SAOBRAĆAJ

POJAM SAOBRAĆAJA
-tercijarna djelatnost
-prenos ljudi, dobara, energije i informacija s jednog mjesta na
drugo
-nastaje pojavom trgovine
-latinska riječ- „transfricare“ što znači obrt
-saobraćajna geografija
-bavi se proučavanjem geografskih pretpostavki,
razvoja i teritorijalnog razmještaja saobraćajnica i
saobraćajnih kompleksa

FUNKCIJE SAOBRAĆAJA
● Ekonomska- stvaranje troškova i cijena proizvoda
● Socijalna- pokretljivost stanovništa
● Strateška- integracija prostora
● Organizacija prostora

SAOBRAĆAJNICE
● Razlikujemo put od ceste
PUT:
• Širi pojam za sve kuda i gdje se prolazi
• pod pojmom puta spada i cesta
CESTA:
• Saobraćajni građevinski objekat namjenjen kretanju
• u presjeku ceste postoje i predviđene površine za
druge učesnike -> pješačke i biciklističke staze

HISTORIJSKI RAZVOJ
-Prvi putevi u prirodi -> utabane staze kojima su se kretale životinje
-Oko 4.000 godina pne putevi se popločavaju -> prva naselja
-Najstarija otkrivena inženjerski izgrađena cesta -> Engleska 3.800 god. Pne
-Makadam je vrsta ceste nasute lomljenim kamenom i pjeskom različite
granulacije, nabijene i uvaljane tako da se dobije čvrst vezivni sloj pogodan za
odvijanje saobraćaja.
● John Loudon McAdam.

The sweet track Makadam

VRSTE PUTEVA
Javni put
● površina od opšteg značaja za saobraćaj
● svako može slobodno da ga koristi pod uslovima određenih zakona
● nadležni organ proglasio javnim putem
Mreža javnih puteva
● magistralni, regionalni, lokalni putevi, ulice u naseljima i gradovima
Regionalni put
● povezuje važnija privredna područja
Lokalni put
● povezuje naselja
● značajan za saobraćaj na teritoriji opštine

VRSTE PUTEVA
-Auto put
• Isključivo saobraćaj motornih vozila
• označen propisanim saobraćajnim
znakom
• dvije fizički odvojene kolovozne trake
• bez ukrštanja sa drugim putem
• bez ukrštanja sa željezničkom i
tramvajskom prugom
• Može se uključiti i isključiti samo
određenim i posebno izgrađenim
priključnim javnim putevima

VRSTE PUTEVA
Brzi put
● put rezervisan za saobraćaj motornih vozila
● jedna ili dvije razdvojene kolovozne trake
● tehničke karakteristike i građevinski elementi omogućavaju brzo
odvijanje saobraćaja
● dostizanje većih brzina kretanja
● ostvarene veće propusne moći puta
Kolovoz
● dio površine puta namijenjen prvenstveno za saobraćaj vozila.

VRSTE PUTEVA
Pješačka staza
● uređena saobraćajna površina namjenjena za kretanje pješaka
● nije u istom nivou sa kolovozom
Putni objekti
● mostovi, podvožnjaci, nadvožnjaci, propusti, tuneli, potporne
konstrukcije, podzemni i nadzemni prolazi, objekti za naplatu putarine i
slično
Biciklistička staza
● saobraćajna površina namijenjena za saobraćaj bicikla
● proteže se uzduž kolovoza
● odvojena i obilježena propisanim saobraćajnim znakom

PODJELA
● 3 glavna elementa: objekat prevoza, prevozno sredstvo, saobraćajni put
Geografska
sredina
Objekat
prevoza
Područje
odvijanja
Udaljenost Namjena
Način
organizacije

PODJELA KOPNENOG SAOBRAĆAJA
CESTOVNI
1
ŽELJEZNIČKI
2
CJEVOVODNI
3
SAOBRAĆAJ NA
UNUTARNJIM VODAMA
4

CESTOVNI SAOBRAĆAJ
● Putnički saobraćaj
● Teretni saobraćaj
-posljedica masovnog korištenja
automobila -> individualni saobraćaj
-javni/ linijski prevoz- autobusi,
tramvaji trolejbusi, metro
-autoceste
Stepen automobilizacije

HISTORIJA AUTOMOBILA
-18. vijek- parne mašine pričvršćene na vagone
-19. vijek Karl Benz- „Vozilo na plinski pogon“
-1910. Henry Ford – Model T
-Poslije Drugog svjetskog rata ljudi masovno počinju koristiti automobile
-Početkom 20. stoljeća počinju se donositi i prva saobraćajna pravila
namijenjena automobilskom prometu

Benz Motor-wagen
Fordov Model T

Utjecaj automobilizacije
-Suburbanizacija i prostorno širenje gradova
-Automobilska industrija – jedna od najznačajnijih industrijskih grana
• Obuhvata proizvodnju, prodaju na veliko, prodaju na malo te popravak vozila
• 2021. godine samo u SAD u automobilskoj industriji bilo je zaposleno 1,7 mil
zaposlenika od čega > 923,700 ljudi u proizvodnji
• 6,1% industrijskih radnika u EU zaposleno je u automobilskoj industriji
-Utjecaj na razvoj masovnog turizma

Ekološki utjecaj
-Zagađivači iz vozila štete našem zdravlju i sadrže
stakleničke plinove koji uzrokuju klimatske
promjene
-Sagorijevanjem benzina i dizel goriva -> dušikov
dioksid, ugljični monoksid, ugljovodonici, benzen i
formaldehid
-vozila emituju ugljen dioksid, najčešći staklenički
plin uzrokovan čovjekom

Poginuli i ozlijeđeni
-Svaki dan 3400 ljudi pogine na cestama širom svijeta (WHO)
-Godišnje 1,24 mil ljudi pogine u saobraćaju, oko 50 mil ozlijeđenih

ŽELJEZNIČKI SAOBRAĆAJ
-odvija se na specifičnom prometnom putu- prugama
Prednosti:
• veliki kapacitet (masovni i teški tereti)
• efikasnost i rentabilnost
• velika brzina
• neovisnost o vremenskim prilikama
• ekološka prednost
• sigurnost
Nedostaci:
• nije prilagodljiva- neusklađenost širina
pruga
• slabije razvijena mreža
• osjetljivost na reljefne prepreke
• velike investicije

Dužina
željezničke mreže
u odabranim
zemljama širom
svijeta u 2019. (u
kilometrima),
Statista

HISTORIJA ŽELJEZNIČKOG SAOBRAĆAJA
-jedan je od najstarijih oblika cestovnog prometa
-način za bržu distribuciju ugljena- Industrijska revolucija
-1814. George Stivenson- prva parna lokomotiva „Rocket“
-Željeznica Stockton i Darlington -prva putnička željeznica
koja je koristila parne vozove za prijevoz putnika 1825.
-Prva željeznica Bosne i Hercegovine- 1872. godine
puštanjem u saobraćaj pruge Dobrljin – Banja Luka

BRZI VOZOVI
-Ponovni rast putnika željeznicom desio se
pojavom brzih vozova
-Raste značaj u odnosu na zračni saobraćaj
-Japan- Shinkansen
-Francuska- TGV
-intercity vozovi
-od jednog do drugog gradskog središta
-uz minimalna zaustavljanja

Saobraćaj na unutarnjim vodama
-saobraćaj rijekama, jezerima i kanalima
-jeftina vrsta saobraćaja, prevoz robe
-kanal Rajna-Majna-Dunav
-nastaje u drugoj polovini 18. stoljeća
-fabrički pogoni zahtijevali su jeftin i brz način prenošenja robe
-1807. Robert Fulton konstruisao prvi parobrod „Clermont“
-parni brodovi zavladali su internacionalnim, okeanskim linijama

CJEVOVODNI SAOBRAĆAJ
-Prevoz plinova i tekućina
● Plinovodi
● Naftovodi
- Prvi naftovod u svijetu sagrađen je u SAD-u 1862.
-postoji manje od 3.500.000 km cjevovoda u 120
zemalja svijeta
- Sjedinjene Države su imale 65%, Rusija 8%, a Kanada
3%

ZRAČNI SAOBRAĆAJ
-najbrži i najskuplji vid saobraćaja
kojim se danas prevoze putnici i roba
na međunarodnom nivou
● Civilni
● Vojni
-osim samog transporta obuhvata i
djelatnost u polaznim i odredišnim
aerodromima i terminalima
Zračni prijevoz (prevezeni putnici) (mil), 2020, National Statistical office

HISTORIJA AVIONA
-Leonardu Davinciju -uloga osnivača avijacije
-Orville i Wilbur Wright
● -konstruktori aviona
● -testni inženjeri
● -prvi piloti aviona težih od vazduha
-1000 letova na nizu aviona između 1900. i
1902. godine
-17. decembra 1903.- „Wright Flyer“
-1908. pokazuju javnosti

PTT SAOBRAĆAJ
-Pošta, Telegraf i Telefon
-20. vijek- uobičajeni naziv za
monopolistička preduzeća
- pojavom moderne tehnologije->
telegraf potpuno gubi svoj smisao te se
i kao usluga i tehnika, gasi

PREVOZ ŠIROM SVIJETA- Norry, Kambodža
Ovi "vozovi„ od bambusa
sastoje se od motora i
bambusove ploče koja se
nalazi na vrhu dvije šipke
sa zavarenim točkovima.
Drvena ručka služi kao
kočnica i gas.
Jednostavnost norija je
važna jer se voze na jednoj
prugi, što znači da vozači i
putnici norrija moraju
rastaviti svoje vagone
kako bi jedni drugima
omogućili prolaz ako se
dvojica sretnu.

PREVOZ ŠIROM SVIJETA- Schwebahn, Njemačka
U Wuppertalu, Njemačka,
provozajte se visećom prugom
Schwebebahn koja se vijuga iznad
grada i pritoke Wupper. Ikonična
monošinska pruga počela je sa
radom 1901. godine i sada je koristi
oko 85.000 putnika dnevno.

PREVOZ ŠIROM SVIJETA- Coco Taxi, Kuba
Coco Taxis je popularan način
prevoza za turiste koji posjećuju
Kubu od 1990-ih. Taksiji su
napravljeni od školjki i sjedišta
od fiberglasa zavarenih na
Piaggio skutere, a ime su dobili
po jarko žutim školjkama u
obliku kokosa. Mogu se naći u
većim kubanskim gradovima kao
što su Havana, Veradero i
Trinidad.

Kraj
Hvala na pažnji!