Дасан зохицохын хямрал
ба х чтэй стрессд з лэх
ү ү үү
хариу урвал
Дасан зохицохын хямрал
ба х чтэй стрессд з лэх
ү ү үү
хариу урвал
F43
F43

Сэтгэлийн стрессор
Сэтгэлийн стрессор
Хэдийчинээ хүчтэй стрессор нөлөөлнө,
төдий хэмжээний хүнд стресс илэрдэг.
Сул
хүчтэй
Сул
хүчтэй Дунд
зэргийн
хүчтэй
Дунд
зэргийн
хүчтэй
Хүчтэй
Хүчтэй
Сүйрүүлэ
х хүчтэй
Сүйрүүлэ
х хүчтэй

• Стрессийн хүчийг харгалзаж 7 зэрэгт хуваадаг.
• Дасан зохицохын хямрал ба хүчтэй стресст
үзүүлэх хариу урвалыг 5,6,7 зэргийн хүчтэй
стрессүүд үүсгэгддэг
• Сүйрүүлэх буюу хүчтэй стрессуудын гол
төлөөлөгч нь ГАМШИГ юм.
“Нэгэн зэрэг олон хүний эрүүл мэнд,
амь насанд буюу үнэт зүйлсийг
сүйрүүлэх аюултай, хүнд гарз
хохирол учруулах нөлөөтэй, урьдаас
мэдээгүй, цаг бусын гэнэтийн гай
тохиолдохыг” гамшиг гэнэ.
• Стрессийн хүчийг харгалзаж 7 зэрэгт хуваадаг.
• Дасан зохицохын хямрал ба хүчтэй стресст
үзүүлэх хариу урвалыг 5,6,7 зэргийн хүчтэй
стрессүүд үүсгэгддэг
• Сүйрүүлэх буюу хүчтэй стрессуудын гол
төлөөлөгч нь ГАМШИГ юм.
“Нэгэн зэрэг олон хүний эрүүл мэнд,
амь насанд буюу үнэт зүйлсийг
сүйрүүлэх аюултай, хүнд гарз
хохирол учруулах нөлөөтэй, урьдаас
мэдээгүй, цаг бусын гэнэтийн гай
тохиолдохыг” гамшиг гэнэ.

Шалтгаан
Шалтгаан
• Сэтгэлийн хүчтэй дарамт учруулдаг
буюу удаан хугацаагаар
үргэлжилсэн таагүй үйл явдал,
нөхцөл байдлуудаас үүсдэг. Үүнд:
 онгоц ба автомашины
осол
 Аллага, сүрдүүлэг
 Дээрэм, хүчирхийлэлд өртөх
 Хүчиндүүлэх, барциалагдах

• Сэтгэлийн хүчтэй дарамт учруулдаг
буюу удаан хугацаагаар
үргэлжилсэн таагүй үйл явдал,
нөхцөл байдлуудаас үүсдэг. Үүнд:
 онгоц ба автомашины
осол
 Аллага, сүрдүүлэг
 Дээрэм, хүчирхийлэлд өртөх
 Хүчиндүүлэх, барциалагдах
 Хайртай хүн нь өөд болох

Стрессд
өгөх
цочмог
хариу
урвал
F43.0
Стрессд
өгөх
цочмог
хариу
урвал
F43.0
Гэмтлийн
дараах
стрессийн
эмгэг
F43.1
Гэмтлийн
дараах
стрессийн
эмгэг
F43.1
Дасан
зохицохын
эмгэгүүд
F43.2
Дасан
зохицохын
эмгэгүүд
F43.2

урвал F43.0
• Сүйрүүлэх хүчтэй, цаг бусын, гэнэтийн гай
тохиолдоход буюу маш хүчтэй стресст өртөхөд
гамшигт нэрвэгдэгсэд:
 айдас, сандрал, үймээнээр хариу
урвал өгөх төдийгүй,
ямарч хариу урвал өгөх чадваргүй
болж хаа байгаа газраа хөшиж болно.
• Иймд стресст өгөх цочмог хариу урвал нь:
(хэдэн цагаас өдрийн хугцаанд болж өнгөрнө)
1. Айдсаар
2. Ухаан бүрийтэн балартах хам шинжээр
3. Симпатик мэдрэлийн хөөрлийн шинжээр хариу
урвал өгнө.
• Сүйрүүлэх хүчтэй, цаг бусын, гэнэтийн гай
тохиолдоход буюу маш хүчтэй стресст өртөхөд
гамшигт нэрвэгдэгсэд:
 айдас, сандрал, үймээнээр хариу
урвал өгөх төдийгүй,
ямарч хариу урвал өгөх чадваргүй
болж хаа байгаа газраа хөшиж болно.
• Иймд стресст өгөх цочмог хариу урвал нь:
(хэдэн цагаас өдрийн хугцаанд болж өнгөрнө)
1. Айдсаар
2. Ухаан бүрийтэн балартах хам шинжээр
3. Симпатик мэдрэлийн хөөрлийн шинжээр хариу
урвал өгнө.

Айдсаар хариу урвал өгөх
• Үхтэлээ айна ухаан бүрийтэн
балартаж баримжаагаа алдана.
• Ухаан саруул болсоны дараагаар
ухаан бүрийтэн балартсан үед юу
болж өнгөрснийг огт санахгүй болж
ойгүйдэл
• Вегетатив мэдрэлийн хөөрөлд орж
Симпатик мэдрэлийн хөөрлийн
шинжүүд бие махбодийн талаас
илэрнэ.

Ухаан бүрийтэн балартах хам шинж
•
Хаа
байгаа
газраасаа
санд
мэнд
зугтах
Өөрөөр
“Хөдөлгөөний
хар
шуурга”
•
Үг
ярианы
цочмог
хөөрөл
Хэт
хөдөлгөөнтө
х хариу
урвал
Хэт
хөдөлгөөнтө
х хариу
урвал
•
Хөшил
“ступор”
•
Дугай
байх
шинж
“
мутизм”
•
Кататони
төст
байдал
Хөдөлгөөнгүйтэ
х хариу урвал
буюу хуурамч
үхлийн хариу
урвал
Хөдөлгөөнгүйтэ
х хариу урвал
буюу хуурамч
үхлийн хариу
урвал
•
Зүрхний
цохилт
түргэсэх,
хавиргаа
дэлстэл
хүчтэй
цохилно,
амаар
гарах
мэт
болох
•
Амьсгаа
давхцах,
амьсгал
зогсох
буюу
тасалдах
•
Хүйтэн
хөлс
гарах,
хүүхэн
хараа
өргөсөх
•
Арьс
огцом
улайх
ба
цайх,
шээс
түргэн
түргэн
хүрэх,
өөрийн
мэдэлгүй
баас
алдах
гэх
мэт
Симпатик
мэдрэлий
н
хөөрлийн
шинжээр
хариу
урвал
Симпатик
мэдрэлий
н
хөөрлийн
шинжээр
хариу
урвал

Гипервентиляци – амьсгал давчдах
• Амьсгал давчдаж эхэлсэнээс хойш хэдэн
минутын дараагаас ханиалгах, толгой
эргэх шинжүүд илэрч эхэлвэл
“Гипервентиляци” үүсэхийн дохио юм.
• Гипервентиляци нь маш хүчтэй айдас,
сэтгэл түгшилтээс болж сандралд орсноор
симпатик мэдрэл хөөрөлд орж бронхи нь
тэлэгдэж, амьсгал өнгөц болж
олширсноор артерийн цусан дахь
химийн найрлага өөрчлөгдөж цусан дахь
нүүрсхүчлийн хийн хэмжээ эрс буурч
амьсгалын төв дарангуйлагдаж хүнд
үедээ багтарч үхэж болно
• Амьсгал давчдаж эхэлсэнээс хойш хэдэн
минутын дараагаас ханиалгах, толгой
эргэх шинжүүд илэрч эхэлвэл
“Гипервентиляци” үүсэхийн дохио юм.
• Гипервентиляци нь маш хүчтэй айдас,
сэтгэл түгшилтээс болж сандралд орсноор
симпатик мэдрэл хөөрөлд орж бронхи нь
тэлэгдэж, амьсгал өнгөц болж
олширсноор артерийн цусан дахь
химийн найрлага өөрчлөгдөж цусан дахь
нүүрсхүчлийн хийн хэмжээ эрс буурч
амьсгалын төв дарангуйлагдаж хүнд
үедээ багтарч үхэж болно

