1. NA TERRA DE EDUARDO PONDALA TRAVÉS DOS SEUS POEMAS. VISITAAO DOLMEN DE
DOMBATE, CASTRO DE BORNEIRO E PRAIA DE VALARÉS
POEMAS DE EDUARDO PONDAL PARA LER NO ROTEIRO
O dolmen de Dombate
Aínda recordo, aínda
Cand´eu era estudiante
Garrido rapacete
Que ben rexerse sabe,
Cand´iba pr´a Nemiña
A estudiar o arte
Do erudito Nebrija
E do boo Villafañe,
E iba a cabalo, ledo,
Cal soen os rapaces.
Pasado Vilaseco,
Lugar batido do aire,
No alto da costa d.´Ures,
Da montesía canle;
Pasado Vilaseco,
Indo pola gándara adiante,
Ja vía desde lonxe
O dolmen de Dombate.
Deixando Fonte-Fría
Cara o lado de Lage,
E levando o camiño
De San Simón de Nande,
Polo chan do Borneiro
De cativo pinales,
Cuase pasaba a rentes
Do Dolmen de Dombate.
Quedaba o misterioso
Fillo doutras edades
C´a súa antiga mesa,
C´as súas antigas antes,
No seu monte de terra,
Non alto e ben roldante,
Poboado en redondo
De montesío estrame,
De pequenas queiroas
E de tojos non grandes,
Como calada esfinxe
Que, sublime, non fale,
Como náufrago leño
De soberbio cruzamen,
Lanzado sobr´a praia
Por potente oleage,
Que de pasada rota
Mostre rudas señales,
E mostre aberto o flanco
Por glorioso combate,
E con linguaxe mudo
Das súas glorias fale.
¡Canto, ai, mudar pode
longa e vetusta edade!
Entonces eu deixando
Ambas rendas flotantes,
Pensoso iba cuidando,
P´la Viqueira salvage,
Nos nosos ja pasados ,
Nos celtas memorabres,
Nas súas antigas glorias,
Nos seus duros combates,
Nos nosos vellos dolmens
E castros verdexantes.
E despois a Nemiña,
Ou que fose ou que tornase,
Ó velo desde longe,
Indo p´la gandrea adiante,
Sempre ledo escramaba:
“¡O dolmen de Dombate!”
Agora que pasano
Meus anos xogorales,
Agora que só vivo
De tristes suidades,
Que cumpro con traballo
Meu terrenal viaxe
E qu´a miña cabeza
Branquea a grave idade,
Aínda recordo, aínda
O dolmen de Dombate.
Eu nacín en agreste soedade,
Eu nacín en agreste soedade,
eu nacín cabo dun agreste outeiro,
p'ronde o Anllóns, con nobre maxestade,
camiña ó seu destino derradeiro.
Eu non nacín en vila nin cidade,
mas lonxe do seu ruído lisonxeiro:
eu nacín cabo de pinal espeso,
eu nacín na pequena Ponte-Ceso.
Uns naceno na máxica Granada,
outros naceno en Málaga famosa,
os outros en Sevilla nomeada,
os outros en Valencia deleitosa;
uns na garrida Cádiz, ben soada,
en Barcelona os outros, populosa:
eu nacín cabo de pinal espeso,
eu nacín na pequena Ponte-Ceso.
Amabre Ponte-Ceso, anque pequena,
agreste certamente, mas garrida,
cando deixar a mundanal faena
teu bardo e for pasado desta vida,
non t'esquezas de quen, con faz serena,
dixo a toda ciudade fementida:
"Eu nacín cabo de pinal espeso,
eu nacín na pequena Ponte-Ceso".
Esteiro do Anllóns
Ouh mazarico que cantas
no xungal vougo e sombrizo,
non ergas tan triste pranto,
non cantes máis, mazarico:
como fouce de ferro aguzada
mesmo na alma te sinto.
Antre as espesas canizas do angoeiro

2. húmedo e frío,
non cantes máis, compañeiro,
compañeiro mazarico:
como fouce de ferro aguzada
mesmo na alma te sinto.
As esperanzas fallaron,
as alegrías fuxiron,
o corazón esta deserto...
non cantes máis mazarico
Monte-Branco, Monte-Branco,
cando te vexo de lonxe
verto a soas triste pranto.
Pois as nosas alegrías
ós dous nos fono fallando;
a ti, das túas areas
os ventos te despoxano;
a min, tamén me fallecen
aqueles gustos pasados;
¡ti negreas i eu teño a cabeza
chea de cabelos brancos!
5. PRAIA DE VALARÉS Esta fermosa praia, dividida en dous pequenos areais por unha formación rochosa,
sitúase ao final do pequeno val que leva o mesmo nome. Nel existiu un pequeno núcleo de poboación e a
capela de santa Mariña, na que se celebraba unha concorrida romaría. Cando a ermida se arruinou, pasou a
celebrarse en Ponteceso, onde a finais do século XIX se levantou unha nova capela que aínda existe
actualmente. Estas terras de Valares eran propiedade da familia dos Valdés, actuais descendentes de Pondal.
Eles foron os que venderon as terras próximas á praia á empresa “Titania”, que se encargou da explotación
de titanio entre os anos 1936 e 1962.
Queixumes dos pinos
¿Qué din os rumorosos
na costa verdecente
ao raio transparente
do prácido luar?
¿Qué din as altas copas
de escuro arume arpado
co seu ben compasado
monótono fungar?
Do teu verdor cinguido
e de benignos astros
confín dos verdes castros
e valeroso chan,
non des a esquecemento
da inxuria o rudo encono;
desperta do teu sono
fogar de Breogán.
Os bos e xenerosos
a nosa voz entenden
e con arroubo atenden
o noso ronco son,
mais sóo os iñorantes
e féridos e duros,
imbéciles e escuros
non nos entenden, non.
Os tempos son chegados
dos bardos das edades
que as vosas vaguedades
cumprido fin terán;
pois, donde quer, xigante
a nosa voz pregoa
a redenzón da boa
nazón de Breogán.