İşçinin bir yılı aşan her hizmet yılı için
söz konusu süre, dört haftayı aşmamak üzere ikişer gün artırılır.
İşveren, işçinin gebeliğinde ve doğum yapması durumunda da aynı
edimleri yerine getirmekle yükümlüdür.

27. Borçlar Kanunu’nda Sosyal Güvenliğe ilişkin Yer Alan Hüküm
İşçinin Ölümü: Sözleşme, işçinin ölümüyle
kendiliğinden sona erer. İşveren, işçinin sağ kalan eşine
ve ergin olmayan çocuklarına, yoksa bakmakla yükümlü
olduğu kişilere, ölüm gününden başlayarak bir aylık;
hizmet ilişkisi beş yıldan uzun bir süre devam etmişse,
iki aylık ücret tutarında bir ödeme yapmakla
yükümlüdür

28. İş ve Sosyal Güvenlik Denetimi Açısından Ne
Yapmalı ?
İş ve sosyal güvenlik müfettişlerinin duyarlılıklarının arttırılması
Kayıtlarda evde çalışanları aramak (gider pusulası ile ödemeler)
Asgari işçilik uygulaması (yapılan işlerde en az işçi sayısının belirlenmesi ve
çapraz kontroller)
Ev eksenli çalışan kadınların hakları konusundaki farkındalık
seviyelerinin yükseltilmesi, işverenlerin bilgilendirilmesi
Kayıt ve prim ödeme prosedürlerinin basitleştirilmesi
Kendi adı ve hesabına çalışanlar için prim miktarının düşürülmesi