Гэмтлийн дараах стрессийн
эмгэг F43.1
• Хүмүүс гамшигт өртөхөд эсвэл сэтгэлийн хүнд
цохилтонд орж сэтгэлийн шарх авах бүрд
тэдгээр зовлонт үйл явдлууд тухайн хүний
сэтгэлд нь хуран хуримтлагдаж байдаг. Энэ нь
хорвоо дээр хамгийн муу бөгөөд хорт сэтгэл
юм. Энэхүү хорт сэтгэлээ гадагш
илэрхийлэхгүй (тайлаагүй) бол хэсэг хугацааны
(гамшигаас хойш хэдэн долоо хоног, сар, жил) дараа
дээрх сэтгэлийн шарх буюу нүдээрээ харж,
биеэрээ туулж өнгөрүүлсэн сэтгэлийн цохилт
нь айдас, үзэн ядалт, гэх мэтийн маш хүчтэй
сэтгэлийн дарамттай болж болно.
• Ийм гарал үүсэлтэй сэтгэлийн дарамтыг
гэмтлийн дараах стрессийн эмгэг гэнэ.
• Хүмүүс гамшигт өртөхөд эсвэл сэтгэлийн хүнд
цохилтонд орж сэтгэлийн шарх авах бүрд
тэдгээр зовлонт үйл явдлууд тухайн хүний
сэтгэлд нь хуран хуримтлагдаж байдаг. Энэ нь
хорвоо дээр хамгийн муу бөгөөд хорт сэтгэл
юм. Энэхүү хорт сэтгэлээ гадагш
илэрхийлэхгүй (тайлаагүй) бол хэсэг хугацааны
(гамшигаас хойш хэдэн долоо хоног, сар, жил) дараа
дээрх сэтгэлийн шарх буюу нүдээрээ харж,
биеэрээ туулж өнгөрүүлсэн сэтгэлийн цохилт
нь айдас, үзэн ядалт, гэх мэтийн маш хүчтэй
сэтгэлийн дарамттай болж болно.
• Ийм гарал үүсэлтэй сэтгэлийн дарамтыг
гэмтлийн дараах стрессийн эмгэг гэнэ.

Эмнэлзүйн шинжүүд
• Урьд өмнө нь сэтгэлээрээ мэдэрч, нүдээрээ харж,
биеэрээ туулсан гай, гамшиг буюу эрүү шүүлтийн
үед болж өнгөрсөн аймшигтай хийгээд айлган
сүрдүүлсэн үйл явдлуудын тухай таагүй
дурсамжууд тэдний оюун санаанд хар аяндаа, үе
үе орж ирэн сэтгэлийг нь зовоосноор айдас, уур
омог, үзэн ядалт, сэтгэл түгшилт зэрэг бусад сөрөг
сэтгэл хөдлөлүүд байн байн хурцдан илэрнэ.
• Шөнийн айдас, хар дарж зүүдлэх зэрэг нойрны
өрчлөлтүүд
• Үргэлж айж, цочих салганан чичирнэ
• Анхаарал төвлөрүүлэх, тунгаан бодох зэрэг
чадварууд буурна
• Идэвх, сонирхол буурч аливаа үйл явдлаас
зайрсхийх
• Хүмүүстэй хайхрамжгүй хандах, нөхөрсөг, дотно
• Урьд өмнө нь сэтгэлээрээ мэдэрч, нүдээрээ харж,
биеэрээ туулсан гай, гамшиг буюу эрүү шүүлтийн
үед болж өнгөрсөн аймшигтай хийгээд айлган
сүрдүүлсэн үйл явдлуудын тухай таагүй
дурсамжууд тэдний оюун санаанд хар аяндаа, үе
үе орж ирэн сэтгэлийг нь зовоосноор айдас, уур
омог, үзэн ядалт, сэтгэл түгшилт зэрэг бусад сөрөг
сэтгэл хөдлөлүүд байн байн хурцдан илэрнэ.
• Шөнийн айдас, хар дарж зүүдлэх зэрэг нойрны
өрчлөлтүүд
• Үргэлж айж, цочих салганан чичирнэ
• Анхаарал төвлөрүүлэх, тунгаан бодох зэрэг
чадварууд буурна
• Идэвх, сонирхол буурч аливаа үйл явдлаас
зайрсхийх
• Хүмүүстэй хайхрамжгүй хандах, нөхөрсөг, дотно

Дасан зохицохын эмгэгүүд F43.2
• Хүчтэй стресст өртсөнөөс огцом гэнэтийн
биш удаан хугацаатай хүч нь арай багавтар
V зэргийн стрессийн (нийгмийн бухимдал, хайртай
хүн нь нас барах, бусад үнэт зүйлсээ алдах, эдгэшгүй хүнд
өвчнөөр өвдөх гэх мэт ) үед өгдөг хариу урвал
юм.
• Мөн гамшигийн учруулж байгаа сэтгэл зүйн
уршиг нь дасан зохицолтын хямралаар
хариу урвал өгч болно
• Дасан зохицолтын хямралын явц нь:
1. Цочмог (1сараас илүүгүй)
2.Ужиг (2 жилээс илүүгүй)
• Хүчтэй стресст өртсөнөөс огцом гэнэтийн
биш удаан хугацаатай хүч нь арай багавтар
V зэргийн стрессийн (нийгмийн бухимдал, хайртай
хүн нь нас барах, бусад үнэт зүйлсээ алдах, эдгэшгүй хүнд
өвчнөөр өвдөх гэх мэт ) үед өгдөг хариу урвал
юм.
• Мөн гамшигийн учруулж байгаа сэтгэл зүйн
уршиг нь дасан зохицолтын хямралаар
хариу урвал өгч болно
• Дасан зохицолтын хямралын явц нь:
1. Цочмог (1сараас илүүгүй)
2.Ужиг (2 жилээс илүүгүй)

Дасан зохицолтын хямралын
хариу урвалын ангилал
1. Сэтгэл гутрах түр зуурын хариу урвал F43.20
2. Сэтгэл гутрах ужиг хариу урвал F43.21
3. Сэтгэл түгшилт, сэтгэл гутрал хосолсон холимог
хариу урвал F43.22
4. Сэтгэл хөдлөлийн бусад хямрал давамгайлсан хариу
урвал F43.23
5. Төрх үйлийн хямрал давамгайлсан хариу урвал
F43.24 (худлаа ярих, хулгай хийх, архи тамхи хэрэглэх,
гэр бүл салах, биеэ үнэлэх, ажил сургуулиа таслах буюу
гарах )
6. Сэтгэл хөдлөлийн болон төрх үйлийн хямрал
хосолсон хариу урвал F43.25
7. Бусад өвөрмөц шинж тэмдэг давамгайлсан хариу
урвал F43.28 (истерийн шинжүүд, нойрны хямрал,
агаарын гэмтэл гэх мэт)
1. Сэтгэл гутрах түр зуурын хариу урвал F43.20
2. Сэтгэл гутрах ужиг хариу урвал F43.21
3. Сэтгэл түгшилт, сэтгэл гутрал хосолсон холимог
хариу урвал F43.22
4. Сэтгэл хөдлөлийн бусад хямрал давамгайлсан хариу
урвал F43.23
5. Төрх үйлийн хямрал давамгайлсан хариу урвал
F43.24 (худлаа ярих, хулгай хийх, архи тамхи хэрэглэх,
гэр бүл салах, биеэ үнэлэх, ажил сургуулиа таслах буюу
гарах )
6. Сэтгэл хөдлөлийн болон төрх үйлийн хямрал
хосолсон хариу урвал F43.25
7. Бусад өвөрмөц шинж тэмдэг давамгайлсан хариу
урвал F43.28 (истерийн шинжүүд, нойрны хямрал,
агаарын гэмтэл гэх мэт)

Хүнд өвчний үед өгөх хариу урвал
1. Шокд орох ба үгүйсгэх үе (хэдэн
минут)
2. Бухимдах үе (хэд хоногоор)
3. Дасан зохицох хямрах үе (гутрах,
түгших байдлаар явагдана
эвлэрнэ)
4. Өвчнөө хүлээн зөвшөөрөх буюу
түүнтэй эвлэрэх үе (энэ үеэс
ухамсартай, зорилготой,
идэвхтэйгээр асуудалд хандана)
1. Шокд орох ба үгүйсгэх үе (хэдэн
минут)
2. Бухимдах үе (хэд хоногоор)
3. Дасан зохицох хямрах үе (гутрах,
түгших байдлаар явагдана
эвлэрнэ)
4. Өвчнөө хүлээн зөвшөөрөх буюу
түүнтэй эвлэрэх үе (энэ үеэс
ухамсартай, зорилготой,
идэвхтэйгээр асуудалд хандана)

эмчилгээ
• Мэдээлэл:
 Стресс бүхий үйл явдлууд нь
сэтгэцийн ба биеийн байдалд
нөлөөлдөг
 Стресстэй холбоотой илэрч буй
шинжүүд нь хэд хоногоос хэндэн
долоо хоног үргэлжилдэг

• Зөвлөгөө :
1. Стресс үүсгэгч үйл явдалд хувь хүн
хэрхэн хандах талаар өвчтөнд ойлгуулах
2. Стрессийг тайлах энгийн аргуудыг зааж
өгөх
3. Өвчтөний хийж буй стресс тайлах
нааштай алхмуудыг дэмжиж урам өгөх,
зоригжуулах
4. Өвчтөнд тусламж дэмжлэг үзүүлж чадах
гэр бүлийн гишүүд, хамаатан садан,
найз нөхдөөс нь хэн нэгнийг сонгож
дотон харьцаатай байлгах
5. Богино хугацааны амралтанд амрах нь
стресс тайлах үр дүнтэй арга болохыг
хэлж өгөх

• Эмийн эмчилгээ:
1. Ихэнх цочмог стрессийн хариу урвалыг
эмгүйгээр шийдэх боломжтой
2. Сэтгэл түгших хам шинж хүчтэй илэрч
байвал бензодиазиапины бүлгийн эм болох
лоразепамыг 0,5-1 мг-аар өдөрт 1-3 удаа 3-
5 хоног
3. Гүнзгий нойрны өөрчлөлт илэрвэл
нойрсуулах бүлгийн эмүүдээс сонгож 3
хоног
• Мэргэжилтэн рүү илгээх заалт:
 Шинж тэмдэгүүд 1 сараас дээш
хугацаагаар илэрсэн тохиолдолд

АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА
АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА