LUẬN ÁN TÔN GIÁO HỌC TÔN GIÁO VÀ CÔNG TÁC TÔN GIÁO Ở HÀ NỘI HIỆN NAY 5513023.pdf

1. VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
ĐÀM TUẤN ANH
TÔN GIÁO VÀ CÔNG TÁC TÔN GIÁO
Ở HÀ NỘI HIỆN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÔN GIÁO HỌC
HÀ NỘI 2018

2. VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
ĐÀM TUẤN ANH
TÔN GIÁO VÀ CÔNG TÁC TÔN GIÁO
Ở HÀ NỘI HIỆN NAY
Ngành: Tôn giáo học
Mã số:9.22 90 09
LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÔN GIÁO HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. PGS.TS. Nguyễn Hồng Dƣơng
2. PGS.TS. Nguyễn Thanh Xuân
HÀ NỘI 2018

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu
của riêng tôi. Các số liệu trong luận án là trung thực, có
nguồn gốc rõ ràng. Các kết luận khoa học của luận án
chưa từng được công bố trên bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận án
ĐÀM TUẤN ANH

4. MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU.... 6
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 6
1.2. Khung lý thuyết nghiên cứu..................................................................... 16
1.3. Một số khái niệm sử dụng trong luận án.................................................. 19
1.4. Khái quát địa bàn nghiên cứu - Hà Nội ................................................... 21
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG VÀ ĐẶC ĐIỂM TÔN GIÁO Ở HÀ NỘI .... 27
2.1. Diện mạo các tôn giáo ở Hà Nội hiện nay ............................................... 27
2.2. Một số đặc điểm và vấn đề đặt ra trong CTTG ở Hà Nội........................ 58
Chƣơng 3: CÔNG TÁC TÔN GIÁO Ở HÀ NỘI HIỆN NAY.................. 64
3.1. Một số nội dung cơ bản của CTTG ở Hà Nội hiện nay........................... 64
3.2. Một số vấn đề đặt ra trong CTTG của Hà Nội hiện nay........................ 119
Chƣơng 4: DỰ BÁO TÌNH HÌNH TÔN GIÁO VÀ MỘT SỐ
KHUYẾN NGHỊ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO CÔNG TÁC
TÔN GIÁO Ở HÀ NỘI THỜI GIAN TỚI ............................................... 124
4.1. Dự báo tình hình tôn giáo và CTTG ở Hà Nội thời gian tới.................. 124
4.2. Một số khuyến nghị giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả CTTG ở Hà
Nội trong thời gian tới................................................................................... 132
KẾT LUẬN.................................................................................................. 146
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 149
PHỤ LỤC

5. CHỮ VIẾT TẮT
BCHTW: Ban Chấp hành Trung ương
BBTTW: Ban Bí thư Trung ương
BTG: Ban Tôn giáo
CBCC: Cán bộ, công chức
CNH: Công nghiệp hóa
CTQG: Chính trị Quốc gia
CT-HC: Chính trị - Hành chính
CTTG: Công tác tôn giáo
GHPG: Giáo hội Phật giáo
GHPGVN: Giáo hội Phật giáo Việt Nam
HĐH: Hiện đại hóa
HĐND: Hội đồng nhân dân
KHXH: Khoa học xã hội
LLCT: Lý luận chính trị
MTTQ: Mặt trận Tổ quốc
MTTQVN: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
Nxb: Nhà xuất bản
PGVN: Phật giáo Việt Nam
QLNN: Quản lý nhà nước
TTCP: Thủ tướng Chính phủ
TTGM: Tòa Tổng giám mục
UBND: Ủy ban nhân dân
UBĐKCG: Ủy ban Đoàn kết Công giáo

6. DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Thống kê CBCC theo phòng thuộc BTG Thành phố.....................74
Bảng 3.2. Bảng thống kê trình độ chuyên môn của CBCC ............................75
Bảng 3.3: Bảng thống kê số lượng chia theo ngạch công chức......................77
Bảng 3.4. Bảng thống kê đảng viên và trình độ lý luận chính trị ...................78
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1.1: Mô hình hóa lý thuyết nghiên cứu..............................................16
Sơ đồ 3.1: Sơ đồ tổ chức, bộ máy làm CTTG của Thành phố Hà Nội...........69
Biểu đồ 3.1: Biểu đồ phân bổ CBCC theo phòng của BTG Thành phố.........75
Biểu đồ 3.2: Biểu đồ mô tả cơ cấu trình độ chuyên môn................................76
Biểu đồ: 3.3. Biểu đồ cơ cấu ngạch công chức...............................................77
Biểu đồ 3.4. Biểu đồ cơ cấu trình độ lý luận chính trị và đảng viên ..............79

7. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
Thành phố Hà Nội là đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm
lớn về văn hóa, khoa học, giáo dục và giao dịch quốc tế, là nơi đặt trụ sở của
các cơ quan Trung ương của Đảng và Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã
hội, các cơ quan đại diện ngoại giao, các tổ chức quốc tế và là nơi diễn ra các
hoạt động đối nội, đối ngoại quan trọng của nhà nước.
Cũng như các địa phương khác trên cả nước, các tôn giáo từng bước du
nhập, hình thành và phát triển ở Hà Nội. Các tôn giáo ở Hà Nội, tuy số lượng
không nhiều, chiếm tỷ lệ không cao trong dân số, nhưng lại có vị trí đặc biệt
quan trọng. Hầu hết các tôn giáo lớn đều có trụ sở tại Hà Nội, như trụ sở Trung
ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam đặt tại số 73 phố Quán Sứ, quận Hoàn
Kiếm; Học viện Phật giáo Việt Nam tại xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn; Trường
Trung cấp Phật học tại chùa Mỗ Lao, quận Hà Đông; Toà Giám mục Hà Nội
tại số 40 phố Nhà Chung, quận Hoàn Kiếm, đồng thời là trụ sở Văn phòng I
của Hội đồng Giám mục Việt Nam; Toà Giám mục Hưng Hoá tại số 5, phường
Lê Lợi, thị xã Sơn Tây; Đại Chủng viện Thánh Giuse với 2 cơ sở: cơ sở 1 tại số
40 phố Nhà Chung, quận Hoàn Kiếm và cơ sở 2 tại phường Cổ Nhuế, quận
Bắc Từ Liêm; Văn phòng Uỷ ban Bác ái và Văn phòng của tổ chức Caritas tại
số 31 phố Nhà Chung, quận Hoàn Kiếm; Trụ sở Tổng hội Hội thánh Tin lành
Việt Nam (miền Bắc) và Hội thánh Tin lành Hà Nội, đặt tại số 2 Ngõ Trạm,
quận Hoàn Kiếm; Thánh thất Cao Đài Thủ đô tại số 48 phố Hòa Mã, quận Hai
Bà Trưng; Thánh đường Hồi giáo Al-Noor Hà Nội tại số 12 phố Hàng Lược,
quận Hoàn Kiếm. Ngoài ra, người nước ngoài đang sinh sống và làm việc tại
các tập đoàn kinh tế, các tổ chức văn hóa, các tổ chức quốc tế và các cơ quan
đại diện ngoại giao.
Trên địa bàn Hà Nội, ngoài các tôn giáo đã được công nhận tư cách pháp
nhân đang hoạt động, gồm: Phật giáo, Công giáo, Tin lành, Hồi giáo (Islam
giáo), đạo Cao đài, Minh sư đạo, Baha’i và Giáo hội các Thánh hữu ngày sau

8. 2
của Chúa Giêsu Kytô Việt Nam (Giáo hội Mặc Môn), còn có một số hệ phái
Tin lành chưa có tư cách pháp nhân và hàng chục hiện tượng tôn giáo mới đã
và đang tìm cách truyền bá, phát triển lực lượng. Ngoài ra, tôn giáo ở Hà Nội
còn chịu ảnh hưởng bởi những diễn biến tôn giáo của các tỉnh, thành trong cả
nước, trong đó bao gồm cả những mặt tích cực và tiêu cực. Đa số tôn giáo ở Hà
Nội có quan hệ và chịu ảnh hưởng rất lớn từ các tổ chức quốc tế, nhất là Công
giáo, Tin lành. Hiện nay, ở Hà Nội có nhiều người nước ngoài cư trú hợp pháp,
trong đó đa số theo tôn giáo, chỉ riêng người nước ngoài theo đạo Tin lành có
đến hơn 2.500 người trên 5.300 người trên cả nước. Như vậy, Hà Nội là địa
phương đa dạng về tôn giáo. Không những thế Hà Nội là địa phương có nhiều
đầu mối (cơ quan Trung ương) của các tôn giáo. Tình hình tôn giáo và CTTG
không chỉ ảnh hưởng trên địa bàn Hà Nội mà còn ảnh hưởng đến các địa
phương khác trong cả nước.
Trong hai thời kỳ đấu tranh giải phóng dân tộc trước đây cũng như
trong công cuộc bảo vệ Tổ quốc, xây dựng đất nước, đẩy mạnh CNH, HĐH
và hội nhập kinh tế quốc tế của Hà Nội và đất nước hiện nay, đồng bào theo
các tôn giáo khác nhau là bộ phận quan trọng của khối đại đoàn kết dân tộc, là
lực lượng có vai trò to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, giữ
vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội trong địa bàn dân cư. Hoạt động
tôn giáo diễn ra sôi nổi, ngày càng đi vào nền nếp, tuân thủ pháp luật, chịu sự
quản lý của chính quyền. Tuy nhiên, hoạt động tôn giáo trên địa bàn Hà Nội
thời gian qua cũng nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp, nhiều hoạt động tôn giáo
không tuân thủ pháp luật, vượt khỏi sự quản lý của chính quyền, tình trạng
tranh chấp đất đai, khiếu kiện đông người dẫn đến thành điểm nóng, điển hình
như các vụ việc tại số 42 Nhà Chung, giáo xứ Thái Hà, Núi Chẽ - Đồng
Chiêm xảy ra trong các năm 2007 và 2008,... ảnh hưởng đến an ninh, trật tự
trên địa bàn Hà Nội và khối đoàn kết toàn dân tộc.
Trong các thời kỳ lịch sử, nhất là từ khi bước vào thời kỳ đổi mới, các
cấp ủy đảng, chính quyền Hà Nội luôn quan tâm, coi trọng đến CTTG, coi đó
là một trong những nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược, có tầm quan trọng đặc

9. 3
biệt đối với sự ổn định chính trị, xã hội, sự phát triển bền vững của Hà Nội và
đất nước. Thời gian qua, CTTG ở Hà Nội đã đạt được những kết quả bước
đầu rất quan trọng, góp phần giữ vững ổn định, an ninh, chính trị trên địa bàn.
Song, bên cạnh đó CTTG vẫn còn nhiều bất cập, thiếu đồng bộ từ cấp thành
phố đến cấp cơ sở. Nhận thức về vị trí, vai trò của CTTG trong một bộ phận
đảng viên, cán bộ, công chức còn nhiều hạn chế, công tác quản lý nhà nước
đối với hoạt động tôn giáo còn lúng túng, hiệu quả chưa cao, còn để xảy ra
những vụ việc đáng tiếc, ví như vụ nhóm trẻ tình thương tại chùa Bồ Đề
(quận Long Biên) vừa qua; việc giải quyết các vấn đề tôn giáo nảy sinh ở một
số địa phương trên địa bàn thành phố thiếu kiên trì, gây nên tâm lý nghi ngờ,
hoang mang trong quần chúng tín đồ và chức sắc, ảnh hưởng đến khối đại
đoàn kết toàn dân. Bởi vậy, rất cần thiết có những nghiên cứu chuyên sâu, cơ
bản nhằm tìm ra những giải pháp hữu hiệu để giải quyết vấn đề tôn giáo và
CTTG ở Hà Nội dưới góc độ tôn giáo học hiện nay.
Với lý do đó, nghiên cứu sinh chọn vấn đề “Tôn giáo và công tác tôn
giáo ở Hà Nội hiện nay” cho đề tài luận án Tiến sỹ Tôn giáo học của mình.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ của luận án
2.1. Mục tiêu:
Trên cơ sở lý luận phân tích, làm rõ thực trạng tình hình tôn giáo và
CTTG ở Hà Nội, luận án dự báo tình hình tôn giáo, một số xu hướng tôn giáo
và CTTG ở Hà Nội trong thời gian tới và đề xuất một số khuyến nghị giải
pháp góp phần nâng cao hiệu quả CTTG trên địa bàn Hà Nội hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ:
Làm rõ tình hình, đặc điểm của các tôn giáo và thực trạng CTTG ở Hà
Nội hiện nay.
Nêu lên một số vấn đề đặt ra đối với hoạt động tôn giáo và CTTG ở
Hà Nội.
Dự báo tình hình tôn giáo, một số xu hướng tôn giáo và CTTG trong
thời gian tới trên địa bàn Hà Nội, từ đó đề xuất một số khuyến nghị giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả CTTG trên địa bàn Hà Nội.

10. 4
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là diện mạo các tôn giáo ở địa bàn
Hà Nội và thực trạng CTTG của Hà Nội hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về không gian: Đề tài nghiên cứu về tôn giáo và CTTG trên địa bàn
Hà Nội.
Về thời gian: Đề tài nghiên cứu về tôn giáo và CTTG ở Hà Nội từ khi
có chính sách đổi mới về CTTG, với sự ra đời của Nghị quyết số 24-NQ/TW
ngày 16/10/1990 của Bộ Chính trị về Tăng cường CTTG trong tình hình mới
cho đến nay, khi mà Luật Tín ngưỡng, tôn giáo được Quốc hội thông qua
ngày 18/11/2016 có hiệu lực thi hành ngày 01/01/2018.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng phương pháp phân tích hệ thống, phương pháp mô
hình hóa, phương pháp thống kê, phỏng vấn sâu, khảo sát thực địa, nghiên
cứu tài liệu, lịch sử, tư liệu để mô tả quá trình du nhập, phát triển, thực trạng
hoạt động của các tôn giáo trên địa bàn Hà Nội và đánh giá thực trạng CTTG
ở Hà Nội hiện nay.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Luận án đánh giá một cách tổng thể về tình hình, đặc điểm cùng với hoạt
động của các tôn giáo trên địa bàn Hà Nội và CTTG ở Hà Nội hiện nay.
Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ bổ sung vào kinh nghiệm thực tiễn
trong CTTG tại một địa phương nhất định, có thể trở thành tài liệu tham khảo
trong quá trình nghiên cứu, giảng dạy về tôn giáo và CTTG tại các viện nghiên
cứu tôn giáo, trường chính trị các tỉnh, trung tâm bồi dưỡng chính trị và các cơ
quan, tổ chức, đơn vị có liên quan đến lĩnh vực tôn giáo....
6. Đóng góp mới của luận án
Luận án là công trình nghiên cứu một cách tổng thể về tình hình, đặc
điểm và hoạt động của các tôn giáo trên địa bàn Hà Nội, cùng với sự đánh
giá thực trạng CTTG ở Hà Nội, một Thành phố có khá nhiều đặc trưng cả về

11. 5
hoạt động của các tôn giáo cũng như CTTG so với các địa phương khác trên
cả nước.
Luận án đưa ra dự báo tình hình tôn giáo, một số khuyến nghị giải pháp
nhằm nâng cao hiệu quả CTTG ở Hà Nội trong thời gian tới, góp phần bổ
sung làm phong phú thêm CTTG cho các cơ quan của Đảng, chính quyền Nhà
nước và các tổ chức chính trị - xã hội có liên quan đến lĩnh vực tôn giáo cả về
lý luận và thực tiễn.
7. Nội dung của luận án:
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án
gồm 04 chương và 10 tiết.

12. 6
Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Những công trình nghiên cứu về tôn giáo nói chung và ở Hà Nội
Luận văn thạc sĩ: Một số vấn đề về Phật giáo Hà Nội trong thời kỳ trước
và sau năm 1986 của tác giả Lê Tâm Đắc, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ
Chí Minh, Hà Nội, 2001, đã làm rõ sinh hoạt Phật giáo ở Hà Nội trước và sau
công cuộc đổi mới năm 1986. Xác định những biểu hiện mới về phương diện
hoạt động của Phật giáo Hà Nội trong giai đoạn này, nêu những biểu hiện cụ
thể và tìm hiểu nguyên nhân của những biểu hiện đó. Từ đó, luận văn đề ra
một số giải pháp nhằm phát huy những yếu tố tích cực, đồng thời khắc phục
những mặt tiêu cực trong đời sống Phật giáo Hà Nội hiện nay.
Tác phẩm: Lý luận về tôn giáo và tình hình tôn giáo ở Việt Nam của
tác giả Đặng Nghiêm Vạn, Nxb CTQG, Hà Nội, 2003, gồm sáu phần, trong
đó: "Phần thứ tư" đã làm rõ đặc điểm tình hình tôn giáo ở Việt Nam qua
hai cuộc điều tra xã hội học năm 1995 và năm 1998 với hai đối tượng là
lương (những người không theo Kitô giáo) và giáo (những người theo Kitô
giáo) tại Thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Thừa Thiên -
Huế, với đầy đủ các chỉ số cụ thể. Đây là những tư liệu quan trọng để
nghiên cứu về hoạt động tôn giáo ở Hà Nội hiện nay.
Đề tài khoa học cấp Thành phố: Hoạt động của Đạo Tin lành tại Thủ
đô Hà Nội: thực trạng - giải pháp do tác giả Nguyễn Quốc Triệu (Chủ
nhiệm), PGS.TS. Nguyễn Hồng Dương làm cố vấn khoa học, 2003 đã làm
rõ thực trạng của đạo Tin lành tại Hà Nội qua đặc điểm, giáo lý, nghi lễ (so
sánh với đạo Công giáo), quá trình phát triển và hoạt động của đạo Tin
lành Hà Nội. Đánh giá công tác QLNN đối với hoạt động của đạo Tin lành
tại Hà Nội thời gian qua, chủ yếu là từ năm 1980 đến thời điểm nghiên
cứu; Qua đó, đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực QLNN đối với hoạt
động của đạo Tin lành tại Hà Nội trong thời gian tới.

13. 7
Tác phẩm: Công giáo Việt Nam thời kỳ Triều Nguyễn (1802-1883) của
tác giả Nguyễn Quang Hưng, Nxb Tôn giáo, Hà Nội, 2007, đã phân tích quá
trình truyền giáo ở Việt Nam từ tiền khởi tới cuối thế kỷ XVIII và đề cập tới
vận mệnh của các hoạt động truyền giáo thời kỳ Triều Nguyễn (1802-1883).
Trọng tâm của cuốn sách là những phản ứng khác nhau của nhà nước phong
kiến Việt Nam đối với việc truyền bá Kitô giáo và những vấn đề hệ lụy của
nó. Với một lối phân tích và nhìn nhận vấn đề khá thuyết phục, cuốn sách có
đóng góp trong phân tích sự phản ứng của người Việt đối với Công giáo trong
khung cảnh cuộc đấu tranh của họ chống lại những kẻ xâm lược.
Tác phẩm: “Kitô giáo ở Hà Nội” của tác giả Nguyễn Hồng Dương, Nxb
Tôn giáo, Hà Nội, 2008, đã hệ thống một cách khá toàn diện về quá trình hình
thành, phát triển các cộng đoàn cũng như đời sống tôn giáo của Kitô giáo
(Công giáo và Tin lành) từ khi du nhập cho tới trước khi Hà Nội được mở rộng
năm 2008. Tác phẩm đã làm rõ về hoạt động truyền giáo, phát triển đạo Công
giáo ở Hà Nội từ đầu cho đến nay cùng với một số đóng góp trên lĩnh vực văn
hóa của Công giáo ở Hà Nội và quá trình hình thành, phát triển cũng như đời
sống tôn giáo của đạo Tin lành ở Hà Nội.
Tác phẩm: Đời sống tôn giáo tín ngưỡng Thăng Long - Hà Nội của tác giả
Đỗ Quang Hưng, Nxb Hà Nội, 2010, là công trình đầu tiên đề cập khá đầy đủ
và hệ thống về tôn giáo và đời sống tôn giáo ở Hà Nội trong lịch sử và hiện tại.
Tác phẩm đã nêu lên được đặc điểm “không gian thiêng” của Thăng Long –
Hà Nội với “kết cấu ba vòng” được kết hợp hài hòa với một “không gian
quyền lực” xã hội của Kinh thành và làm rõ đặc điểm của 7 tôn giáo ở Hà Nội,
gồm: Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo, Công giáo, Tin lành, Cao đài và Islam
giáo từ khi du nhập đến năm 2007, làm sâu sắc “đời sống tôn giáo, tín
ngưỡng” của Thăng Long - Hà Nội qua ba giai đoạn: không gian tôn giáo của
xã hội cổ truyền, thời cận đại và thời kỳ hiện nay (thời điểm nghiên cứu 2010).
Luận án tiến sĩ: Ảnh hưởng của “Tâm” trong Phật giáo đối với đời sống
đạo đức ở nước ta hiện nay của tác giả Ngô Thị Lan Anh, Học viện CT- HC
quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2011, đã phân tích khái quát nội dung phạm

14. 8
trù “Tâm” trong Phật giáo nói chung và trong Phật giáo Việt Nam nói riêng,
qua đó làm rõ thực trạng ảnh hưởng của “Tâm” trong Phật giáo đối với đời
sống đạo đức ở nước ta hiện nay và những vấn đề đặt ra. Trên cơ sở đó, luận
án bước đầu nêu ra một số giải pháp mang tính định hướng nhằm phát huy
những giá trị tích cực, hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của “Tâm” trong
Phật giáo đối với đời sống đạo đức ở nước ta đến thời điểm nghiên cứu.
Tác phẩm: Đạo lạ ở Hà Nội hiện nay và những vấn đề đặt ra của đồng tác
giả Ngô Hữu Thảo và Đào Văn Bình (đồng chủ biên), Nxb LLCT, Hà Nội,
2014, tác phẩm đã trình bày một bức tranh khá toàn diện về vấn đề đạo lạ và
công tác đối với đạo lạ ở Hà Nội hiện nay qua kết quả cuộc điều tra về đạo lạ ở
Hà Nội năm 2012. Tác phẩm đã làm rõ đối với đạo lạ ở Hà Nội có những đặc
điểm, như: Số lượng đạo lạ nhiều hơn so với các địa phương khác; Là cái nôi
của nhiều đạo lạ (có 12/19 đạo lạ ra đời ở Hà Nội), có khả năng chi phối đạo lạ
ở các địa phương khác; Tính chất chính trị biểu hiện thường ở mức độ cao hơn
các địa phương khác; Lan tỏa ra bên ngoài cũng như từ bên ngoài tràn vào,
thường nhanh chóng và rõ rệt hơn. Từ đó, đưa ra một số dự báo xu hướng của
đạo lạ ở Hà Nội.
Luận án tiến sĩ: Tư tưởng Nghiệp và ảnh hưởng Nghiệp Phật giáo đến lối
sống của Phật tử Việt Nam hiện nay của tác giả Nguyễn Thị Điệp (Thích Từ
Ân), Học viện Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2015, đã làm rõ ảnh hưởng tư tưởng
Nghiệp Phật giáo đến lối sống của Phật tử Việt Nam hiện nay, tác giả đã đi sâu
phân tích những nội dung cơ bản của tư tưởng Nghiệp, một trong những giáo lý
căn bản của Phật giáo. Làm nổi bật ảnh hưởng của tư tưởng Nghiệp Phật giáo
đến lối sống của Phật tử Việt Nam hiện nay. Trên cơ sở đó, đã nêu ra một số
vấn đề đặt ra và khuyến nghị có liên quan góp phần giúp các Phật tử Việt Nam
hoàn thiện lối sống, đem lại lợi ích cho bản thân và cộng đồng.
Luận án tiến sĩ: Ảnh hưởng qua lại giữa Phật giáo và phụ nữ (qua
nghiên cứu một số tỉnh phía Bắc Việt Nam hiện nay) của tác giả Nguyễn Thị
Thành (Thích Đàm Thanh), Học viện Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2016, đã
phân tích hệ thống cơ sở lý thuyết và cơ sở thực tiễn mối quan hệ qua lại giữa

15. 9
Phật giáo và Phụ nữ, làm rõ thực trạng và vấn đề đặt ra của sự ảnh hưởng qua
lại giữa Phật giáo Việt Nam và Phụ nữ Việt Nam qua khảo sát thực tế ở một
số tỉnh phía Bắc hiện nay. Từ đó, luận án dự báo xu hướng của mối quan hệ
này, rút ra những vấn đề cần quan tâm và đề xuất một số khuyến nghị nhằm
phát huy mặt tích cực và giảm thiểu mặt hạn chế của mối quan hệ giữa Phật
giáo và Phụ nữ hiện nay.
Tác phẩm: Bách khoa thư Hà Nội - phần Hà Nội mở rộng của Thành ủy
- HĐND - UBND Thành phố Hà Nội, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà
Nội, 2017, là công trình gồm 14 tập, ở tập 10 công trình đề cập đến tín
ngưỡng, tôn giáo ở vùng Hà Nội mở rộng (tỉnh Hà Tây cũ) đã cung cấp một
bức tranh toàn cảnh về tín ngưỡng, tôn giáo vùng Hà Nội mở rộng từ quá
trình du nhập, hình thành, phát triển đến thực trạng hiện nay. Trên cơ sở đó, ở
một mức độ nhất định, công trình đã nêu lên đặc trưng cơ bản của tín ngưỡng,
tôn giáo ở vùng này trong sự thống nhất và đa dạng của tín ngưỡng, tôn giáo
ở Việt Nam. Tuy nhiên, về các tôn giáo thì công trình này cũng chỉ đề cập,
giới thiệu khái quát về sự ra đời và phát triển, hệ thống tổ chức, giáo lý, giáo
luật của các tôn giáo, gồm: Phật giáo, Công giáo và Đạo giáo.
Cho đến nay, dù đã có nhiều tư liệu gián tiếp hay trực tiếp liên quan đến
tôn giáo ở Hà Nội, nhưng chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách
đầy đủ và toàn diện về diện mạo của tôn giáo ở địa bàn Hà Nội trong những
năm gần đây. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu về các tôn giáo ở Việt
Nam nói chung và một số tôn giáo cụ thể ở Hà Nội nêu trên, cũng sẽ cung cấp
giúp cho luận án một nền tảng lý luận và cơ sở khoa học quan trọng để xem
xét, đánh giá diện mạo của các tôn giáo ở Thủ đô Hà Nội.
1.1.2. Những công trình nghiên cứu về CTTG nói chung và ở Hà Nội
Luận văn thạc sĩ: Kinh nghiệm giải quyết một số hiện tượng phức tạp trong
hoạt động của đạo Công giáo ở Thủ đô Hà Nội từ năm 1993 đến nay của tác giả
Văn Đức Thu, Học viện CTQG Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2001, chủ yếu tập trung
nghiên cứu trên phương diện QLNN thông qua thực trạng giải quyết 59 vụ việc

16. 10
phức tạp trong hoạt động của Công giáo tại Thủ đô Hà Nội từ năm 1993 đến
năm 2000. Trên cơ sở làm rõ thực trạng giải quyết các vụ việc phức tạp trong
hoạt động của Công giáo tại Thủ đô Hà Nội, từ đó tổng kết, rút ra bài học kinh
nghiệm có tính lý luận và đề xuất một số vấn đề cụ thể nhằm giải quyết có hiệu
quả hơn đối với những vụ việc tương tự, nâng cao hiệu lực QLNN đối với hoạt
động của Công giáo tại Thủ đô Hà Nội ở thời kỳ phát triển mới.
Tác phẩm: Lý luận về tôn giáo và tình hình tôn giáo ở Việt Nam của tác
giả Đặng Nghiêm Vạn, Nxb CTQG, Hà Nội, 2003, trên cơ sở làm rõ chính
sách tôn giáo theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tác giả đã phân tích,
chỉ ra năm nguyên tắc trong chính sách tự do tôn giáo ở Việt Nam, gồm:
Nguyên tắc tín ngưỡng tự do, lương giáo đoàn kết theo tư tưởng Hồ Chí Minh;
Nguyên tắc tự do tôn giáo dựa trên cơ sở một nhà nước theo thể chế thế tục;
Nguyên tắc đặt vấn đề tôn giáo trong phạm trù dân tộc; Nguyên tắc giải quyết
vấn đề tôn giáo phải đặt trong vấn đề văn hóa; Nguyên tắc giải quyết vấn đề
tôn giáo phải chống lợi dụng tôn giáo vào mục đích chống lại Tổ quốc.
Tác phẩm: Vấn đề tôn giáo trong cách mạng Việt Nam Lý luận và thực
tiễn của tác giả Đỗ Quang Hưng, Nxb CTQG, Hà Nội, 2005, tác phẩm đã
tổng kết một cách sâu sắc những quan điểm, đường lối chính sách tôn giáo
của Đảng và Nhà nước ta từ năm 1930 đến năm 2005, tác phẩm đã phân tích,
làm sâu sắc hơn việc giải quyết vấn đề tôn giáo trong chủ nghĩa xã hội ở Việt
Nam với việc “khẳng định đường hướng tôn giáo đồng hành với chủ nghĩa xã
hội ở nước ta”, chính sách tự do tôn giáo và chính sách đối với từng tôn giáo
cụ thể cũng được phân tích một cách sâu sắc. Trên cơ sở đó, cần làm sâu sắc
hơn những vấn đề, gồm: Vấn đề pháp nhân tôn giáo; Vấn đề đất đai, tài sản
liên quan đến tôn giáo và vấn đề đối ngoại tôn giáo. Trong đó, trước mắt cần
giải các vấn đề, như: Thể chế hóa hơn nữa quyền tự do tôn giáo; Xác định rõ
mô hình nhà nước thế tục; Cần có luật về pháp nhân tôn giáo để giải quyết
vấn đề đa dạng hóa tôn giáo ở Việt Nam hiện nay; Chính sách để các tôn giáo
tham gia xã hội hóa giáo dục, y tế, hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội và sớm
hoàn thiện, ban hành Luật Tín ngưỡng, tôn giáo.

17. 11
Tập bài giảng tôn giáo và công tác QLNN đối với hoạt động tôn giáo ở
Việt Nam do Ban Tôn giáo Chính phủ biên soạn, Nxb Tôn giáo, Hà Nội,
2005, đã giới thiệu đặc điểm chung về tôn giáo ở Việt Nam, những tôn giáo
lớn và nội dung QLNN về tôn giáo. Theo tác giả của Tập bài giảng này, nội
dung QLNN về tôn giáo bao gồm: xây dựng chính sách về tôn giáo và thể chế
chính sách đó bằng các văn bản quy phạm pháp luật; Giám sát các hoạt động
tôn giáo đúng quy định của pháp luật; tổ chức bộ máy quản lý, đào tạo, bồi
dưỡng nhân lực để thực thi bộ máy quản lý đó.
Đề tài cấp Bộ: Quản lý Nhà nước về tôn giáo ở các tỉnh Tây Nguyên của
tác giả Ngô Văn Minh, Học viện Chính trị - Hành chính khu vực III, Đà Nẵng,
2009, đã làm rõ một số vấn đề về lý luận QLNN đối với hoạt động tôn giáo
trong thời kỳ đổi mới ở nước ta. Khảo sát hoạt động tôn giáo và công tác
QLNN về tôn giáo tại các tỉnh Tây Nguyên từ tháng 6/2004 đến tháng 6/2009,
qua đó đề xuất một số giải pháp cơ bản để tăng cường công tác QLNN về tôn
giáo tại Tây Nguyên. Đề tài đã góp phần vào việc tổng kết thực tiễn 5 năm thực
hiện Pháp lệnh Tín ngưỡng, tôn giáo tại một khu vực có tính đặc thù về vấn đề
tôn giáo - dân tộc là Tây Nguyên.
Tác phẩm: Công tác tôn giáo từ quan điểm Mác - Lênin đến thực tiễn Việt
Nam của tác giả Ngô Hữu Thảo, Nxb CT - HC, Hà Nội, 2012, đã phân tích làm
sâu sắc những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
với tính cách là cơ sở lý luận của chính sách và CTTG của Đảng, Nhà nước và
CTTG của hệ thống chính trị do Đảng ta lãnh đạo hiện nay. Tác giả cũng phân
tích làm rõ khái niệm và nội dung của CTTG, đồng thời chỉ ra tính đặc thù
của CTTG so với các công tác khác. Từ đó, làm rõ nội dung, nhiệm vụ và giải
pháp đối với CTTG của hệ thống chính trị, trong đó việc QLNN về tôn giáo
giữ vai trò khá quan trọng.
Tác phẩm: Quan điểm đường lối của Đảng về tôn giáo và những vấn đề
tôn giáo ở Việt Nam hiện nay của tác giả Nguyễn Hồng Dương, Nxb CTQG,
Hà Nội, 2012, đã phân tích những quan điểm, đường lối của Đảng về tôn giáo;
phác họa nên bức tranh tôn giáo ở Việt Nam hiện nay; đồng thời phân tích kinh

18. 12
nghiệm giải quyết vấn đề tôn giáo ở Việt Nam từ cái nhìn đối sánh với một số
nước như so sánh kinh nghiệm giải quyết vấn đề tôn giáo của Trung Quốc,
Thái Lan và Singapore; trên cơ sở đó, tác giả phân tích những vấn đề đặt ra và
đề xuất một số khuyến nghị đối với CTTG ở Việt Nam hiện nay.
Tác phẩm: Tôn giáo với đời sống chính trị - xã hội ở một số nước trên
thế giới của tác giả Nguyễn Văn Dũng, Nxb CTQG, Hà Nội, 2012, gồm nhiều
bài viết trình bày về đời sống tôn giáo với chính trị của nhiều nước trên giới
giới, như: Vị trí của tôn giáo trong đời sống chính trị - xã hội Mỹ, một số vấn
đề của Islam giáo trong đời sống xã hội hiện đại; Vấn đề cải cách và đổi mới
của tôn giáo trong xã hội phương đông thời cận - hiện đại; Mối quan hệ quốc
tế của Tòa thánh Vatican... từ đó giúp làm rõ hơn những vấn đề phức tạp mới
liên quan đến yếu tố tôn giáo như khủng bố, xung đột tôn giáo, những tác
động, ảnh hưởng tới đời sống xã hội hiện đại.
Luận văn thạc sĩ: Công tác vận động hàng ngũ chức việc đạo Công
giáo ở Hà Nội hiện nay của tác giả Nguyễn Cao Dũng, Học viện Chính trị -
Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2012, đã làm rõ quá trình hình
thành, đặc điểm, vai trò của hàng ngũ chức việc đạo Công giáo trên địa bàn
Hà Nội, đồng thời phân tích thực trạng công tác vận động hàng ngũ chức
việc đạo Công giáo ở Hà Nội từ năm 1990 đến năm 2012, qua đó đề xuất
phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác
vận động hàng ngũ chức việc trong công tác vận động quần chúng tín đồ
Công giáo ở Hà Nội.
Tác phẩm: Tiếp tục đổi mới chính sách về tôn giáo ở Việt Nam hiện nay -
Những vấn đề lý luận cơ bản của tác giả Nguyễn Hồng Dương (Chủ biên), Nxb
Văn hóa - Thông tin và Viện Văn hóa, Hà Nội, 2014. các tác giả đã phân tích,
đánh giá, tiến trình nhận thức, hình thành quan điểm của Đảng về tôn giáo từ
năm 1930 đến nay, đưa ra những vấn đề còn bất cập về CTTG và chính sách tôn
giáo hiện nay. Hơn nữa, các tác giả cũng đưa ra cụ thể được những thành tựu và
những vấn đề mới đặt ra trong thực hiện chính sách tôn giáo, đòi hỏi Đảng và
Nhà nước tiếp tục đổi mới chính sách đối với tôn giáo trong tình hình mới.

19. 13
Tác phẩm: Chính sách tôn giáo và nhà nước pháp quyền của tác giả Đỗ
Quang Hưng, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014, là một công trình tổng kết
thực tiễn đời sống tôn giáo và thực hiện chính sách tôn giáo ở nước ta trong
thời kỳ đổi mới. Ngoài những vấn đề thuộc khung lý thuyết cơ bản, tác giả đã
trình bày toàn cảnh đời sống tôn giáo Việt Nam hiện nay, làm rõ những vấn
đề đặt ra trong mối quan hệ Nhà nước với các giáo hội, khảo sát, đánh giá
những chuyển biến trong quá trình thực hiện chính sách tôn giáo, nêu lên
những vấn đề đặt ra cần tiếp tục đổi mới, hoàn thiện chính sách tôn giáo. Tác
giả cũng gợi mở một vấn đề quan trọng khác là nỗ lực mô hình hóa một nhà
nước pháp quyền về tôn giáo trong điều kiện Việt Nam hiện nay.
Luận án tiến sĩ: Quản lý nhà nước về tôn giáo ở Việt Nam từ năm 1975
đến nay của tác giả Bùi Hữu Dược, Học viện Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2014,
đã góp phần làm rõ tính tất yếu và yêu cầu đổi mới QLNN về tôn giáo trong
quan hệ giữa nhà nước xã hội chủ nghĩa với tôn giáo ở Việt Nam, đồng thời
làm rõ thực trạng, nguyên nhân và những vấn đề đặt ra trong QLNN về tôn
giáo ở Việt Nam từ năm 1975 đến năm 2013, từ đó đưa ra dự báo tình hình
tôn giáo Việt Nam và khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả QLNN về tôn
giáo ở Việt Nam trong thời gian tới.
Luận án tiến sĩ: Tôn giáo và luật pháp về tôn giáo trong thời kỳ đổi mới ở
Việt Nam của tác giả Nguyễn Thị Vân Hà, Học viện Khoa học Xã hội, Hà
Nội, 2014, đã nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến việc thực hiện công tác
xây dựng hệ thống văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực tôn giáo ở Việt
Nam, đưa ra được thành tựu và hạn chế trong ban hành các chính sách liên
quan đến tôn giáo ở Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, từ đó, nêu lên một số
vấn đề đặt ra và đề xuất các khuyến nghị, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả
tính khả thi trong quá trình xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật
của các cơ quan có thẩm quyền về lĩnh vực tôn giáo ở Việt Nam, góp phần bổ
sung, phong phú thực tiễn nâng cao hiệu quả CTTG ở Việt Nam.
Luận văn thạc sĩ: Quản lý nhà nước đối với hoạt động tôn giáo trên địa
bàn Thành phố Hà Nội hiện nay của tác giả Dương Ngọc Kiên, Trường Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội, 2014, đã tập trung nghiên cứu trên

20. 14
phương diện QLNN của chính quyền và hệ thống chính trị của Thành phố Hà
Nội đối với hoạt động của các tôn giáo, gồm: Phật giáo, Công giáo, Tin lành,
Cao Đài, Baha’i, Hồi giáo, Minh sư đạo trên địa bàn Thành phố Hà Nội trong
giai đoạn từ năm 2004 đến năm 2014. Từ đó, đề xuất giải pháp nhằm góp phần
nâng cao hiệu quả QLNN đối với các hoạt động tôn giáo trên địa bàn Thành
phố Hà Nội thời gian tới.
Luận văn thạc sĩ: Quản lý Nhà nước đối với hoạt động tôn giáo trên địa
bàn Thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay của tác giả Phạm Thị Phương
Mai, Học viện Hành chính Quốc gia, Hà Nội, 2014, đã phân tích tình hình tôn
giáo ở Thành phố Hà Nội và các hoạt động có liên quan; liên hệ trong sự phát
triển vào xu thế chung của đất nước và thành tựu của địa phương, đồng thời
đánh giá thực trạng hoạt động tôn giáo và QLNN đối với hoạt động tôn giáo ở
Thành phố Hà Nội, từ đó đề xuất một số giải pháp hoàn thiện QLNN đối với
hoạt động tôn giáo trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
Tác phẩm: Quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam về
tôn giáo của tác giả Nguyễn Hồng Dương, Nxb KHXH, Hà Nội, 2015, đã làm
sâu sắc quan điểm, chính sách về tôn giáo của Đảng và Nhà nước Việt Nam
qua các giai đoạn cách mạng: 1930-1954; 1954-1975; 1975-1990, đặc biệt là
giai đoạn từ thời kỳ đổi mới chính sách tôn giáo năm 1990 đến nay. CTTG
của Đảng và Nhà nước ta trong thời kỳ đổi mới được tác giả phân tích làm sâu
sắc hơn thể hiện trong bốn văn bản quan trọng của Đảng, đó là Nghị quyết số
24-NQ/TW ngày 16/10/1990 của Bộ Chính trị về tăng cường CTTG trong
tình hình mới; Chỉ thị số 37-CT/TW ngày 02/7/1998 của Bộ Chính trị về
CTTG trong tình hình mới; Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 12/3/2003 của
Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa IX về CTTG và Cương
lĩnh (1991, 2011), các Văn kiện Đại hội Đảng qua các thời kỳ.
Tác phẩm: Quan điểm, đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước
về tôn giáo và Công giáo Những vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện
nay của đồng tác giả Hoàng Minh Đô và Đỗ Lan Hiền, Nxb LLCT, Hà Nội,
2015, các tác giả tập trung đi sâu nghiên cứu những thành tựu trong chính
sách tôn giáo của Đảng và Nhà nước về tôn giáo, đặc biệt là về Công giáo.

21. 15
Trên cơ sở đánh giá thực trạng việc thực hiện chính sách pháp luật về tôn giáo
và Công giáo, nổi bật là vấn đề các chính sách, pháp luật không ngừng được
xây dựng, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện, việc giải quyết và công nhận tư
cách pháp nhân cho nhiều tôn giáo và các tổ chức tôn giáo, vấn đề đối ngoại
và các lĩnh vực khác trong việc thực hiện chính sách tôn giáo.
Tác phẩm: Tôn giáo và chính sách tôn giáo ở Việt Nam của tác giả Nguyễn
Thanh Xuân, Nxb Tôn giáo, Hà Nội, 2015, tác giả đã hệ thống chính sách tôn
giáo Việt Nam qua các thời kỳ và việc thực hiện chính sách tôn giáo, nhất là từ
khi đổi mới đến nay. Tác giả khẳng định, việc thực hiện chính sách đổi mới của
Đảng và Nhà nước, công tác đối với tôn giáo đã đưa lại những kết quả rất quan
trọng, làm thay đổi đời sống tôn giáo ở Việt Nam theo hướng tích cực và tiến bộ
góp phần quan trọng vào sự ổn định và phát triển của đất nước.
Luận án tiến sĩ: Công tác tôn giáo ở Việt Nam hiện nay – Lý luận và thực
tiễn (qua khảo sát tại tỉnh Ninh Bình) của tác giả Lê Thị Minh Thảo, Trường
Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Hà Nội, 2015, đã nghiên cứu các nhân
tố ảnh hưởng đến việc thực hiện CTTG ở Việt Nam hiện nay. Quá trình thực
hiện, thành tựu và hạn chế trong CTTG hiện nay tại tỉnh Ninh Bình trong thời
kỳ đổi mới, đề xuất một số vấn đề cần giải quyết và đưa ra các khuyến nghị,
giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả CTTG ở tỉnh Ninh Bình, góp phần bổ sung,
phong phú thực tiễn CTTG ở Việt Nam. Luận án cũng cung cấp một số kinh
nghiệm thực tiễn khi nghiên cứu về CTTG tại một địa phương nhất định.
Những công trình nghiên cứu về chính sách cùng với hệ thống các văn
bản quy phạm pháp luật liên quan đến lĩnh vực tôn giáo, lĩnh vực QLNN về
tôn giáo ở Việt Nam sẽ cung cấp cho nghiên cứu sinh những dữ kiện quan
trọng và xác thực để phân tích và kết hợp với kết quả phỏng vấn sâu một số
nhà lãnh đạo, quản lý trong lĩnh vực tôn giáo và một số nhà tu hành, nhằm rút
ra những thành tựu và hạn chế trong CTTG ở Hà Nội. Trên cơ sở đó, đưa ra
được những dự báo và đề xuất một số khuyến nghị giải pháp để nâng cao hiệu
quả của CTTG trên địa bàn Hà Nội.

22. 16
1.2. Khung lý thuyết nghiên cứu
1.2.1. Câu hỏi nghiên cứu
1. Hà Nội có những tôn giáo nào đang tồn tại và các tôn giáo đó có tác
động gì đến CTTG ở Hà Nội?
2. CTTG ở Hà Nội đã đạt được những thành tựu và những vấn đề còn
hạn chế trong thời gian qua là gì?
3. Những vấn đề đặt ra đối với CTTG ở Hà Nội cần phải khắc phục, giải
quyết trong thời gian tới là gì?
4. Cần phải có những giải pháp gì để khắc phục những vấn đề hiện nay
nhằm nâng cao hiệu quả CTTG của Hà Nội trong thời gian tới?
1.2.2. Lý thuyết nghiên cứu
Biểu đồ 1.1: Mô hình hóa lý thuyết nghiên cứu
Lý thuyết thực thể tôn giáo: Lý thuyết này cho phép luận án xem tôn giáo
là một thực thể xã hội đặc biệt, bao gồm ba bộ phận cấu thành: niềm tin vào cái
thiêng, việc thực hành gắn với niềm tin đó và cộng đồng người có cùng niềm
tin vào cái thiêng. Vận dụng lý thuyết này, luận án sẽ triển khai nghiên cứu về
diện mạo tôn giáo ở Hà Nội trên ba phương diện là: Quá trình hình thành, phát
triển; cộng đồng tôn giáo và hoạt động tôn giáo. Nói cách khác, lý thuyết này
cho phép luận án nghiên cứu về tôn giáo ở Hà Nội với tư cách là những thực
CÔNG TÁC TÔN GIÁO CỦA HÀ NỘI
Lý thuyết thực thể
tôn giáo
Thực trạng và đặc
điểm tôn giáo
Công tác tôn giáo
Khuyến nghị
giải pháp
Lý thuyết cấu trúc -
chức năng
Lý thuyết về
xung đột

23. 17
thể xã hội tôn giáo (Phật giáo, Công giáo, Tin lành, Hồi giáo, Cao Đài, Baha'i,
Minh sư đạo, Giáo hội Mặc Môn và các hiện tượng tôn giáo mới) sống động
bao gồm một cộng đồng tôn giáo được hình thành trong lịch sử với những hoạt
động tôn giáo (hành đạo, truyền đạo và quản đạo) do một hệ thống tổ chức
hành chính đạo điều hành. Lý thuyết này được áp dụng trong chương 2 để
nghiên cứu về quá trình hình thành, phát triển của các cộng đồng tôn giáo và
hoạt động tôn giáo ở Hà Nội trong lịch sử và hiện tại.
Lý thuyết cấu trúc - chức năng: Lý thuyết này do Durkheim (1858-1917),
Max Weber (1864-1920), tiếp đó là E.Tylor (1832-1917), B.Malinowski (1884-
1942) phát triển, được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu xã hội học tôn giáo.
Lý thuyết cấu trúc cho phép luận án nghiên cứu tôn giáo là một thực thể xã
hội đặc biệt, có hệ thống cấu trúc gồm nhiều bộ phận, thiết chế cấu thành và
chúng có mối quan hệ tương tác lẫn nhau tạo thành một chỉnh thể. Lý thuyết
cấu trúc nghiên cứu hệ thống tôn giáo ở Hà Nội thấy được từng tôn giáo cụ
thể cũng như những bộ phận, thiết chế của mỗi tôn giáo và sự tương tác giữa
chúng trong mỗi giai đoạn lịch sử cụ thể. Nó cũng cho thấy mỗi yếu tố hay bộ
phận thuộc cấu trúc của tổng thể đều đảm nhiệm một hoặc nhiều chức năng.
Do vậy, cùng với lý thuyết cấu trúc là lý thuyết chức năng, nghĩa là
nghiên cứu về chức năng của mỗi tôn giáo trong hệ thống cấu trúc tôn giáo ở
Hà Nội. Mỗi bộ phận trong hệ thống cấu trúc có chức năng khác nhau, song
chúng lại có mối quan hệ mật thiết với nhau, tương tác lẫn nhau, bổ sung cho
nhau làm cho tôn giáo tồn tại như một chỉnh thể. Ngoài những chức năng
chung, mỗi tôn giáo lại có các chức năng riêng trong từng cộng đồng cụ thể
và phụ thuộc vào bối cảnh văn hóa, xã hội, kinh tế, môi trường và thể chế
chính trị của xã hội vào thời điểm đó. Chức năng xã hội cơ bản của tôn giáo là
liên kết cá nhân và nhóm xã hội tạo nên một cộng đồng dựa trên nền tảng của
niềm tin và sự thực hành niềm tin tôn giáo.
Tiếp cận lý thuyết chức năng khi nghiên cứu tôn giáo ở Hà Nội giúp ta
thấy được quá trình truyền bá đức tin (truyền giáo), tiếp nhận đức tin (gia
nhập đạo) và thực hành đức tin (sinh hoạt tôn giáo) tạo thành các cộng đồng

24. 18
tôn giáo. Mỗi bộ phận tôn giáo trong hệ thống tôn giáo ở Hà Nội có chức
năng riêng phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội của từng thời kỳ
lịch sử nhất định. Lý thuyết cấu trúc - chức năng được áp dụng trong luận án
để nghiên cứu ở chương 2, nhằm chỉ ra quá trình hình thành phát triển của các
tôn giáo ở Hà Nội cũng như các mối quan hệ của chúng và xã hội, thấy được
vai trò, tác động, ảnh hưởng của chúng đối với đời sống sinh hoạt tôn giáo,
văn hóa, xã hội của tín đồ.
Tiếp cận lý thuyết chức năng khi nghiên cứu CTTG ở Hà Nội giúp ta
thấy được quá trình hình thành, hoàn thiện, kiện toàn bộ máy làm CTTG cũng
như các hoạt động trong CTTG của Hà Nội. Mỗi tổ chức trong hệ thống chính
trị của Hà Nội làm CTTG đều có chức năng nhất định của mình trong phạm
vi, trách nhiệm cũng như sự phối hợp lẫn nhau giữa các tổ chức đó đối với
CTTG trên địa bàn Hà Nội. Lý thuyết cấu trúc - chức năng được áp dụng
trong luận án để nghiên cứu ở chương 3, nhằm chỉ ra, đánh giá quá trình hình
thành, hoàn thiện, kiện toàn bộ máy làm CTTG của Hà Nội cũng như chức
năng của các nhiệm vụ trong CTTG của Hà Nội.
Lý thuyết về xung đột: Người được coi tạo nền tảng kinh điển cho lý
thuyết xung đột chính trị là C.Mác (1818-1883), Max Weber (1864-1920) và
Georg Simmel (1858-1889). Dựa trên nền tảng kinh điển đó, với sự đóng góp
lớn của ba nhà xã hội học đương đại là Rolf Gustav Dahrendorf (Đức), Lew
Coser (Mỹ) và Anatol Rapoport (Nga), lý thuyết xung đột được hoàn thiện trở
thành một trong những hình mẫu của xã hội học hiện đại. Không giống với
cách tiếp cận cấu trúc - chức năng chủ yếu nhấn mạnh đến tính đồng thuận,
cân bằng, liên kết xã hội, lý thuyết xung đột nhìn nhận xã hội - tôn giáo về cơ
bản luôn có sự chia rẽ, mâu thuẫn và xung đột giữa các cá nhân hoặc nhóm xã
hội –tôn giáo khác nhau. Xung đột xã hội là thuộc tính bên trong của đời sống
xã hội, nó tồn tại khách quan dưới mọi cấp độ, bao gồm xung đột giữa các cá
nhân, các nhóm xã hội, các giai cấp, các tôn giáo và giữa các quốc gia.
Áp dụng lý thuyết xung đột vào nghiên cứu đề tài luận án này để thấy được
có sự xung đột, mâu thuẫn về lợi ích giữa giáo lý, giáo luật hay quan điểm của

25. 19
một số tôn giáo có sự khác biệt hay độ “vênh” với chính sách tôn giáo của Đảng
và pháp luật của Nhà nước ta. Việc sử dụng lý thuyết xung đột vào nghiên cứu của
để tài luận án để thấy được những mâu thuẫn giữa chính sách của Đảng và pháp
luật của Nhà nước về lĩnh vực tôn giáo với những quan điểm của các tôn giáo để
tìm cách tháo gỡ, dung hòa nhằm tạo nên sự đồng thuận xã hội. Lý thuyết này
được sử dụng để nghiên cứu ở chương 3 và một phần trong chương 4 của luận án.
1.2.3. Giả thuyết nghiên cứu
Thứ nhất, luận án khái quát tình hình du nhập, phát triển cộng đồng tôn
giáo, hoạt động của các tôn giáo dưới góc nhìn tổng quan về diện mạo của các
tôn giáo ở Hà Nội, trên cơ sở đó, đưa ra những đánh giá cả về mặt tích cực và
tiêu cực của các tôn giáo có những tác động ảnh hưởng đến mọi mặt xã hội
cũng như CTTG của Hà Nội hiện nay.
Thứ hai, luận án đánh giá một cách đầy đủ về các nội dung của CTTG ở
Hà Nội với sự tham gia của cả hệ thống chính trị Thành phố Hà Nội. Qua đó,
đưa ra những nhận xét, nhận định về các nội dung cơ bản của CTTG, trong đó
có đề cập đến "bộ máy và đội ngũ làm CTTG" từ cấp thành phố đến cơ sở.
Ngoài ra, luận án sẽ có những nghiên cứu về sự đổi mới chính sách đối với
tôn giáo cũng như CTTG từ Trung ương đến địa phương (Hà Nội).
Thứ ba, luận án tổng kết những thành tựu đã đạt được và những điểm
còn yếu kém, bất cập trong CTTG của Thành phố Hà Nội, từ đó đề xuất một
số khuyến nghị, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả CTTG ở ở Hà Nội trong
thời gian tới, góp phần bổ sung hoàn chỉnh về chính sách, pháp luật liên quan
đến tôn giáo và CTTG ở Việt Nam.
1.3. Một số khái niệm sử dụng trong luận án
(1) Hoạt động tôn giáo: Là hoạt động truyền bá tôn giáo, sinh hoạt tôn
giáo và quản lý tổ chức của tôn giáo.
(2) Tổ chức tôn giáo: Là tập hợp tín đồ, chức sắc, chức việc, nhà tu hành
của một tôn giáo được tổ chức theo một cơ cấu nhất định được Nhà nước
công nhận nhằm thực hiện các hoạt động tôn giáo.
(3) Pháp nhân tôn giáo: Là sự chấp thuận hoặc công nhận của cơ quan
có thẩm quyền của Nhà nước đối với tổ chức tôn giáo.

26. 20
(4) Mê tín dị đoan: Là niềm tin viển vông của con người vào các lực
lượng siêu nhiên đến mức độ mê muội với những hành vi cực đoan, thái quá,
phi nhân tính, phản văn hóa.
(5) Hệ thống chính trị: Tại Hội nghị Trung ương lần thứ sáu Ban Chấp hành
Trung ương Đảng khóa VI (29/3/1989), khái niệm “Hệ thống chính trị" là hệ thống
các tổ chức, các đoàn thể chính trị - xã hội do Đảng lãnh đạo được lập ra từ Trung
ương tới địa phương, cơ sở, được luật pháp thừa nhận và bảo vệ, hoạt động công
khai, nhằm thực hiện và phát huy dân chủ đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân”.
(6) Công tác tôn giáo: Là hoạt động của cả hệ thống chính trị trong việc
hoạch định và hiện thực hóa quan điểm, chính sách của Đảng và pháp luật của
Nhà nước đối với lĩnh vực tôn giáo, nhằm tăng cường khối đại đoàn kết toàn
dân tộc, tạo động lực chủ yếu cho sự thành công của công cuộc CNH, HĐH ở
nước ta và hội nhập quốc tế. Các nội dung chủ yếu của CTTG, gồm: Công tác
xây dựng chính sách và văn bản liê quan đến lĩnh vực tôn giáo; Xây dựng tổ
chức, bộ máy và đội ngũ CBCC; Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp
luật về tôn giáo; QLNN về tôn giáo; Công tác vận động chức sắc, quần chúng
tín đồ và xây dựng lực lượng chức sắc, tín đồ tiêu biểu; Công tác đối ngoại
trong tôn giáo; Ccông tác đấu tranh chống lợi dụng tôn giáo.
(7) Quản lý nhà nước về tôn giáo: Là hoạt động của cơ quan nhà nước
thực hiện các nội dung trong Điều 60 Luật Tín ngưỡng, tôn giáo năm 2016.
(8) Hiện tượng tôn giáo mới: Là những hiện tượng có tính tôn giáo mới
xuất hiện trong thời kỳ toàn cầu hóa, tập hợp một số người xung quanh một
nhân vật tự xưng là “đấng tiên tri”, hoá thân của thần linh, siêu nhân có những
quyền năng phi thường đứng ra lập đạo, có giáo lý riêng được nhào nặn, lắp
ghép từ nhiều nguồn sơ sài, có tổ chức riêng nhưng lỏng lẻo, có nghi lễ riêng
hay cách thức thực hành nghi lễ nhưng ở mức độ là những hiện tượng có tính
tôn giáo, chưa thể hiện với tư cách là một tôn giáo. Ngoài ra, nó được gọi với
rất nhiều danh xưng khác, như: Tà giáo, tà đạo, tạp giáo, đạo lạ, tạp đạo hoặc
tôn giáo mới. Trong luận án này được gọi là "hiện tượng tôn giáo mới".

27. 21
1.4. Khái quát địa bàn nghiên cứu - Hà Nội
Thủ đô Hà Nội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, là trung tâm
đầu não về chính trị, văn hoá và khoa học kỹ thuật, đồng thời là trung tâm lớn
về giao dịch kinh tế và quốc tế của cả nước. Trải qua hơn 1.000 năm hình
thành và phát triển, kể từ khi vua Lý Thái Tổ chọn khu đất Đại La bên cửa
sông Tô Lịch làm nơi định đô cho muôn đời. Hà Nội đã chứng kiến sự thăng
trầm của hầu hết các triều đại phong kiến Việt Nam từ Lý- Trần - Mạc - Lê -
Nguyễn… Kinh thành Thăng Long là nơi buôn bán, trung tâm văn hóa, giáo
dục của cả miền Bắc [67].
1.4.1. Về điều kiện tự nhiên
Thực hiện kết luận Hội nghị Trung ương 6 (khóa X) và Nghị quyết của
Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ 3, số 15/2008/NQ-QH12, ngày 29/5/2008, kể từ
ngày 01/8/2008, toàn bộ hệ thống chính trị của Thành phố Hà Nội sau hợp
nhất, mở rộng địa giới hành chính Thủ đô bao gồm: Thành phố Hà Nội, tỉnh Hà
Tây, huyện Mê Linh của tỉnh Vĩnh Phúc và bốn xã thuộc huyện Lương Sơn của
tỉnh Hòa Bình. Sau khi mở rộng, Thủ đô Hà Nội nằm trong vùng tam giác châu
thổ sông Hồng, đất đai mầu mỡ, trù phú. được che chắn ở phía Bắc - Đông Bắc
bởi dải núi Tam Đảo và ở phía Tây - Tây Nam bởi dãy núi Ba Vì - Tản Viên và
có diện tích tự nhiên 334.470,02 ha, lớn gấp hơn 3 lần trước đây với 30 đơn vị
hành chính cấp quận, huyện, thị xã và 577 xã, phường, thị trấn. Hà Nội hiện
nay vừa có núi, có đồi và địa hình thấp dần từ Bắc xuống Nam, từ Tây sang
Đông, trong đó đồng bằng chiếm tới ¾ diện tích tự nhiên của Thành phố. Độ
cao trung bình của Hà Nội từ 05 đến 20 mét so với mặt nước biển, các đồi núi
cao đều tập trung ở phía Bắc và Tây. Khu vực nội đô có một số gò đồi thấp,
như gò Đống Đa, núi Nùng. Một trong những nét đặc trưng của địa hình Hà
Nội là có nhiều hồ, đầm tự nhiên và hệ thống sông, hồ Hà Nội thuộc hệ thống
sông Hồng và sông Thái Bình, phân bổ không đều giữa các vùng, có mật độ

28. 22
thay đổi trong phạm vi khá lớn 0,1-1,5 km/km2
(chỉ kể những sông tự nhiên có
dòng chảy thường xuyên) và 0,67-1,6 km/km2
(kể cả kênh mương) [67].
Bản đồ 1.2. Bản đồ hành chính Thành phố Hà Nội
(Nguồn: Cổng Giao tiếp điện tử Hà Nội)
1.4.2. Về dân cƣ, dân tộc
Từ khi mở rộng tháng 8/2008, Hà Nội là địa phương có số lượng dân cư
khá cao, tính đến thời điểm 01/4/2016 thì dân số của Hà Nội hiện có tổng số
là 7.296.841 người (tăng khoảng 1,55% so với thời điểm 01/4/2015), trong
đó: Giới tính nam là 3.601.516 người, giới tính nữ là 3.695.325 người, với
dân số khu vực thành thị là 3.821.424 người và dân số khu vực nông thôn là
3.475.417 người. Mật độ dân cư của Hà Nội phân bổ không đều giữa khu vực
BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI

29. 23
thành thị và khu vực nông thôn, nhất là các quận nội thành của Hà Nội trước
khi hợp nhất có mật độ cao hơn nhiều so với các huyện thuộc Hà Tây cũ (mật
độ dân số trung bình của 12 quận là 11.220 người/km2
) [68]. Dân cư trên địa
bàn Hà Nội còn có đặc điểm là nhiều thành phần, đa quốc gia, như nông dân
chiếm đa số, người dân buôn bán, kinh doanh, tầng lớp trí thức và những
người nước ngoài đang công tác, làm ăn, cư trú hợp pháp trên địa bàn.
Theo bài viết của phóng viên Báo điện tử VOV đã được đăng tải chiều
28/10/2014, tại cuộc họp giao ban thông tin báo chí Ban Tuyên giáo Thành ủy
Hà Nội, ông Nguyễn Tất Vinh, Trưởng ban Ban Dân tộc Thành phố Hà Nội,
được biết: Hà Nội hiện có đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống ở 30/30 quận,
huyện, thị xã với gần 68.000 người thuộc 37 thành phần dân tộc. Đồng bào
dân tộc thiểu số của Thủ đô cư trú tập trung theo cộng đồng xã, thôn tại 152
thôn thuộc 14 xã của 5 huyện Ba Vì, Thạch Thất, Quốc Oai, Chương Mỹ và
Mỹ Đức. Các dân tộc thiểu số chính trên địa bàn Thành phố là Mường, Tày,
Dao, Nùng và các dân tộc thiểu số khác. Cũng theo thông tin bài viết được
đăng tải trên Trang tin điện tử Ban Dân tộc Thành phố Hà Nội, trong dịp nhân
kỷ niệm 10 năm Thành phố Hà Nội mở rộng địa giới hành chính (2008-2018),
phóng viên Tạp chí Dân tộc phỏng vấn ông Nguyễn Tất Vinh, Trưởng ban
Ban Dân tộc Thành phố Hà Nội, được biết: Ở tất cả 30/30 quận, huyện, thị xã
của Thành phố đều có đồng bào thuộc 50 thành phần dân tộc thiểu số sinh
sống (tăng 13 thành phần dân tộc thiểu số so với năm 2014), với số dân trên
92.000 người (tăng khoảng 24.000 người so với năm 2014). Trong đó đồng
bào dân tộc thiểu số cư trú tập trung theo cộng đồng tại 153 thôn (tăng 01
thôn so với năm 2014) thuộc 14 xã của các huyện Ba Vì, Thạch Thất, Quốc
Oai, Chương Mỹ và Mỹ Đức.
Như vậy, ta có thể thấy Hà Nội là địa phương đa dân tộc, với năm dân tộc
chính là Kinh, Mường, Tày, Dao, Nùng,...[138], họ cùng nhau làm ăn, sinh
sống và xây dựng quê hương mình. Mỗi dân tộc có một phong tục, tập quán và
bản sắc truyền thống riêng nhưng cơ bản là lao động cần cù, gắn bó xây dựng
quê hương, đất nước và dũng cảm trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm.

30. 24
1.4.3. Về đời sống văn hóa - xã hội
Hà Nội với vai trò là nơi tập trung những tinh hoa văn hóa của cả Việt Nam,
đặc biệt là miền Bắc. Hà Nội là kinh đô hàng ngàn năm, đã trở thành nơi quy tụ
của những văn nghệ sĩ, trí thức ưu tú, những thương nhân, những nghệ nhân,
những thợ thủ công lành nghề tới đây lập nghiệp, họ mang theo văn hoá, những
phong tục, tập quán của địa phương mình đến với Hà Nội. Bởi vậy, văn hóa Hà
Nội chính là sự hội tụ, chắt lọc và tinh tế hóa những tinh hoa văn hóa của cả dân
tộc, tạo thành một nét riêng, bản sắc của Thủ đô thanh lịch và văn hiến. Bên cạnh
đó, Hà Nội còn là nơi giao thoa của những nền văn hóa lớn và đã tiếp biến, bản
địa hóa nhiều giá trị văn hóa của Trung Hoa, Ấn Độ và Phương Tây. Điều này
làm cho đời sống văn hóa - xã hội của Hà Nội vô cùng đa dạng, phong phú và độc
đáo. Hà Nội thường được tổ chức nhiều sự kiện văn hóa đặc sắc, tạo thêm nét đặc
trưng của đời sống văn hóa - xã hội của Thành phố này, như: Lễ hội hoa, các ngày
hội thể dục thể thao lớn, các cuộc liên hoan nghệ thuật,…luôn thu hút không chỉ
người Hà Nội mà còn nhiều du khách trong và ngoài nước. Hơn nữa, Hà Nội còn
lưu giữ nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể quý giá, đáng kể nhất là hệ
thống chùa trên địa bàn, có nhiều ngôi chùa cổ còn lưu giữ giá trị kiến trúc và
nhiều cổ vật giá trị. Cùng với đó, Hà Nội còn có Đạo giáo, Nho giáo hay các thần
bảo hộ như Thăng Long Tứ trấn, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Đền Ngọc Sơn,…
Ngoài ra, trên địa bàn Hà Nội còn có Nhà thờ Lớn, Nhà thờ Cửa Bắc, Nhà thờ
Hàm Long, Thánh đường Hồi giáo Al-Noor và Thánh thất Cao Đài Thủ đô.
Hà Nội là một địa phương đông dân cư, đa dân tộc và là nơi hội tụ của
các tầng lớp nhân dân đến địa bàn với nhiều mục đích khác nhau, nó tạo nên
một sự đa dạng, phức tạp trong các mối quan hệ cũng như văn hóa vùng miền.
Đồng thời, với những áp lực do phải cạnh tranh sinh tồn của một đô thị đông
đúc cũng luôn là vấn đề đối với tâm sinh lý của người dân, tác động đến lối
sống và cả cách tư duy của họ, dẫn đến nảy sinh những vấn đề không an toàn,
tệ nạn xã hội, an ninh trật tự xã hội từ đó khiến nhiều người dân Thành phố đã
gia tăng có nhu cầu tìm đến tôn giáo, coi đó như một trong những nhu cầu tinh
thần đối với người dân Hà Nội hiện đại.

31. 25
1.4.4. Về kinh tế - xã hội
Hà Nội còn là một trung tâm thương mại, trung tâm công nghiệp lớn của
cả nước cùng với bề dày lịch sử thì Hà Nội cũng là một địa bàn đầy tiềm năng,
hấp dẫn thu hút khách du lịch ở khắp nơi trong nước và nước ngoài, từ lâu đời
nét đặc trưng quan trọng của kinh tế Hà Nội chính là những nghề thủ công tinh
xảo và nền thương mại tiểu thương, các hoạt động kinh tế này hiện vẫn phổ
biến khắp trên địa bàn Thành phố. Từ cuối những năm 1990, chính sách đổi
mới và sự nghiệp CNH, HĐH đã tạo sự phát triển nhanh chóng về kinh tế của
Hà Nội cũng như của cả nước nói chung. Những năm trở lại đây, đánh giá
chung thì kinh tế Hà Nội đã đạt được những kết quả quan trọng, tính trung bình
từ năm 2010 đến năm 2016 GDP tăng từ 9-12%/năm, thu nhập bình quân đầu
người xấp xỉ đạt 3.200 đôla Mỹ, tổng thu ngân sách trên địa bàn khoảng
173.000 tỷ đồng/năm. Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) tăng 8,2% so với
cùng kỳ năm trước, trong đó: Giá trị tăng thêm ngành nông lâm nghiệp thủy
sản tăng 2,21% (đóng góp 0,07% vào mức tăng chung của GRDP); Giá trị tăng
thêm ngành công nghiệp, xây dựng tăng 9% (đóng góp 2,75% vào mức tăng
chung của GRDP); Giá trị tăng thêm ngành dịch vụ tăng 8,3%, đây là nhóm
ngành thế mạnh của Hà Nội, luôn có điểm đóng góp cao trong mức tăng chung
(đóng góp 4,67% vào mức tăng chung của GRDP) [69].
Hà Nội cũng là trung tâm giáo dục lớn nhất của cả nước và là nơi hội tụ
các nhà khoa học, trí thức của cả nước cũng như quốc tế đến làm việc, nghiên
cứu khoa học, hiện trên địa bàn có khoảng 70 trường đại học, cao đẳng và học
viện, thu hút hàng triệu sinh viên, học viên từ khắp các vùng, miền về đây học
tập và nghiên cứu. Hà Nội cũng là trung tâm nghiên cứu khoa học, các viện
nghiên cứu, các cơ quan thông tin thư viện lớn. Đồng thời, Hà Nội cũng là nơi
tập trung hệ thống các bệnh viện tuyến Trung ương song hành với hệ thống
các bệnh viện và các trung tâm y tế của Thành phố. Hơn nữa, Hà Nội còn có
một lực lượng các lương y chuyên khám, chữa bệnh bằng các bài thuốc dân
gian (thuốc bắc, thuốc nam) từ rất lâu đời. Do đó, các công trình, đề án tiếp

32. 26
cận các khoa học mới trong lĩnh vực y tế hầu hết đều được chuyển giao và
phát triển ở Hà Nội thời gian đầu, trước khi nhân rộng trong cả nước.
Tiểu kết Chƣơng 1
Hà Nội là một địa phương có núi, có đồi và đồng bằng, dân cư đông đúc
và được tập trung ở khu vực các quận nội thành cũ của Hà Nội, có nhiều
thành phần dân tộc thiểu số kèm theo nhiều phong tục, tập quán và nền văn
hóa dân tộc bản địa, vùng miền, cùng nhiều tầng lớp nhân dân cư trú đang
sinh sống, làm việc trên địa bàn Hà Nội và là nơi hội tụ của các tầng lớp trí
thức, nhà khoa học, thương nhân, dân tộc, tôn giáo,.... đến từ trong nước và
ngoài nước với nhiều mục đích khác nhau, là nơi giao thoa những nền văn hóa
lớn, là nơi các tổ chức quốc tế đặt trụ sở làm việc, giao dịch. Đặc biệt, Hà Nội
là trung tâm kinh tế, chính trị của cả nước và nơi đặt trụ sở làm việc của các
cơ quan Trung ương của Nhà nước Việt Nam cũng như các tổ chức - xã hội,
từ đó nó đã tạo nên một sự đa dạng, phức tạp trong mọi mặt của các mối quan
hệ trên địa bàn Hà Nội. Sự đa dạng, phức tạp của các mối quan hệ có thể gây
tác động đến tâm sinh lý cũng như tư duy của người dân đang sinh sống, làm
ăn trên địa bàn Hà Nội cả về mặt tích cực và tiêu cực.
Những đặc điểm của địa bàn Hà Nội, có thể thấy dễ nảy sinh những vấn
đề, như: tệ nạn xã hội, trật tự an ninh, chính trị và an toàn xã hội theo chiều
hướng tiêu cực nếu không được quản lý tốt. Điều này, là kẽ hở để tạo điều kiện
cho các thế lực thù địch lợi dụng (trong đó có cả việc lợi dụng tôn giáo) có cơ
hội thực hiện âm mưu nhằm chống phá Đảng và Nhà nước ta. Để đảm bảo
được trật tự an ninh, chính trị, an toàn xã hội, hạn chế thấp nhất tệ nạn xã hội
nhằm phát triển bền vững mọi mặt thì nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị của
Hà Nội là hết sức nặng nề, nhằm quản lý chặt chẽ mọi hoạt động của các tổ
chức, cá nhân đang sinh sống, làm việc trên địa bàn (trong đó bao gồm cả các
tổ chức tôn giáo trên địa bàn Hà Nội), thực hiện tốt các chủ trương, chính
sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

33. 27
Chƣơng 2
THỰC TRẠNG VÀ ĐẶC ĐIỂM TÔN GIÁO Ở HÀ NỘI
2.1. Diện mạo các tôn giáo ở Hà Nội hiện nay
2.1.1. Phật giáo
2.1.1.1. Quá trình hình thành, phát triển Phật giáo ở Hà Nội
Mặc dù đến nay chưa có những chứng tích cụ thể về thời điểm Phật giáo
xuất hiện ở Thăng Long và cái nôi của PGVN là chùa Dâu, cách Thăng Long
khoảng 20 km. Nhưng một điều chắc chắn khi Thăng Long trở thành kinh đô
của nước Đại Việt độc lập thì đạo Phật đã hiện diện ở khắp mọi lĩnh vực chính
trị, xã hội và văn hóa, trong văn hóa vật thể của kinh thành Thăng Long cũng
như văn hóa phi vật thể, trước hết là không gian tâm linh tín ngưỡng ở Thăng
Long, trong Thành nội cũng như các vùng ngoại vi xung quanh... [95, tr 86].
Phật giáo có cộng đồng khá đông, có thể nói là đông đảo nhất so với các
tôn giáo trên địa bàn Hà Nội hiện nay cả về số lượng chức sắc, tín đồ cũng
như cơ sở thờ tự. GHPGVN Thành phố Hà Nội (Thành hội Phật giáo Hà Nội)
có 30 Ban Trị sự Phật giáo cấp quận, huyện, thị xã, mỗi Ban Trị sự có từ 04
đến 15 thành viên. Ban Trị sự GHPGVN Thành phố Hà Nội gồm 01 Trưởng
Ban, 05 Phó Trưởng Ban và 13 Tiểu ban, gồm: Giáo dục, Hoằng pháp, Hướng
dẫn Phật tử, Nghi lễ, Tăng sự, Đặc trách Ni giới, Kinh tế tài chính, Truyền
thông, Phật giáo quốc tế, Từ thiện xã hội, Kiểm soát, Pháp chế và Văn hóa
[47]. Địa chỉ liên lạc của GHPGVN Thành phố Hà Nội gồm có hai văn phòng:
Văn phòng 1 đặt tại chùa Bà Đá, số 3 phố Nhà Thờ, quận Hoàn Kiếm; Văn
phòng 2 đặt tại chùa Mỗ Lao, số 2 đường Thanh Bình, quận Hà Đông. Hiện
nay, GHPGVN Thành phố Hà Nội có 01 Trường Sơ cấp Phật học (đặt tại chùa
Mỗ Lao, phường Mỗ Lao, quận Hà Đông) và 01 Trường Trung cấp Phật học
(đặt tại chùa Đại Từ Ân, thị trấn Phùng, huyện Đan Phượng) [144, tr 49].
GHPGVN Thành phố Hà Nội hiện có 2.060 vị Tăng, Ni, trong đó: Tỷ
khiêu có 377 vị; Tỷ khiêu Ni có 1.331 vị; Sa di có 76 vị; Sa di Ni có 92 vị;
Thức xoa ma na có 59 vị và Hình đồng, Hình đồng ni có 125 vị, với số lượng
tín đồ khoảng 600 nghìn người. Ngoài ra, số lượng Tăng, Ni là thành viên

34. 28
chính thức đã nêu trên, hiện còn tồn tại một số Tăng, Ni đang ở các chùa trên
địa bàn Hà Nội mà không phải là thành viên của GHPGVN Thành phố Hà
Nội, là do những trường hợp Tăng, Ni từ các nơi khác chuyển đến chưa đầy
đủ thủ tục giấy tờ [47].
Trên địa bàn Hà Nội hiện có 2.059 chùa [144, tr 49], trong đó thuộc sự
quản lý của GHPGVN Thành phố Hà Nội là 1.696 chùa, với 209 chùa được
công nhận di tích cấp quốc gia và 299 chùa được công nhận di tích cấp thành
phố [47]. Qua tổng hợp từ danh sách 1.696 cơ sở thờ tự, cho thấy số lượng
chùa được xây dựng mới trong giai đoạn từ năm 1990 đến năm 2003 là 94
chùa và xây dựng mới trong giai đoạn từ năm 2004 đến thời điểm hiện nay là
48 chùa [xem Phụ lục 2.1].
2.1.1.2. Hoạt động tôn giáo, hoạt động xã hội của Phật giáo ở Hà Nội
Hoạt động tôn giáo của Phật giáo được thực hiện trên cơ sở giáo lý cơ
bản là thể hiện ở một số thuyết như: Tứ diệu đế, Duyên khởi, Vô thường, Vô
ngã, Nghiệp báo, Nhân quả, Luân hồi [144, tr 43] và trên cơ sở giáo luật của
Phật giáo gồm: Ngũ giới, Thập thiện và Bát quan trai giới (dành cho tín đồ),
Thập giới/Sa di giới (dành cho tu sĩ mới xuất gia), Cụ túc giới/Tỷ khiêu giới
(dành cho tu sĩ chính thức) và Bồ tát giới (dành cho cả tín đồ/cư sĩ tại gia lẫn
tu sĩ/tăng sĩ xuất gia) [144, tr 45].
Những năm gần đây, Ban Hoằng pháp GHPGVN Thành phố Hà Nội đã
có nhiều kết quả tốt đẹp trong hoạt động hoằng pháp, Giáo hội luôn tổ chức
các hội nghị về sinh hoạt Phật giáo, tạo ra nhiều hoạt động Phật giáo quan
trọng, như: Đào tạo tăng ni, giảng pháp cho dân chúng, tổ chức đại lễ đàn thụ
giới, tổ chức Đại Pháp hội để cầu an và truyền pháp, tham gia các chương
trình an sinh xã hội. Hàng tuần, chương trình thuyết giảng định kỳ tại các lớp
giáo lý cơ bản và nâng cao cho Phật tử tại hai cơ sở chùa Mỗ Lao và chùa Bà
Đá cũng như tại các tổ đình tự viện lớn toàn Thành phố Hà Nội được duy trì
đều đặn đã thu hút được đông đảo Phật tử tham gia [7].
Hoằng pháp ngoài trang bị giáo lý còn phát huy tinh thần nhập thế của
Phật giáo, hòa nhập quần chúng, thích nghi với đối tượng, có nội dung

35. 29
thích ứng và lắng nghe nhu cầu, tâm tư của quần chúng Phật tử. Bên cạnh
với việc thuyết giảng giáo lý, Ban Hoằng pháp GHPGVN Thành phố Hà
Nội đã tổ chức lễ cầu nguyện và tư vấn mùa thi hàng năm cho học sinh,
sinh viên con em Phật tử chuẩn bị tốt nghiệp lớp 9, lớp 12, thi vào các
trường Cao đẳng, Đại học tại chùa Bằng A ở quận Hoàng Mai và chùa
Sùng Phúc ở quận Long Biên. Đồng thời, phối hợp với Ban Hướng dẫn
Phật tử tổ chức hội diễn văn nghệ Phật giáo quần chúng, hội thi giáo lý
Phật tử vào dịp Lễ Phật Đản hàng năm [7].
Hoạt động xã hội của Phật giáo được thể hiện ở chỗ trong thời gian
qua, Phật giáo Hà Nội tích cực tham gia các hoạt động xã hội, có nhiều
đóng góp trên các lĩnh vực y tế, giáo dục và từ thiện nhân đạo, tiêu biểu
như: Trung tâm Cai nghiện tại chùa Pháp Vân, Câu lạc bộ Hương Sen, Câu
lạc bộ Bình Minh, Câu lạc bộ Hướng Dương,… Ngoài ra, Phật giáo Hà Nội
còn tích cực vận động tài vật cứu trợ đồng bào bị thiên tai, ủng hộ xây
dựng nhà tình nghĩa, nuôi dưỡng Mẹ Việt Nam anh hùng, trợ cấp học bổng
cho học sinh và sinh viên nghèo hiếu học, xây dựng đường xá, cầu cống,
trường học; ủng hộ các chiến sĩ biên cương và hải đảo, hỗ trợ các thương
binh, bệnh binh, bệnh nhân nghèo khó tại các bệnh viện, trại phong, trại
tâm thần, nhà dưỡng lão; tổ chức các nồi cháo tình thương tại các bệnh
viện,…[144, tr 49-50].
Ngoài ra, các chức chắc, chức việc và nhà tu hành của Phật giáo cũng
tích cực tham gia vào cơ quan dân cử, tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội từ
Trung đến các cấp của Thành phố, như: Hòa thượng Thích Bảo Nghiêm là đại
biểu Quốc hội khóa XIII, có 01 người tham gia HĐND Thành phố; 06 người
tham gia MTTQ Thành phố; 19 người tham gia HĐND quận, huyện, thị xã;
48 người tham gia MTTQ quận, huyện, thị xã; 450 người tham gia HĐND
phường, xã, thị trấn và 291 người tham gia MTTQ phường, xã, thị trấn [7].
2.1.1.3. Đạo tràng Phật giáo ở Hà Nội hiện nay
Trong 5 năm gần đây, hoạt động của các đạo tràng Phật giáo khá phát
triển. Hiện nay (tính đến thời điểm 20/8/2017), trên địa bàn Hà Nội có 113

36. 30
đạo tràng Phật giáo hoạt động do tổ chức tôn giáo, chức sắc tôn giáo, Phật tử
đứng ra thành lập và đạo tràng không phải do cá nhân, tổ chức tôn giáo đứng
ra thành lập, sinh hoạt tại nhà riêng. Cơ bản các đạo tràng này hoạt động trên
cơ sở giáo lý của GHPG cùng với các cơ sở vật chất sẵn có của GHPG trên
địa bàn nên đã có 50/133 đạo tràng được Nhà nước cấp đăng ký hoạt động
[xem Phụ lục 2.2]. Đạo tràng ở Hà Nội thu hút khoảng 12.955 tín đồ tham
gia và được phân bổ ở hầu hết ở các quận, huyện, thị xã trên địa bàn (trừ
quận Đống Đa, quận Thanh Xuân và huyện Ứng Hòa là chưa có thông tin),
trong đó thì quận Long Biên là địa bàn có số lượng tín đồ nhiều nhất với
1.420 tín đồ và quận Hà Đông là địa bàn có số lượng tín đồ ít nhất với 11 tín
đồ và cũng là địa bàn có số lượng đạo tràng thấp nhất với 1 đạo tràng [46].
Hoạt động của các đạo tràng ở Hà Nội, cơ bản nhằm đưa giáo lý của
Phật giáo đến với Phật tử, nâng cao được trình độ hiểu biết giáo lý đạo Phật
cho các Phật tử, góp phần đẩy lùi các hủ tục lạc hậu, mê tín, thể hiện tinh
thần nhập thế của Phật giáo với cộng đồng. Những người tham gia đạo tràng
không chỉ sinh hoạt tại Hà Nội mà họ còn thường xuyên tổ chức các chuyến
đi đến nhiều chùa ở các tỉnh, thành phố khác và tham gia vào các hoạt động
đóng góp công đức như việc đúc chuông, tạc tượng hay xây chùa. Họ đọc
kinh tại gia, ăn chay vào ngày rằm, mồng một hoặc chay trường, phóng sinh
vào các ngày lễ, đặc biệt là tổ chức đọc kinh hộ niệm cho những người sắp
mất. Hiện nay, toàn Thành phố có 30 giảng đường tổ chức thuyết pháp, tu
tập Bát quan trai, tụng kinh, niệm Phật, ngồi thiền,.... định kỳ cho hàng
nghìn Phật tử. Mỗi giảng đường có từ 200 Phật tử trở lên đến tham dự. Đặc
biệt, nhiều nơi đã tổ chức các khóa tu với những hình thức, như: khóa tu
“một ngày an lạc” được tổ chức mỗi tháng một lần, khóa tu tuổi trẻ, khóa tu
cho thanh thiếu niên với chủ đề “tìm lại chính mình”, khóa tu sinh viên,
khóa tu "báo hiếu", khóa tu cho những bệnh nhân,...[46].
Cộng đồng Phật tử của đạo tràng ở Hà Nội tới những không gian thiêng
để thỏa mãn nhiều nhu cầu về tâm linh của mình, trong đó có cả những nhu
cầu không liên quan đến giáo lý Phật giáo. Bên cạnh hoạt động tôn giáo của

37. 31
mình, các đạo tràng còn thường xuyên tổ chức các hoạt động từ thiện, nhân
đạo, như: ủng hộ đồng bào thiên tai, lũ lụt, giúp đỡ các gia đình chính sách,
người già, trẻ em mồ côi không nơi nương tựa. Tiêu biểu, trong 06 tháng đầu
năm 2017, đạo tràng Tịnh tông học hội chùa Văn Lai, chùa Tản Viên đã
quyên góp được 50 triệu đồng làm từ thiện. Sự tham gia tích cực của Phật tử
vào các hoạt động xã hội, góp phần vào việc xây dựng Thủ đô văn minh và
giàu đẹp [46].
Cơ bản, các đạo tràng do tổ chức, chức sắc tôn giáo đứng ra thành lập, có
đăng ký hoạt động với chính quyền địa phương, có sự hướng dẫn về mặt tôn
giáo của GHPG (do Ban Hoằng pháp, Ban Hướng dẫn Phật tử hướng dẫn)
hoạt động tốt, ổn định và đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng sinh hoạt tôn giáo
của tín đồ, Phật tử trên địa bàn Hà Nội. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích
cực, cũng còn một số nhóm đạo tràng ngoài việc sinh hoạt tôn giáo tại cơ sở,
còn tham gia trợ niệm tại đám tang, thực hiện nghi thức đọc kinh trợ niệm cho
người mất tại nhà trong 24 tiếng, việc để người đã mất thời gian dài trong nhà
có thể gây mất vệ sinh, ảnh hưởng môi trường (đặc biệt trường hợp người mất
do bệnh tật), gây tâm lý bất ổn trong nhân dân, gây mất an ninh, trật tự xã hội,
gây nguy cơ mất an toàn cả về phòng cháy, chữa cháy [46].
2.1.2. Công giáo
2.1.2.1. Quá trình hình thành, phát triển Công giáo ở Hà Nội
Mở đầu cho công cuộc truyền giáo của các giáo sĩ dòng Tên vào Hà Nội
là chuyến đi Thăng Long của giáo sĩ Baldinoti vào đầu năm 1626. Ông được
Chúa Trịnh Tráng tiếp đãi ân cần và cho phép ở lại giảng đạo. Chuyến đi này,
theo lời Baldinioti ghi trong nhật ký thì chủ yếu là để thăm dò tình hình, khả
năng truyền giáo ở miền Bắc mà chưa có ý định triển khai việc truyền giáo.
Hơn nữa, Baldinioti lại không nói được tiếng Việt nên kết quả truyền giáo
chưa có gì, chỉ rửa tội cho 4 đứa trẻ nhỏ sắp chết. Ngày 18/8/1626, ông trở về
Macao. Việc truyền giáo ở Hà Nội thực sự gắn liền với tên tuổi một thừa sai
nổi tiếng của dòng Tên, một trong những người sáng lập chữ Quốc ngữ đó là

38. 32
Alexandre de Rhodes (quen gọi là Đắc Lộ) năm 1627 [95, tr 151], kéo dài tới
năm 1924 Giáo phận Hà Nội mới thực sự ra đời.
Thời kỳ mở đầu bởi các giáo sĩ dòng Tên với năm bắt đầu là năm 1627,
bằng việc linh mục Đắc Lộ từ Đàng Trong tiến vào Cửa Bạng (Thanh Hóa) và
tới Thăng Long được phép của Chúa Trịnh. Giai đoạn hình thành kéo dài đến
1773 khi các giáo sĩ dòng Tên không còn đảm trách việc truyền giáo ở nước
ta nữa. Giai đoạn sơ khởi này của giáo phận Hà Nội được đánh dấu bằng sự ra
đời cộng đồng giáo dân nhỏ bé với 5.602 tín đồ đầu tiên được rửa tội bởi các
giáo sĩ dòng Tên. Thời kỳ thứ hai là thời kỳ phát triển với sự truyền giáo của
Hội Thừa sai Paris (MEP) từ nửa sau thế kỷ XVII đến năm 1960 là năm Tòa
thánh thành lập hàng giáo phẩm ở Việt Nam và Hà Nội trở thành một trong ba
tổng giáo phận cả nước. Giai đoạn trên ba thế kỷ này luôn được đánh dấu vai
trò trung tâm của giáo phận Hà Nội kể từ bước đầu tiên năm 1659 khi Tòa
thánh chính thức thành lập 2 giáo phận Tông tòa đầu tiên ở nước ta là giáo
phận Đàng Trong và giáo phận Đàng Ngoài. Đặc biệt, từ năm 1679 khi giáo
phận Đàng Ngoài được tách ra thành 2 giáo phận Tây Đàng Ngoài mà chính
tòa đặt tại Hà Nội được trao toàn quyền cho Hội Thừa sai Paris cho đến tận
năm 1960. Trong thời gian đó dù có những biến động về cơ cấu tổ chức như
giữa thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX nhiều khu vực thuộc Tây Đàng Ngoài được
tách ra thành các giáo phận mới đó là giáo phận Nam Đàng Ngoài (tức giáo
phận Vinh) hay giáo phận Thanh (Phát Diệm, 1902), tuy thế ngay từ năm
1659, Hà Nội vẫn luôn luôn giữ vị trí là trung tâm của Công giáo ở phía Bắc.
Giai đoạn thứ ba từ 1960 trở lại đây, Hà Nội luôn có vị trí là Tổng Giáo phận
mà những hoạt động của nó luôn gắn liền với những biến cố lớn về chính trị
xã hội của đất nước [95, tr 180-181].
Công giáo là cộng đồng tôn giáo lớn thứ hai ở Hà Nội, so với tín đồ Phật
giáo thì Công giáo là một cộng đồng tổ chức đời sống tôn giáo chặt chẽ hơn.
Tuy nhiên, Công giáo cũng đã hòa đồng vào cuộc sống xã hội với lối sống đạo
tích cực. Họ làm tốt trách nhiệm của một giáo dân kết hợp với công dân.

39. 33
Hiện nay, Hà Nội có 90 giáo xứ (thuộc 3 giáo phận Hà Nội, Hưng Hóa
và Bắc Ninh: Giáo phận Hà Nội có 68 giáo xứ, Giáo phân Hưng Hóa có 15
giáo xứ, Giáo phận Bắc Ninh có 7 giáo xứ), hơn 400 nhà thờ, nhà nguyện với
192.000 tín đồ. Chức sắc Công giáo trên địa bàn Hà Nội có 01 Tổng Giám
mục, 01 Giám mục, 01 Giám mục phụ tá, 98 linh mục và gần 2.000 chức việc.
Ngoài 01 dòng tu nam (dòng Chúa Cứu thế ở giáo xứ Thái Hà), Hà Nội hiện
có 03 dòng tu nữ, đó là dòng Mến Thánh giá, dòng Chị em Thánh Phaolô
thành chortres, dòng Nữ tử Bác ái Vinh Sơn với 17 tu viện (trong đó có 07 cơ
sở hình thành sau năm 2000) [144, tr 56-57].
2.1.2.2. Hoạt động tôn giáo, hoạt động xã hội của Công giáo ở Hà Nội
Hoạt động tôn giáo của Công giáo trên cơ sở hệ thống giáo lý trong Cựu
ước và Tân ước có 5 tín điều cơ bản: (1) Thiên Chúa và sự sáng tạo thế giới
của Thiên Chúa. (2) Con người và sự sa ngã của con người. (3) Chúa Giêsu
và công cuộc cứu chuộc. (4) Chúa Giêsu trở lại và sự phán xét cuối cùng. (5)
Thiên đường và Địa ngục, thiên thần và ma quỷ. Giáo lý Công giáo thể hiện
tập trung ở các nội dung: Chỉ tin thờ một Thiên Chúa. Chúa Giêsu Kitô, do
Đức Mẹ Maria sinh hạ, vừa là Người thật vừa là Chúa thật, chết 3 ngày rồi
sống lại, ở trần gian 40 ngày rồi về trời. Con người do Thiên Chúa tạo ra, có
phần hồn và phần xác, mắc tội tổ tông truyền, ai không theo đạo sẽ không
được cứu rỗi. Giáo hoàng là thủ lĩnh tối cao của Giáo hội. Giáo hội có quyền
thay mặt Thiên Chúa tha tội cho con người. Giáo hội có 7 phép bí tích (Rửa
tội, Thêm sức, Giải tội, Thánh thể, Xức dầu, Truyền chức, Hôn phối) do Chúa
Giêsu thiết lập để con người được hưởng hồng ân của Thiên Chúa. Song cùng
với hệ thống giáo lý, Công giáo hoạt động theo giáo luật được ghi trong Bộ
Giáo luật 1983 (đề cập về hành đạo, quản đạo và truyền đạo) và được sử
dụng trên toàn thế giới, trong đó có các nội dung chủ yếu, gồm: Mười điều
răn của Thiên Chúa gồm: phải thờ kính Thiên Chúa trên hết; không được lấy
danh Thiên Chúa để làm những việc phàm tục, tầm thường; dành ngày chủ
nhật để thờ phụng Thiên Chúa; thảo kính cha mẹ; không được giết người;
không được dâm dục; không được tham lam lấy của người khác; không được

40. 34
che giấu sự giả dối; không được ham muốn vợ chồng người khác; không được
ham muốn của cải trái lẽ. Sáu điều răn của Giáo hội gồm: dự lễ chủ nhật và
các ngày lễ buộc; kiêng việc xác ngày chủ nhật cùng các ngày lễ buộc; xưng
tội ít nhất một năm một lần; chịu lễ mùa Phục sinh; giữ chay những ngày quy
định; kiêng ăn thịt những ngày quy định [144, tr 51-52].
Công giáo trên địa bàn Hà Nội có một số mô hình hoạt động xã hội hiệu
quả: Về y tế có mô hình nuôi trẻ mồ côi, chăm sóc người già không nơi nương
tựa, chăm sóc người nhiễm HIV, người bị bệnh tâm thần,.. Về giáo dục có mô
hình mở các lớp nhà trẻ, mẫu giáo, mở lưu xá, trung tâm dạy nghề,.. Về cứu tế
xã hội có mô hình nấu cơm, cháo ở các bệnh viện, cho vay vốn, tặng xe lăn cho
người khuyết tật, quần áo, gạo mỳ cho những vùng thiên tai, lũ lụt,.. [144, tr 57].
Hoạt động xã hội của Công giáo đạt được những thành tựu, thể hiện qua
việc TTGM Hà Nội cộng tác với nhóm gia đình Luca bao gồm tất cả các giáo
sư, bác sĩ Công giáo đang làm việc tại các bệnh viện trên địa bàn Hà Nội thành
lập Phòng khám Luca, đặt tại trụ sở TTGM Hà Nội. Hàng năm, Ủy ban Bác ái
Xã hội – Caritas Hà Nội phối hợp cùng Bệnh viện Mắt Hà Nội tổ chức khám
chữa mắt miễn phí cho 150 bệnh nhân nghèo trên địa bàn Thành phố không kể
lương, giáo và ủy quyền để linh mục Đào Bá Thuyết, chính xứ Hoàng Nguyên,
huyện Phú Xuyên đăng ký thành lập Trung tâm khuyết tật Hoàng Nguyên để
chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ em khuyết tật trong địa bàn Thành phố với dự kiến
chăm sóc khoảng 40 trẻ. Hiện nay, ở Hà Nội có 12 cơ sở nhóm, lớp trẻ tư thục
do cơ sở tôn giáo đứng ra thành lập, tổ chức nuôi dạy trẻ em ở các độ tuổi từ 12
tháng đến 72 tháng tuổi. Đại đa số các nhóm trẻ đều do các nữ tu ở các dòng tu
của Công giáo đứng ra thành lập và tổ chức nuôi dạy, tập trung tại các địa
phương theo Công giáo, nơi có các nhà thờ và các tu viện, với các tổ chức tôn
giáo khác nhau, như: Dòng Mến Thánh giá Giáo phận Hà Nội, 31 Nhà Chung,
quận Hoàn Kiếm; dòng Mến thánh giá Giáo phận Hưng Hóa (Mầm non 1/6 thị
xã Sơn Tây; Mầm non Thủy Tiên ở huyện Thạch Thất; Mầm non Ánh Sao ở
huyện Phúc Thọ; huyện Mỹ Đức: Mầm non Kẻ Sải ở xã An Tiến, Mầm non An
Phú ở xã Đồng Chiêm và Mầm non Hợp Thanh ở xã Nghĩa Ải; huyện Phú

41. 35
Xuyên: Mầm non Hà Thao, xứ Sơn Hà; Mầm non Bái Xuyên, xứ Bái Xuyên);
dòng Thánh Phaolô (Mầm non Ánh Dương, số 37 Hai Bà Trưng, quận Hoàn
Kiếm; Mầm non 162 Tôn Đức Thắng, quận Đống Đa; Mầm non Mirian Bảo
Lộc quận Đống Đa, Mầm non Sao Mai và Mầm non Cát Thuế, xã Vân Côn,
huyện Hoài Đức); dòng Mến Thánh giá (huyện Thường Tín: Mầm non Nhà
dòng Hà Hồi và Minh Cường; huyện Thanh Oai: Mầm non Thạch Bích và
Mầm non Liên Châu; huyện Thạch Thất: Nhóm Mầm non Phùng Xá, Dị Nậu
và Tình Lam; huyện Ba Vì: Mầm non Thụy An, xứ Yên Khoái) và dòng Bác ái
Vinh Sơn (Mầm non Suy Xá, xứ Suy Xá, huyện Mỹ Đức; Cá nhân Sơ mở lớp
"Tiếng Chuông Ngân gần nhà thờ Làng Tám quận Hoàng Mai"). Hơn nữa,
hàng năm TTGM Hà Nội đã làm tốt công tác tiếp sức mùa thi cho sinh viên và
phụ huynh ăn ở miễn phí trong nhà thờ, tặng cơm chay tại các điểm thi... Nhìn
chung, các cơ sở được quản lý chặt chẽ theo phân cấp và có 6/12 cơ sở được
cấp phép theo quy định, quận Hoàn Kiếm đặc thù cấp phép theo hạn 2 năm do
một số cơ sở chưa cấp phép vì quyền sử dụng đất chưa rõ ràng [7].
Ngoài ra, các chức chắc, chức việc và nhà tu hành của Công giáo cũng
tích cực tham gia vào tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội các cấp của Thành
phố, như: Có 02 người tham gia MTTQ Thành phố; 18 người tham gia
HĐND quận, huyện, thị xã; 53 người tham gia MTTQ quận, huyện, thị xã;
142 người tham gia HĐND phường, xã, thị trấn và 255 người tham gia
MTTQ phường, xã, thị trấn [7].
2.1.2.3. Ủy ban Đoàn kết Công giáo Thành phố Hà Nội
UBĐKCG Thành phố Hà Nội được thành lập năm 1985. Đến nay, trải
qua 7 nhiệm kỳ đại hội. UBĐKCG Thành phố ngày càng được củng cố, thu
hút được các chức sắc, chức việc, nhà tu hành, tín đồ, nhân sĩ, trí thức Công
giáo tham gia các phong trào thi đua yêu nước trong đồng bào Công giáo do
Ủy ban MTTQ Việt Nam và UBĐKCG Việt Nam phát động. Toàn Thành
phố Hà Nội có 29 Ban Đoàn kết Công giáo các quận, huyện, thị xã (quận
Cầu Giấy chưa có Ban Đoàn kết Công giáo) hoạt động nền nếp, tích cực
tuyên truyền vận động đồng bào Công giáo Thủ đô tham gia các cuộc vận

42. 36
động, các phong trào thi đua yêu nước do UBĐKCG Việt Nam phát động,
nổi bật là phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị
văn minh, sống tốt đời, đẹp đạo" [144, tr 58]. Hiện tại, UBĐKCG Thành phố
Hà Nội do Linh mục Dương Phú Oanh làm Chủ tịch [7].
2.1.3. Tin lành
2.1.3.1. Quá trình hình thành, phát triển Tin lành ở Hà Nội
Tin lành ở Việt Nam có chung một nguồn gốc, một Giáo hội mẹ là Hội
Truyền giáo Phúc Âm Liên Hiệp (The Christian and Missionary Alliance),
thường được gọi tắt là Tin lành C.M.A. Ngay từ khi mới thành lập năm 1887
Hiệp hội Truyền giáo (tiền thân của Hội Truyền giáo Phúc âm Liên Hiệp),
mục sư Albert Benjarmin Simpson đã coi Việt Nam là mục tiêu đầu tiên cần
tiến hành truyền giáo. Nhưng cơ sở truyền giáo đầu tiên của Hội này lại xuất
hiện ở Quảng Tây, Nam Trung Hoa làm bàn đạp tiến vào Việt Nam. Bước
ngoặt thành công của Hội Truyền giáo Phúc âm Liên Hiệp được đánh dấu vào
năm 1911 khi Hội thiết lập được cở sở ở Đà Nẵng, thành phố thuộc địa ở
Trung Kỳ. Cuốn sử Hội Thánh Tin Lành Việt Nam của Lê Hoàng Phu lấy
mốc năm 1916, là năm có những sự kiện quan trọng với số phận cộng đồng
Tin Lành Hà Nội, được chính quyền Pháp đồng ý giảm bớt sự hạn chế hơn sự
cấm cách của việc truyền giáo Tin Lành, ở các đô thị nhượng địa của Pháp
như Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng. Sau đó, vợ chồng giáo sĩ W.C.Cadman đã
có mặt tại Hà Nội, thuê một căn nhà tại phố Hàng Đào làm nhà giảng Tin
Lành, sau chuyển về phố Cầu Gỗ. Chính vì sự kiện này, giáo sĩ W.C.Cadman
cũng trở thành vị giáo sĩ tiền khởi của Tin Lành ở Hà Nội. Khoảng một, hai
năm sau bằng ngân quỹ của Hội Truyền giáo, giáo sĩ đã mua khu đất ở phố
Nguyễn Trãi thời kỳ Pháp thuộc (mặt bên kia là Ngõ Trạm) lập cơ sở Tin lành
tại Hà Nội [95, tr 183-186].
Hà Nội là nơi có đạo Tin lành sớm hơn so với các địa phương khác trên
địa bàn cả nước. Con đường bắt rễ vào văn hóa Việt Nam nói chung và Hà
Nội nói riêng của đạo Tin lành không thuận lợi như Công giáo, vì nhiều lý do
khác nhau. Số lượng tín đồ gia tăng chậm, vị thế của giáo hội cũng chưa được