1. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας
στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
Καθηγήτρια Μαθηματικών
M.Sc. : Μαθηματική Μοντελοποίηση στις Φυσικές Επιστήμες και στις
Σύγχρονες Τεχνολογίες
rtheodor@hotmail.gr
Περίληψη
Η μεγάλης διάρκειας περίοδος της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε μια από τις
δυσκολότερες περιόδους για τον Ελληνικό κόσμο, όσον αφορά την
ανάπτυξη και την εξέλιξη της παιδείας αλλά και τις εκπαίδευσης
γενικότερα.
Πολλοί άνθρωποι βοήθησαν ώστε τα λειτουργούν σχολεία και να
μαθαίνουν τα παιδιά να γράφουν και να διαβάζουν. Ένας από αυτούς ήταν
και δάσκαλος και συγγραφέας που πρόσφερε πολλά στον κόσμο της
Λάρισας αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ο Κωνσταντίνος Κούμας
γεννήθηκε στη Λάρισα και πολύ γρήγορα μπήκε στον τομέα της
εκπαίδευσης αφού από πολύ μικρή ηλικία άρχισε να διδάσκει. Η φήμη του
εξαπλώθηκε γρήγορα και εκτός των συνόρων της Θεσσαλικής πρωτεύουσας
και τα καλύτερα σχολεία της Ελλάδας και του εξωτερικού ήθελαν να τον
συμπεριλάβουν στο διδακτικό προσωπικό τους.
Η καριέρα και η πορεία του όμως δεν σταμάτησαν εκεί, αντιθέτως
ακολούθησαν άλλα εξίσου σημαντικά. αυτός εργάστηκε ως οικοδιδάσκαλος
στη Βιέννη και παράλληλα σπούδαζε στο πανεπιστήμιο καθαρά και
εφαρμοσμένα Μαθηματικά. Εκείνη την περίοδο ασχολήθηκε και με
μεταφράσεις έργων από τα γαλλικά στα αρχαία ελληνικά, τη γλώσσα που
θεωρούσε ότι αρμόζει στη συγγραφή των Μαθηματικών. Το βιβλίο του,
Σύνοψις Επιστημών υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα που άφησε πίσω του
για τις επόμενες γενιές διότι περιλάμβανε έξι κεφάλαια αρχίζοντας από την
Αριθμητική, όπως είδαμε και παραπάνω, την Γεωμετρία, τη νέα Γεωγραφία,
την Αστρονομία, τη Λογική και την Ηθική.

2. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
Μπορεί η επανάσταση να ανέκοψε για λίγο την πορεία του αφού
αναγκάστηκε να φύγει στην Τεργέστη όμως εκεί βρήκε την ευκαιρία να
συγγράψει το σημαντικότερο πνευματικό του έργο, την Ιστορία των
ανθρωπίνων πράξεων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι το 1831, το οποίο
μοιράζεται σε 12 τόμους.
Ο Κωνσταντίνος Κούμας υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πνευματικές
φυσιογνωμίες της Λάρισας. Άνθρωπος με βαθειά επιστημονική γνώση ο
οποίος αγωνίστηκε, σε μια δύσκολη εποχή για τον ελληνισμό, να οργανώσει
τον χώρο της εκπαίδευσης και να διαδώσει την παιδεία στους υπόδουλους
Έλληνες. Τη βιογραφία του έγραψε ο Αναστάσιος Κ. Εμμανουήλ, το 1879
στην Αθήνα. Η ιδιαίτερη πατρίδα του τον τίμησε δίνοντας στην Δημόσια
Κεντρική Βιβλιοθήκη της αλλά και σε κάποιον από τους πιο κεντρικούς
δρόμους της, το όνομα του Κωνσταντίνου Κούμα.
Konstantinos M. Koumas (1777-1836)
A scholar of Larissa, teacher and writer in period of
Ottoman domination
Rebeka Theodoropoulou
Professor in Mathematics
M.Sc. : Mathematical Modelling in Science and New Technologies
rtheodor@hotmail.gr
Abstract
The long period of Ottoman rule was one of the most difficult times for the
Greek world in the development and evolution of education but also
education in general.
Many people helped to run the schools and the children learned to read and
write. One of them was a teacher and writer who gave a lot to the world of
Larissa and throughout Greece. Konstantinos Koumas was born in Larissa
and soon entered the field of education since a very early age he began
teaching.

3. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
His reputation quickly spread beyond the borders of Thessaly capital and the
best schools in Greece and abroad wanted to include in their teaching staff.
His career and the path does not end there, however followed other equally
important. He worked as a tutor in Vienna while studying at the university
Pure and Applied Mathematics. At that time he was involved with
translations of works from French into ancient Greek, the language
considered appropriate in the writing of Mathematics. His book, Synopsis of
Sciences was one of the most important ones that he left behind for future
generations because it included six chapters starting with arithmetic,
geometry, new geography, astronomy, logic and ethics.
Could the revolution be stopped for a while because of course he had to
leave in Trieste but there he found the opportunity to write the most
important spiritual work, the history of human acts from ancient times until
1831, which is divided into 12 volumes.
Konstantinos Koumas was one of the most important spiritual figures of
Larissa. Man with deep scientific knowledge who struggled in a difficult
time for the Greeks to organize the education and disseminate education to
the enslaved Greeks. His biography written by Anastasios K. Emmanuel, in
1879 in Athens. The hometown honored him by giving the Central Public
Library, and in one of the most central streets of the name of Konstantinos
Koumas.
Εισαγωγή
Η Λάρισα είναι πανάρχαια πόλη και κατοικείται σχεδόν 4.000 χρόνια. Οι
αρχαιολογικές έρευνες μαρτυρούν ότι η περιοχή της Λάρισας κατοικείτο
κατά την Παλαιολιθική περίοδο. Στα χέρια των Τούρκων πρωτοέπεσε το
1396. Πρώτος εισέβαλε ο σουλτάνος Βαγιαζήτ, ο οποίος με τις άγριες ορδές
του κατέλυσε ολόκληρη την Ελλάδα.
Το 1403 όμως, τόσο η Λάρισα όσο και οι άλλες θεσσαλικές πόλεις, επειδή
οι διάδοχοι του Βαγιαζήτ μάλωναν, ξαναδόθηκαν στο Βυζάντιο. Υπέκυψε
όμως οριστικά στους Τούρκους τριάντα χρόνια πριν καταληφθεί η
Κωνσταντινούπολη, το 1423, όταν οι τουρκικές δυνάμεις κατέλαβαν τη
Λάρισα, παρά τον απεγνωσμένο αγώνα, στον οποίον είχαν ριχτεί οι
κάτοικοί της.

4. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
Μόλις οι Τούρκοι μπήκαν
στην πόλη, οι Λαρισαίοι και
όσοι είχαν συγκεντρωθεί στην
πόλη για τη υπεράσπισή της,
κατέφυγαν στον Όλυμπο και
τον Κίσαβο. Αξίζει εδώ να
σημειωθεί, ότι κατά τη
διάρκεια της Τουρκικής
επιδρομής, δεν υπήρχε στη
Λάρισα στρατιωτική δύναμη,
γι’ αυτό και ανέλαβαν την
υπεράσπισή της, μόνοι τους, οι
κάτοικοι της πόλης. Αφού οι
ορδές του προέβησαν σε
πολλές πράξεις, που
προκάλεσαν στους Λαρισαίους
φρίκη και τρόμο, μετέτρεψαν
τις εκκλησίες σε τζαμιά και
άρπαξαν τις περιουσίες και τα
κτήματα των ντόπιων. Η Λάρισα εποικίζεται με Τούρκους ενώ ο ελληνικός
πληθυσμός μετακινείται στις ορεινές και άγονες περιοχές. Το όνομα της
είναι "Γενί Σεχίρ"(=Νέα Πόλης) και αποτελεί το στρατιωτικό κέντρο των
τουρκικών δυνάμεων. Η έδρα της μητροπόλεως μεταφέρεται στον Τίρναβο.
Η πόλη γνωρίζει τεράστια ανοικοδόμηση, ενώ παράλληλα καταστρέφονται
τα "βυζαντινά" κτίσματα.
Ανεγείρονται δεκάδες τζαμιά και δημόσια κτίρια, τα πιο ξακουστά από τα
οποία είναι το Μπαϊρακλί τζαμί, το Γενί τζαμί κ.ά. Στα τέλη του 19ου
αιώνα
ο αριθμός των τζαμιών αρχίζει να μειώνεται σημαντικά και όποια από αυτά
έχουν σωθεί διατηρούνται μέχρι και σήμερα ως αρχαιολογικοί χώροι.
Όμως ο 17ος
αιώνας άφησε έντονα τα ίχνη του στην πόλη της Λάρισας και
τη γύρω περιοχή. Οι συνήθεις και γνωστές επιδημίες της χολέρας, οξύτατες
και συχνές λόγω του νοσηρού κλίματος στα πεδινά μέρη, λιγόστεψαν
δραστικά τον πληθυσμό. Το πρώτο μισό του 18ου
αιώνα χαρακτηρίζεται από
μια σειρά έντονων επιδημιών και θεομηνιών.
Την ίδια περίοδο που η Λάρισα βρίσκεται σ' αυτή την κατάσταση, στις
ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Όσσας και του Ολύμπου συντελείται το
θαύμα του δεύτερου μισού του 18ου
αιώνα. Η οικοτεχνία μετεξελίχθηκε σε

5. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
μια ανθηρή βιοτεχνία, την οποία προώθησε ένα δυναμικό εμπόριο, που
ανέπτυξαν κατά βάση οι Αμπελακιώτες. Όλα τα παραπάνω οδήγησαν κατά
τον 19ο
αιώνα σε μια οικονομική ανάπτυξη, η οποία αναζωογόνησε
ολόκληρη την περιοχή. Σε μια από αυτές τις οικογένειες των εμπόρων
ανήκε και ο Κωνσταντίνος Κούμας.
Ο Κωνσταντίνος Κούμας και η πορεία του στην Ελληνική εκπαίδευση
Ο Κωνσταντίνος Κούμας γεννήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου του 1777 στη
Λάρισα από μια σχετικά εύπορη οικογένεια. Ήταν γιος του γουνέμπορου
Μιχαήλ Κούμα και της Αβραμίκης. Τα 10 πρώτα χρόνια της ζωής του τα
πέρασε κρυμμένος στο σπίτι από το φόβο να μην τον αρπάξουν οι
γενίτσαροι και ως τότε δεν πήγε σε
σχολείο ή εκκλησία.
Το 1787 εξ’ αιτίας της πανώλης που
ξέσπασε στη Λάρισα κατέφυγε με την
οικογένειά του στον Τύρναβο. Εκεί ο
μικρός Κωνσταντίνος είχε την πρώτη του
επαφή με τη γραφή και την ανάγνωση,
τα οποία διδάχθηκε από τα συναξάρια
της εκκλησίας. Επειδή ανέπτυξε
υπερβάλλοντα ζήλο για τα γράμματα, οι
γονείς του φρόντισαν στα 15 του χρόνια
να μαθητεύσει σε ένα σχολείο στον
Τύρναβο δίπλα στον Ιωάννη Πέζαρο1
. Κοντά στον τελευταίο μαθήτευσε για
έξι χρόνια και απέκτησε τη φήμη ενός διακεκριμένου μαθητή.
Αποφοιτώντας είχε διδαχθεί αρχαίους Έλληνες κλασικούς φιλοσόφους
καθώς επίσης βασικές αρχές της φιλοσοφίας από κοινού με Μαθηματικά
και Φυσική, στα οποία όπως θα δούμε και στη συνέχεια παρουσίαζε μεγάλη
1
Ο επιφανής του Γένους Δάσκαλος Ιωάννης Δημητριάδης-Πέζαρο έδρασε στον Τύρναβο
το 18ο αιώνα. Αρχικά εκπαιδεύτηκε στη σχολή που άκμαζε στην πατρίδα του, κατόπιν στα
Γιάννενα και στη συνέχεια στο Άγιο Όρος, όπου και παρακολούθησε μαθήματα της
νεότερης φιλοσοφίας. Από εκεί πήγε και δίδαξε, έπειτα από σχετική πρόσκληση, στην
Τσαριτσάνη και το 1776 στο Λιβάδι. Η προσωπικότητα του σχολάρχη του Τυρνάβου
εκθειάζεται και από πολλούς αξιόλογους λογίους σε επιστολές τους.

6. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
κλίση. Ο Κωνσταντίνος Κούμας ξεκίνησε την καριέρα ως δάσκαλος σε
πολύ μικρή ηλικία κάνοντας την αρχή σε σχολεία της ιδιαίτερης πατρίδας
του, της Τσαριτσάνης και των Αμπελακίων.
Ο Μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος βλέποντας τις εξαιρετικές του
ικανότητες τον πήρε μαζί του στην Κωνσταντινούπολη και τον συνέστησε
στον Μεγάλο Διερμηνέα Κωνσταντίνο Υψηλάντη2
. Ο Υψηλάντης όταν
ανακηρύχτηκε ηγεμόνας του πρότεινε να τον προσλάβει στις υπηρεσίες του
αλλά, ο Κούμας μη ικανοποιημένος από την εκεί παραμονή του αποφάσισε
να επιστρέψει στη Λάρισα, όπου θα εκπληρώσει το όνειρό του για
διδασκαλία.
Λόγω της συνεχούς τρομοκρατίας των Τούρκων κατέφυγε
στην Τσαριτσάνη, όπου δίδασκε και κήρυττε, και έπειτα πήγε στα
Αμπελάκια, όπου δίδασκαν και ο Κωνσταντάς3
και Ασάνης4
. Η μαθητεία
του κοντά στον τελευταίο είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη του εξοικείωση με
την Άλγεβρα, το οποίο έγινε η αφορμή για να αναλάβει το 1797 καθήκοντα
διδάσκοντα στη σχολή της Λάρισας.
Τον Οκτώβρη του επόμενου χρόνου παντρεύτηκε τη γυναικαδελφή του
δασκάλου του Πέζαρο και εξ’ αιτίας κάποιων οικονομικών προβλημάτων
αποχωρεί για το σχολείο της Τσαριτσάνης. Εκεί εισάγει κάποιες
καινοτομίες διδάσκοντας ελληνικά και επιστημονικά μαθήματα στην
απλοελληνική και παρουσιάζει για πρώτη φορά την Άλγεβρα, την οποία και
διδάσκει.
2
Ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης (1760-1816) ήταν ηγεμόνας της Βλαχίας & διερμηνέας της
Υψηλής Πύλης.
3
Ο Γρηγόριος Κωνσταντάς (Μηλιές Πηλίου,1758 – 1843) ήταν λόγιος ιερέας και
σημαντική προσωπικότητα στο προεπαναστατικό κίνημα. Γεννήθηκε στα 1758 στις Μηλιές
Πηλίου και σπούδασε στην Ζαγορά, την Κωνσταντινούπολη κ.α. Μετά το τέλος των
σπουδών του επέστρεψε και δίδαξε για λίγο στα Αμπελάκια. Έπειτα πήγε στο πατρικό του
χωριό, για να συνεργαστεί με τον Άνθιμο Γαζή στην ίδρυση της Σχολής «Ψυχής Άκος»
(1817).
4
Ασάνης, Σπυρίδων (1749-1833). Ιατροφιλόσοφος, φιλόλογος, μαθηματικός και
παιδαγωγός. Το όνομά του συνδέεται με την περίοδο της προεπαναστατικής χειραφέτησης
του έθνους.

7. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
Το 1799 ήταν μια χρονιά με ανάμικτα συναισθήματα για τον Κούμα.
Απέκτησε μια κόρη χάνοντας όμως τη γυναίκα του και βαθύτατα λυπημένος
όπως ήταν κατέφυγε στα Αμπελάκια, όπου από κοινού με τον Ασάνη
μετάφρασε το έργο του Nicolas Louis de Lacaille5
, Περί κωνικών τομών.
Το κείμενο αυτό θα τυπωθεί το 1803 στη Βιέννη, όπου βρίσκεται μαζί με
τον Άνθιμο Γαζή6
εν μέσω μιας συνεργασίας για την σύνταξη και έκδοση
ενός ελληνικού λεξικού, το οποίο όμως δεν επιτεύχθηκε.
Η όψη της ελληνικής παιδείας στα τέλη του 18ου
αιώνα και στις αρχές
του 19ου
Από τα τέλη του 18ου
αιώνα παρουσιάζονται σημαντικές αλλαγές στην
ελληνική εκπαίδευση. Ο αριθμός των σχολείων και των μαθητών αυξάνεται
συνεχώς, τα προγράμματα σπουδών καθώς και οι διδακτικές μέθοδοι
εκσυγχρονίζονται ενώ η στενή σχέση εκπαίδευσης και εκκλησίας αρχίζει να
περιορίζεται.
Η εκπαίδευση στην περίοδο της Τουρκοκρατίας περιλαμβάνει δύο τύπους
σχολείων, το πρώτο είναι το σχολείο των κοινών γραμμάτων, το οποίο
είναι κατώτερο και το δεύτερο είναι το σχολείο των ελληνικών
μαθημάτων και είναι μέσου επιπέδου.
Το σχολείο των κοινών γραμμάτων προσφέρει στους μαθητές τις
στοιχειώδεις γνώσεις ανάγνωσης, γραφής και αριθμητικής. Το σχολείο αυτό
είναι επίσης γνωστό και με το όνομα «κοινόν σχολείον» ή «σχολείον των
ιερών γραμμάτων», καθώς στη διδασκαλία χρησιμοποιούνται
εκκλησιαστικά βιβλία. Θεσμική υπόσταση αρχίζει να παίρνει το «σχολείο
των κοινών γραμμάτων» κυρίως από τα τέλη του 18ου
αιώνα, όταν
5
Ο Nicolas Louis de Lacaille (1713-1762) ήταν Γάλλος Μαθηματικός και Αστρονόμος .
Είναι γνωστός για το κατάλογό του των νότιων αστέρων, εισήγαγε 14
νέους αστερισμούς που έχουν γίνει επίσημα αποδεκτοί από την αστρονομική κοινότητα.
Επίσης υπολόγισε ένα πίνακα εκλείψεων για 1800 χρόνια.
6
Ο Άνθιμος Γαζής (Μηλιές Πηλίου, 1764 – Σύρος, 1828) ήταν Έλληνας συγγραφέας,
χαρτογράφος και από τους σημαντικότερους διαφωτιστές, που αγωνίστηκε για την διάδοση
των ευρωπαϊκών ιδεών στην Ελλάδα. Σπούδασε στη γενέτειρά του και
στην Κωνσταντινούπολη, όπου και χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης.

8. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
αυξάνεται το ενδιαφέρον για την εκπαίδευση με αποτέλεσμα να
δημιουργούνται όλο και περισσότερα σχολεία υπό την επίβλεψη ενός
παιδαγωγού.
Το ρόλο του δασκάλου αναλαμβάνει συνήθως ο ιερέας της περιοχής ή
κάποιος που γνωρίζει γραφή και ανάγνωση. Η διδασκαλία των κοινών
γραμμάτων άρχιζε με τα «πινακίδια», όπου ήταν γραμμένα τα γράμματα της
αλφαβήτου, και συνέχιζε με το συλλαβισμό και την ανάγνωση, που γινόταν
με τη βοήθεια θρησκευτικών βιβλίων.
Τα πράγματα αρχίζουν να αλλάζουν από τα τέλη του 18ου
αιώνα, όταν
εκδίδονται τα πρώτα μοντέρνα Αλφαβητάρια.
Το σχολείο των ελληνικών μαθημάτων ήταν προσανατολισμένο στα αρχαία
ελληνικά γράμματα (γραμματική, συντακτικό, θεματογραφία) και είχε ως
βασικό σκοπό την εξοικείωση των μαθητών με την αρχαία ελληνική
γλώσσα.
Το «σχολείο των ελληνικών μαθημάτων» ονομαζόταν και «ελληνικόν
σχολείον», «ελληνική σχολή», «Ακαδημία», «Γυμνάσιο» ή «Λύκειο».
Συνηθισμένο φαινόμενο είναι να χωρίζονται οι σπουδές στο «σχολείο των

9. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
ελληνικών μαθημάτων» σε δύο κύκλους,
από τους οποίους ο ένας περιελάμβανε
γραμματικά και ο άλλος κύκλος
φιλοσοφικά μαθήματα.
Το σχολείο των ελληνικών μαθημάτων
ήταν προσανατολισμένο στα αρχαία
ελληνικά γράμματα (γραμματική,
συντακτικό, θεματογραφία) και είχε ως
βασικό σκοπό την εξοικείωση των
μαθητών με την αρχαία ελληνική
γλώσσα.
Το «σχολείο των ελληνικών
μαθημάτων» ονομαζόταν και «ελληνικόν
σχολείον», «ελληνική σχολή»,
«Ακαδημία», «Γυμνάσιο» ή «Λύκειο».
Συνηθισμένο φαινόμενο είναι να
χωρίζονται οι σπουδές στο «σχολείο των
ελληνικών μαθημάτων» σε δύο κύκλους,
από τους οποίους ο ένας περιελάμβανε
γραμματικά και ο άλλος κύκλος
φιλοσοφικά μαθήματα.
Ωστόσο κατά το πρώτο μισό του 18ου
αιώνα εμφανίστηκαν προσπάθειες
ανανέωσης των προγραμμάτων σπουδών από κάποιους μεμονωμένους
δασκάλους, όπως ο Μεθόδιος Ανθρακίτης7
και ο Ευγένιος Βούλγαρης8
, οι
7
Ο Μεθόδιος Ανθρακίτης γεννήθηκε στα 1650 στο χωριό Καμνιάς Ζαγορίου και
σπούδασε στη Γκιούμειο Σχολή των Ιωαννίνων. Ήταν διδάσκαλος και ιερομόναχος και
συμπεριέλαβε στο πρόγραμμα των παραδόσεών του τα μαθηματικά και τη σύγχρονή του
ευρωπαϊκή φιλοσοφία προκαλώντας αντιδράσεις, που οδήγησαν στην καταδίκη του ως
αιρετικού από την Ιερά Σύνοδο. Ένα από τα επιστημονικά του έργα είναι η Οδός
Μαθηματική (με τμήματα γεωμετρίας, τριγωνομετρίας κ.α.). Πέθανε περίπου στα 1736 στα
Ιωάννινα.
8
Ο Ευγένιος Βούλγαρης (Κέρκυρα 1716 – Πετρούπολη 1806) ήταν Έλληνας
κληρικός, παιδαγωγός, μεταφραστής του Βολταίρου και διαπρεπής στοχαστής
του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Με τη διδασκαλία του και τα συγγράμματά του
εγκαινίασε μια νέα εποχή στην ιστορία της ελληνικής παιδείας. Οι φιλελεύθερες ιδέες του
προετοίμασαν το έδαφος για τον ελληνικό διαφωτισμό.

10. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
οποίοι εισήγαγαν στα μαθήματά
τους τις θετικές επιστήμες και τη
φιλοσοφία.
Ο Ευγένιος Βούλγαρης κατά τη
διάρκεια της σχολαρχείας του
στην Αθωνιάδα Σχολή δίδαξε τη
λογική, την εισαγωγή στη
φιλοσοφία, τη μεταφυσική, την
αριθμητική καθώς επίσης τη
γεωμετρία, τη φυσική και την
κοσμογραφία. Τελικά η ριζική
ανανέωση των εκπαιδευτικών
πραγμάτων στον ελλαδικό χώρο
ήρθε μερικές δεκαετίες αργότερα.
Στις αρχές του 19ου
αιώνα μέσω
των «Αυτοσχέδιων Στοχασμών»
αναδείχτηκε η εκπαίδευση σε ένα
μείζον εθνικό ζήτημα από τον Έλληνα φιλόλογο και εκπρόσωπο
του νεοελληνικού διαφωτισμού, Αδαμάντιου Κοραή9
.
Οι εκπαιδευτικές του ιδέες υποστηρίζονται επίσης από περιοδικά όπως ο
«Λόγιος Ερμής», που αρχίζει να εκδίδεται στη Βιέννη το 1811. Δεν είναι
τυχαίο άλλωστε ότι μέσα από τις στήλες αυτού του περιοδικού, το ελληνικό
κοινό μαθαίνει για πρώτη φορά για την αλληλοδιδακτική μέθοδο.
Γνωστά γίνονται επίσης και τα εκπαιδευτικά συστήματα άλλων
ευρωπαϊκών χωρών, που προσφέρονταν για σύγκριση με τα ισχύοντα στα
ελληνικά σχολεία της εποχής εκείνης.
Πολλά είναι τα σχολεία που ιδρύονται την εποχή αυτή και σε πολλές
περιοχές, Κυδωνίες, Ιωάννινα, Σμύρνη, Χίο, Αμπελάκια, Μηλιές Πηλίου
κ.α. Σημαντικά είναι και τα σχολεία που δημιουργήθηκαν από τους Έλληνες
9
Ο Αδαμάντιος Κοραής (27 Απριλίου 1748, Σμύρνη – 6 Απριλίου 1833 Παρίσι, Γαλλία),
ήταν Έλληνας φιλόλογος με βαθιά γνώση του ελληνικού πολιτισμού. Μετά τον θάνατό του
εκδηλώθηκαν εναντίον του αντιδράσεις, με αρνητικές κριτικές για τις πολιτικές και
γλωσσικές του ιδέες. Η μαρμάρινη προτομή του κοσμεί το Λύκειο της Χίου, ενώ άγαλμά
του υπάρχει και έξω από την Πρυτανεία του Πανεπιστημίου στην Αθήνα.

11. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
μετανάστες ή από Έλληνες λόγιους
στην Τεργέστη, το Βουκουρέστι και
τη Βιέννη.
Ο χώρος στέγασης των σχολείων
δεν ήταν πρωτεύον ζήτημα,
τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 18ου
αιώνα, όπου τα σχολεία
φιλοξενούνταν στους χώρους της
εκκλησίας ή σε κάποιο μοναστήρι,
μερικές φορές ακόμη και σε ένα
δωμάτιο. Γρήγορα όμως οι μαθητές
και οι δάσκαλοι αυξάνονται και
δημιουργούνται νέες στεγαστικές
ανάγκες. Σχολεία αρχίζουν να
χτίζονται ανάλογα με τις ανάγκες
της κάθε περιοχής, εξαίρεση
αποτελεί η στέγαση της
Πατριαρχικής Σχολής. Για τις
ανάγκες του σχολείου αγοράστηκε το 1804 στον Κουρούτσεσμε το
αρχοντικό του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, το οποίο μετά από κάποιες
αλλαγές μετατράπηκε σε ένα λαμπρό σχολείο που, κατά τη γνώμη του
Κωνσταντίνου Κούμα, «δεν εμπορεί βέβαια άλλο σχολείον της Ελλάδος να
συγκριθή με αυτό» (Κούμας 1832, σ. 593).
Ένα άλλο εξίσου βασικό κομμάτι της εκπαίδευσης ήταν και το πρόγραμμα
σπουδών. Σε κάθε σχολείο διαμορφώνεται από τους διδάσκοντες ή τον
διδάσκοντα, οι οποίοι σε συνεργασία με τον σχολάρχη αποφασίζουν ποια
μαθήματα θα διδαχθούν, με ποια σειρά κ.ά. Αυτή την περίοδο μια
σημαντική καινοτομία εισάγεται στη σχολική πραγματικότητα που δεν είναι
άλλη από τη χρήση έντυπων σχολικών εγχειριδίων. Πρόκειται για βιβλία
Μαθηματικών, φυσικής, χημείας, ρητορικής, γεωγραφίας, ιστορίας και
σύγχρονες γραμματικές.
Εμφανίζονται παραπάνω δύο από τα βιβλία που γράφτηκαν και
χρησιμοποιήθηκαν από τους ίδιους τους δημιουργούς στο διδακτικό τους
έργο. Οι δάσκαλοι υπήρξαν πολλοί και οι μαθητές άλλαζαν συχνά σχολείο
γιατί έψαχναν να βρουν ένα σπουδαίο διδάσκαλο. Η φήμη και οι ικανότητες
κάποιων ήταν πολύ γνωστά και οι περισσότεροι μαθητές ήθελαν να
διδαχθούν από τον ικανότερο. Εξ’ αιτίας αυτού λοιπόν οι δάσκαλοι

12. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
γίνονταν όλο και περισσότερο
περιζήτητοι και ο μισθός τους
διαμορφωνόταν βάση αυτού.
Ανάλογα με τις δυνατότητες της
κάθε σχολής και με τις ικανότητες
του εκπαιδευτικού, ο μισθός
ξεκινούσε από 150 γρόσια και
έφτασε κάποια στιγμή τα 1500.
Ένδειξη της εκτίμησης των
Ελλήνων επιστημόνων και εκτός
των συνόρων της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας, αναγνώριση του
επιπέδου της ελληνικής λογιοσύνης
από την ευρωπαϊκή επιστημονική
κοινότητα, αποτελεί το γεγονός ότι
η Βασιλική Ακαδημία Επιστημών
του Μονάχου προσκάλεσε ως μέλη
τον ιατροφιλόσοφο Αδαμάντιο
Κοραή, τον Πανοσιολογιότατο Άνθιμο Γαζή και τον Ανδρέα Μουστοξύδη10
ενώ η Βασιλική Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου προσκάλεσε ως μέλος
τον Άνθιμο Γαζή.
Η ίδια Ακαδημία ανακήρυξε μέλος της τον σοφολογιότατο διδάσκαλο
Κωνσταντίνο Κούμα, τον οποίο και η Ακαδημία της Λειψίας αποδέχτηκε
ως Διδάκτορα Φιλοσοφίας. Της ίδιας αναγνώρισης δείγμα αποτελεί και η
εκλογή του Ευγένιου Βούλγαρη το 1776 ως μέλους της Ρωσικής Ακαδημίας
των Επιστημών και το 1788 της Βασιλικής Εταιρίας του Λονδίνου.
Πρόκειται για ανθρώπους των Φυσικών – Θετικών επιστημών και
συγγραφείς έργων επιστημονικής τέχνης.
10
Ο Ανδρέας Μουστοξύδης (1785-1860) ήταν Έλληνας λόγιος και πολιτικός
των Επτανήσων. Γεννήθηκε στην Κέρκυρα στις 6 Ιανουαρίου. Σε ηλικία 15 ετών πήγε
στην Ιταλία και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Πάδουας, όπου και αναγορεύτηκε
νομοδιδάκτωρ το 1805. Επέστρεψε στην Κέρκυρα και άρχισε να παραδίδει μαθήματα στο
Λύκειο χωρίς μισθό. Συγχρόνως δημοσίευε ιστορικές ειδήσεις περί της πατρίδας του. Για
την δραστηριότητά του αυτή τιμήθηκε από την Γερουσία της Επτανήσου με το αξίωμα του
ιστοριογράφου, και με τον έπαινο για τον ζήλο και την φιλοσοφική αξία των έργων του.

13. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
Η επιστημονική σκέψη και παιδεία κατά
τον προεπαναστατικό αιώνα συνδέεται
στενά με το χαρακτήρα και το
περιεχόμενο της όλης πνευματικής
κίνησης κατά την ίδια αυτή περίοδο. Η
σταδιακή ανάπτυξη του εμπορίου έφερε
τον ελληνισμό σε συχνότερη και
στενότερη επαφή με την Ευρώπη, με
επακόλουθο τη διαμόρφωση νέων
αντιλήψεων και νοοτροπιών μιας νέας
πνευματικής κατάστασης. Ως προϊόν
πνευματικών διεργασιών και αλλαγών,
το βιβλίο αντανακλά το βαθμό του
πολιτισμού και της προόδου μιας
κοινωνίας και συνεπώς παρέχει τις
δυνατότητες να προσεγγίσουμε το
ιδεολογικό και το πνευματικό
περίγραμμα αυτής της κοινωνίας και να
δούμε τι ιδέες διοχετεύονται μέσα από το
εργαλείο αυτό της γνώσης.
Από τους 160 τίτλους βιβλίων επιστημονικού περιεχομένου, τα οποία
κυκλοφόρησαν κατά τον 18ο
αιώνα και κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου
,
τα 108 είναι της περιόδου της
Νεοελληνικής Αναγέννησης :
Μαθηματικά 22, επιστήμες της
Φύσης 54, ιατρική 18 και άλλα έργα
αναφερόμενα σε περισσότερες της
μίας επιστήμες 14.
Η ίδια περίπου κατάσταση επικρατεί
και στα χειρόγραφα βιβλία. Επί του
συνόλου 4.500 επιστημονικού
περιεχομένου χειρογράφων βιβλίων
που έχουν εντοπιστεί, τα 1.400 είναι
του 18ου
-19ου
αιώνα, από τα οποία τα
310 είναι του 19ου
, πιο συγκεκριμένα
: 92 ανήκουν στην κατηγορία των

14. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
Μαθηματικών, 158 στις επιστήμες της Φύσης και 90 στην Ιατρική.
Εν παραλλήλω με την ανάπτυξη των σχολείων και την άνθιση της
συγγραφής βιβλίων (σχεδόν όλων των επιστημών) παρατηρείται και η
δημιουργία πολλών και αξιόλογων βιβλιοθηκών.
Οι περισσότερες από αυτές στεγάζονται στις σχολές, ενδεικτικά
παραδείγματα είναι η βιβλιοθήκη του σχολείου της Χίου, η οποία φιλοξενεί
12.000 τόμους. Ακολουθεί η βιβλιοθήκη των Μηλεών, στο Πήλιο, η οποία
συντηρεί 8.000 τόμους ενώ 4.000
υπάρχουν στη βιβλιοθήκη των
Κυδωνιών.
«Κατά τούτο το χρονικόν
διάστημα η πλειοτέρα των σοφών
μας διδασκάλων ασχολία
επεριωρίσθη εις τας μαθηματικάς
επιστήμας και εις την πειραματικήν
Φυσικήν», γράφει ο Κωνσταντίνος
Μ. Κούμας. Η αλήθεια είναι πως
τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του
18ου αιώνα τα Μαθηματικά δεν
αντιμετωπίζονταν ως επιστήμη
θεωρητική αλλά ως γνωστικός
τομέας που εξυπηρετεί καθημερινές
ανάγκες απλών εμπορικών
συναλλαγών.
Τα Μαθηματικά θεωρούνται πια ως
η «πρώτη των επιστημών»
(Κωνστανίνος Μ. Κούμας, 1807),
το ουσιαστικότερο μέσο για τη μελέτη του φυσικού κόσμου, αναγκαία και
απαραίτητα «εις τα της φύσεως άδυτα εισδύναι βουλομένοις» (Ζήσης
Κάβρας11
, 1800),
11
Κάβρας Ζήσης (1760, Αμπελάκια Θεσσαλίας – 1844 Υπάτη). Έλαβε την εγκύκλιο
μόρφωση στη γενέτειρά του. Λίγο αργότερα θα μεταβεί στη Γερμανία για σπουδές στην
Ιατρική σχολή του πανεπιστημίου της Ιένας. Το διάστημα αυτό θα μεταφράσει στα
ελληνικά τα Στοιχεία Αριθμητικής και Άλγεβρας, το οποίο πρόκειται να τυπωθεί στην Ιένα
το 1800.

15. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
«καθόσον άγουσιν το φως εις την έρευναν των μυστηρίων της φύσεως»
(Βενιαμίν Λέσβιος12
, 1818).
Η επιστημονική ανάδειξη του Κωνσταντίνου Κούμα
Ο Κωνσταντίνος Κούμας ανεξάρτητα από την καθυστερημένη εισαγωγή
του στη σχολική πραγματικότητα εξελίχτηκε πολύ γρήγορα σε έναν
διακεκριμένο μαθητή και σύντομα σε έναν αξιόλογο δάσκαλο, από πολύ
μικρή ηλικία κιόλας. Παρόλα αυτά η καριέρα και η πορεία του στην
επιστημονική κοινότητα δεν σταμάτησε εκεί, αντιθέτως ακολούθησαν κι
άλλα εξίσου σημαντικά.
Μετά την άκαρπη συνεργασία του με τον Άνθιμο Γαζή, ο Κούμας
παρέμεινε στη Βιέννη ως οικοδιδάσκαλος και παράλληλα σπούδαζε στο
πανεπιστήμιο καθαρά και εφαρμοσμένα Μαθηματικά.
Εκείνη την περίοδο ασχολήθηκε και με μεταφράσεις έργων από τα γαλλικά
στα αρχαία ελληνικά, τη γλώσσα που θεωρούσε ότι αρμόζει στη συγγραφή
των Μαθηματικών.
Ο θάνατος του πατέρα του όμως το 1807τον έφερε σε δεινή οικονομική
θέση και μετά από πρόσκληση των κατοίκων της Σμύρνης εγκαθίσταται
εκεί από τον Ιούλιο του 1809 με την οικογένειά του για να συνεργαστεί με
τον Κωνσταντίνο Οικονόμου13
στη νέα Δημόσια Σχολή που είχε ιδρυθεί.
Εκεί διδάσκει μαθηματικά, φιλοσοφία, πειραματική φυσική, γεωγραφία και
ηθική, ενώ οργανώνει φυσικά και χημικά πειράματα εξοπλίζοντας τη σχολή
με τα αντίστοιχα όργανα.
12
Βενιαμίν Λέσβιος (1759-1824). Γεννήθηκε στο Πλωμάρι της Λέσβου και
παρακολούθησε τα εγκύκλια μαθήματά του στις Κυδωνίες, την Πάτμο, τη Χίο καθώς
επίσης στην Πίζα και στο Παρίσι. Υπήρξε Μαθηματικός, Φυσικός και Φιλόσοφος.
13
Ο Κωνσταντίνος Οικονόμου (1780-1857) γεννήθηκε στη Τσαριτσάνη της Λάρισας.
Ήταν επιφανής κληρικός και διακρίθηκε κατά την προεπαναστατική και μετεπαναστατική
περίοδο. Αποτελούσε χαρακτηριστικό παράδειγμα ηθικής, σύνεσης, μόρφωσης
αστείρευτης πηγής ενέργειας και γνώσης. Διέθετε την ιδιαίτερη ικανότητα να απαγγέλλει
ραψωδίες του Ομήρου και να γράφει στίχους στην ομηρική γλώσσα. Το γεγονός ότι ήταν
πολυμαθής και οξυδερκής με ιδιαίτερη ευφράδεια λόγου, τον βοήθησε να καταξιωθεί και
να χαρακτηριστεί μεγάλη μορφή της Εκκλησίας και του έθνους.

16. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
Η διδασκαλία των θετικών επιστημών, που στηρίζεται σε νεωτεριστικές
βάσεις, εκτοπίζει την μέχρι τότε επικρατούσα εκκλησιαστική παιδεία.
Αυτό προκαλεί την αντίδραση της παλιάς Ευαγγελικής Σχολής και του
ανώτερου κλήρου με αποτέλεσμα να κλείσει η σχολή μετά από ένα χρόνο
λειτουργίας.
Ο Κούμας, όμως, είναι αποφασισμένος να συνεχίσει το έργο του και έπειτα
από την συμπαράσταση του Κοραή επιτυγχάνει την επαναλειτουργία της με
την ευθύνη εύρεσης των απαιτούμενων οικονομικών πόρων. Καλύπτει τα
έξοδα λειτουργίας της σχολής -η οποία την 1η Σεπτεμβρίου 1810
μετονομάζεται σε Φιλολογικό Γυμνάσιο- διεξάγοντας εράνους μεταξύ των
ομογενών. Η περίοδος που ακολουθεί αυξάνει το κύρος και την αίγλη του
Γυμνασίου, που ακολουθώντας το πρότυπο των σύγχρονών του
ευρωπαϊκών σχολείων γίνεται ευρύτατα γνωστό εντός και εκτός του
ελλαδικού χώρου.
To 1813 δέχεται πρόσκληση να αναλάβει την σχολαρχεία του
Κουροτσεσμείου σχολείου στην Κωνσταντινούπολη, πράγμα το οποίο δεν
ήθελε γιατί προτιμούσε να μείνει στο Φιλολογικό Γυμνάσιο της Σμύρνης.
Στη συνέχεια όμως και μετά τη μεσολάβηση του Μητροπολίτη Διονυσίου

17. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
του Καλλιάρχη (πρώην ποιμήν
της ιδιαίτερης πατρίδος του, της
Λάρισας) ο Κούμας δέχτηκε να
μείνει για ένα χρόνο και
παράλληλα να αναζητά τον
αντικαταστάτη του. Τελικά, το
1815 επέστρεψε στη Σμύρνη για
να παντρέψει την κόρη του και
φυσικά επανήλθε και στο
Φιλολογικό Γυμνάσιο, στο οποίο
έμεινε για δύο μόλις χρόνια πριν
αναχωρήσει για τη Βιέννη.
Ο σκοπός αυτού του ταξιδιού στη
Βιέννη ήταν να εκδώσει το
φιλοσοφικό του σύνταγμα και
άλλα παρόμοια, απαραίτητα για
τους μαθητές του γυμνασίου. Από
τον Οκτώβρη του 1817 άρχισε
αμέσως το έργο του και μέχρι το
1819 κατάφερε να γράψει μερικά
εξαιρετικά έργα.
Αναφέρουμε παρακάτω αυτά που γράφτηκαν τότε :
 Ιστορική Χρονολογία, Βιέννη 1818
 Σύνοψις της Ιστορίας της Φιλοσοφίας, Βιέννη 1818
 Παιδαγωγία. Περί παιδείας και σχολείων», στο περιοδικό Ερμής ο
Λόγιος, 1819
 Σύνοψις της παλαιάς Γεωγραφίας, Βιέννη 1819
 Σύνοψις Επιστημών δια τους πρωτοπείρους περιέχουσα
Αριθμητικήν, Γεωμετρίαν, νέαν Γεωγραφίαν, Αστρονομίαν,
Λογικήν και Ηθικήν, Βιέννη, 1819
 Σύνταγμα Φιλοσοφίας, τόμοι 4, Βιέννη 1818-1820.

18. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
Λίγα λόγια14
από τον πρόλογο του
βιβλίου «Σύνοψις Επιστημών δια
τους πρωτόπειρους», όπως τα
έγραψε ο ίδιος ο συγγραφέας αυτού
Κωνσταντίνος Κούμας : «Πρώτην
έταξα την Αριθμητικήν, επειδή όχι
μόνον είναι μάθημα απαραίτητον εις
καθένα, ος τις μέλλει να έχη
συναλλάγματα μικρά ή μεγάλα εις
τον κοινωνικόν βίον, αλλ’ είναι και
διεγερτικόν των ψυχικών δυνάμεων
και αυτού του δυσκίνητου και
δύσκολου εις τας μαθήσεις, ως
έκρινε προ πολλού ο Πλάτων, και
μας εβεβαίωσεν η καθημερινή
πείρα.
Την επιτομή της επιστήμης ταύτης
εμετάφρασα ελευθέρως από το αριθμητικόν εγχειρίδιον, το οποίον
μεταχειρίζονται όλα τα σχολεία της Αυστριακής μοναρχίας. […] Εις
διάστημα ενός ενιαυτού, αν εξασκηθώσιν οι πρωτόπειρει τας τέσσαρας
πράξεις της Αριθμητικής, λέγω Σύναψιν (σήμερα είναι γνωστή ως
πρόσθεση), Αφαίρεσιν, Πολλαπλασιασμόν και Διαίρεσιν, δεν είναι μικρά η
ωφέλειά των, το δεύτερον ενιαυτόν εμπορούν να ακολουθήσωσε τα εφαξής.
Ο διδάσκαλος δεν πρέπει να ευχαριστήται εις μόνα τα παραδείγματα του
βιβλιαρίου […]ανάγκη δε είναι να έχη υπομονήν άκραν και ιλαρότητα […]
να μην οργίζεται αλόγως κατά της τρυφερότητος των μαθητών του, εάν δεν
εκατάλαβαν ευθύς».
Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει έξι κεφάλαια αρχίζοντας από την Αριθμητική,
όπως είδαμε και παραπάνω, την Γεωμετρία, τη νέα Γεωγραφία, την
Αστρονομία, τη Λογική και την Ηθική. Η έκδοση ήταν μια χορηγία του
Αλέξανδρου Μαύρου15
γι’ αυτό και η ευχαριστήρια εισαγωγή από τον
14
Τα λόγια του Κούμα που θα ακολουθήσουν είναι γραμμένα ακριβώς όπως
διατυπώθηκαν, το μόνο που παρέλειψα είναι το πολυτονικό σύστημα.
15
Ένας από τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας και συνιδρυτής της Ελληνοεμπορικής Σχολής
της Οδησσού στα 1817.

19. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
Κούμα, στο τέλος της οποίας του δίνει τις
ευχές του και τον παροτρύνει να συνεχίσει
να πράττει προς όφελος των ομογενών του.
Αυτό είναι ένα μικρό μόνο δείγμα της
δουλειάς αλλά, η εργογραφία του είναι
αρκετά μεγάλη :
 Σειράς στοιχειώδους των
Μαθηματικών και φυσικών πραγματειών,
τόμοι 8, Βιέννη 1807
 Χημείας επιτομή, τόμοι 2, Βιέννη
1812
 Διατριβή εις κατηγορίας τινάς της
του Δούκα Αργούς, στο περιοδικό Ερμής ο
Λόγιος, 18, (1813)
 Βειλάνδου Αγάθων, τόμοι 3, Βιέννη
1814
 Σύνοψις της παλαιάς Γεωγραφίας,
Βιέννη 1819.
Μετά από δύο χρόνια δημιουργικής παραμονής στη Βιέννη, ο Κούμας
ξεκινάει μια περιήγηση στα Πανεπιστήμια της Γερμανίας. Εκεί έρχεται σε
επαφή με αξιόλογους ανθρώπους των επιστημών και γνωρίζει και ο ίδιος
πολύ μεγάλη αποδοχή.
Το Πανεπιστήμιο της Λειψίας τον ανακήρυξε διδάκτορα της Φιλοσοφικής
και των Καλών Τεχνών αποστέλλοντάς του το δίπλωμα στις αρχές του
1820, ενώ η Βασιλική Ακαδημία του Βερολίνου και αυτή του Μονάχου τον
ανακήρυξαν επίτιμο μέλος τους.

20. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
Η επανάσταση και η διαφυγή του στην Τεργέστη
Ύστερα από μια διετή περιπλάνηση, εξαιρετικά εποικοδομητική για την
πνευματική του κατάρτιση, ο Κωνσταντίνος Κούμας επιστρέφει στη
Σμύρνη το 1820 και καταπιάνεται αμέσως με τη μετάφραση του
Ελληνογερμανικού λεξικού του Ρεϊμέρου, την οποία όμως διέκοψε η
κήρυξη της ελληνικής επανάστασης.
Ολόκληρη η περιουσία του μαζί με την αξιόλογη βιβλιοθήκη του
δημεύονται και ο ίδιος αναγκάζεται να διαφύγει στην Τεργέστη. Σχεδόν
αμέσως θα μεταβεί στη Βιέννη, όπου και θα συλληφθεί από την αυστριακή
αστυνομία με την κατηγορία της συνομωσίας όμως γρήγορα θα αφεθεί
ελεύθερος με περιοριστικούς όρους.
Παρά τις συνεχείς μετακινήσεις του, τις ταλαιπωρίες λόγω της επανάστασης
και όλων των άλλων δυσκολιών ο Κούμας συνεχίζει το έργο του και μετά
την κήρυξη της επανάστασης έχει να παρουσιάσει μια πλειάδα σημαντικών
συγγραφικών δημιουργημάτων, τα οποία είναι τα ακόλουθα :
 κατά το
Ελληνογερμανικόν του
Ρεϊμέρου, τόμοι 2, Βιέννη
1826.
 Ιστορίαι των ανθρωπίνων
πράξεων από των
αρχαιοτάτων χρόνων έως
των ημερών μας, τόμοι
12, Βιέννη 1830-1832
 Γραμματική δια σχολεία,
Βιέννη 1833
 Γεωγραφία, τόμοι 5,
Βιέννη 1838-1840.
Δέκα χρόνια μετά την έναρξη της
ελληνικής επανάστασης ο
Κούμας βρίσκεται ακόμη στην

21. Κωνσταντίνος Μ. Κούμας (1777-1836)
Ένας Λαρισαίος λόγιος, δάσκαλος και συγγραφέας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας
--------------------------------------------------------------------------------------------
αυστριακή πρωτεύουσα και ασχολείται με τη συγγραφή του
σημαντικότερου πνευματικού του έργου, την Ιστορία των ανθρωπίνων
πράξεων από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι το 1831, το οποίο μοιράζεται
σε 12 τόμους. Στο διάστημα μέχρι το 1836 δέχτηκε πολλές προτάσεις για να
διδάξει σε σχολεία του ελλαδικού χώρου αλλά λόγω της εύθραυστης υγείας
του αρνείται και μεταβαίνει στην Τεργέστη.
Εκεί πεθαίνει την 1η Μαΐου του 1836 από χολέρα.
Η απήχηση της επιστημονικής συνεισφοράς του Κωνσταντίνου Κούμα
Ο Κωνσταντίνος Κούμας υπήρξε μία από τις σημαντικότερες πνευματικές
φυσιογνωμίες της Λάρισας. Άνθρωπος με βαθειά επιστημονική γνώση ο
οποίος αγωνίστηκε, σε μια δύσκολη εποχή για τον ελληνισμό, να οργανώσει
τον χώρο της εκπαίδευσης και να διαδώσει την παιδεία στους υπόδουλους
Έλληνες. Το πνευματικό του έργο ήταν μεγάλο, αξιόλογο και διακατεχόταν
από τις βασικές αρχές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, καθώς επίσης και από
το γερμανικό πνεύμα.
Ο Κούμας πίστευε στον κοινωνικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης και μαζί με
τον Κοραή πάλεψε για να
επικρατήσει η εκλαΐκευση της
διδασκαλίας και των
επιστημών γενικότερα.
Εξ’ αιτίας όλων αυτών, ο
Κωνσταντίνος Κούμας έμεινε
στις μνήμες όλων ως ένας
εξαιρετικός διδάσκαλος γι’
αυτό και έγινε αντικείμενο
μελέτης σε μεταγενέστερους
εκπαιδευτικούς, όπως ο Δαυίδ
Αντωνίου, ο οποίος το 1991
στο περιοδικό «Μνήμων»
ασχολήθηκε με την περίπτωσή
του, το άρθρο του είχε τίτλο :
«Αναζητώντας καθηγητές για
το Πανεπιστήμιο : η

22. Ρεβέκα Θεοδωροπούλου
--------------------------------------------------------------------------------------------
περίπτωση του Κωνσταντίνου Κούμα». Το ίδιο ενδιαφέρον παρουσιάστηκε
και από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου της Βιέννης, κύριο Π. Ενεπεκίδη,
ο οποίος τον συμπεριέλαβε στο βιβλίο του «Κοραής-Κούμας-Κάλβος», το
1967 στην Αθήνα.
Το 1959 ένα ακόμη άρθρο που αναφέρεται στον μεγάλο δάσκαλο του
γένους και είναι από τον Δ. Χατζηγιάννη16
στα Θεσσαλικά Χρονικά, με
τίτλο «Θεσσαλοί Λόγιοι».
Τη βιογραφία του έγραψε ο Αναστάσιος Κ. Εμμανουήλ, το 1879 στην
Αθήνα. Η ιδιαίτερη πατρίδα του τον τίμησε δίνοντας στην Δημόσια
Κεντρική Βιβλιοθήκη της το όνομά του.
Βιβλιογραφία :
1. Ιστορία του νέου Ελληνισμού 1770-2000, 2ος
τόμος. Εκδόσεις
Ελληνικά Γράμματα για την εφημερίδα «Τα Νέα».
2. Βιογραφία Κωνσταντίνου Κούμα, υπό Αναστάσιου Κ. Εμμανουήλ.
Αθήνα 1879, ηλεκτρονική μορφή την οποία επιμελήθηκε το
Πανεπιστήμιο Κρήτης.
3. Κούμας Κωνσταντίνος [1777, Λάρισα – 1836, Τεργέστη], άρθρο
των Ε. ΑΜΥΓΔΑΛΑΚΗ & Α. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ.
16
Ο Δημήτριος Χατζηγιάννης (1887-1975) ήταν δήμαρχος Λάρισας ενώ διετέλεσε και
υπουργός Γεωργίας. Προς τιμήν του ιδρύθηκε στη θεσσαλική πρωτεύουσα
το Χατζηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο.