SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 96
Descargar para leer sin conexión
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY2
Zvivexni ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY
cÖKvkK:
nv‡dh gyKviig
evDmv †n`vZxcvov, †Zu_ywjqv, evNv, ivRkvnx|
†gvevBj: 01715-249694, 01722-684490
cÖ_g cÖKvk:
†deª“qvix 2009 L„t
dvêyb 1415 evsjv
mdi 1430 wnRix
wØZxq ms¯‹iY:
AvM÷ 2010
me©¯^Z¡ †jL‡Ki
K‡¤úvR:
AvQ-wQivZ Kw¤úDUvm©
bI`vcvov, mcyiv, ivRkvnx
†dvbt 01722-684490
gy`ª‡Y:
ˆekvLx †cÖm, †Mvinv½v, ivRkvnx|
wba©vwiZ g~j¨: 35 (cuqwÎk) UvKv gvÎ|
TARABIHR RAKAT SONGKHA : AKTI TATTIK BISLASION By
Muzaffar Bin Muhsin Published by: Hafiz Mukarram Bausha
Hedatipara, Tethulia,
Bagha, Rajshahi, February 2009.
Mobile: 01715-249694; 01722-684490
Fixed Price: 20.00 only.
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 3
m~PxcÎ
f~wgKv 4
cÖ_g Aa¨vq
1. 8 ivKÔAvZ Zvivexni AKvU¨ cÖgvY 7
2. Qvnvex‡`i hy‡M Zvivexn&i QvjvZ 10
wØZxq Aa¨vq
1. gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n 12
2. GKRb Qvnvexi bv‡g DׄZ 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv 15
3. Ab¨vb¨‡`i bv‡g DׄZ 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv 17
Z…Zxq Aa¨vq
wek¦weL¨vZ gynvwÏQ Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨
(M) RMZ‡kªô Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨
(N) cÖL¨vZ nvbvdx Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨
PZz_© Aa¨vq
1. Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexni Qvjv‡Zi ivKÔAvZ msL¨v 18
2. Bgvg‡`i bv‡g DׄZ wZiwghxi e³‡e¨i ch©v‡jvPbv 19
3. Bgvg Beby Zvqwgqvi e³‡e¨i Ace¨vL¨v 21
4. `yBwU we‡kl g~jbxwZ
cÂg Aa¨vq
wewfbœ cÖZviYv I Ac‡KŠkj
1. 20 ivKÔAv‡Zi Dci BRgv `vex; wbw®Œq cÖeÂbvi be ms¯‹iY
2. †Luvov hyw³i AeZviYv; m~h©wKiY †iv‡a †RvbvwKi Avùvjb
3. Abyev` I UxKv-wUàbx; kixÔAvZ weK…wZi bZzb GK cš’v
(K) kvqLyj nv`xm gvIjvbv AvwRRyj nK-Gi eyLvixi Abyev` cÖm½
(L) AvaywbK cÖKvkbx KZ…©K cÖKvwkZ Qnxn eyLvixi Abyev`
(M) wgkKv‡Zi Abyev` cÖm½
4. Zvivexn kã wb‡q weåvwš—
5. hCd I Rvj nv`x‡Qi c‡¶ IKvjwZ
6. g°v I g`xbvi gmwR‡`i Zvivexn wb‡q mskq
7. nv`xQ weK…wZi `ytmvnm
Dcmsnvi:
cwiwkó
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY4
wemwgj−v-wni ingv-wbi inxg
f~wgKv:
ÔQvjvZzZ ZvivexnÕ GKwU ¸i“Z¡c~Y© bdj QvjvZ| ivgvhvb gv‡m wQqvg cvj‡bi
cvkvcvwk A‡Xj †bKx AR©‡bi Rb¨ hZ¸‡jv gva¨g i‡q‡Q Zvi g‡a¨ Zvivexn
Ab¨Zg| ivm~jyj−vn (Qvt) D³ QvjvZ Av`v‡qi cÖwZ Drmvne¨ÄK fvlvq DØy×
K‡i‡Qb| Qvnvex‡`i wb‡q ¸i“‡Z¡i mv‡_ Av`vq K‡i Zvivexni cªwZ Av‡iv †ekx
AvK…ó K‡i‡Qb| ZvB 11 gv‡mi i¶Ykvjv ˆZwii we‡kl j‡¶¨ ZvK¡Iqvi cuywR mÂq
Kiv meviB KZ©e¨| Z‡e Aek¨B Zv Av`vq Ki‡Z n‡e MÖnY‡hvM¨ c×wZ‡Z, hv‡Z
cwikªg wed‡j bv hvq| Avj−vn&i wbKU Bev`Z MÖnY‡hvM¨ nIqvi Rb¨ cÖavb `yÕwU kZ©
i‡q‡Q| (1) GKgvÎ Avj−vn&i mš‘wói Rb¨ Av`vq Kiv| (2) H Bev`Z ivm~j (Qvt)
†h c×wZ‡Z Av`vq K‡i‡Qb †mB c×wZ‡Z Av`vq Kiv| (m~iv Kvnd 110; gymwjg
nv/4468, 2/77)| AZGe †h AvgjB †nvK bv †Kb †mB Avgj I Zvi c×wZ MÖnY
Ki‡Z n‡e †Kej cweÎ KziAvb I Qnxn nv`xQ †_‡K| a‡g©i bv‡g mgv‡R cÖPwjZ
†Kvb hCd I Rvj nv`xQ MÖnY‡hvM¨ bq|
QvjvZ Av`v‡qi c×wZ m¤ú‡K© ivm~jyj−vn (Qvt)-Gi we‡kl wb‡`©k nÕj, Ô†Zvgiv
†mfv‡eB QvjvZ Av`vq Ki †hfv‡e Avgv‡K QvjvZ Av`vq Ki‡Z †`LQÕ (eyLvix
nv/631, 1/88; wgkKvZ nv/683)| ZvB Zvivexni QvjvZI †mfv‡eB Av`vq Ki‡Z n‡e
†hfv‡e wZwb Av`vq K‡i‡Qb| me©vwaK weï× nv`xQMÖš’ Qnxn eyLvix I gymwjgmn
Ab¨vb¨ nv`xQ MÖ‡š’i Qnxn nv`xQ mg~‡ni gva¨‡g cªgvwYZ nq †h, ivm~j (Qvt) I
Qvnvev‡q †Kivg Zvivexni QvjvZ 8 ivKÔAvZB c‡o‡Qb| c¶vš—‡i 20 ivKÔAvZ
Zvivexni c‡¶ †h mg¯— eY©bv G‡m‡Q Zvi me¸‡jvB Rvj wKsev hCd A_ev gybKvi,
hv wek¦‡kªô wiRvjwe`M‡Yi M‡elYv Øviv cÖgvwYZ n‡q‡Q| A_P gymwjg D¤§vni GKwU
e„nr Ask D³ hCd I Rvj nv`xQ, `jxq †Muvovgx Ges Ace¨vL¨vi Kvi‡Y Qnxn mybœvn
†gvZv‡eK Zvivexn cov †_‡K ewÂZ n‡”Q|
mijcÖvY mvaviY gvbyl †hb cÖeÂbvc~Y© D³ AÜ †eovRvj, J×Z¨c~Y© wjLbx I
Kzi“wPc~Y© e³e¨ †_‡K wd‡i G‡m GK KvZv‡i kvwgj n‡q Qnxn `jx‡ji AbymiY
Ki‡Z cv‡i †m Rb¨B Avgv‡`i GB HKvwš—K cÖ‡Póv| †m j‡¶¨ wbeÜwU M‡elYv
cwÎKv gvwmK AvZ-ZvnixK 7g el© A‡±vei I b‡f¤^i 2003 msL¨vq cÖKvwkZ
n‡q‡Q| Avgiv 8 ivKÔAv‡Zi c‡¶ weï× `jxj †ck Kivi cvkvcvwk gynvwÏQM‡Yi
m~² g~jbxwZi Av‡jv‡K 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv¸‡jvi MÖnY‡hvM¨Zv we‡k−lY K‡iwQ|
Avkv Kwi †jLvwU mwVK c‡_i AbymÜvbx I wbi‡c¶ ü`‡qi AwaKvix e¨w³i Rb¨
w`kvix we‡ewPZ n‡e BbkvAvj−vn| wg_¨v civf~Z †nvK, gnv mZ¨ weRqx †nvK GB
cÖv_©bv KiwQ gnvb Avj−vni kv‡b- Avgxb!!
webxZ
†jLK
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 5
cÖ_g Aa¨vqcÖ_g Aa¨vqcÖ_g Aa¨vqcÖ_g Aa¨vq
8 ivKÔAvZ Zvivexn8 ivKÔAvZ Zvivexn8 ivKÔAvZ Zvivexn8 ivKÔAvZ Zvivexn&&&&iiii
AKvU¨ cÖgvYAKvU¨ cÖgvYAKvU¨ cÖgvYAKvU¨ cÖgvY
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY6
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 7
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY
8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
)(
)(
.
(1) Avey mvjvgv Beby Ave`yi ingvb (ivt) GK`v Av‡qkv (ivt)-†K wR‡Ám
K‡ib †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivgvhv‡bi iv‡Zi1
QvjvZ †Kgb wQj? Dˇi wZwb e‡jb, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg) ivgvhvb gv‡m Ges ivgvhv‡bi evB‡i 11 ivKÔAv‡Zi †ekx QvjvZ
Av`vq Ki‡Zb bv| wZwb cÖ_‡g (2+2) Pvi ivKÔAvZ co‡Zb| Zzwg (Avey
mvjvgv) Zvi †mŠ›`h© I `xN©Zv m¤ú‡K© wR‡Ám K‡iv bv| AZtci wZwb (2+2)
Pvi ivKÔAvZ co‡Zb| Zzwg Zvi †mŠ›`h© I `xN©Zv m¤ú‡K© wR‡Ám K‡iv bv|
AZtci wZwb wZb ivKÔAvZ (weZi) co‡Zb|
nv`xQwU cÖvq mKj nv`xQ MÖ‡š’B ewY©Z n‡q‡Q|2
Gi weï×Zv m¤ú‡K©
Av‡jvPbvi cÖkœB D‡V bv| KviY Bgvg eyLvix (194-256 wnt) I gymwjg
(204-261 wnt) ¯^ ¯^ Qnxn MÖ‡š’ GwU eY©bv K‡i‡Qb|
1. Bgvg Aveyj ûmvBb gymwjg web nv¾vR Avj-KzkvBix, Qnxn gymwjg (wiqvh: `vi“m
mvjvg, 2000/1421), nv/1726; †`Ie›` Qvcv: AvQvnûj gvZ¡v‡eÕ, 1986), 1g LÊ, c„t
255| D³ nv`x‡Q ÔivZÕ kãwUi D‡j−L i‡q‡Q|
2. Bgvg Avey Avãyj−vn gynv¤§v` web BmgvCj Avj-eyLvix, Qnxn eyLvix (wiqvh: gvKZvevZz
`vwim mvjvg, 1999 L„t/1417 wnt), nv/2013, 1147 I 3569; KivPx Qvcv: K¡v`xgx
KzZzeLvbv, AvQvnûj gvZ¡v‡eÕ, 2q cÖKvkt 1381wnt/1961L„t), 1g LÊ, c„t 269,
ÔZvivexn&i QvjvZÕ Aa¨vq-31, Ô†h ivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZ Av`vq K‡i Zvi dhxjZÕ
Aby‡”Q`-1; Av‡iv `ªt 1g LÊ, c„t 154 I 504; e½vbyev` Qnxn eyLvix (XvKv: BmjvwgK
dvD‡Ûkb, AvMviMuvI, †k‡ievsjv bMi, lô ms¯‹iY, AvM÷-2006), 3q LÊ, c„t 293,
nv/1886 (1883); nv‡dh Be‡b nvRvi AvmK¡vjvbx, dvrûj evix kviû Qnxwnj eyLvix
(ˆei“Z: `vi“j KzZzwej Bjwgqvn, 1989/1410), 4_© LÊ, c„t 315, nv/2013; Qnxn
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY8
we‡kl K‡i Bgvg eyLvix (int) nv`xQwU ÔZvivexni
QvjvZÕ Aa¨v‡q eY©bv K‡i‡Qb|3
wZwb ÔZvnv¾y`Õ Aa¨v‡q Ôivgvhvb I Ab¨
gv‡m ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q‡`I
nv`xQwU D‡j−L K‡i‡Qb|4
GQvovI Ab¨ Av‡iKwU Aa¨v‡q nv`xQwU eY©bv
K‡i‡Qb|5
D‡j−L¨ †h, Bgvg eyLvix (int) D³ wk‡ivbvg D‡j−L Ki‡jI fviZ
Dcgnv‡`‡ki Qvcv Qnxn eyLvix †_‡K Zv ev` †`Iqv n‡q‡Q| KviY nj,
cÖ_gZt gymwjg mgv‡R wg_¨vPvi Kiv nq †h, ÔAv‡qkv (ivt)-Gi D³ nv`x‡Q
Zvnv¾y‡`i K_v ejv n‡q‡QÕ, ÔZvivexn I Zvnv¾y` c„_K QvjvZÕ, ÔZvivexn 20
ivKÔAvZ Avi Zvnv¾y` 11 ivKÔAvZÕ BZ¨vw`| wKš‘ Bgvg eyLvixi wk‡ivbv‡gi
gva¨‡g D³ `vex¸‡jv wg_¨v cÖgvwYZ n‡q‡Q| wØZxqZ: Qnxn eyLvixi cvV`vb I
cvVMÖnYKvix j¶ j¶ wk¶K-QvÎ I Ijvgv‡q †Kivg‡K †auvKv †`Iqvi †Póv
Kiv n‡q‡Q| KviY Bgvg eyLvixi welqwU hLb Zviv eyS‡Z cvi‡eb ZLb
Zv‡`i wbKU welqwU cwi®‹vi n‡q hv‡e †h, Zvivexni QvjvZ 8 ivKÔAvZ; 20
ivKÔAvZ bq| ZvB GB b¨°viRbK †KŠkj Aej¤^b Kiv n‡q‡Q| Avgiv
`„pfv‡e wek¦vm Kwi †h, Qj-PvZzix K‡i Bmjvgx kixÔAvZ‡K KL‡bv †Mvcb
gymwjg nv/1723 I 1720, 1g LÊ, c„t 254, Ôgymvwd‡ii QvjvZÕ Aa¨vq-7, Ôiv‡Zi
QvjvZ I ivm~‡ji Qvjv‡Zi ivKÔAvZ msL¨vÕ Aby‡”Q`-17; Qnxn mybv‡b Avey`vE`,
ZvnK¡xK¡: kvqL bvwQi“Ïxb Avjevbx (wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid, 1998/1419),
nv/1341, 1g LÊ, c„t 367, ÔQvjvZÕ Aa¨vq, ÔivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`-316; Qnxn mybvbyZ
wZiwghx, ZvnK¡xK¡: kvqL gynv¤§v` bvwQi“Ïxb Avjevbx (wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid,
Zvwe), nv/439, 1g LÊ, c„t 99, ÔQvjvZÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-213; Qnxn bvmvC ZvnK¡xK¡:
kvqL bvwQi“Ïxb Avjevbx (wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid, Zvwe), nv/1697, 1g LÊ, c„t
191; Bgvg AveyeKi gynv¤§v` web BmnvK¡ Beby Lyhvqgvn Avb-bxmveyix, Qnxn Beby
Lyhvqgvn, ZvnK¡xK¡: W. gynv¤§v` gyQZ¡dv Avj-AvRgx (ˆei“Z: Avj-gvKZveyj Bmjvgx,
1390), 2q LÊ, c„t 192, nv/1166; Bgvg gv‡jK web Avbvm, Avj-gyIqvË¡v (ˆei“Z:
`vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, Zvwe), 1g LÊ, c„t 120; | Bgvg Avngv` web nv¤^j,
gymbv`yj Bgvg Avngv` (†RÏv: gvKZvevZzj Lvhvi, 1996/1417), 6ô LÊ, 1g Ask, c„t
466 (6/104), nv/24844 I H LÊ, c„t 157 (6/36), nv/24182; evqnvK¡x, mybvbyj
Kzeiv nv/4614, 2/698 c„t; Qnxn Avey AvIqvbvn 2/327 c„t; bvmvC, mybvbyj Kzeiv
2/609 c„t; H, Avj-gyRZev 2/721 c„t cÖgyL|
3. Qnxn eyLvix nv/2013, 1g LÊ, c„t 269|
4. -Qnxn eyLvix 1g LÊ, c„t
154, nv/1147|
5. Qnxn eyLvix 1g LÊ, c„t 504, nv/3569, ÔgvbvwK¡eÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-24|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 9
Kiv hvq bv| Qnxn eyLvix ïay Dcgnv‡`‡kB Qvcv nq bv; eis we‡k¦i eû †`‡k
Avj−vn ZvÔAvjv Zvi Qvcv‡bvi e¨e¯’v K‡i †i‡L‡Qb| ZvB wmwiqv, wgmi,
Kz‡qZ, †jevbb, mE`x Aviemn Ab¨vb¨ †`‡k Qnxn eyLvix hZ evi Qvcv‡bv
n‡q‡Q †mLv‡bB D³ wk‡ivbvg envj i‡q‡Q, Zv cyivZb †nvK Avi bZzb †nvK|
Avd‡mvm! nK¡ †Mvcb Kivi GB †KŠkjx e¨emv Avi KZ w`b Pj‡e!!
D³ nv`xQ †_‡K ¯úófv‡e cÖgvwYZ nq †h, ivgvhvb gv‡m †nvK Avi Ab¨ gv‡m
†nvK ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivwÎi QvjvZ 11 ivKÔAv‡Zi
†ekx co‡Zb bv| hvi g‡a¨ AvU ivKÔAvZ Zvivexn ev Zvnv¾y` Avi wZb
ivKÔAvZ weZi| Av‡iv cÖgvwYZ nÕj †h, Zvivexn I Zvnv¾y` GKB QvjvZ,
wfbœ †Kvb QvjvZ bq| ZvB Bgvg eyLvix nv`xQwU ÔZvnv¾y`Õ Qvjv‡Zi Aa¨v‡qI
eY©bv K‡i‡Qb|6
D³ nv`x‡Qi weï×Zv m¤ú‡K© ب_©nxb K‡É ejv hvq †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû
AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎi QvjvZ A_©vr Zvivexn I Zvnv¾y‡`i ivKÔAvZ
msL¨vi e¨vcv‡i Gi †P‡q AwaK weï× nv`xQ c„w_ex‡Z Avi †bB| GQvov Avey
mvjvgv Av‡qkv (ivt)-†K ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi
ivgvhvb gv‡mi ivwÎi QvjvZ m¤ú‡K©B wR‡Ám K‡iwQ‡jb| Avi ZviB Rev‡e
wZwb 11 ivKÔAv‡Zi K_v D‡j−L K‡ib|
Av‡iv ¯úó nq †h, nv`xQwU eY©bv K‡i‡Qb gv Av‡qkv (ivt)| Avi ivm~j
(Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎKvjxb Ae¯’v m¤ú‡K© Ab¨vb¨‡`i †P‡q
gv Av‡qkv (ivt)-B me‡P‡q †ekx Rvb‡eb| †hgbwU nv‡dh Be‡b nvRvi
AvmK¡vjvbx (773-852 wnt) D³ nv`x‡Qi Av‡jvPbvq e‡jb,
.
Ôivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎi Ae¯’v m¤ú‡K© Ab¨‡`i †P‡q
wZwbB †ekx Rvb‡eb GUvB ¯^vfvweKÕ|7
AZGe Øx‡bi cÖK…Z Abymvix‡`i Rb¨
GB GKwU nv`xQB h‡_ó|
6. Qnxn eyLvix nv/1147, 1g LÊ, c„t 154, ÔZvnv¾y` QvjvZÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-16|
7. nv‡dh Be‡b nvRvi AvmK¡vjvbx, dvrûj evix kviû Qnxwnj eyLvix (ˆei“Z: `vi“j KzZze
Avj-Bjwgqvn, 1989 L„t/1410 wnt), 4_© LÊ, c„t 319, nv/2013-Gi Av‡jvPbv `ªt|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY10
)(
..
.
(2) Rvwei Beby Ave`yj−vn (ivt) e‡jb, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg) ivgvhvb gv‡m Avgv‡`i mv‡_ 8 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq K‡i‡Qb Ges
weZi c‡o‡Qb..|
nv`xQwU K‡qKwU m~‡Î nvmvb mb‡` ewY©Z n‡q‡Q|8
Avj−vgv hvnvex (673-748
wnt) Zuvi Ôgxhvbyj BÔwZ`vjÕ MÖ‡š’ nv`xQwU D‡j−L Kivi ci e‡jb, Ônv`xQwUi
mb` DËg ¯—‡iiÕ A_©vr nvmvb|9
kvqL bvwQi“Ïxb Avjevbx (int) e‡jb,
Ônv`xQwUi mb` nvmvbÕ|10
Beby Lyhvqgvi gynvw°K¡ W. gynv¤§v` gyQZ¡dv Avj-
AvÔRvgx e‡jb, ÔGi mb` nvmvbÕ|11
D‡j−L¨, nv`xQwU‡K †KD †KD ΓwUc~Y©
ej‡Z †P‡q‡Qb| wKš‘ Zv‡`i `vex mwVK bq|
)(
8. Avj−vgv kvgmyj nK¡ Avhxgvev`x, AvIbyj gvÔe~` ki‡n Avey`vE` (ˆei“Z: `vi“j KzZze
Avj-Bjwgqvn, Zvwe), 4_© LÊ, c„t 175; nv/1372-Gi Av‡jvPbv `ªt; wKqvgyj jvBj
nv/114, c„t 90; Qnxn Be‡b Lyhvqgvn nv/1070, 2/138 c„t, ÔweZi QvjvZÕ Aa¨vq;
gynv¤§v` Beby wneŸvb, Qnxn Be‡b wneŸvb (‰ei“Z: gyAvmmvmvZzi wimvjvn,
1993/1414), nv/2409 I 2415, 6 lô LÊ, c„t 169 I 173, Bnmvb mn nv/2407,
6/169-70 c„t; ZveivYx, Avj-gyÔRvgyQ QvMxi, 2q LÊ, c„t 127, nv/526; b~i“Ïxb Avjx
web AveyeKi Avj-nvqQvgx, gvRgvDh hvIqv‡q` (ˆei“Z: `vi“j wdKi, 1412), 3/402
c„t, nv/5020; gymbv‡` Avey Bqvjv cÖf„wZ|
9. -Bgvg hvnvex, gxhvbyj BÔwZ`vj dx bvK¡w`i wiRvj (ˆei“Z: `vi“j
gvÔ‡idvn, Zvwe), 3/311-12 c„t|
10. -gynv¤§v` bvwQi“Ïxb Avjevbx, QvjvZzZ Zvivexn (ˆei“Z: Avj-gvKZveyj
Bmjvgx, wØZxq cÖKvk: 1985 L„t/1405 wnt), c„t 18; dvrûj evix 3/16 c„t, nv/1129-
Gi Av‡jvPbv `ªt|
11. -Qnxn Be‡b Lyhvqgvn nv/1070-Gi UxKv `ªt, 2q LÊ, c„t 138|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 11
.
(3) Rvwei Beby Avãyj−vn (ivt) e‡jb, GK`v DevB Beby KvÔe (ivt) ivm~j
(Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi wbK‡U Dcw¯’Z n‡q e‡jb, †n Avj−vn&i
ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)! ivgvhv‡bi ivw·Z Avgvi c¶ †_‡K
GKwU NUbv N‡U †M‡Q| wZwb ej‡jb, †n DevB †mUv Kx? ZLb DevB Beby
KvÔe ej‡jb, gwnjviv Avgvi evox‡Z Dcw¯’Z n‡q ejj, Avgiv KziAvb
†ZjvIqvZ Ki‡Z Rvwb bv, ZvB Avgiv Avcbvi Qvjv‡Zi mv‡_ QvjvZ Av`vq
Ki‡Z cvwi wK?| AZtci Avwg Zv‡`i mv‡_ 8 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq K‡iwQ
Ges weZi c‡owQ| G‡Z ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) †Kvb gš—e¨
Ki‡jb bv| ZvB GUv †gŠb m¤§wZg~jK mybœvZ|12
Bgvg nvqQvgx (int) e‡jb, Ônv`xQwUi mb` nvmvbÕ|13
kvqL Avjevbx e‡jb,
ÔAvgvi wbKU nv`xQwUi mb` nvmvb nIqviB cÖgvY enb K‡iÕ|14
D‡j−L¨, D³
nv`xQ m¤ú‡K© gvIjvbv bxgfx nvbvdxmn †KD †KD nvjKv gš—e¨ K‡i‡Qb|
Avãyi ingvb gyeviKcyix (int) D³ gš—‡e¨i wei“‡× Bgvg hvnvex I Beby
nvRvi AvmK¡vjvbxi fvl¨ †ck K‡i ch©v‡jvPbv‡š— e‡jb,
.
12. gvRgvDh hvIqv‡q` nv/2387, 2q LÊ, c„t 222; gynv¤§v` Beby bvQi Avj-gviƒhx,
wK¡qvgy ivgvhvb, c„t 18; Aveyj K¡v‡mg myjvqgvb Beby Avngv` AvZ-ZveivYx, Avj-
gyÔRvgyj AvImvZ¡ (Kvq‡iv: `vi“j nvivgvBb, 1415), 4/108, nv/3731; Avey Bqvjv
4/369, nv/1761; Ave`yj−vn Beby Avngv`, Avj-gymbv` 5/115 c„t|
13. -gvRgvDh hvIqv‡q` 2/222 c„t; Bgvg Avãyi ingvb gyeviKcyix,
ZzndvZzj AvnIqvhx weki‡n Rv‡gDZ wZiwghx (ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn,
1990/1410), ZzndvZzj AvnIqvhx 3/442 c„t|
14. -QvjvZzZ Zvivexn, c„t 68|
8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY12
ÔmyZivs wm×vš— nÕj- Gi mb` DËg| Avi GUvB mwVK| Beby Lyhvqgvn I Beby
wneŸvb GB nv`xQ‡K Zv‡`i `yB Qnxn MÖ‡š’ D‡j−L Kivq Zv‡K Av‡iv kw³kvjx
K‡i‡Q| myZivs bxgfx Kx e‡j‡Qb Zvi w`‡K 僇¶c Kivi cÖ‡qvRb †bB|
GQvovI Av‡qkv (ivt)-Gi nv`xQ Rv‡e‡ii nv`x‡Qi mv¶xÕ|15
mivmwi ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi c¶ †_‡K gvid‚Õ m~‡Î
ewY©Z DcwiD³ Qnxn nv`xQ mg~‡ni gva¨‡g AKvU¨fv‡e cÖgvwYZ nÕj †h,
Zvivexni QvjvZ 8 ivKÔAvZ; Gi †ekx bq| ZvB kvqL Avjevbx (int) D³
`jxj mg~n †ck Kivi ci e‡jb,
.
Ôhv c~‡e© Dwj−wLZ nj Zv‡Z Avgv‡`i wbKU ¯úó n‡q‡Q †h, ivwÎi Qvjv‡Zi
ivKÔAvZ msL¨v nÕj 11, hv ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi Avgj
†_‡K Qnxn `jx‡ji gva¨‡g cÖgvwYZ n‡q‡Q| hLb Avgiv welqwU Mfxifv‡e
Dcjwä Kwi ZLb Avgv‡`i wbKU w`ev‡jv‡Ki b¨vq ¯úó nq †h, ivm~jyj−vn
(Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) Zuvi my`xN© Rxe‡b GB msL¨vi DciB Ae¨vnZ
avivq Avgj K‡i‡Qb| Gi AwZwi³ wKQz K‡ibwb- Zv ivgvhvb gv‡m †nvK ev
Zvi evB‡i †nvKÕ|16
AZGe D¤§‡Z gynv¤§v`xi Dc‡i Acwinvh© KZ©e¨ nÕj, ivm~j (Qvj−vj−vû
AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi GB mybœvZ‡K k³fv‡e nv‡Z `uv‡Z AuvK‡o aiv|
KviY wZwb †Kvb wel‡q wm×vš— w`‡j †m wel‡q †Kvb gymwjg bi-bvixi
†¯^”QvcÖ‡Yvw`Z n‡q wKQy Kivi AwaKvi _v‡K bv| hw` †KD Avj−vn I Zuvi
ivm~‡ji wm×v‡š—i evB‡i hvq Zvn‡j †m c_åó n‡e| Avj−vn ZvÔAvjv e‡jb,
15. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/442|
16. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 22|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 13
.
ÔAvi Avj−vn I Zuvi ivm~j †Kvb wel‡q wm×vš— w`‡j †Kvb gywgb cyi“l ev †Kvb
gywgb bvixi †m wel‡q wfbœ wm×v‡š—i AwaKvi _v‡K bv| †h Avj−vn I Zuvi
ivm~j‡K Agvb¨ Ki‡e †m ¯úóB c_åó n‡eÕ (m~iv Avnhve 36)| Ab¨Î Avj−vn
e‡jb,
.
ÔAvcbvi cÖwZcvj‡Ki kc_! Zviv gywgb n‡Z cvi‡e bv hZ¶Y ch©š— Zviv
Zv‡`i weev`-wem¤^v‡`i wePvifvi Avcbvi Dci Ac©Y bv Ki‡e; AZtci
Avcbvi †`Iqv wm×vš— m¤^‡Ü Zv‡`i g‡b †Kvb wØav _vK‡e bv Ges
me©vš—Ki‡Y Zv †g‡b †b‡eÕ (m~iv wbmv 65)|
Av‡iv wbw`©ó K‡i ejv n‡q‡Q †h, †Kvb wel‡q gZv‰bK¨ †`Lv w`‡j Avj−vn I
Zuvi ivm~‡ji wm×v‡š—i w`‡K wd‡i †h‡Z n‡e| Avj−vn ZvÔAvjv e‡jb,
.
Ô†n gywgbMY! †Zvgiv Avj−vn I Zuvi ivm~‡ji AvbyMZ¨ Ki Ges †Zvgv‡`i g‡a¨
whwb kvmK Zvi| †Zvgv‡`i gv‡S †Kvb wel‡q gZ‡f` nÕ†j †mUv‡K Avj−vn I
ivm~‡ji w`‡K wdwi‡q `vI, hw` †Zvgiv Avj−vn I AvwLiv‡Zi cÖwZ wek¦vmx n‡q
_vK| GUvB Kj¨vYKi I cwiYwZi w`K †_‡K DËgÕ (m~iv wbmv 59)|
D³ ب_©nxb †NvlYv m‡Ë¡I hw` ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi
mybœv‡Zi we‡ivwaZv Kiv nq ZvnÕ†j BnKv‡j I ciKv‡j Gi cwiYwZ n‡e
AZ¨š— gg©vwš—K| Avj−vn ZvÔAvjvi †NvlYv,
8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY14
.
ÔAZGe hviv ivm~‡ji Av‡`‡ki wei“×vPviY K‡i Zviv G wel‡q mZK© †nvK
†h, Zv‡`i‡K gnv wech©q cvKovI Ki‡e (`ywbqv‡Z) A_ev hš¿Yv`vqK kvw¯—
Zv‡`i‡K MÖvm Ki‡eÕ (m~iv b~i 63)| gynv¤§v` (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-
Gi Av`‡k©i we‡ivax nIqvi Kvi‡YB AvR wek¦e¨vcx gymwjg D¤§vni GB gnv
wech©q| ciKvj n‡e Av‡iv fqven| Avj−vn ZvÔAvjv Avgv‡`i‡K Zuvi ivm~‡ji
wek¦ weRqx gnvb Av`‡k©i w`‡K wd‡i hvIqvi ZvIdxK¡ `vb Ki“b- Avgxb!!
Qvnvex‡`i hy‡M Zvivexn&i QvjvZ:
gymwjg mgv‡R cÖPvi Kiv nq †h, Igi I Avjx (ivt) Df‡qB wek (20)
ivKÔAvZ Zvivexn Pvjy K‡iwQ‡jb| K_vwU Wvnv wg_¨v| KviY D³ `vexi
cÖgv‡Y †h mg¯— eY©bv cÖPwjZ Av‡Q Zv hCd I Rvj| hv wØZxq Aa¨v‡q
Av‡jvPbv Kiv n‡q‡Q| myZivs D³ cÖPviYv †_‡K weiZ _vKv Avek¨K| Ab¨_v
gh©v`vevb RvbœvZx QvnvexM‡Yi Dci wg_¨v Acev` †`Iqv n‡e| KviY Zuviv
KL‡bv ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi Avg‡ji wecix‡Z 20
ivKÔAvZ Zvivexn c‡obwb, wb‡`©kI †`bwb| eis Zuviv 11 ivKÔAv‡ZiB
wb‡`©k w`‡qwQ‡jb| wb‡gœ G wel‡q Av‡jvKcvZ Kiv nÕj-
)(
...
(4) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, ÔIgi (ivt) DevB
Beby KvÔe I Zvgxg Av`-`vix (ivt)-†K †jvK‡`i‡K wb‡q 11 ivKÔAvZ QvjvZ
Av`vq Kivi wb‡`©k cÖ`vb K‡ibÕ| ...
DcwiD³ nv`xQwU A‡bK¸‡jv nv`xQ MÖ‡š’ wewfbœ mb‡` ewY©Z n‡q‡Q| hvi
me¸‡jvB Qnxn|17
Avj−vgv bxgfx nvbvdx (int) Zuvi ÔAvQvi“m mybvbÕ MÖ‡š’
17. gyIqvË¡v gv‡jK 1/115 c„t, Ôivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`; Qnxn Be‡b Lyhvqgvn
4/698 c„t; mvC` Beby gvbQ~i, Avm-mybvb; wK¡qvgyj jvBj, c„t 91; AveyeKi Avb-
bxmvcyix, Avj-dvIqv‡q` 1/135 c„t; evqnvK¡x, Avj-gvÔ‡idvn; wdiBqvex 1/76 c„t I
2/75 c„t; Avjevbx, ZvnK¡xK¡ wgkKvZ (ˆei“Z: Avj-gvKZveyj Bmjvgx, 1985/1405),
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 15
nv`xQwUi mb` m¤ú‡K© e‡jb, ÔGB nv`x‡Qi mb` QnxnÕ|18
kvqL Avjevbx
e‡jb,
...
.
ÔGB nv`x‡Qi mb` AZxe weï×| KviY mv‡qe Beby Bqvhx` GKRb Qvnvex|
wZwb †QvU‡Z ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi mv‡_ n¾
K‡i‡QbÕ|19
Ab¨Î wZwb e‡jb,
.
ÔAvwg ejwQ, GB nv`x‡Qi mb` AZ¨š— Qnxn| †Kbbv Gi ivex gynv¤§v` Beby
BDmyd Bgvg gv‡jK (int)-Gi DmZv`| mK‡ji HKg‡Z¨ wZwb GKRb
AZ¨š— wbf©i‡hvM¨ ivex| ZvQvov Bgvg eyLvix I gymwjg Zuvi nv`xQ Øviv `jxj
MÖnY K‡i‡QbÕ|20
we‡kl ÁvZe¨: gyIqvË¡vi fvl¨Kvi Avj−vgv hviK¡vbx Beby Avwãj evi©-Gi e³e¨
DׄZ K‡i‡Qb †h, wZwb e‡j‡Qb, Bgvg gv‡jK Qvov Ab¨ †KD 11 ivKÔAv‡Zi
K_v eY©bv K‡ibwb; eis mevB ( ) 21 ivKÔAvZ eY©bv K‡i‡Qb,
hv gyQvbœvd Avãyi ivhhv‡K ewY©Z n‡q‡Q| Aek¨ c‡iB Avj−vgv hviKvbx Beby
Avwãj evi©-Gi D³ e³‡e¨i cÖwZev` K‡i‡Qb| KviY 21 ivKÔAvZ ms vš—
D³ e³e¨ Pig weåvwš—Ki| Bgvg gv‡jK QvovI Av‡iv A‡b‡KB 11
1/407 c„t, nv/1302-Gi UxKv mn `ªt; Dcgnv‡`kxq Qvcv wgkKvZ, c„t 115; e½vbyev`
†gkKvZ, 3/152 c„t, nv/1228, Ôivgvhvb gv‡m iv‡Zi QvjvZÕ Aby‡”Q`|
18. -ZzndvZzj AvnIqvhx 3q LÊ, c„t 442|
19. gynv¤§v` bvwQi“Ïxb Avjevbx, BiIqvDj Mvjxj dx ZvLixwR Avnv`xwQ gvbvwim mvexj
(ˆei“Z: Avj-gvKZveyj Bmjvgx, 2q cÖKvkt 1985/1405 wnt), 2q LÊ, c„t 192-93,
nv/445-Gi Av‡jvPbv `ªt; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 45-46|
20. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 45|
8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY16
ivKÔAv‡Zi D³ nv`xQ eY©bv K‡i‡Qb| AveyeKi bxmvcyix,21
wdiBqvex,22
evqnvK¡x,23
BqvnBqv Beby mvC` Avj-K¡vZ¡vb,24
BmgvCj Beby DgvBqv, Dmvgv
Beby hv‡q`, gynv¤§v` Beby BmnvK¡, BmgvCj Beby RvÔdi cÖgyL Igi (ivt)
wb‡`©wkZ 11 ivKÔAv‡Zi nv`xQ eY©bv K‡i‡Qb|25
ZvB Avãyi ingvb
gyeviKcyix D³ e³‡e¨i cÖwZev` K‡i e‡jb,
.
ÔAvwg ejwQ, Ô11 ivKÔAvZ ΓwUc~Y©Õ Beby Avãyj evi©-Gi GB e³e¨ Avgvi
wbKU wbZvš—B evwZjÕ|26
kvqL Avj−vgv Ievq`yj−vn gyeviKcyix (g„t 1994 L„t) wgkKvZzj gvQvexn-Gi
RMwØL¨vZ fvl¨ ÔwgiÔAvZzj gvdvZxnÕ MÖ‡š’ Igi (iv)-Gi nv`x‡Qi Av‡jvPbvq
e‡jb,
..
.
ÔIgi (ivt) †h ivgvhvb gv‡m iv‡Zi Qvjv‡Zi Rb¨ †jvK‡`i‡K GKwÎZ
K‡iwQ‡jb Ges wZwb †h Zv‡`i‡K weZi mn 11 ivKÔAvZ K‡i covi wb‡`©k
w`‡qwQ‡jb, GB nv`xQ Zvi cÖvgvY¨ `jxj| GQvov Zuvi hy‡M mKj Qvnvex I
Zv‡eCMYI †h Zvivexni QvjvZ 11 ivKÔAvZB co‡Zb GwU ZviI my¯úó
21. H, Avj-dvIqv‡q` 1/135 c„t|
22. wdiBqvex, 2/76 c„t|
23. mybvbyj Kzeiv 2/698 c„t|
24. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/284 c„t|
25. we¯—vwiZ `ªt QvjvZzZ Zvivexn, c„t 46|
26. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/443|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 17
cÖgvY| KviY G nv`xQwU c~‡e© ewY©Z Av‡qkv (ivt)-Gi nv`x‡Qi mv‡_ cy‡ivcywi
mvgÄm¨kxj.. Ges Rvwei (ivt) ewY©Z (2q) nv`x‡Qi mv‡_I mvgÄm¨kxjÕ|27
)(
..
(5) gynv¤§v` Beby BDmyd (ivt) e‡jb, mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) Zv‡K
Rvwb‡q‡Qb †h, Igi (ivt) DevB I Zvgxg Av`-`vixi gva¨‡g †jvK‡`i
GKwÎZ K‡ib| AZtci Zviv Df‡q 11 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Kivb|28
nv`xQwU m¤ú‡K© Avj−vgv Ievq`yj−vn gyeviKcyix (int) e‡jb, Ônv`xQwUi mb`
QnxnÕ|29
gynvwÏQM‡Yi c¶ †_‡K Qnxn e‡j ¯^xK…Z D³ nv`xQ؇qi gva¨‡g cÖZxqgvb
nÕj †h, wØZxq Ljxdv Igi (ivt) ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-
Gi Qvjv‡Zi b¨vq 11 ivKÔAvZ Zvivexn covi wb‡`©k w`‡qwQ‡jb| G¶‡Y
Avgiv Rvbe, Igi (ivt)-Gi hy‡M KZ ivKÔAvZ Zvivexn cov nÕZ|
)(
....
(6) gynv¤§v` Beby BDmyd (ivt) e‡jb, Avwg mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt)-†K
ej‡Z ï‡bwQ wZwb e‡j‡Qb, ÔAvgiv Igi (ivt)-Gi hvgvbvq 11 ivKÔAvZ
QvjvZ Av`vq KiZvgÕ|30
27. Avj−vgv IevB`yj−vn ingvbx gyeviKcyix, wgiÔAvZzj gvdvZxn ki‡n wgkKvZzj gvQvexn
(†ebvim: B`vivZzj eyn~Q Avj-Bmjvwgqvn, 1973 L„t/1394 wnt), 4_© LÊ, c„t 329,
nv/1310-Gi Av‡jvPbv `ªt|
28. Avãyj−vn Beby gynv¤§v` Beby Avex kvqevn Avj-K‚dx, Avj-gyQvbœvd (ˆei“Z: `vi“j
wdKi, 1989/1409 wnt), 2q LÊ, c„t 284, nv/7727, Ôivgvhvb gv‡m iv‡Zi QvjvZÕ
Aby‡”Q`|
29. -wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/333 c„t|
30. mvC` Beby gvbQ~i, Avm-mybvb; AvIbyj gvÔe~` 4/175, nv/1372-Gi Av‡jvPbv `ªt|
cÖ_g Aa¨vq : 8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY18
nv`xQwUi mb` m¤ú‡K© kvqL Avjevbx I Avj−vgv RvjvjyÏxb myq~Z¡x (849-911
wnt) e‡jb, Ônv`xQwUi mb` Qnxni ch©vqfy³Õ|31
)(.
(7) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) e‡jb, Avgiv Igi (ivt)-Gi hvgvbvq ivgvhvb
gv‡m 13 ivKÔAvZ QvjvZ coZvg|32
D³ eY©bv‡Z dR‡ii `yB ivKÔAvZ
mybœvZmn ewY©Z n‡q‡Q| hv Av‡qkv (ivt)-Gi nv`x‡Qi mv‡_ mvgÄm¨kxj|
†mLv‡b dR‡ii `yB ivKÔAvZ mybœvZmn G‡m‡Q|33
†mB mv‡_ Bgvg gv‡jK
ewY©Z Igi (ivt)-Gi wb‡`©wkZ 11 ivKÔAv‡Zi nv`x‡Qi mv‡_I wgj i‡q‡Q|
ZvB Avj−vgv bxgfx nvbvdx G m¤ú‡K© e‡jb,
.
ÔBgvg gv‡jK gynv¤§v` Beby BDmyd †_‡K hv eY©bv K‡i‡Qb G nv`xQwU Zvi
AZxe wbKUeZ©xÕ A_©vr Qnxn|34
Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb,
.
Ônv`xQwU ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎi Qvjv‡Zi
e¨vcv‡i ewY©Z gv Av‡qkv (ivt)-Gi nv`x‡Qi mv‡_ mvgÄm¨c~Y©Õ|35
Beby
BmnvK¡ e‡jb, ÔZvivexni QvjvZ m¤ú‡K© Avwg hv ï‡bwQ Zvi g‡a¨ GwUB
me©vwaK ewjô eY©bvÕ|36
Avgiv GZ¶Y AvU ev GMvi ivKÔAv‡Zi c‡¶ ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn
Iqv mvj−vg)-Gi QvnvexM‡Yi c¶ †_‡K †h mg¯— nv`xQ †ck Kijvg Zvi
31. -QvjvZyZ Zvivexn, c„t 47|
32. gynv¤§v` Beby bvQi, wK¡qvgyj jvBj; dvrûj evix 4/319 c„t|
33. Qnxn eyLvix nv/1140, 1/153 c„t, ÔZvnv¾y`Õ Aa¨vq, Aby‡”Q`-9; Qnxn gymwjg
nv/1803-4, 1/255 c„t|
34. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/443 c„t, nv/803-Gi Av‡jvPbv `ªt|
35. dvrûj evix 4/319 c„t, nv/2013-Gi Av‡jvPbv `ªt|
36. -dvrûj evix 4_© LÊ, c„t 319; QvjvZzZ Zvivexn, c„t
46|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 19
me¸‡jvB Qnxn| hv wiRvjkv¯¿we` Ges wek¦weL¨vZ gynvwÏQM‡Yi ewjô Dw³i
gva¨‡g cÖgvwYZ n‡q‡Q| dvwjj−v-wnj nvg&`|
kvqL Avjevbx 11 ivKÔAvZ ms vš— ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)
I Qvnvev‡q †Kiv‡gi Avgj we‡k−lY Kivi ci gymwjg D¤§vni Rb¨ ivm~‡ji
Awe¯§iYxq fvlY‡K mvg‡b †i‡L e‡jb,
..
.
ÔDcwiD³ Av‡jvPbv¸‡jv Avgv‡`i Rb¨ mwVK c_ D‡b¥vPb Ki‡Q| ZvB Avgiv
Aek¨B eje †h, ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi e³‡e¨i AvbyMZ¨
KiYv‡_© wbw`©ó msL¨v (11 ivKÔAvZ)-†K AuvK‡o aiv Ges Gi AwZwi³ msL¨v
cwiZ¨vM Kiv Acwinvh©| ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi e³e¨
nÕj- ...Ô wbðqB Avgvi c‡i †Zvgv‡`i g‡a¨ hviv †eu‡P _vK‡e Zviv AwZ mZ¡i
AmsL¨ gZcv_©K¨ †`L‡Z cv‡e| †m mgq †Zvgv‡`i Acwinvh© KZ©e¨ n‡e
Avgvi mybœvZ Ges Aåvš— c_cÖvß Lyjvdv‡q iv‡k`x‡bi mybœvZ‡K k³ K‡i
AuvK‡o aiv Ges `uvZ Øviv Kvg‡o aiv| Avi (kixÔAv‡Zi g‡a¨) †Zvgiv bZzb
m„ó welqmg~n †_‡K mveavb _vK‡e| KviY bZzb m„ó e¯‘B we`ÔAvZ Ges
cÖ‡Z¨K we`ÔAvZB c_åó,... Avi cÖ‡Z¨K c_åóB RvnvbœvgxÕ|37
Avkv Kwi nv`xQwU kZavwef³ gymwjg D¤§vni Rb¨ H‡K¨i cÖZxK wnmv‡e
we‡ewPZ n‡e, n‡e mwVK c‡_i w`kvix| KviY Qnxn eY©bvi gva¨‡g ivm~j
(Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi †Kvb Avgj cÖgvwYZ nÕ‡j Zvi wecixZ †h
37. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 75; Avngv`, mb` Qnxn, Qnxn Avey`vE` nv/4607, 2q LÊ, c„t
635; Qnxn wZiwghx nv/2676, 2q LÊ, c„t 96, ÔBjgÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-16; bvmvC
nv/1578, 1/179 c„t; mb` nvmvb, wgkKvZ nv/165, c„t 29-30; e½vbyev` †gkKvZ
1/122 c„t, nv/158, ÔwKZve I mybœvn‡K AuvK‡o aivÕ Aby‡”Q`|
8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY20
AvgjB mgv‡R cÖPwjZ _vK- Zv evwZj e‡j MY¨ n‡e| PvB Zv †Kvb Bgv‡gi
e³e¨ †nvK, ev †Kvb gbxlx, Av‡jg, gyRZvwn`, dK¡xni e³e¨ †nvK wKsev
hCd I Rvj nv`xQ †nvK meB evwZj mve¨¯— n‡e|38
G¶‡Y Avgiv
wbi‡c¶Zvi mv‡_ 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv¸‡jvi Ae¯’v ch©v‡jvPbv Kie
BbkvAvj−vn|
38. cÖ‡dmi W: gynv¤§v` Avmv`yj−vn Avj-Mvwje, Avn‡jnv`xQ Av‡›`vjb: DrcwË I
gweKvk `w¶Y Gwkqvi †cÖw¶Zmn (W±‡iU w_wmm) (ivRkvnx: nv`xQ dvD‡Ûkb
evsjv‡`k, †deª“qvix, 1996), c„t 143-45| D‡j−L¨, gvbbxq †jLK Qvnvev‡q †Kiv‡gi
hyM †_‡K ïi“ K‡i Zv‡eC‡`i hyM ch©š— G ms vš— A‡bK `„óvš— †ck K‡i‡Qb| we‡kl
K‡i D³ MÖ‡š’i 6ô Aa¨vqwU G Rb¨ LyeB ¸i“Z¡c~Y©| ZvB c‡o †bIqvi Rb¨ myax
cvVK‡`i cÖwZ Aby‡iva iBj|
Qvnvex I Zv‡eCMY n‡Z G K_v Ae¨vnZ
avivq ewY©Z n‡q‡Q †h, Zuv‡`i wbK‡U
nv`xQ †cuŠ‡Q †M‡j webv k‡Z©
Zvi Dc‡i Avgj
Ki‡Zb|
-kvn AwjDj−vn gynvwÏQ †`njfx
(Avj-BbQvd, c„t 70)|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 21
wØZxq Aa¨vqwØZxq Aa¨vqwØZxq Aa¨vqwØZxq Aa¨vq
gynvwÏQM‡Yi Zx¶œgynvwÏQM‡Yi Zx¶œgynvwÏQM‡Yi Zx¶œgynvwÏQM‡Yi Zx¶œ `„wó‡Z`„wó‡Z`„wó‡Z`„wó‡Z
20 ivKÔAv‡Zi eY©bv m20 ivKÔAv‡Zi eY©bv m20 ivKÔAv‡Zi eY©bv m20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mgggg~nnnn
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY22
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 23
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z
20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
20 ivKÔAvZ Zvivexn m¤ú‡K© hZ¸‡jv eY©bv cvIqv hvq Zb¥‡a¨ gvÎ GKwU
eY©bv ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi bv‡g evbv‡bv n‡q‡Q, hv
wiRvjkv¯¿we`M‡Yi HKg‡Z¨ hCd I Rvj| Avi QvnvexM‡Yi g‡a¨ GKRb
Qvnvexi bv‡g Kw_Z K‡qKwU eY©bv cvIqv hvq| †m¸‡jvI ci¯úi we‡ivax|
†KvbUv hCd, †KvbUv Rvj| Avi evKx hv ewY©Z n‡q‡Q Zvi meB K‡qKRb
Zv‡eC †_‡K, †m¸‡jvI †KvbUv gybKvi, †KvbUv hCd Avevi †KvbUv Rvj|
h_vh_ cÖgvYmn D³ eY©bv¸‡jvi Ae¯’v wb‡gœ Zz‡j aiv nÕj:
)(
.
(1) Beby AveŸvm (ivt) †_‡K ewY©Z Av‡Q †h, ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg) ivgvhvb gv‡m 20 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Ki‡Zb Ges weZi
co‡Zb|38
ZvnK¡xK¡: eY©bvwUi GKwUB gvÎ m~Î, hv K‡qKwU MÖ‡š’ ewY©Z n‡q‡Q|39
Gi
mb‡` ÔAvey kvqevn Beivnxg Be‡b IQgvbÕ bvgK ivex i‡q‡Q| †m
gynvwÏQM‡Yi HKg‡Z¨ hCd| A‡bK gynvwÏQ Zv‡K wg_y¨K e‡j‡Qb| ZvQvov
cÖ_g Aa¨v‡q ewY©Z mg¯— Qnxn nv`x‡Qi we‡ivax| GRb¨ nv`xQwU hCd Ges
Rvj| eY©bvwU †h cÖK…Zc‡¶B A‡K‡Rv †mRb¨ Beby Avex kvqevn D³
Aa¨v‡qi me‡k‡l D‡j−L K‡i‡Qb| G wel‡q gynvwÏQM‡Yi gš—e¨ wbgœiƒc:
(K) kvqL gynv¤§v` bvwQi“Ïxb Avjevbx Zuvi wek¦weL¨vZ hCd I Rvj nv`xQ
wmwiR ÔwmjwmjvZzj Avnv`xwQh hCdvn Iqvj gvIh~ÔAvnÕ MÖ‡š’ eY©bvwU DׄZ
K‡i e‡jb, Ôwbðq GB nv`xQwU RvjÕ|40
38. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn Avj-K‚dx 2q LÊ, c„t 286; evqnvK¡x, Avm-mybvbyj Kzeiv
nv/4615, 2q LÊ, c„t 698; ZveivYx, Avj-gyÔRvgyj Kvexi 3/148 c„t|
39 . BiIqvDj Mvjxj 2q LÊ, c„t 191, nv/445-Gi Av‡jvPbv `ªt|
40. -Avjevbx, wmjwmjvZzj Avnv`xwQh hCdvn Iqvj gvIh~ÔAvn
(wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid, 1408 wnt), nv/560, 2q LÊ, c„t 35-37|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY24
(L) Bgvg evqnvK¡x (384-458 wnt) ÔAvm-mybvbyj KzeivÕ MÖ‡š’ nv`xQwU eY©bv
Kivi ci gš—e¨ K‡ib, ÔAvey kvqevn (Beivnxg web IQgvb) nv`xQwU
GKKfv‡e eY©bv K‡i‡Q| †m hCd ivexÕ|41
(M) nvbvdx gvhnv‡ei cÖwm× MÖš’ Ô†n`vqvÕi fvl¨Kvi Avj−vgv Bebyj ûgvg
nvbvdx (g„t 681 wnt) D³ nv`xQ m¤ú‡K© e‡jb,
.
ÔgynvwÏQM‡Yi HKg‡Z¨ hCd ¯^xK…Z ivex Beivnxg Be‡b IQgvb _vKvi Kvi‡Y
nv`xQwU hCd| whwb Bgvg AveyeKi Be‡b Avex kvqevi `v`v| GQvovI GwU
Qnxn nv`x‡Qi we‡ivaxÕ|42
(N) †n`vqv wKZv‡ei nv`xQ hvPvBKvix nvbvdx cwÊZ Avj−vgv hvqjvC (g„t 762
wnt) D³ eY©bv cÖm‡½ e‡jb,
..
ÔBeivnxg Beby IQgv‡bi Kvi‡Y nv`xQwU ΓwUc~Y©| †m me©m¤§wZ ‡g hCd|
Beby Av`x Zuvi ÔKv‡gjÕ MÖ‡š’ GB nv`xQ‡K `ye©j e‡j‡Qb| GZ`m‡Ë¡I Avey
mvjvgvn wRÁvwmZ Av‡qkv (ivt)-Gi ewY©Z Qnxn nv`x‡Qi we‡ivaxÕ...(Qnxn
eyLvix‡Z ewY©Z 8 ivKÔAv‡Zi nv`xQ)|43
41. -evqnvK¡x, Avm-mybvbyj Kzeiv nv/4615, 2/698 c„t `ªt|
42. Bebyj ûgvg, dvrûj K¡v`xi ki‡n †n`vqvn (cvwK¯—vb: Avj-gvKZvevZzj nvexweqvn,
Zvwe), 1g LÊ, c„t 407|
43 . Avj−vgv nv‡dh Avãyj−vn Beby BDmyd Avey gynv¤§v` Avj-nvbvdx Avh-hvBjvC, bvQeyi
ivBqvn wj Avnv`xwQj †n`vqvn (wiqvh: Avj-gvKZvevZzj Bmjvwgqvn, 1973 L„t/1393
wnt), 2q LÊ, c„t 153|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 25
(O) Qnxn eyLvixi fvl¨MÖš’ ÔDg`vZzj K¡vixÕ cÖ‡YZv Avj−vgv e`i“Ïxb Avqbx
nvbvdx (g„t 855 wn) D³ ivex m¤ú‡K© e‡jb,
.
ÔBeby Avex kvqevn‡K Bgvg ïÔevn wg_y¨K e‡j‡Qb Ges Bgvg Avngv`, Beby
gvCb, Bgvg eyLvix, bvmvC (int) mn Ab¨vb¨ gynvwÏQMY Zv‡K hCd
e‡j‡QbÕ|44
(P) Avj−vgv †gvj−v Avjx K¡vix nvbvdx (g„t 1014 wnt) e‡jb,
.
ÔAvgv‡`i †Kvb Bgv‡gi e³e¨ nÕj- ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)
†jvK‡`i mv‡_ wek ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq K‡i‡Qb| m¤¢eZ wZwb gyQvbœvd
Be‡b Avex kvqevn †_‡K GwU MÖnY K‡i‡Qb †h, wZwb ivgvhvb gv‡m weZi
QvovB wek ivKÔAvZ Zvivexn c‡o‡Qb| Abyiƒcfv‡e evqnvK¡xI eY©bv K‡i‡Qb
†h, wZwb `yB iv‡Z `k mvjv‡g wek ivKÔAvZ Zvivexn Av`vq K‡i‡Qb| Z…Zxq
ivw·Z wZwb Avi †ei nbwb| wKš‘ D³ `yÕwU eY©bvB hCd|45
(Q) RMwØL¨vZ wiRvjkv¯¿we` Avj−vgv hvnvex e‡jb, ÔAvey kvqevn Qnxn
†iIqv‡q‡Zi we‡ivax nv`xQ eY©bvKvix wnmv‡e gybKvi ÔivexÕ| me‡P‡q
44. Avj−vgv e`i“Ïxb Avj-Avqbx, Dg`vZzj K¡vix ki‡n Qnxwnj eyLvix (cvwK¯—vb: Avj-
gvKZvevZzi ikxw`qvn, 1406 wnt), 11/128 c„t|
45. Avjx Beby myjZvb gynv¤§v` Avj-K¡vix, wgiK¡vZzj gvdvZxn ki‡n wgkKvZzj gvQvexn
(XvKv: ikxw`qvn jvB‡eªix, Zvwe), 3q LÊ, c„t 194|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY26
Abyaveb‡hvM¨ welq nÕj, wZwb Gi `„óvš— †ck Ki‡Z wM‡q 20 ivKÔAv‡Zi GB
eY©bvwUB wZwb D‡j−L K‡i‡Qb|46
(R) Bgvg wghhx Zvi ÔZvnhxeÕ MÖ‡š’ Avey kvqevn Beivnxg Be‡b IQgvb‡K
gybKvi nv`xQ eY©bvKvix AvL¨vwqZ K‡i `„óvš— ¯^iƒc 20 ivKÔAv‡Zi eY©bvwUB
†ck K‡i‡Qb| AZtci e‡j‡Qb,
.
ÔBgvg Avngv`, Beby gvCb, eyLvix, bvmvC, Avey nvwZg ivhx, Beby Av`x,
Avey`vE` Ges wZiwghx nv`xQwU‡K hCd e‡j‡QbÕ|47
Bgvg bvmvC Ab¨Î
Zv‡K Ônv`x‡Qi cwiZ¨³ ivexÕ e‡j‡Qb|48
(S) Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb,
.
Ôivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivgvhvb gv‡m 20 ivKÔAvZ Zvivexn
I weZi co‡Zb g‡g© Beby AveŸvm †_‡K Beby Avey kvqevn †h eY©bv K‡i‡Q
Zvi mb` hCd| ZvQvovI Qnxn eyLvix I gymwj‡g ewY©Z Av‡qkv (ivt)-Gi
nv`x‡Qi we‡ivax eY©bv K‡i‡QÕ|49
Ab¨Î wZwb D³ ivex m¤ú‡K© e‡jb, Ô†m
nv`x‡Qi cwiZ¨³ ivexÕ|50
46. -gxhvbyj BÔwZ`vj 1/47-48 c„t, ivex bs 145|
47. Bgvg RvjvjyÏxb myq~Z¡x, Avj-nvex wjj dvZvIqv (ˆei“Z: Avj-gvKZveZzj AvQvwiqvn,
1990/1411), 1/538 c„t, ÔAvj-gvQvexn dx QvjvwZZ ZvivexnÕ Ask|
48. -gxhvbyj BÔwZ`vj, 147 c„t|
49. dvrûj evix 4/319 c„t, nv/2013-Gi Av‡jvPbv `ªt|
50. -Beby nvRvi AvmK¡vjvbx, ZvK¡ixeyZ Zvnhxe (wmwiqv: `vi“i ikx`,
1988/1408 wnt), c„t 92, ivex bs 215|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 27
(T) Avj−vgv RvjvjyÏxb myq~Z¡x (int) e‡jb, Ônv`xQwU AZ¨š— `ye©j; Gi Øviv
KL‡bv `jxj mve¨¯— n‡e bvÕ|51
(U) Avngv` Beby nvRvi Avj-nvqQvgx (int) e‡jb, Ônv`xQwU AZ¨š— hCdÕ|52
m¤§vwbZ cvVK! ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi bv‡g ewY©Z 20
ivKÔAvZ Zvivexni nv`xQ m¤ú‡K© wiRvjkv¯¿we` I RMwØL¨vZ gynvwÏQM‡Yi
†h mg¯— gš—e¨ †ck Kiv nÕj, Zv‡Z welqwU mevi Kv‡QB cwi®‹vi n‡q †M‡Q|
Z‡e Giƒc Dw³ Av‡iv A‡bK i‡q‡Q|53
G¶‡Y wbtm‡›`‡n ejv hvq †h,
GwU GKwU wg_¨v, Rvj I ev‡bvqvU eY©bv| ZvB ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg) †_‡K 20 ivKÔAvZ Zvivexni †Kvb weï× eY©bv c„w_exi BwZnv‡m
†bB| †hgb RvjvjyÏxb myq~Z¡x 20 ivKÔAv‡Zi nv`xQ‡K `jx‡ji A‡hvM¨
†NvlYv K‡i e‡jb,
.
ÔmyZivs cÖgvwYZ nÕj †h, 20 ivKÔAvZ Zvivexn ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg) †_‡K cÖgvwYZ bqÕ| wZwb Av‡iv e‡jb, Zuvi RxeÏkvq wZwb †Kvbw`bB
20 ivKÔAvZ Zvivexn c‡obwb| KviY wZwb †Kvb Avgj Ki‡j wbqwgZ
Ki‡ZbÕ|
.
ÔmyZivs wZwb hw` Rxe‡b GKeviI 20 ivKÔAvZ co‡Zb ZvnÕ†j KL‡bv Zv
Qvo‡Zb bvÕ|54
GKRb Qvnvexi bv‡g DׄZ 20 ivKÔAv‡Zi weåvwš—Ki eY©bv:
20 ivKÔAv‡Zi c‡¶ gvÎ GKRb Qvnvex †_‡K K‡qKwU eY©bv cvIqv hvq, hv
ci¯úi we‡ivax nIqvq ÔgyhZ¡viveÕ, Qnxn nv`x‡Qi gyLv‡jd nIqvq
51. -Avj-nvex wjj dvZvIqv, 1/537 c„t|
52. -Beby nvRvi Avj-nvqQvgx, Avj-dvZvIqvDj Kzeiv, 1/195 c„t; `ªt
QvjvZzZ Zvivexn, c„t 20|
53. Avj-nvex wjj dvZvIqv 1/538 c„t; gxhvbyj BÔwZ`vj 1/47 c„t; QvjvZzZ Zvivexn, c„t
19-21|
54. Avj-nvex wjj dvZIqv, 1/536-37 c„t `ªt|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY28
ÔgybKviÕ|55
G mg¯— A‡bK ΓwU-wePz¨wZ _vKvi Kvi‡Y †KvbUv hCd, †KvbUv
Rvj|
)(
.
(2) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, Igi (ivt)-Gi
hvgvbvq ivgvhvb gv‡m †jv‡Kiv 20 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq KiZ|56
ZvnK¡xK¡: eY©bvwU Rvj| GwU wZbwU †`v‡l `yó|
cÖ_gZ: Gi mb‡` Avey Avãyj−vn Be‡b dvbRyex Av`-`vqb~ix bvgK ivex Av‡Q|
†m gynvwÏQM‡Yi wbKU AcwiwPZ| wiRvjkv‡¯¿ Gi †Kvb Aw¯—Z¡ †bB| GRb¨
kvqL Ave`yi ingvb gyeviKcyix (int) e‡jb,
.
ÔAvwg Zvi Rxebx m¤ú‡K© AeMZ nÕ‡Z cvwiwb| myZivs †h e¨w³ GB AvQv‡ii
weï×Zv `vex Ki‡e Zvi Dc‡i Acwinvh© n‡e wbf©i‡hvM¨ wnmv‡e `jx‡ji
Dchy³Zv cÖgvY KivÕ|57
hvi †Kvb cwiPqB †bB Zvi eY©bv wKfv‡e MÖnYxq
n‡Z cv‡i? gynvwÏQM‡Yi wbK‡U Giƒc eY©bv Rvj e‡j cwiwPwZ|
wØZxqZ: D³ eY©bvq Bqvhx` Beby LyQvqdvn bv‡g GKRb gybKvi ivex Av‡Q|
†m Qnxn nv`x‡Qi we‡ivax nv`xQ eY©bvKvix| Bgvg Avngv` web nv¤^j GRb¨
Zv‡K gybKvi e‡j‡Qb Ges Avj−vgv hvnvex I Beby nvRvi AvmK¡vjvbx Zv mg_©b
K‡i‡Qb|58
ZvQvov †m †h gybKvi ivex Zvi cÖgvY nÕj, mv‡qe Beby Bqvhx`
†_‡K †m GLv‡b 20 ivKÔAv‡Zi K_v eY©bv K‡i‡Q| A_P Avgiv 8
55. D‡j−L¨, Qnxn I kw³kvjx mb‡` ewY©Z nv`x‡Qi wecixZ eY©bv‡K ÔgybKviÕ e‡j|
Avngv` gynv¤§v` kvwKi, Avj-ev‡qQzj nvQxQ, g~j: nv‡dh Be‡b KvQxi, BLwZQvi“
Dj~wgj nv`xQ (ˆei“Z: 1408 wnt), c„t 48|
56. evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv nv/4617, 2/698-99 c„t|
57. ZzndvZzj AvnIqvhx, 3/447 c„t|
58. Beby nvRvi AvmK¡vjvbx, ZvnhxeyZ Zvnhxe, ZvnK¡xK¡ I ZvÔjxK¡: gyQZ¡vdv Ave`yj K¡v‡`i AvZv
(ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, 1994/1415 wnt), 11/296 c„t; gxhvbyj BÔwZ`vj 4/430
c„t|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 29
ivKÔAv‡Zi Av‡jvPbvq mv‡qe Beby Bqvhx` †_‡K †gvU 4wU nv`xQ (4-7)
D‡j−L K‡iwQ, hvi me¸‡jvB Qnxn| myZiv GB eY©bv †Kvb ‡gB MÖnY‡hvM¨
bq|
Z…ZxqZ: GwU KL‡bv ÔgyhZ¡iveÕ ch©v‡qi| GB eY©bvq wek ivKÔAv‡Zi eY©bv
G‡m‡Q| wKš‘ Ab¨ eY©bvq Avevi 21 ivKÔAv‡Zi K_v ewY©Z n‡q‡Q| ZvB
kvqL Avjevbx e‡jb, GwU ÔgyhZ¡viveÕ ch©v‡qi nIqvq cwiZ¨vR¨|59
we‡kl mZK©Zv: ÔDg`vZzj K¡vixÕ cÖ‡YZv Avj−vgv Avqbx evqnvK¡xi DׄwZ w`‡q
D³ Rvj eY©bvi †k‡l ms‡hvRb K‡i‡Qb ÔGes
IQgvb I Avjx (ivt)-Gi mg‡qI Giƒcfv‡e (20 ivKÔAvZ) cov nÕZÕ|60
A_P evqnvK¡xi †Kvb MÖ‡š’ D³ evowZ Ask cvIqv hvq bv| †hgb Avj−vgv
bxgfx nvbvdx Zuvi ÔZvÔjxKz AvQvwim mybvbÕ MÖ‡š’ e‡jb,
Ô(AvqBbxi) D³ e³e¨ wb‡Ri c¶
†_‡K mwbœ‡ewkZ; evqnvK¡xi MÖš’mg~‡n Zv cvIqv hvq bvÕ|61
AZGe ejv hvq
†hb †PvivB c‡_ giv jv‡ki DbœZ wPwKrmv|
D‡j−L¨ †h, D³ eY©bv‡K Avj−vgv bxgfx nvbvdx mn †KD †KD wbf©i‡hvM¨ e‡j
`vex K‡i‡Qb| wKš‘ Zv‡`i D³ `vex mwVK bq| KviY GB RvjK…Z weK…Z
nv`x‡Qi †Kvb cwiPqB †bB| ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) I
Qvnvex‡`i Avg‡ji we‡ivax AvQvi‡K wKfv‡e wbf©i‡hvM¨ ejv hvq Zv Avgv‡`i
†evaMg¨ bq|62
AZGe Giƒc D™¢U K_v cÖPvi Kiv gymwjg D¤§vni mv‡_
cÖZviYvi kvwgj|
)(
.
59. we¯—vwiZ `ªt QvjvZzZ Zvivexn, c„t 49-51|
60. Dg`vZzj K¡vix 7/178 c„t, ÔZvnv¾y`Õ Aa¨vq|
61. wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/333 c„t, nv/1310-Gi Av‡jvPbv `ªt; ZzndvZzj AvnIqvhx
3/447|
62. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/447 c„t|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY30
(3) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) e‡jb, Igi (ivt)-Gi hvgvbvq Avgiv 20
ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq KiZvg Ges weZi coZvg| eY©bvwU ïay Bgvg
evqnvK¡xi ÔAvj-gvÔ‡idvnÕ bvgK MÖ‡š’ G‡m‡Q|63
ZvnK¡xK¡: c~‡e©i AvQviwUi b¨vq GwUI ΓwUc~Y© Ges gybKvi ev hCd| hw`I
Avj−vgv myeKx Qnxn e‡j `vex K‡i‡Qb| wKš‘ wZwb wK‡mi wfwˇZ GB `vex
K‡i‡Qb Zv A¯úó| KviY Gi mb‡` `yÕRb AcwiwPZ ivex Av‡Q| Avey
IQgvb Avj-evQix hvi Avmj bvg Avgi Beby Ave`yj−vn| AciRb Avey
Zv‡ni| Avey IQgvb Avj-evQix m¤ú‡K© Avj−vgv bxgfx nvbvdx e‡jb, Ô†KD
Zvi Rxebx m¤ú‡K© Av‡jvPbv K‡i‡Qb e‡j Avwg AeMZ bBÕ|64
kvqL Ave`yi
ingvb gyeviKcyix e‡jb,
.
ÔAvwgI `xN© AbymÜvb Pvwj‡q Zvi Rxebx m¤ú‡K© wKQz D×vi Ki‡Z e¨_©
n‡qwQÕ| Ab¨ ivex ÔAvey Zv‡niÕ m¤ú‡K©I wZwb GKB gš—e¨ K‡ib|65
ZvQvov
GKB ivex KZ…©K †h eY©bv Qnxn mb‡` G‡m‡Q (cÖ_g Aa¨v‡q 6bs) Zvi cÖKvk¨
we‡ivax| †hLv‡b 8 ivKÔAvZ Zvivexni K_v ejv n‡q‡Q| myZivs GB eY©bv
Aek¨B `ye©j|
)(
.
(4) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) †_‡K ewY©Z, Igi (ivt) DevB Beby KvÔe I
Zvgxg Av`-`vixi `vwq‡Z¡ †jvK‡`i‡K GKwÎZ K‡iwQ‡jb ivgvhvb gv‡m 21
ivKÔAvZ QvjvZ cov‡bvi Rb¨|
ZvnK¡xK¡: GB eY©bvwU ïay gyQvbœvd Ave`yi ivhhv‡K ewY©Z n‡q‡Q|66
GwU
gybKvi wnmv‡e hCd| Ave`yi ivhhvK (126-211 wnt) GKKfv‡e GwU eY©bv
63. wgiÔAvZ 4/331 c„t|
64. -ZzndvZzj AvnIqvhx 4/446 c„t; wgiÔAvZzj gvdvZxn,
4/331 c„t|
65. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/446 c„t|
66. AveyeKi Avãyi ivhhvK web nv¤§vg AvQ-QvbÔAvbx, Avj-gyQvbœvd (ˆei“Z: Avj-
gvKZveyj Bmjvgx, 1983/1403), nv/7730, 4/260 c„t|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 31
K‡i‡Qb| GB k‡ã Ab¨ †KD eY©bv K‡ibwb| Qnxn kã n‡e 11 ivKÔAvZ|
kvqL Ave`yi ingvb gyeviKcyix e‡jb,
.
ÔAvQviwU wZwb GB k‡ã GKKfv‡e eY©bv K‡i‡Qb| Ab¨ †KD Gfv‡e eY©bv
K‡ibwbÕ|67
Gi KviY nÕj, wZwb †kl Rxe‡b AÜ n‡q hvIqvq eY©bv¸‡jv
G‡jv‡g‡jv n‡q †M‡Q| †hgb Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, ÔwZwb †kl eq‡m
AÜ n‡q wM‡qwQ‡jb| d‡j eY©bv¸‡jv wgwkªZ n‡q †M‡QÕ|68
GQvov Gi m¤ú~Y© mb` †bB, gv‡S ivex ev` c‡o †M‡Q| m‡e©vcwi GwU Qnxn
mb‡` ewY©Z (cÖ_g Aa¨v‡q 5 bs) nv`x‡Qi m¤ú~Y© we‡ivax| †hLv‡b 11
ivKÔAv‡Zi K_v ejv n‡q‡Q|69
AZGe `jxj wnmv‡e GB ΓwUc~Y© eY©bv †ck
Kiv DwPZ bq|
)(
.
(5) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, Igi (ivt)-Gi
hvgvbvq Avgiv ivgvhvb gv‡m iv‡Îi QvjvZ †_‡K mvnvix LvIqvi mgq evox‡Z
wd‡i AvmZvg| Avi †m mgq GB QvjvZ wQj 23 ivKÔAvZ|
ZvnK¡xK¡: eY©bvwU ïay Ave`yi ivhhvK GKKfv‡e eY©bv K‡i‡Qb|70
AvQviwU
hCd I gybKvi ev AMÖnY‡hvM¨| D³ AvQv‡i Avey hyeve bv‡g GKRb gybKvi
ivex Av‡Q| Avey nv‡Zg Zuvi ÔAvj-Rviû IqvZ ZvÔ`xjÕ MÖ‡š’ Gi m¤ú‡K©
e‡jb, Ô`vivIqvi`x Zvi †_‡K cÖPzi gybKvi nv`xQ eY©bv K‡i‡Qb; Zvi
¯§„wZkw³ AZ¨š— `ye©j wQjÕ|71
Beby nvhg Av›`vjymx (384-456 wnt/994-
67. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/443 c„t, nv/804-Gi Av‡jvPbv `ªt|
68. - ZvK¡ixezZ Zvnhxe, ivex bs 4064, c„t
354-Gi UxKvmn `ªt; Beby nvRvi AvmK¡vjvbx, nvw`Dm mvix gyK¡vÏvgvn dvrûj evix
(ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, 1989/1410 wnt), c„t 588|
69. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 48|
70. Avj-gyQvbœvd nv/7733, 4/261 c„t|
71. -ZvnhxeyZ Zvnhxe 2/136
c„t, ivex bs 1090|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY32
1063 L„t) e‡jb, Ô†m hCd ivexÕ|72
Bgvg gv‡jK (int) Zvi †_‡K †Kvb
nv`xQ MÖnY K‡ibwb|73
GRb¨ kvqL Avjevbx e‡jb, ÔGi mb` hCd| KviY
Beby Avey hyev‡ei g‡a¨ `ye©jZv Av‡QÕ|74
ZvQvov cÖ_g Aa¨v‡q Av‡jvwPZ
(4bs) Qnxn nv`x‡Qi m¤ú~Y© we‡ivax Ges 11 ivKÔAv‡Zi mKj Qnxn
nv`x‡QiI we‡ivax|
ÁvZe¨: GZ¶Y Avgiv GKB Qvnvex mv‡qe Beby Bqvhx` †_‡K †gvU 4wU eY©bv
Dc¯’vcb Kijvg| cÖ‡Z¨KwUB ci¯úi we‡ivax| ZvB gynvwÏQM‡Yi wbKU
ÔgyhZ¡viveÕ mve¨¯— nIqvq me©m¤§wZ ‡g Zv eR©bxq| Abyaveb‡hvM¨ nÕj,
mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) †_‡K 8 ev 11 ivKÔAv‡Zi Av‡jvPbvq Avgiv †h
PviwU nv`xQ D‡j−L K‡iwQ Zvi me¸‡jvB Qnxn| H eY©bv¸‡jv GKvwaK m~‡Î
wewfbœ nv`xQ MÖ‡š’ ewY©Z n‡q‡Q| myZivs GKB ivex †_‡K ewY©Z Qnxn nv`x‡Qi
we‡ivax hCd I Rvj eY©bv KL‡bv MÖnY‡hvM¨ n‡Z cv‡i bv|
Ab¨vb¨‡`i bv‡g DׄZ 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv:
)(
.
(6) BqvnBqv Beby mvC` (ivt) †_‡K ewY©Z, Igi (ivt) R‰bK e¨w³‡K
†jvK‡`i mv‡_ 20 ivKÔAvZ QvjvZ Av`v‡qi wb‡`©k w`‡qwQ‡jb|
ZvnK¡xK¡: eY©bvwU ïay Beby Avex kvqevn Zvi ÔgyQvbœv‡dÕ GKKfv‡e eY©bv
K‡i‡Qb|75
AvQviwU hCd I gybKvi| Avj−vgv bxgfx nvbvdx e‡jb, ÔBqvnBqv
Beby mvC` Igi (ivt)-Gi hyM cvqwbÕ|76
Avjx Bebyj gv`xbx e‡jb, Ô†m Avbvm (ivt) Qvov Ab¨ †Kvb Qvnvex †_‡K
nv`xQ kªeY K‡i‡Q e‡j Avwg AeMZ bB|77
kvqL Avjevbx e‡jb, ÔGi mb`
72. -gxhvbyj BÔwZ`vj 1/437 c„t, ivex bs 1629|
73. ZvnhxeyZ Zvnhxe 2/136 c„t|
74. -QvjvZzZ
Zvivexn, c„t 52|
75. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285|
76. - wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/334 c„t|
77. -ZvnhxeyZ Zvnhxe 11/195 c„t|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 33
wew”Qbœ|78
Qv‡n‡e Zzndvn e‡jb, ÔGB AvQviwUi mb` wew”Qbœ, d‡j `jxj‡hvM¨
bqÕ|79
GQvovI Qnxn nv`xQ mg~‡ni we‡ivax|
)(
.
(7) Bqvhx` Beby iƒgvb (ivt) nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, Igi (ivt)-Gi hy‡M
†jv‡Kiv ivgvhvb gv‡m ivw·Z 23 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq KiZÕ|80
ZvnK¡xK¡: AvQviwU wbZvš—B hCd I gybKvi| Bgvg evqnvK¡x e‡jb, ÔBqvhx`
web iƒgvb Igi (ivt)-Gi hyM cvbwbÕ|81
nv‡dh hvqjvC nvbvdx D³ gZ‡K
mg_©b K‡i‡Qb|82
Avj−vgv Avqbx nvbvdx ÔDg`vZzj K¡vixÕi g‡a¨ e‡jb, ÔGi
mb` wewQbœÕ A_©vr hCd|83
Avj−vgv Bgvg beex (631-676 wnt) e‡jb,
.
ÔAvQviwU evqnvK¡x eY©bv K‡i‡Qb, wKš‘ Zv gyimvj| KviY Bqvhx` Beby iƒgvb
Igi (ivt)-Gi mv¶vr cvbwbÕ|84
kvqL Avjevbx (int) e‡jb,
.
ÔAvQviwU hCd; KviY Bqvhx` Beby iƒgvb Igi (ivt)-†K cvbwb| cÖ_g eY©bvwU
(11 ivKÔAv‡Zi) Qvov Zvi c‡¶ †Kvb Qnxn eY©bv †bBÕ|85
Ab¨Î wZwb e‡jb,
78. -QvjvZzZ Zvivexn, c„t 54|
79. -ZzndvZzj AvnIqvhx 3/445 c„t|
80. gyIqvË¡v gv‡jK 1/115 c„t; evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv nv/4618, 2/699 c„t|
81. -BiIqvDj Mvjxj 2/192 c„t, nv/446-Gi Av‡jvPbv
`ªt|
82. bvQeyi ivBqvn 2/99 c„t|
83. -Dg`vZzj K¡vix ki‡n eyLvix 7/178 c„t, ÔZvivexni QvjvZÕ Aa¨vq|
84. Bgvg beex, Avj-gvRgyÕ 4/33 c„t|
85. Avjevbx, ZvnK¡xK¡ wgkKvZ (ˆei“Z: 1985/1405 wnt), 1/408 c„t, nv/1302-Gi
UxKv bs 2 `ªt|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY34
.
ÔIgi (ivt) I Beby iƒgv‡bi gv‡S mb`MZ wew”Qbœ nIqvq eY©bvwU hCd; Gi
g‡a¨ †Kvb `jxj †bB| we‡kl K‡i GB eY©bvwU Qnxn m~‡Î cÖgvwYZ Igi
(ivt)-Gi 11 ivKÔAv‡Zi wb‡`©‡ki we‡ivaxÕ|86
D‡j−L¨ †h, eZ©gv‡b GB AvQviwU‡KB †ekx cÖvavb¨ †`Iqv nq| A_P GwUB
me‡P‡q `ye©j I ΓwUc~Y©| KviY GwU GKRb Zv‡eC †_‡K gyimvj m~‡Î ewY©Z|
ZvQvov G m¤ú‡K© gynvwÏQM‡Yi Dw³¸‡jv wK we‡eP¨ bq? AZGe Igi (ivt)
20 ivKÔAvZ Zvivexni wb‡`©k w`‡qwQ‡jb ev Zuvi Avg‡j 20 ivKÔAvZ Pvjy
wQj g‡g© †h eY©bv¸‡jv G‡m‡Q Zvi me¸‡jvB hCd, Rvj I gybKvi| ZvB
kvqL Avjevbx e‡jb, ÔIgi (ivt)-Gi c¶
†_‡K 20 ivKÔAvZ mve¨¯— nqwbÕ|87
Ab¨Î wZwb e‡jb,
.
ÔIgi (ivt) †_‡K mve¨¯— n‡q‡Q †h, wZwb 11 ivKÔAv‡ZiB wb‡`©k w`‡qwQ‡jb|
†hgbwU cÖgvwYZ n‡q‡Q †h, ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)I 11
ivKÔAvZ e¨ZxZ Gi †ekx c‡obwbÕ|88
kvqL gyeviKcyix D³ eY©bv mg~‡ni
we¯—vwiZ Av‡jvPbv †k‡l e‡jb,
.
86. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 54|
87. ZvnK¡xK¡ wgkKvZ 1/408; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 48|
88. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 75|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 35
ÔdjK_v nÕj, Igi (ivt) m¤ú‡K© ewY©Z †h nv`x‡Q 11 kã (11 ivKÔAvZ)
Dwj−wLZ n‡q‡Q Zv Qnxn, cÖgvwYZ I msiw¶Z| c¶vš—‡i †h eY©bvq 21 (21
ivKÔAvZ) Dwj−wLZ n‡q‡Q Zv msiw¶Z bq; eis AwaKZi KvíwbKÕ|89
)(.
(8) Aveyj nvmvbv n'†Z ewY©Z, Avjx (ivt) GK e¨w³‡K GB g‡g© wb‡`©k
w`‡qwQ‡jb †h, †m †hb †jvK‡`i‡K wb‡q ivgvhvb gv‡m 20 ivKÔAvZ Zvivexn
covq|90
ZvnK¡xK¡: eY©bvwU hCd A_ev Rvj| Gi mb‡` Avey mvÔ`yj evKvj I Aveyj
nvmvbv `yÕRb ΓwUhy³ ivex i‡q‡Q| †hgb Bgvg evqnvK¡x eY©bvwU D‡j−‡Li ci
e‡jb, ÔGB nv`x‡Qi mb‡` `ye©jZv i‡q‡QÕ|91
Bgvg Beby ZziKzgvbx e‡jb,
.
Ô¯úó †h, Avey mvÔ` mvC` Be‡b gvihyev‡bi Kvi‡YB nv`xQwU hCd| KviY †m
G e¨vcv‡i Awfhy³| †m hw` GgbwUB nq Zvn‡j Ab¨vb¨ gynvwÏQMYI G
K_viB AbymiY K‡i‡QbÕ|92
Bgvg hvnvex Zv‡K AcwiwPZ e‡j‡Qb|93
Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, Ô†m
AÁvZ ivexÕ|94
ZvQvov Aveyj nvmvbv I Avjx (ivt)-Gi gv‡S Av‡iv `yÕRb
ivex i‡q‡Q, hv mb‡` D‡j−L †bB|95
Gic‡iI Zv Qnxn nv`xQ mg~‡ni mivmwi we‡ivax nIqvq gybKvi| AZGe
AvQviwU‡K wfwËnxb ejvB †kªq|
89. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/444 c„t; wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/330 c„t|
90. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285 (2); evqnvK¡x, Avm-mybvbyj Kzeiv nv/4621,
2/699 c„t|
91. -evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv 2/699-700 c„t|
92. evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv n/4621-Gi UxKv `ªt, 2/700|
93. -gxhvbyj BÔwZ`vj 4/515, ivex bs 10106|
94. -ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 633, ivex bs 8053|
95. -QvjvZzZ Zvivexn, c„t 66|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY36
)(
.
(9) Avey Avãyi ingvb Avm-myjvgx nÕ‡Z ewY©Z, ivgvhvb gv‡m Avjx (ivt)
K¡vixMY‡K AvnŸvb Ki‡jb| AZtci Zuv‡`i g‡a¨ nÕ‡Z GKRb‡K wb‡`©k `vb
Ki‡jb, wZwb †hb †jvK‡`i‡K 20 ivKÔAvZ QvjvZ covb| wZwb Zv‡`i mv‡_
ïay weZi co‡ZbÕ|96
ZvnK¡xK¡: eY©bvwU hCd I gybKvi| G‡Z AvZv Beby mv‡qe I nv¤§v` Beby
ïÔAvBe bv‡g `yÕRb ΓwUc~Y© ivex i‡q‡Q| (K) AvZ¡v Beby mv‡qe m¤ú‡K© Bgvg
hvnvex e‡jb, Ô‡kl eq‡m Zvi eY©bv¸‡jv G‡jv‡g‡jv n‡q wM‡qwQj Ges
¯§„wZkw³ †jvc †c‡qwQjÕ|97
Beby gvCb e‡jb, ÔAvZv Beby mv‡qe eY©bv¸‡jv
wgwkªZ K‡i‡QÕ|
....
myZivs Zv‡K cwiZ¨vM Ki| KviY Zvi †Kvb Qnxn nv`xQ †bB; eis m¤ú~Y©B
wgwkªZ| ZvB Zvi nv`xQ Øviv `jxj MÖnY Kiv nq bvÕ|98
Bgvg BqvnBqv e‡jb,
ÔZvi eY©bv Øviv `jxj MÖnY Kiv nq bvÕ|99
Avngv` Beby Avex LvqQvgv e‡jb,
ÔZvi mg¯— nv`xQB hCdÕ|100
(L) nv¤§v` Beby ïÔAvBe m¤ú‡K© kvqL Avjevbx e‡jb, ÔwbðqB †m AZ¨š—
`ye©jÕ|101
Bgvg bvmvC Zv‡K hCd e‡j‡Qb|102
96. evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv nv/4620, 2/699 c„t|
97. -gxhvbyj BÔwZ`vj 3/70 c„t|
98. ZvnhxeyZ Zvnhxe 7/178 c„t|
99. -gxhvbyj BÔwZ`vj 3/71 c„t|
100. -we¯—vwiZ †`Lyb: ZvnhxeyZ Zvnhxe 7/179-80 c„t; gxhvbyj BÔwZ`vj
3/71 c„t|
101. -QvjvZzZ Zvivexn, c„t 66-67|
102. wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/333 c„t|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 37
Bgvg hvnvex e‡jb, ÔBeby gvCbmn Ab¨vb¨ gynvwÏQMY Zv‡K hCd
e‡j‡QbÕ|103
Bgvg eyLvix (int) e‡jb, ÔGi g‡a¨ ΓwU i‡q‡QÕ|104
Bebyj
ûgvg nvbvdx e‡jb,
.
ÔBgvg eyLvix hw` †Kvb e¨w³ m¤ú‡K© e‡jb †h, Zvi g‡a¨ ΓwU i‡q‡Q, ZvnÕ‡j
Zvi eY©bv Øviv `jxj MÖnY Kiv hv‡e bvÕ|105
Bgvg eyLvix Zv‡K KL‡bv
gybKviI e‡j‡Qb|106
Avey nvwZg e‡jb, Ô†m wbf©i‡hvM¨ bqÕ|107
Bgvg
BqvnBqv e‡jb, ÔZvi ewY©Z nv`xQ wjwce× Kiv wVK bqÕ|108
Beby Av`x
e‡jb, nv¤§v` Beby ïÔAvBe †_‡K hZ nv`xQ ewY©Z n‡q‡Q meB gybKvi|109
AZGe G‡K wfwËnxb ejvB †kªq|
)(.
(10) AvZ¡v e‡jb, Avwg †jvK‡`i‡K weZimn 23 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Kiv
Ae¯’vq †c‡qwQ|110
ZvnK¡xK¡: D³ eY©bvwUI c~‡e©v³ eY©bvi b¨vq hCd, gybKvi I Awfhy³| KviY
G eY©bv‡ZI c~‡e© Av‡jvwPZ gybKvi ivex AvZ¡v Beby mv‡qe i‡q‡Q|
)(..
.
103. -gxhvbyj BÔwZ`vj 1/596 c„t|
104. -gxhvbyj BÔwZ`vj 1/596; ZzndvZzj AvnIqvhx 3/444 c„t|
105. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/444 c„t|
106. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 67|
107. -wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/ 333 c„t|
108. -wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/ 333 c„t|
109. gxhvbyj BÔwZ`vj 1/596 ct|
110. Beby Avex kvqevn 2/285 (9)|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY38
(11) Aveyj Avwjqvn e‡jb, Igi (ivt) DevB Beby KvÔe‡K ivgvhvb gv‡m
†jvK‡`i mv‡_ QvjvZ Av`v‡qi wb‡`©k w`‡qwQ‡jb| ... AZtci wZwb Zv‡`i
mv‡_ 20 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq K‡iwQ‡jb|111
ZvnK¡xK¡: G eY©bvwU hCd I gybKvi| Gi mb‡` Avey RvÔdi bv‡g GKRb
ΓwUhy³ ivex Av‡Q| hvi Avmj bvg Cmv Beby Avex Cmv gvnvb| Bgvg Avngv`
I bvmvC (int) e‡jb, Ô†m wbf©i‡hvM¨ bqÕ|112
Bgvg hvnvex Zuvi ÔhyÔAvdvÕ
MÖ‡š’ e‡jb, Avey hyiÔAvn Zvi m¤ú‡K© e‡j‡Qb, Ô†m cÖPzi fyj K‡iÕ|113
wZwb
Zuvi ÔAvj-KzbvÕ MÖ‡š’ e‡jb, ÔcÖ‡Z¨K gynvwÏQB Zv‡K Awfhy³ K‡i‡QbÕ|114
Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, Ô¯§„wZkw³‡Z ΓwU i‡q‡QÕ|115
Avj−vgv Bebyj
K¡vBwqg (691-751 wnt) e‡jb,
.
Ô†m cÖPzi gybKvi nv`xQ eY©bvKvix| †h nv`xQ¸‡jv †m GKKfv‡e eY©bv K‡i‡Q
†m¸‡jv †_‡K gynvwÏQMY KL‡bvB `jxj MÖnY K‡ibwbÕ|116
Beby wneŸvb e‡jb,
ÔcÖwm× ivex †_‡K GKKfv‡e A‡bK gybKvi nv`xQ eY©bvKvixÕ|117
kvqL
Avjevbx e‡jb, ÔGi mb` hCdÕ|118
GQvovI Qnxn nv`xQmg~‡ni m¤ú~Y©
we‡ivax|
)(
.
111. whqvDj gvK¡‡`mx, Avj-gyLZviv 1/384 c„t; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 69|
112. -gxhvbyj BÔwZ`vj 3/319-20 c„t|
113. - QvjvZzZ Zvivexn, c„t 69|
114. - QvjvZzZ Zvivexn, c„t 69|
115. -ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 629|
116. Bebyj K¡vBwqg Avj-RvIwhqvn, hv`yj gvÔAv` 1/267 c„t; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 69|
117. -gxhvbyj BÔwZ`vj 3/320 c„t|
118. -QvjvZz Zvivexn, c„t 69|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 39
(12) nvmvb Ave`yj Avhxh Beby ivdx nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, DevB Beby
KvÔe g`xbv‡Z †jvK‡`i mv‡_ ivgvhvb gv‡m wek ivKÔAvZ QvjvZ co‡Zb Ges
wZb ivKÔAvZ weZi co‡Zb|119
ZvnK¡xK¡: GwUI hCd I gybKvi| Avj−vgv bxgfx nvbvdx e‡jb, ÔAvãyj Avhxh
Be‡b ivdx DevB Beby KvÔe-Gi hyM cvqwbÕ|120
kvqL Avjevbx e‡jb, Ave`yj Avhxh I DevB Beby KvÔe (ivt)-Gi gv‡S
wew”QbœZv i‡q‡Q| KviY Zv‡`i Df‡qi g„Zz¨i gv‡S cÖvq 100 eQi A_ev Zvi
†P‡q †ekx cv_©K¨ i‡q‡QÕ|121
†hgb Beby nvRvi AvmK¡vjvbx Beby wneŸv‡bi
DׄwZ w`‡q e‡jb, Avãyj Avhx‡hi g„Zz¨ n‡q‡Q 130 wnRixi c‡i|122
Avi
DevB Beby KvÔe 32 wnRix‡Z g„Zz¨eiY K‡ib|123
myZivs DevB Beby KvÔe
m¤ú‡K© Giƒc D™¢U K_v cÖPvi Ki‡j GKRb Qvnvexi Dci wg_¨v Acev`
†`Iqv n‡e|
)(
.
(13) hv‡q` Beby Inve e‡jb, Ave`yj−vn Beby gvmÔD` (ivt) ivgvhvb gv‡m
Avgv‡`i‡K QvjvZ cwo‡q‡Qb| wZwb ivw·ZB cÖZ¨veZ©b Ki‡Zb| AvÔgvk
e‡jb, wZwb wek ivKÔAvZ QvjvZ co‡Zb Ges wZb ivKÔAvZ weZi
co‡Zb|124
119. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285 (5)|
120. -wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/334 c„t|
121. -
QvjvZzZ Zvivexn, c„t 67-68|
122. ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/297 c„t|
123. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 96|
124. Beby bvQi, wK¡qvgyj jvBj, c„t 71; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 70|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY40
ZvnK¡xK¡: eY©bvwU Rvj| †k‡li AskUzKz Rvj K‡i e„w× Kiv n‡q‡Q (
. )| AvÔgvk KZ…©K ewY©Z
†klvsk wfwËnxb| c~‡e©i AskUzKz ZveivYx‡Z G‡m‡Q|125
wKš‘ Zv hCd I
gybKvi| ZzndvZzj AvnIqvhx MÖš’Kvi e‡jb,
.
ÔGwUI mb`MZ wew”QbœZvi Kvi‡Y hCd| †Kbbv AvÔgvk Beby gvmÔE` (ivt)-
Gi hyM cvbwbÕ|126
kvqL Avjevbx D³ e³‡e¨ GKgZ †cvlY K‡i e‡jb,
.
Ôeis Zv weåvwš—Ki| KviY AvÔgvk `ÕyRb ivexi ga¨¯’Zv QvovB mivmwi Beby
gvmÔE` †_‡K eY©bv K‡i‡QbÕ|127
AZGe RvjK…Z eY©bv MÖnY‡hvM¨ nIqvi
cÖkœB Av‡m bv|
)(
.
(14) Ave`yj−vn Beby K¡v‡qm e‡jb, ïZvBi Beby kvKj ivgvhvb gv‡m wek
ivKÔAvZ QvjvZ co‡Zb Ges weZi co‡Zb|128
ZvnK¡xK¡: G eY©bvwUI hCd Ges gybKvi| Gi mb‡` Ave`yj−vn Beby K¡v‡qm
bvgK ivex AZ¨š— `ye©j| Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, †m AcwiwPZ|129
125. ZveivYx, Avj-gyÔRvgyj Kvexi 9/317 c„t, nv/9588; gvRgvDh hvIqv‡q` 3/172 c„t;
we¯—vwiZ `ªt QvjvZzZ Zvivexn, c„t 71|
126. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/445 c„t, nv/803-Gi Av‡jvPbv|
127. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 71|
128. Beby Avex kvqevn 2/285 (1); mybvbyj Kzeiv 2/699 c„t|
129. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 318|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 41
Bgvg hvnvex I Avh`x e‡jb, Ô†m AZ¨š— `ye©j Ges AcwiwPZÕ|130
GQvov Gi
c~Y©v½ mb` †bB|
(
.
(15) Aveyj LyQvBe e‡jb, myIqvB` Beby Mvdjvn ivgvhvb gv‡m Avgv‡`i
BgvgwZ Ki‡Zb| wZwb cuvP ˆeV‡K (5 ×4)=20 ivKÔAvZ QvjvZ co‡ZbÕ|131
ZvnK¡xK¡: AvQviwU hCd I gybKvi| Gi mb‡` Aveyj LyQvBe i‡q‡Q| Zv‡K
gynvwÏQMY wP‡bb bv| Bgvg hvnvex Zvi m¤ú‡K© e‡jb, †m AcwiwPZ|132
wZwb
Ab¨Î e‡jb, ÔZvi cwiPq Rvbv hvq bvÕ|133
†gvj−v Avjx K¡vix nvbvdx cuvP
ˆeV‡Ki eY©bv‡K `ye©j e‡j‡Qb|134
)(
.
(16) bv‡dÕ Beby Igi e‡jb, Beby Avex gyjvqKv ivgvhvb gv‡m Avgv‡`i mv‡_
wek ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Ki‡ZbÕ|135
ZvnK¡xK¡: eY©bvwU Rvj| Gi mb‡` Beby Avex gyjvqKvn bvgK GKRb cwiZ¨³
ivex i‡q‡Q| g~j bvg Ave`yi ingvb Be‡b AveyeKi| Bgvg eyLvix (int)
e‡jb, Ô†m nv`xQ RvjKvix|136
Beby nvRvi AvmK¡vjvbx I Beby gvCb Zv‡K
hCd e‡j‡Qb|137
Bgvg Avngv` e‡jb, ÔQnxn nv`x‡Qi we‡ivax eY©bvKvix
130. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/473 c„t|
131. evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv nv/4619, 2/699 c„t|
132. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/92 c„t|
133. -c~‡e©v³, 1/653 c„t|
134. wgiK¡vZ, 3/194 c„t|
135. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285 (4)|
136. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/550 c„t|
137. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 337; gxhvbyj BÔwZ`vj 2/550 c„t|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY42
wnmv‡e †m AMÖnY‡hvM¨Õ|138
Avey nv‡Zg e‡jb, Ônv`xQ eY©bvq †m wbf©i‡hvM¨
bqÕ|139
Bgvg bvmvC e‡jb, Ônv`x‡Qi cwiZ¨³ ivexÕ| KL‡bv wZwb e‡j‡Qb,
Ô†m wbf©i‡hvM¨ bqÕ|140
Beby Av`x I Beby mvÔ` e‡jb, Zvi mKj nv`xQ hCd
A_ev Rv‡ji ch©vqfy³|141
)(
.
(17) Avey BmnvK¡ †_‡K ewY©Z, nvwiQ ivgvhvb gv‡m ivw·Z †jvK‡`i BgvgwZ
Ki‡Zb| †mLv‡b wZwb 20 ivKÔAvZ QvjvZ co‡Zb Ges wZb ivKÔAvZ weZi
co‡Zb|142
ZvnK¡xK¡: G eY©bvwUI Rvj| Gi mb‡` nvwiQ I Avey BmnvK¡ bv‡g ΓwUc~Y© I
Awfhy³ `yÕRb ivex i‡q‡Q| nvwi‡Qi †Kvb cwiPq cvIqv hvq bv| Avi Avey
BmnvK¡ m¤ú‡K© Avj−vgv hvnvex e‡jb, Ô†m gybKvi eY©bvKvix‡`i Aš—fy©³Õ|143
Beby wneŸvb e‡jb, Ô†m hv eY©bv K‡i‡Q Zvi Øviv `jxj MÖnY Kiv ˆea bqÕ|144
)(.
(18) Aveyj evLZvix ivgvhvb gv‡m cuvP ˆeV‡K (4×5=20) Zvivexn co‡Zb|
Avi wZb ivKÔAvZ weZi co‡Zb|145
ZvnK¡xK¡: GB AvQviwUI Rvj| cÖ_gZ: Gi mb‡` ewY©Z ivex¸‡jvi †Kvb
cwiPq †bB| wØZxqZ: Aveyj evLZvix GKRb wg_y¨K ivex| Avj−vgv hvnvex
138. -ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/133 c„t|
139. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/550 c„t; ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/134 c„t|
140. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/550 c„t; ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/134 c„t|
141. ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/133-34 c„t|
142. Beby Avex kvqevn 2/285 (6)|
143. gxhvbyj BÔwZ`vj 4/488 c„t|
144. -gxhvbyj BÔwZ`vj 4/488 c„t|
145. Beby Avex kvqevn 2/285 (7)|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 43
e‡jb, Ô†Kvb hy‡MB Zvi cwiPq cvIqv hvqwbÕ|146
gynvwÏQ `ynvBm Zv‡K
wg_y¨K e‡j‡Qb| Beby nvRvi AvmK¡vjvbxI Zvi ΓwU eY©bv K‡i‡Qb|147
)(
.
(19) mvC` Beby DevB` e‡jb, Avjx Beby iexÔAvn †jvK‡`i mv‡_ ivgvhvb
gv‡m cuvP ˆeV‡K (4×5=20) Zvivexn co‡Zb Ges wZb ivKÔAvZ weZi
co‡Zb|148
ZvnK¡xK¡: eY©bvwU hCd ev Rvj I gybKvi| Gi mb‡` `ÕyRb ev‡R ivex Av‡Q|
Avjx Beby ivexÔAvn Avj-K¡vikx I mvC` Beby DevB`| Bgvg hvnvex Avjx
Beby iexÔAvn m¤ú‡K© Avey nv‡Zg-Gi gZ †cvlY K‡i e‡jb †h, wZwb Zv‡K
hCd e‡j‡Qb|149
mvC` Beby DevB` m¤ú‡K© Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb,
†m AcwiwPZ|150
D‡j−L¨ †h, D³ 20, 21 I 23 ivKÔAvZ QvovI 24, 28, 36, ev 39, 40 ev
7 ivKÔAvZ weZimn 47 ivKÔAv‡ZiI wewfbœ eY©bv KwZcq MÖ‡š’ D‡j−wLZ
n‡q‡Q|151
wKš‘ 8 I 11 ivKÔAvZ Qvov Ab¨vb¨ †Kvb eY©bvi Qnxn wfwË †bB|
Qvnvex, Zv‡eC I cieZ©x weØvbM‡Yi bv‡g †h mg¯— eY©bv Dc¯’vcb Kiv n‡q‡Q
†m¸‡jvi meB wfwËnxb, ev‡bvqvU| cÖKvivš—‡i Zv‡`i Dci wg_¨v †ZvngZ
†`Iqv n‡q‡Q|
myax cvVK! DcwiD³ eY©bv¸‡jv AvR mgv‡R LyeB cÖPwjZ| Z‡e G ai‡bi
D™¢U eY©bv Av‡iv Av‡Q|152
KíbvcÖm~Z D³ eY©bv¸‡jvi DciB gvbyl Avgj
Ki‡Q| gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn, evqnvK¡x I gyQvbœv‡d Avãyi ivhhv‡Ki gZ
wbgœ‡kªYxi `yÕGKwU MÖ‡š’ G¸‡jvi ¯’vb n‡q‡Q, wbf©i‡hvM¨ †Kvb wKZv‡e
G¸‡jvi ¯’vb nqwb| wKš‘ †m¸‡jvI wek¦weL¨vZ wiRvjwe`M‡Yi m~² M‡elYvq
146. -gxhvbyj BÔwZ`vj 4/494 c„t|
147. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 240|
148. Beby Avex kvqevn 2/285 (11)|
149. gxhvbyj BÔwZ`vj 3/126 c„t|
150. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 239|
151. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285 (8, 10, 12)|
152. Dg`vZzj K¡vix 11/127 c„t|
gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY44
hCd, Rvj I ev‡bvqvU cÖgvwYZ n‡q‡Q| kvqL Avjevbx (int) G ms vš—
Av‡jvPbvi Dcmsnv‡i e‡jb,
.
ÔZvivexni ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i cÖgvwYZ mybœv‡Zi (11 ivKÔAv‡Zi) Dc‡i
AwZwi³ msL¨vi c‡¶ Qvnvex‡`i †h mg¯— AvQvi ewY©Z n‡q‡Q, †m mg¯— eY©bv
m¤ú‡K© Avgiv hv Dcjwä Kijvg Zv‡Z me¸‡jvB hCd; Gi Øviv wKQzB mve¨¯—
nq bvÕ|153
G¶‡Y hw` ejv nq, GZ¸‡jv eY©bv _vK‡Z †Kb Avgj Kiv hv‡e bv? mg¯—
eY©bvB wK evwZj? ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi †QvÆ GKwU
evYxB D³ †¶v‡fi Reve nÕ‡Z cv‡i| wZwb e‡jb,
.
Ôgvby‡li Kx nÕj †h, Zviv AwaK kZ©v‡ivc Ki‡Q A_P Zv Avj−vni weav‡b
†bB| g‡b †iL, †h kZ© Avj−vni msweav‡b †bB Zv evwZj‡hvM¨ hw`I Zv
GKkÕ k‡Z©i †ekx nq| Avj−vni wm×vš—B me©vwaK Aåvš— Ges Zuvi kZ©B P~ovš—
Õ|154
AZGe nvhvi nvhvi eY©bv _vK‡jI Zv MÖnY‡hvM¨ bq| KviY †m¸‡jv
Avj−vni weav‡b †bB| †m¸‡jv †Kej hCd, Rvj| Dnv _vKv Avi bv _vKv
GKB mgvb| GUvB gynvwÏQM‡Yi e³e¨|155
153. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 71|
154. Qnxn eyLvix nv/2729, 1g LÊ, c„t 377, Ô†Mvjvg Avhv`Õ Aa¨vq; Qnxn gymwjg
nv/3779, 1g LÊ, c„t 494; wgkKvZ nv/2877, c„t 249; e½vbyev` 6ô LÊ, c„t 46,
nv/2752 Ô q-we qÕ Aa¨vq|
155.
-Avjevbx, QvjvZzZ Zvivexn, c„t 57|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 45
Z…Zxq Aa¨vqZ…Zxq Aa¨vqZ…Zxq Aa¨vqZ…Zxq Aa¨vq
wek¦weL¨vZ gynvwÏQwek¦weL¨vZ gynvwÏQwek¦weL¨vZ gynvwÏQwek¦weL¨vZ gynvwÏQ
Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY46
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 47
wek¦weL¨vZ gynvwÏQ
Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨
(1) Avj−vgv QvbÔAvbx (1099-1182 wnt) 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n‡K
wfwËnxb mve¨¯— Kivi ci e‡jb,
.
ÔG mg¯— Av‡jvPbv †_‡K Zzwg Dcjwä Ki‡Z cvi‡j †h, AwaKvsk †jvKB hviv
GB c×wZ‡Z (20 ivKÔAvZ) Zvivexni QvjvZ Av`v‡qi K_v e‡j‡Qb Avm‡j
Zv we`ÔAvZÕ|156
AZGe 20 ivKÔAvZ Zvivexn †h wfwËnxb Bgvg QvbÔAvbx
†m wel‡q cwi®‹vi|
(2) Bebyj Avivex gv‡jKx (g„t 546 wnt) Zuvi wZiwghxi fvl¨MÖš’ ÔAv‡ihvZzj
AvnIqvhxÕ-†Z 20 ivKÔAvZ Zvivexn ms vš— Av‡jvPbvi ci e‡jb,
....
.
ÔQnxn nÕj 11 ivKÔAvZ cov, hv wQj ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-
Gi ivwÎi QvjvZ| Avi Gi AwZwi³ †h ivKÔAvZ msL¨v i‡q‡Q g~jZt Zvi
†Kvb wfwË †bB Ges †Kvb mxgvI †bB| .... AZGe Zvivexni Qvjv‡Zi
e¨vcv‡i ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi AbymiY KivB
IqvwReÕ|157
(3) kvqL Avjevbx (int) e‡jb,
156
. -Bgvg gynv¤§v` web BmgvCj
AvQ-QvbÔAvbx, myeyjym mvjvg ki‡n eyj~¸j gvivg (ˆei“Z: `vi“j wKZvwej Avivex,
1990/1410 wnt), 2q LÊ, c„t 22, nv/347-Gi Av‡jvPbv, Ôbdj QvjvZÕ Aby‡”Q`|
157
. Bebyj Avivex Avj-gv‡jKx, Av‡ihvZzj AvnIqvhx, 4_© LÊ, c„t 19; QvjvZzZ Zvivexn,
c„t 80|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY48
.
ÔwbðqB cÖ‡Z¨K b¨vqcivqY Ávbx e¨w³i wbKU my¯úó n‡q‡Q †h, Qvnvex‡`i
†Kvb GKR‡bi c¶ †_‡KI 20 ivKÔAvZ Zvivexni QvjvZ Qnxn e‡j cÖgvwYZ
nqwbÕ|158
(4) kvqL gynv¤§v` web Qv‡jn Avj-DQvqgxb (1347-1421 wnt/1927-2001
L„t) Zuvi ÔgvRvwjmy kvnwi ivgvhvbÕ MÖ‡š’ e‡jb, ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i 41,
39, 29, 23, 19, 13, 11 BZ¨vw` e³e¨ i‡q‡Q|
.
Z‡e G mg¯— e³‡e¨i g‡a¨ Avwg 11 ev 13 ivKÔAvZ‡KB me©vwaK cÖvavb¨ w`‡q
_vwKÕ| †hgb Av‡qkv (ivt) †_‡K ewY©Z n‡q‡Q... Ges mv‡qe Beby Bqvhx`
†_‡K Igi (ivt)-Gi 11 ivKÔAv‡Zi wb‡`©k i‡q‡Q, hv wZwb DevB Beby KvÔe
I Zvgxgy` `vix‡K K‡iwQ‡jbÕ|159
cÖL¨vZ nvbvdx Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨:
Avgiv c~‡e©i Av‡jvPbvq Avj−vgv hvqjvC, e`i“Ïxb Avqbx, Bebyj ûgvg,
Avj−vgv bxgfx cÖgyL Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨ †ck K‡iwQ| hviv cÖ‡Z¨‡KB
nvbvdx gvhnv‡ei kxl©¯’vbxq weØvb| wb‡gœ Av‡iv K‡qKRb kxl©¯’vbxq cwʇZi
e³e¨ Dc¯’vcb Kiv nj:
(5) Avj−vgv AvbIqvi kvn Kvk¥xix nvbvdx (1292-1352 wnt) Qnxn eyLvixi
fvl¨MÖš’ Ôdvqhyj evix'†Z e‡jb,
ÔwbðqB Zvivexni QvjvZ 13 ivKÔAv‡Zi AwZwi³ gvid‚Õ m~‡Î cÖgvwYZ nqwb;
Z‡e hCd m~‡Î Av‡QÕ| A_©vr wZwb 13-Gi AwaK msL¨v eY©bv¸‡jv‡K hCd
e‡j‡Qb|160
158
. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 75|
159
. gynv¤§v` web Qv‡jn Avj-DQvqgxb, gvRvwjmy kvnwi ivgvhvb (mE`x Avie: IqvhvivZzk
ïq~b Avj-Bmjvwgqvn, 1419 wnt), 1/33 c„t|
160
. AvbIqvi kvn Kvk¥xix, dvqhyj evix Avjv Qnxwnj eyLvix (w`j−x: iveŸvbx eyK wWcy,
Zvwe), 2q LÊ, c„t 420|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 49
D‡j−L¨ †h, D³ 13 ivKÔAv‡Zi 8 ivKÔAvZ Zivexn, 3 ivKÔAvZ weZi Ges
evKx 2 ivKÔAvZ dR‡ii c~‡e©i `yB ivKÔAvZ mybœvZ A_ev Zvnv¾y` QvjvZ
ïi“ Kivi c~‡e©i msw¶ß `yB ivKÔAvZ| Qnxn eyLvix I gymwj‡g GB `yÕiKg
eY©bvB G‡m‡Q|161
wZiwghxi fvl¨MÖš’ ÔAvj-Avidzk kvhxÕ‡Z wZwb e‡jb,
.
Ôbex Kixg (Qvt) †_‡K Qnxn m~‡Î 8 ivKÔAvZB cÖgvwYZ n‡q‡Q| Avi 20
ivKÔAv‡Zi mb` hCd cÖgvwYZ n‡q‡Q; eis Zv (mKj gynvwχQi wbKU)
me©m¤§wZ ‡g hCdÕ|162
wZwb Av‡iv ب_©nxb K‡É e‡jb,
.
ÔAZxe ev¯—e wel‡q AvZ¥mgc©Y Kiv Qvov †Kvb Dcvq †bB †h, wbðqB
ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi Zvivexni QvjvZ wQj 8
ivKÔAvZÕ|163
(6) Ô‡n`vqvnÕi fvl¨Kvi Avj−vgv Bebyj ûgvg (g„t 681 wnt) Zvivexni
ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i wek` Av‡jvPbvi ci e‡jb,
.
ÔG mg¯— Av‡jvPbv †_‡K cÖgvwYZ nÕj †h, ivgvhv‡bi iv‡Zi QvjvZ
RvgvÔAv‡Zi mv‡_ weZimn 11 ivKÔAvZ cov mybœvZ, hv ¯^qs ivm~j (Qvj−vj−vû
AvjvBwn Iqv mvj−vg) Av`vq K‡i‡QbÕ|164
(7) Dcgnv‡`‡ki L¨vZbvgv nvbvdx gbxlx Ave`yj nvB jv‡¶èŠfx Rvwei (ivt)
ewY©Z 8 ivKÔAv‡Zi nv`xQ DׄZ Kivi ci wØavnxbwP‡Ë e‡jb,
161
. Qnxn eyLvix nv/1140 ÔZvnv¾y`Õ Aa¨vq, Aby‡”Q`-9; Qnxn gymwjg nv/1803-4,
Ôgymvwd‡ii QvjvZÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-134|
162
. AvbIqvi kvn Kvk¥xix, Avj-Avidzk kvhx ki‡n weRv‡gÕ wZiwghx (†`Ie›`: gyLZvi GÛ
†Kv¤úvbx, 1985), 1g LÊ, c„t 166, Ôivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`, ÔwQqvgÕ Aa¨vq|
163
. ki‡n wZiwghx, 1g LÊ, c„t 166|
164
. dvrûj K¡v`xi 1g LÊ, c„t 407 (2q LÊ, c„t 448)|
wek¦weL¨vZ gynvwÏQ Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY50
.
Ô†gvÏvK_v nÕj, hw` cÖkœ Kiv nq ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) †h
ivZ¸‡jv‡Z Zvivexn c‡owQ‡jb Zv KZ ivKÔAvZ wQj? Zvn‡j Rvwei (ivt)
KZ…©K ewY©Z nv`x‡Qi Av‡jv‡K Gi DËi n‡e 8 ivKÔAvZ c‡owQ‡jb| Avi hw`
cÖkœ Kiv nq, wZwb wK KL‡bv 20 ivKÔAvZ c‡o‡Qb? Zvn‡j DËi n‡e, nu¨v G
g‡g© hCd nv`xQ i‡q‡QÕ|165
(8) Ave`yj nK¡ gynvwÏQ †`njfx nvbvdx (958-1052 wnt/1551-1642 L„t)
e‡jb, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) nÕ‡Z wek ivKÔAv‡Zi †Kvb
Qnxn nv`xQ †bB|
.
ÔAvi Zuvi c¶ nÕ‡Z wek ivKÔAv‡Zi †h eY©bv i‡q‡Q Zvi mb` hCd, eis
hCd nIqvi †¶‡Î mKj gynvwÏQ GKgZÕ|166
(9) kvn AwjDj−vn gynvwÏQ †`njfx (1114-1176 wnt) ÔgyIqvË¡v gv‡jKÕ-Gi
fvl¨ ÔAvj-gyQvddvÕ MÖ‡š’ †NvlYv K‡ib †h, ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg)-Gi Avgj Øviv Zvivexni QvjvZ weZimn 11 ivKÔAvZB cÖgvwYZÕ|167
(10) evsjvi AvKv‡k †jLbx RM‡Zi GK Abb¨ w`Kcvj gvIjvbv gynv¤§v`
Avãyi inxg (1918-1987) Zvi Ônv`xm kixdÕ MÖ‡š’ wek ivKÔAv‡Zi `yÕwU
eY©bv D‡j−L K‡i e‡jb, ÔwKš‘ GB nv`xQ؇qi mb` `ye©jÕ| AZtci wZwb Qnxn
eyLvix, gymwjg I gymbv‡` Avngv` †_‡K Av‡qkv (ivt)-Gi ewY©Z 8
ivKÔAv‡Zi nv`xQ D‡j−Lc~e©K e‡jb, ÔGB nv`xQ nB‡Z eySv hvq †h, bex Kixg
(Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) Zvivexni bvgvh gvÎ AvU ivKÔAvZ cwo‡Zb,
Bnvi ci weZ‡ii QvjvZ cwo‡Zb| ... Bnv nB‡ZI Zvivexn bvgvh AvU
ivKÔAvZB cÖgvwYZ nqÕ|168
165
. Avjevbx, bvgv‡h Zvivexn (D`~©), Abyev`: gynv¤§v` Qv‡`K¡ Ljxj (dvqQvjvev`: whqvDm
mybœvn, 1407 wnt), c„t 34-35, UxKv bs 2, M„nxZ: ZzndvZzj AvLevi, c„t 28|
166
. dvrû wmiwij gvbœvb wj ZvC‡` gvhnv‡e byÔgvb, c„t 327|
167
. kvn AwjDj−vn gynvwÏQ †`njfx, Avj-gyQvddv ki‡n gv‡jK gyIqvË¡v (dvm©x), c„t 177|
168
. gvIjvbv gynv¤§v` Ave`yi inxg, nv`xm kixd (XvKv: LvBi“b cÖKvkbx, †deª“qvix,
1999), 2q LÊ, c„t 218, ÔZvivexni bvgvhÕ Aby‡”Q`|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 51
PZz_© Aa¨vqPZz_© Aa¨vqPZz_© Aa¨vqPZz_© Aa¨vq
Pvi Bgv‡gi `„wó‡ZPvi Bgv‡gi `„wó‡ZPvi Bgv‡gi `„wó‡ZPvi Bgv‡gi `„wó‡Z
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨vZvivexn&i ivKÔAvZ msL¨vZvivexn&i ivKÔAvZ msL¨vZvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY52
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 53
Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
(1) Bgvg Avey nvbxdv (80-150 wnt)-Gi c¶ †_‡K Zuvi Abymvixiv e‡j
_v‡Kb †h, Zvivexni QvjvZ wek ivKÔAvZ| Bgvg Avey BDmyd (in:) Zuv‡K
Zvivexn m¤ú‡K© wR‡Ám Ki‡j wZwb Igi (ivt)-Gi hy‡Mi w`‡K Bw½Z K‡ib
Ges 20 ivKÔAv‡Zi K_v e‡jb|169
wKš‘ D³ e³‡e¨i †Kvb mZ¨Zv cvIqv
hvq bv| †hgb Avj−vgv AvbIqvi kvn Kvk¥xix nvbvdx wb‡RB cÖwZev` K‡i
e‡j‡Qb, Ôhw`I D³ K_v wbf©i‡hvM¨ m~‡Î
Avgv‡`i Kv‡Q †cuŠ‡QwbÕ|170
G¶‡Y Zuvi e³e¨ hw` mwVKI nq ZeyI wK Zv MÖnY‡hvM¨? KviY Igi (ivt)
KL‡bv 20 ivKÔAvZ Zvivexn&i wb‡`©k †`bwb| Zuvi hy‡M wek ivKÔAvZ Zvivexn
Pvjy wQj e‡j †h K_v cÖPwjZ Av‡Q, ZviI †Kvb Qnxn wfwË †bB| hv Avgiv
c~‡e© Av‡jvPbv K‡iwQ| myZivs `ye©j wfwËi Dci cÖwZwôZ †Kvb e³e¨
MÖnY‡hvM¨ n‡Z cv‡i bv|
(2) Bgvg gv‡jK (93-179 wnt) m¤ú‡K© 36 ivKÔAvZ Zvivexni K_v ejv
n‡q _v‡K, wKš‘ Zv mwVK bq| KviY Zuvi wbR¯^ e³e¨ Øviv 11 ivKÔAv‡Zi
K_vB cÖgvwYZ nq| †hgb- gynvwÏQ Aveyj gvbQzi Avj-Ryix (g„t 469 wnt)
Bgvg gv‡jK †_‡K eY©bv K‡ib,
.
ÔwZwb e‡jb, Igi Bebyj LvË¡ve (ivt) †jvK‡`i‡K hvi Dc‡i GKwÎZ
K‡iwQ‡jb Avgvi wbKU Zv-B me©vwaK cm›`bxq| Avi wZwb hv Pvjy K‡iwQ‡jb
169.
-Avj-Avidzk kvhx ki‡n wZiwghx mn 1g LÊ, c„t 101 I 166 `ªt|
170. Avj-Avidzk kvhx ki‡n wZiwghx 1g LÊ, c„t 166, 25 bs jvBb|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY54
Zv wQj 11 ivKÔAvZ| Avi GUvB wQj ivm~jyj−vn (Qvj−vj−û AvjvBwn Iqv
mvj−vg)-Gi QvjvZÕ| AZtci Zuv‡K cÖkœ Kiv nÕj, weZimn 11 ivKÔAvZ?
wZwb Dˇi e‡jb, nu¨vÕ| Gici gynvwÏQ Avj-Ryix we¯§‡qi mv‡_ e‡jb,
ÔAvwg AeMZ bB †h, †Kv_v
†_‡K (Zuvi bv‡g) Gi AwaK ivKÔAvZ msL¨v Avwe®K…Z nÕj? 171
Ab¨vb¨ivI Giƒc gš—e¨ K‡i‡Qb| GQvov Zuvi nv`x‡Qi wKZve ÔgyIqvË¡vÕ†ZI
wZwb cÖ_‡g Igi (ivt)-Gi wb‡`©wkZ 11 ivKÔAv‡Zi nv`xQ D‡j−L K‡i‡Qb|
hw`I wZwb Zvici Bqvhx` Beby iƒgvb ewY©Z 20 ivKÔAv‡ZiI GKwU eY©bv
D‡j−L K‡i‡Qb, hv gynvwÏQM‡Yi HKg‡Z¨ hCd I gybKvi|172
D‡j−L¨ †h, ejv n‡q _v‡K g`xbv‡Z 41 ivKÔAvZ Zvivexn Pvjy wQj| G
K_vwUiI wbf©i‡hvM¨ †Kvb wfwË †bB| KviY Bgvg gv‡jK (int)-Gi Rb¥
†hgb g`xbv‡Z, †Zgwb wZwb †mLv‡bB wk¶v jvf K‡ib Ges gmwR‡`
beex‡ZB AvRxeb nv`x‡Qi `im cÖ`vb K‡i‡Qb| wZwb 179 wnRix‡Z gviv
hvb|173
myZivs Zuvi g„Zz¨ ch©š— g`xbv‡Z 11 ivKÔAv‡Zi AwZwi³ QvjvZ Pvjy
nqwb e‡jB cÖgvwYZ nq| †mB mv‡_ Igi (ivt) g`xbv‡Z †h 11 ivKÔAvZB
Pvjy K‡iwQ‡jb ZvI Bgvg gv‡j‡Ki eY©bv Øviv cÖgvwYZ nq| ZvB Zuvi bv‡g
20 ivKÔAvZ cÖgvY Kivi †Kvb my‡hvM †bB|
(3) Zvivexni ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i Bgvg kv‡dC (150-204 wnt)-Gi
¯úó †Kvb e³e¨ cvIqv hvq bv|174
Bgvg wZiwghx (209-279 wnt) Igi I
Avjx (ivt)-Gi bv‡g Kw_Z 20 ivKÔAv‡Zi e¨vcv‡i Bgvg kv‡dCi †h mg_©b
Zz‡j a‡i‡Qb Zv `ye©j, Awfhy³ I ΓwUc~Y©| KviY wZwb D³ e³e¨
(Kw_Z) kã Øviv DׄZ K‡i‡Qb|175
ZvQvov Bgvg kv‡dCi D³ e³e¨
m¤ú‡K© Bgvg evqnvK¡x e‡j‡Qb †h, ÔGUv Av‡jg‡`i HwZnvwmK Kíbv
171. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 79|
172. wØZxq Aa¨v‡q 7 bs nv`x‡Qi Av‡jvPbv `ªt|
173. W. gynv¤§v` Kv‡gj ûmvBb, Bgvg gv‡jK I gyIqvË¡v wKZve, `ªt gyIqvË¡v gv‡jK
(ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, Zvwe), f~wgKv|
174.
-evqnvK¡x, gvÔ‡idvZzm mybvb 4/207, nv/1443; dvrûj evix 4/319 c„t|
175. wZiwghx nv/806-Gi Av‡jvPbv, 1g /166 c„t|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 55
gvÎÕ|176
we‡kl K‡i Bgvg kv‡dCI Igi (ivt)-Gi bv‡g DׄZ e³e¨UzKz
kã Øviv D‡j−L K‡i‡Qb|177
Avi gynvwÏQM‡Yi bxwZ nÕj, †Kvb AcÖgvwYZ, `ye©j I wfwËnxb e³e¨ DׄZ
Ki‡j Zuviv (Kw_Z) kã Øviv D‡j−L K‡ib|178
eySv †Mj Bgvg kv‡dC
(int) wb‡RB 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv‡K `ye©j I Kw_Z ej‡Z †P‡q‡Qb| wbðqB
wZwb 20 ivKÔAv‡Zi c‡¶ wQ‡jb bv| Abyiƒc Bgvg wZiwghxi wbK‡UI D³
e³e¨ MÖnY‡hvM¨ bq| ZvB wZwbI Abyiƒc kã ØvivB Bgvg‡`i K_v¸‡jv D‡j−L
K‡i‡Qb|
(4) Bgvg Avngv` (164-241 wnt)-Gi e¨vcv‡iI †Kvb wbw`©ó ivKÔAvZ msL¨v
cvIqv hvq bv, eis wZwb wbw`©ó ivKÔAvZ msL¨vi we‡ivax wQ‡jb|
Beby Zvqwgqvi e³‡e¨i Ace¨vL¨v:
Bgvg Beby Zvqwgqvn (661-728 wnt) 20 ivKÔAv‡Zi c‡¶ gZ †cvlY
K‡i‡Qb e‡j †KD †KD mgv‡R Zzgyj cÖPviYv Pvjv‡”Qb| A_P Zvi dvZvIqvi
MÖ‡š’ Zvivexni ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i wZwb Av‡jg‡`i wewfbœ gZvgZ †ck
K‡i‡Qb gvÎ| wZwb 20, 39 Ges 13 ivKÔAv‡Zi †gvU wZbwU gZ D‡j−L
K‡i‡Qb| g~jZ wZwb Avngv` web nv¤^‡ji b¨vq Awbw`©ó ivKÔAvZ msL¨vi
c‡¶| †hgb wZwb gZvgZ D‡j−L Kivi ci e‡j‡Qb,
.
Ô†mvRv K_v GB †h, D³ cÖ‡Z¨KwU gZB fvj, †hgb Bgvg Avngv` D³ wel‡q
eY©bv K‡i‡Qb| wZwb wK¡qv‡g ivgvhvb m¤ú‡K© †Kvb ivKÔAvZ msL¨v wbw`©ó
K‡ibwbÕ|179
AZtci Beby Zvqwgqvn cÖvavb¨ w`‡Z wM‡q e‡j‡Qb,
.
176. -gvÔ‡idvZzm mybvb 4/205, nv/1441|
177. gvÔ‡idvZzm mybvb 4/205, nv/1441; Avj-gyhvbx, Avj-gyLZvQvi 1/107 c„t-Gi
eiv‡Z QvjvZzZ Zvivexn, c„t 55|
178. Qnxn gymwjg, gyK¡vÏvgvn ki‡n beexmn 1/8 c„t, Aby‡”Q` 1-Gi fvl¨ `ªt|
179. †`Lyb: Beby Zvqwgqvn, gvRg~ÔD dvZvIqv 23/112-13 c„t|
PZz_© Aa¨vq : Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY56
ÔAek¨ ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) wK¡ivAvZ `xN© Kivi gva¨‡g
11 ev 13 ivKÔAvZB c‡o‡Qb| AZtci mvaviY †jvKRb `ye©jZvi Kvi‡Y
wK¡ivAvZ `xN© Kivi cwie‡Z© ivKÔAvZ msL¨v 39 ch©š— K‡i‡Q|180
Bgvg Beby Zvqwgqvn (int)-Gi D³ e³‡e¨ ¯úó n‡q †M‡Q †h, 11 I 13
ivKÔAv‡Zi AwZwi³ ivKÔAvZ msL¨v RbMYB wewfbœ ARynv‡Z Pvjy K‡i‡Q| hv
kixÔAv‡Zi Aš—f©y³ n‡Z cv‡i bv| AZGe Pvi Bgv‡gi gva¨‡gI Kw_Z wek
ivKÔAvZ Zvivexn mve¨¯— nÕj bv|
Bgvg‡`i bv‡g DׄZ wZiwghxi e³‡e¨i ch©v‡jvPbv:
Bgvg wZiwghx (209-279) Aveyhvi (ivt) KZ…©K ewY©Z ivm~j (Qvj−vj−vû
AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi wZbw`b Zvivexn covi nv`xQ D‡j−L K‡i wZwb
weØvbM‡Yi wb‡gœv³ gZvgZ †ck K‡i‡Qb-
.
ÔAv‡jgMY ivgvhvb gv‡m ivwÎi Qvjv‡Zi e¨vcv‡i gZv‰bK¨ K‡i‡Qb| Zv‡`i
Kv‡iv g‡Z weZi mn 41 ivKÔAvZ| GUv g`xbvevmxi e³e¨| Zv‡`i g‡Z
g`xbv‡ZI G Avgj i‡q‡Q| AwaKvsk Av‡jg Igi, Avjx QvovI Qvnvex‡`i
bv‡g Kw_Z 20 ivKÔAv‡Zi †h e³e¨ G‡m‡Q Zvi c‡¶| GUv mywdqvb QvIix,
Bebyj gyeviK I kv‡dCi e³e¨| kv‡dC e‡jb, Avwg GiƒcB Avgv‡`i kni
g°vq †c‡qwQ †h, Zviv 20 ivKÔAvZ coZ| Bgvg Avngv` e‡jb, G e¨vcv‡i
A‡bK i‡Oi eY©bv G‡m‡Q| G m¤ú‡K© wbw`©ó †Kvb mgvavb †bB| BmnvK¡ e‡j,
Avgiv 41 ivKÔAvZ cm›` Kwi, hv DevB Beby KvÔe †_‡K Kw_Z Av‡QÕ|181
180. dvZvIqv Beby Zvqwgqvn 23/113 c„t|
181. wZiwghx 1g LÊ, c„t 166|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 57
Bgvg wZiwghxi D³ gš—‡e¨ A‡b‡K weå‡g cwZZ n‡q‡Qb| welqwU m~²fv‡e
Dcjwä Kivi AvnŸvb Rvbvw”Q|
cÖ_gZ: Bgvg wZiwghx GLv‡b weØvb‡`i gZvgZ D‡j−L Ki‡Z †P‡q‡Qb gvÎ|
wZwb GB gZvgZ `jxj wnmv‡e †ck K‡ibwb| `jxj wnmv‡e †ck Ki‡j Zuvi
bxwZ Abyhvqx Gi c‡¶ †Kvb nv`xQ †ck Ki‡Zb| wKš‘ wZwb Kw_Z 41 ev 20
ivKÔAv‡Zi c‡¶ ewY©Z †Kvb nv`xQ Zuvi MÖ‡š’ ¯’vb †`bwb|
eis wZwb 11 ivKÔAv‡Zi nv`xQ D‡j−L K‡i‡Qb|182
ZvB G wb‡q gvZvgvwZi
wKQz †bB|
wØZxqZ: 20 ivKÔAv‡Zi AskUzKz wZwb (Kw_Z Av‡Q) kã Øviv D‡j−L
K‡i‡Qb| Bgvg kv‡dC (int)-Gi e³e¨UzKzI Ab¨Î GKB kã Øviv Dwj−wLZ
n‡q‡Q|183
Gi gva¨‡g Bgvg wZiwghx wb‡RB D³ gZvgZ‡K hCd I Awfhy³
nIqvi cÖwZ Bw½Z K‡i‡Qb| KviY gynvwÏQM‡Yi bxwZ nÕj, Zuviv hLb `ye©j,
Awfhy³ I ΓwUc~Y© eY©bv D‡j−L Ki‡Z Pvb ZLb (Kw_Z Av‡Q) kã Øviv
D‡j−L K‡ib| †hgb-
.
Ôwe‡klÁ gynvwÏQ Ijvgv‡q †Kivg mn Ab¨vb¨ weØvbMY e‡j‡Qb, hLb †Kvb
nv`xQ hCd cÖgvwYZ n‡e ZLb eY©bvi †¶‡Î ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg) e‡j‡Qb, K‡i‡Qb, wb‡`©k w`‡q‡Qb, wb‡la K‡i‡Qb, wm×vš— w`‡q‡Qb
Ges Giƒc Ab¨vb¨ `„pZv evPK †Kvb kã cÖ‡qvM Kiv hv‡e bv| Abyiƒc
QvnvexM‡Yi †¶‡ÎI bv| †hgb- Avey ûivqivn (ivt) eY©bv K‡i‡Qb, e‡j‡Qb,
D‡j−L K‡i‡Qb, msev` w`‡q‡Qb A_ev Giƒc Ab¨vb¨ kãI ejv hv‡e bv|
GgbwK Zv‡eC I Zv‡`i cieZ©x‡`i e¨vcv‡iI Giƒc ejv hv‡e bv, hw` Zv
182. wZiwghx 1/99 c„t, nv/439|
183. Avj-gyhvbx, Avj-gyLZvQvi 1/107 c„t-Gi eiv‡Z QvjvZz Zvivexn, c„t 55|
PZz_© Aa¨vq : Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY58
`ye©j cÖgvwYZ nq| eis DcwiD³ †¶Îmg~‡n ej‡Z n‡e, ÔZvi †_‡K Kw_Z ev
ewY©Z Av‡Q, DׄZ n‡q‡Q A_ev wee„Z n‡q‡QÕ...| 184
eySv †Mj Bgvg wZiwghxI ΓwU AvKv‡iB Bgvg‡`i gZvgZ¸‡jv D‡j−L
K‡i‡Qb| Gi gva¨‡g hCd nv`x‡Qi cÖwZ gynvwÏQM‡Yi †h N„Yv‡eva ZvI dz‡U
D‡V‡Q|
Z…ZxqZ: †Kvb Bgvg, gynvwÏQ, dK¡xn hw` kviC wel‡q †Kvb K_v e‡jb A_ev
Zvi c¶ †_‡K ejv nq Zvn‡j Zvi wcQ‡b Aek¨B kviC `jxj gIRy` _vK‡Z
n‡e| †mB mv‡_ D³ `jxj Qnxn n‡Z n‡e|
Bgvg wZiwghxi DׄZ As‡ki c‡¶ †Kvb Qnxn `jxj †bB e‡jB wZwb gš—e¨
AvKv‡i †ck K‡i‡Qb| myZivs †KD hw` Zv‡`i D³ e³e¨ MÖnY Ki‡Z Pvq
Zvn‡j Aek¨B Zv‡K Zvi c‡¶ Qnxn `jxj †ck Ki‡Z n‡e| KviY GUv
kixÔAvZ| GLv‡b e¨w³i K_vi †Kvb g~j¨ †bB| Ab¨_v Bgvg‡`i Dci wg_¨v
Acev` †`Iqv n‡e|
`yBwU we‡kl g~jbxwZ
(GK) †h‡Kvb kviC e³e¨ `jxj wfwËK nIqv:
kviC wel‡q †Kvb wjLbx ev e³e¨ Dc¯’vcb Ki‡j Zv `jxjwfwËK n‡Z n‡e|
†K KZ eo Bgvg ev weØvb Zv †`Lvi welq bq| Ab¨_v Zvi K_vi †Kvb g~j¨
†bB| Avj−vn ZvÔAvjv e‡jb,
.
ÔmyZivs †Zvgiv hw` bv Rvb Zvn‡j ¯úó `jxjmn Avn‡j whwKi‡`i wR‡Ám
KiÕ (m~iv bvnj 43-44)| ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) I Qvnvev‡q
†Kivg `jx‡ji wfwˇZB gvbyl‡K AvnŸvb Rvbv‡Zb (m~iv BDmyd 108; bvRg 3-4;
nv-°vn 44-46)| nv`x‡QI Gai‡bi AMwYZ cÖgvY i‡q‡Q|185
Bmjv‡gi
BwZnv‡m cÖwm× Pvi Bgvgmn gynvwÏQ Ijvgv‡q †KivgI `jx‡ji wfwˇZ
gvbyl‡K AvnŸvb Rvbv‡Zb| †hgb-
(K) Bgvg Avey nvbxdv (80-150wnt) e‡jb,
184. †`Lyb: Bgvg beex, gyK¡vÏvgvn ki‡n gymwjg, Aby‡”Q` 2-Gi †klvsk c„: 8; Avj-
gvRg~Ô kviûj gynvhhve 1g LÊ, c„t 63; Zvgvgyj wgbœvn, c„t 39|
185. Qnxn eyLvix nv/5765, 2q LÊ, c„t 858, ÔwPwKrmvÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-48; bvmvC,
Avj-Kzeiv nv/11174, 6/343 c„t; `v‡igx nv/202, mb` nvmvb, wgkKvZ nv/166;
e½vbyev` wgkKvZ nv/159, 1/123 c„t; Qnxn eyLvix nv/1465, 1g LÊ, c„t 198,
ÔhvKvZÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-46; gyËvdvK¡ AvjvBn, wgkKvZ nv/5162|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 59
.
ÔH e¨w³i c‡¶ Avgv‡`i †Kvb e³e¨ MÖnY Kiv nvjvj bq, †h m¤ú‡K© †m
Rv‡b bv Avgiv Dnv †Kv_vq †_‡K MÖnY K‡iwQÕ|186
(L) Bgvg gv‡jK (93-179wnt) e‡jb,
.
ÔAvwg GKRb gvbyl gvÎ| Avwg fyj wm×vbI †`B mwVKI †`B| AZGe Avgvi
wm×vš—¸‡jv †Zvgiv hvPvB Ki| †h mg¯— wm×vš— KziAvb I mybœvn †gvZv‡eK
cvI †m¸‡jv MÖnY Ki Avi †h¸‡jv cv‡e bv †m¸‡jv cwiZ¨vM KiÕ|187
(M) Bgvg kv‡dC (150-204wnt) e‡jb,
.
ÔhLb Zzwg Avgvi †Kvb K_v nv`x‡Qi ei‡Ljvd †`L‡e, ZLb nv`x‡Qi Dci
Avgj Ki‡e Ges Avgvi K_v‡K †`Iqv‡j Quy‡o gvi‡eÕ|188
(N) Bgvg Avngv` (164-241wnt) e‡jb,
.
ÔZzwg Avgvi ZvK¡jx` Ki bv, gv‡jK, AvIhvC, bvLC ev Ab¨ Kv‡ivI ZvK¡jx`
Ki bv| eis mgvavb MÖnY Ki wKZve I mybœvn †_‡K, †hLvb †_‡K Zuviv MÖnY
K‡i‡QbÕ|189
186. BÔjvgyj gyAv‡°Cb 2q LÊ, c„t 309; Beby Av‡e`xb, nvwkqv evni“i iv‡qK¡ 6ô LÊ, c„t
293; wQdvZz QvjvwZb bvex, c„t 46|
187. kviû gyLZvQvi Ljxj wjj KviLx 21/213 c„t|
188. Avj-LyjvQv dx Avmevwej BLwZjvd, c„t 108; kvn AwjDj−vn †`njfx, BK¡`yj Rx`
dx AvnKvwgj BRwZnv` IqvZ ZvK¡jx` (Kvq‡iv: Avj-gvZevAvZzm mvjvwdqvn,
1345wnt), c„t 27|
189. BK¡`yj Rx` dx AvnKvwgj BRwZnv` IqvZ ZvK¡jx`, c„t 28|
Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY60
(`yB) D³ `jxj Qnxn mve¨¯— nIqv:
kixÔAvZ MÖnY Kivi Av‡iKwU Ab¨Zg kZ© nÕj H `jxjwU Qnxn nIqv| hCd,
Rvj ev ΓwUc~Y© n‡j Pj‡e bv| KviY nv`xQ Rvj Kiv, kixÔAv‡Zi bv‡g bZzb
†Kvb Avgj ˆZix Kiv Ges Anxi weav‡bi Ace¨vL¨v Kiv cwi®‹vi nvivg
(AvbÔAvg 144; AvÔivd 33; ûRyivZ 6)| Aciw`‡K bex Kixg (Qvj−vj−vû AvjvBwn
Iqv mvj−vg) G e¨vcv‡i K‡Vvi wb‡lavÁv Av‡ivc K‡i‡Qb|190
Qvnvev‡q
†KivgI hCd I Rvj nv`x‡Qi wei“‡× m‡PZb wQ‡jb| AZGe Av¯’vnxb,
ΓwUc~Y©, Awfhy³, cvcvPvix, dvwmK †kªYxi †jv‡Ki eY©bv †Kvb ‡gB
MÖnY‡hvM¨ bq| hZ¶Y ch©š— b¨vqcivqY e¨w³i c¶ †_‡K wbf©i‡hvM¨ m~‡Î
cÖgvwYZ bv n‡e| G Rb¨ nv`xQ hCd cÖgvwYZ nÕ‡j Zv kixÔAv‡Zi `jxj
nIqvi cÖkœB Av‡m bv| KviY Bmjvg m¤ú~Y© ΓwUgy³| Gi weavb AwZ ¯^”Q,
Aåvš—, AKvU¨, AcÖwZ‡iva¨ (AvbÔAvg 116)| ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg) e‡jb,
.
ÔAvwg †Zvgv‡`i wbKU m¤ú~Y© `xwßgvb I AwZ ¯^”Q Øxb wb‡q G‡mwQÕ|191
cÖwm× Pvi Bgvgmn Ab¨vb¨ gynvwÏQMYI Gi wei“‡× msMÖvg K‡i †M‡Qb|
†hgb-
cÖwm× Pvi Bgv‡gi g~jbxwZ:
(1) Bgvg Avey nvbxdv (80-150wnt)-Gi P~ovš‘ g~jbxwZ wQj hCd nv`xQ
†Q‡o Qnxn nv`xQ‡K AuvK‡o aiv| ZvB ب_©nxbfv‡e †NvlYv K‡ib,
ÔhLb nv`xQ Qnxn n‡e †mUvB Avgvi gvhnveÕ|192
(2) Bgvg gv‡jK (93-179wnt) e‡jb,
.
190. Qnxn eyLvix nv/5143 I 6064, 2/89; Qnxn gymwjg nv/6536, 2/316; wgkKvZ
nv/5028, c„t 427|
191. Avngv` nv/15199, 3q LÊ 4_© Ask, c„t 588; evqnvK¡x, ïÔAveyj Cgvb, mb`
nvmvb, Avjevbx, wgkKvZ nv/177 I 194, c„t 30 I 32, UxKv bs 2; e½vbyev` wgkKvZ
nv/168, 1/129, ÔwKZve I mybœvn‡K AuvK‡o aivÕ Aby‡”Q`|
192. Avãyj Iqvnnve kvÔivYx, gxhvbyj Kzeiv (w`j−xt 1286 wnt), 1g LÊ, c„t 30|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 61
ÔZzwg †R‡b ivL, H e¨w³ wbivc` bq, †h e¨w³ hv ï‡b ZvB cÖPvi K‡i| Avi
†h e¨w³ ïbv K_v (hvPvB QvovB) cÖPvi K‡i †m Bgvg nIqvi †hvM¨ bqÕ|193
(3) Bgvg kv‡dC (150-204 wnt) e‡jb,
.
ÔBeby mxixb, Beivnxg bvLC, Z¡vDm Ges Ab¨vb¨ mKj Zv‡eC GB g‡g© bxwZ
Aej¤^b K‡iwQ‡jb †h, kw³kvjx ¯§„wZm¤úbœ e¨w³- whwb ey‡S eY©bv K‡ib
Ges ¯§„wZ‡Z msi¶Y K‡ib Zvi †_‡K Qvov Zviv Ab¨ Kv‡iv nv`xQ MÖnY
Ki‡eb bv| wZwb e‡jb, gynvwÏQM‡Yi g‡a¨ KvD‡K Avwg GB bxwZi we‡ivwaZv
Ki‡Z †`wLwbÕ|194
(4) Bgvg Avngv` web nv¤^j (164-241wnt) e‡jb,
.
ÔwbðqB †h Av‡jg nv`x‡Qi Qnxn-hCd I bvwmL-gvbm~L ey‡Sb bv Zv‡K
Av‡jg ejv hv‡e bvÕ| Bgvg BmnvK¡ Beby ivIqvnvI GKB K_v e‡j‡Qb |195
AZGe Bgvg †nvb Avi dK¡xn †nvb ev Ab¨ †Kvb e¨w³ †nvb kixÔAvZ m¤ú‡K©
hvi e³e¨B †ck Kiv n‡e Zvi c‡¶ kviC `jxj _vK‡Z n‡e Ges †mB `jxj
Qnxn n‡Z n‡e| Rvj, hCd I wfwËnxb n‡j Zv MÖnY‡hvM¨ n‡e bv| Ab¨_v
Bgvg I dK¡xn‡`i Dci wg_¨v Acev` †`Iqv n‡e|
mZK©evYx:
193. Qnxn gymwjg, gyK¡vÏvgvn `ªt, 1/12 c„t, Ôhv ïb‡e ZvB cÖPvi Kiv wbwl×Õ Aby‡”Q`-3|
194. Avm-mybœvn K¡vejvZ Zv`exb, c„t 237|
195. Avjevbx, Qnxn AvZ-ZviMxe IqvZ Zvinxe (wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid,
2000/1421), 1/39, f~wgKv `ªt; Avey Avãyj−vn Avj-nvwKg, gvÔ‡idvZz Dj~wgj nv`xQ,
c„t 60|
Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY62
D³ g~jbxwZ D‡c¶v Kiv nÕ‡j Avj−vn I Zuvi ivm~‡ji Dci †hgb wg_¨v‡ivc
Kiv n‡e, †Zgwb †Kvb Bgvg, dK¡xn, gynvwχQi bv‡g `jxj wenxb K_v ej‡jI
Zvi Dci wg_¨v‡ivc Kiv n‡e| Beby `vK¡xKyj C` ZvB cwi®‹vi e‡j w`‡q‡Qb,
.
ÔGB mg¯— gvmAvjv‡K gyRZvwn` BgvgM‡Yi w`‡K m‡¤^vab Kiv nvivg|
gyK¡vwj−` dK¡xnM‡Yi Dci IqvwRe nÕj †m¸‡jv AbymÜvb Kiv, Zviv Ggwb‡ZB
†hb Zuv‡`i w`‡K Zv Qz‡o bv gv‡ib| Ab¨_v Zv‡`i Dci wg_¨v‡ivc Kiv
n‡eÕ|196
kvn BmgvCj knx` (1779-1831 L„t) m~iv ZIevi 31 bs Avqv‡Zi e¨vL¨vq
Av`x Beby nv‡Zg (ivt) ewY©Z nv`x‡Qi Av‡jv‡K e‡jb,
.
ÔGi Øviv eySv †Mj †h, Aek¨B wbw`©ó e¨w³i AbymiY Kiv, †hgb- Zvi K_v
Ggbfv‡e AvuK‡o aiv, hw`I Zv KziAvb-mybœvni `jxj mg~‡ni we‡ivax mve¨¯—
nq Ges KziAvb mybœvn‡K Zvi c‡¶ e¨vL¨v Kiv nq, Zvn‡j eyS‡Z n‡e Zvi
g‡a¨ Lªxóvbx ¯^fve wgwkªZ Av‡Q Ges wki‡Ki Ask i‡q‡QÕ|197
AZGe kviC wel‡q Bgvg‡`i bv‡g †Kvb e³e¨ cvIqv gvÎB cÖPvi Kiv gnv
Ab¨vq| hZ¶Y bv Zvi c‡¶ Qnxn `jxj cvIqv hv‡e| GRb¨ Bgvg wZiwghxi
D³ e³‡e¨ †Kvb mvš—¡bv †bB| wZwb ÔKw_ZÕ kã Øviv D‡j−L K‡i wb‡R gy³
n‡q‡Qb| G¶‡Y †KD hw` D³ K_v‡K `jxj wnmv‡e †ck Ki‡Z Pvq Zvn‡j
†m †hb Zvi c‡¶ Qnxn `jxj †ck K‡i| wKš‘ 20 ivKÔAvZ Zvivexn&i `jxj
†Kv_vq!!
196. Qv‡jn Avj-dzj−vbx, BK¡vhyj wngvg (ˆei“Z: 1978), c„t 99|
197. kvn BmgvCj knx`, Zvbfxi“j AvBbvBb dx BQevwZ ivdÔCj Bqv`v‡qb (gxivU:
gyRZvevqx †cÖm, 1279 wnt/1863 L„t), c„t 45|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 63
cÂg Aa¨vqcÂg Aa¨vqcÂg Aa¨vqcÂg Aa¨vq
wewfbœ cÖZviYv Iwewfbœ cÖZviYv Iwewfbœ cÖZviYv Iwewfbœ cÖZviYv I
Ac‡KŠkjAc‡KŠkjAc‡KŠkjAc‡KŠkj
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY64
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 65
wewfbœ cÖZviYv I
Ac‡KŠkj
(1) 20 ivKÔAv‡Zi Dci BRgv `vex; wbw®Œq cÖeÂbvi be ms¯‹iY:
cÖPwjZ Av‡Q †h, Igi (ivt)-Gi hy‡M 20 ivKÔAvZ Zvivexn&i Dci BRgv
n‡q‡Q| d‡j Gi Dci gymwjg D¤§vn&i Avgj ¯’vqx n‡q‡Q| Beby Kz`vgv
(541-620 wnt) Igi (ivt)-Gi hy‡Mi Kw_Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv D‡j−L
K‡i e‡j‡Qb, ÔGUv †hb BRgvi b¨vqÕ|198
AZtci D³
e³e¨ bKj K‡i‡Qb ÔDg`vZzj K¡vixÕ cÖ‡YZv Avj−vgv e`i“Ïxb Avqbx nvbvdx
(g„t 855 wnt)|199
A_P D³ e³e¨ Øviv KL‡bv BRgv cÖgvwYZ nq bv| Gw`‡K
ÔwgiK¡vZÕ cÖ‡YZv †gvj−v Avjx K¡vix nvbvdx (g„t 1014 wnt) nvhvi eQi ci
AZ¨š— †Rvi w`‡q e‡j‡Qb, Ô20 ivKÔAvZ Zvivexn&i Dci QvnvexMY BRgv
K‡i‡QbÕ|200
ch©v‡jvPbv:
D³ `vex m¤ú~Y© ev‡bvqvU I wfwËnxb| †hLv‡b Qvnvex‡`i hy‡M 20 ivKÔAv‡Zi
Aw¯—Z¡B wQj bv †mLv‡b BRgv nj wKfv‡e! nvhvi eQi ci G `vexi KviY nj,
hLb welqwU my¯úó n‡q †M‡Q hvq †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg) wb‡R 11 ivKÔAvZ Zvivexn c‡o‡Qb Ges Igi (ivt) 8 ivKÔAvZ
covi wb‡`©k w`‡q‡Qb, ZLb 20 ivKÔAvZ Zvivexn wejyß cÖvq| Ggwb GK
mwܶ‡Y BRgvi `vex †Zvjv n‡q‡Q| GB D™¢U K_vwU mgv‡R Ggbfv‡e
Qov‡bv n‡q‡Q †hb Avj−vni c¶ †_‡K bZzbfv‡e ÔAwnÕ Kiv n‡q‡Q| A_P Zv
Pig åvwš—c~Y©| †hgb-
(K) gvhnve wfwËK iwPZ wdK¡‡ni MÖš’ mg~‡n ejv n‡q‡Q †h, Bgvg gv‡jK
(93-179 wnt) gmwR‡` beex‡Z 36 ivKÔAvZ Zvivexn co‡Zb| (hw`I
K_vwU mwVK bq)| we‡kl K‡i †gvj−v Avjx K¡vix I Avj−vgv Avqbx (int)
wewfbœ ai‡bi msL¨v D‡j−L K‡i‡Qb| Dg`vZzj K¡vix cÖ‡YZv 41, 39, 47, 36,
34, 28, 24, 20 I 11 wewfbœ ivKÔAv‡Zi Avgj wQj e‡j D‡j−L
198
. Avey gynv¤§v` Avãyj−vn Beby Avngv` Beby Kz`vgv, Avj-gyMbx Iqv Avk-kviûj Kvexi
(ˆei“Z: `vi“j wdKi, 1992/1412), 1g LÊ, c„t 853|
199
. Dg`vZzj K¡vix, 7g LÊ, c„t 204|
200
. -†gvj−v Avjx K¡vix, wgiK¡vZzj gvdvZxn
ki‡n wgkKvZzj gvQvexn (XvKv: ikxw`qvn jvB‡eªix, Zvwe), 3q LÊ, c„t 194, Ôivgvhvb
gv‡m ivwÎ RvMiYÕ Aby‡”Q`|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY66
K‡i‡Qb|201
ZvnÕ†j Igi (ivt)-Gi hvgvbvq g`xbv‡Z 20 ivKÔAv‡Zi Dci
BRgv n‡q‡Q K_vwU wKfv‡e mwVK n‡Z cv‡i? GUv wK weåvwš—Ki bq? G‡Z
cÖgvwYZ nj †h, Igi (ivt)-Gi hy‡M BRgv nIqvi `vex m¤ú~Y© D™¢U I
KvíwbK|
(L) Qnxn nv`xQ Øviv cÖgvwYZ n‡q‡Q †h, Igi (ivt) 11 ivKÔAvZ Zvivexn
covi wb‡`©k w`‡q‡Qb| Zuvi †Ljvd‡Zi mg‡qI RbMY 11 ivKÔAvZ Zvivexn
co‡Zb| †mUvI Qnxn nv`xQ Øviv cÖgvwYZ n‡q‡Q| †gvU K_v Zuvi mg‡q
20 ivKÔAv‡Zi Aw¯—Z¡B wQj bv| Zvn‡j 20 ivKÔAv‡Zi Dci BRgv nÕj
KLb?
GQvovI Bgvg gv‡jK (93-179 wnt)-Gi wbR¯^ e³‡e¨I 11 ivKÔAv‡Zi K_v
cÖgvwYZ n‡q‡Q, hv Avgiv Z…Zxq Aa¨v‡q D‡j−L K‡iwQ| wZwb g`xbv‡Z Rb¥
MÖnY K‡i‡Qb, †mLv‡bB wk¶v jvf K‡i‡Qb Ges gmwR‡` beex‡ZB AvRxeb
nv`x‡Qi `im cÖ`vb K‡i‡Qb| wZwb 179 wnRix‡Z g„Zz¨eiY K‡i‡Qb|202
myZivs Zuvi g„Zz¨ ch©š— g`xbv‡Z 11 ivKÔAv‡Zi AwZwi³ ivKÔAvZ msL¨v Pvjy
nqwb e‡jB cÖZxqgvb nq| ZvB 20 ivKÔAv‡Zi Dci BRgv nIqvi welqwU
m¤ú~Y©B wfwËnxb|
(M) gynvwÏQM‡Yi gš—‡e¨ cÖgvwYZ n‡q‡Q 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv¸‡jvi Qnxn
†Kvb wfwË †bB| eis meB Rvj, hCd I wfwËnxb| myZivs Rvj I `ye©j m~‡Îi
Dci wfwË K‡i hw` †Kvb wel‡q BRgv Kiv nq, Zvn‡j †mUvI n‡e Rvj I
`ye©j| †hgbwU kvqL Avjevbx (int) e‡jb,
.
ÔGB BRgvi cÖwZ KL‡bv wek¦vmfvRb nIqv hv‡e bv, KviY Zv `ye©j wfwËi
Dci cÖwZwôZ| Avi `ye©j wfwËi Dci hv M‡o D‡V †mUvI `ye©j nqÕ|203
kvqL
Ave`yi ingvb gyeviKcyix (int) ب_©nxb K‡É e‡jb,
.
Ôwek ivKÔAv‡Zi cÖwZ BRgv n‡q‡Q Ges me©Î Zv ¯’vqx n‡q‡Q GB `vex Pig
wg_¨vPviÕ|204
201
. Dg`vZzj K¡vix 7g LÊ, c„t 204-5; ZzndvZyj AvnIqvhx 3q LÊ, c„t 439|
202
. W. gynv¤§v` Kv‡gj ûmvBb, Bgvg gv‡jK I gyIqvË¡v wKZve, `ªt gyIqvË¡v gv‡jK (ˆei“Z:
`vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, Zvwe), f~wgKv|
203
. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 72|
204
. ZzndvZzj AvnIqvhx, 3q LÊ, c„: 447|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 67
`yf©vM¨, Avj−vni c¶ †_‡K †cÖwiZ gnv cweÎ I Aåvš— kixÔAvZ‡K wbwðý
K‡i wb‡R‡`i iwPZ Avgj mg~n‡K cÖwZôv Kivi Rb¨ BRgvi `vex †Zvjv n‡”Q
hÎZÎ | we‡kl K‡i Igi (ivt)-Gi bv‡g A‡bK wel‡q BRgvi `vex †Zvjv
n‡q‡Q| †hgb C` I Rvbvhvi ZvKex‡ii e¨vcv‡i `vex †Zvjv n‡q‡Q| ZvB
wek¦weL¨vZ gbxlx, †jLbx RM‡Zi GK D¾¡j †R¨vwZ®‹ wec−ex ms¯‹viK beve
wQÏxK¡ nvmvb Lvb f~cvjx (1248-1307 wnt/1832-1890 L„t) D³ bxwZi
cÖwZev` K‡i e‡jb,
.
Ôgvhnvecš’x Av‡jgM‡Yi aviYv nÕj, gvhnv‡ei AbymvixMY A_ev †Kvb wbw`©ó
A‡ji Awaevmxiv †Kvb wel‡q GKgZ †cvlY Ki‡jB Zv BRgv n‡q hv‡e|
A_P GUv GK gnvwec`vZ¥K weåvwš—Õ|205
(N) me‡P‡q eo welq nÕj, Qvnvex‡`i ci BRgvi `vex †Zvjvi AwaKvi Kv‡iv
†bB| KviY Zuv‡`i ci BRgvi `iRv eÜ n‡q †M‡Q| Avi BRwZnv‡`i `iRv
wK¡qvgZ ch©š— †Lvjv Av‡Q| ZvB Bgvg Avngv` (int) e‡jb,
Ô†h e¨w³ BRgvi `vex K‡i †m wg_¨vev`xÕ|206
AZGe
BRgvi `vex †hB Ki“K Zv wg_¨v I evwZj e‡j MY¨ n‡e|
(2) †Luvov hyw³i AeZviYv; m~h©wKiY †iv‡a †RvbvwKi Avùvjb
(K) ejv n‡q _v‡K †h, Zvivexn Ges Zvnv¾y` `yÕwU c„_K QvjvZ; iv‡Zi
cÖ_gvs‡k 20 ivKÔAvZ Zvivexn Avi †klvs‡k 11 ivKÔAvZ Zvnv¾y` co‡Z
nq|
ch©v‡jvPbv:
D³ wfwËnxb K_vwU mgv‡R LyeB cÖPwjZ Av‡Q| GK‡kªYxi Av‡jg Gi c‡¶
LyeB cÖPviYv Pvjvb| eZ©gvb mg‡q Zviv GB Ace¨vL¨v‡KB †gv¶g nvwZqvi
g‡b Ki‡Qb| Zv‡`i Ab¨Zg n‡jb Qnxn eyLvixi evsjv Abyev`K kvqLyj
nv`xQ gvIjvbv AvwRRyj nK| wZwb gv Av‡qkv (ivt) ewY©Z 11 ivKÔAv‡Zi
205
. wQÏxK¡ nvmvb Lvb f~cvjx, Avm-wmivRyj IqvnnvR wgb Kvk‡d gvZvwje Qnxn gymwjg
web nv¾vn 1/3 c„t; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 72-73|
206
. BÔjvgyj gyIqv‡°Cb 2q LÊ, c„t 175|
wewfbœ cÖZviYv I Ac‡KŠkj
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY68
nv`x‡Qi e¨vL¨vq `yÕwU c„_K QvjvZ e‡j `vex K‡i‡Qb|207
A_P Zv bqv wg_¨vi
Avwef©ve| KviY mg~n wbgœiƒc:
cÖ_gZ: cÖkœKvix Av‡qkv (ivt)-†K ivgvhv‡bi ivwÎi QvjvZ †Kgb wQj †m
wel‡qB wR‡Ám K‡iwQ‡jb| Avi ZviB Dˇi Av‡qkv (ivt) 11 ivKÔAv‡Zi
K_v e‡jb| D³ D™¢U `vex‡K P~Y© K‡i‡Qb cÖL¨vZ nvbvdx weØvb Avj−vgv
AvbIqvi kvn Kvk¥xix (int)| wZwb gv Av‡qkv (ivt)-Gi nv`xQwU D‡j−L K‡i
e‡jb,
.
ÔG‡Z cwi®‹vi e¨vL¨v i‡q‡Q †h, GUv ivgvhv‡biB Ae¯’v| KviY cÖkœKvix
ivgvhvbmn Ab¨vb¨ Ae¯’v m¤ú‡K© cÖkœ K‡iwQ‡jbÕ|208
wØZxqZ: Ab¨ nv`x‡Q ewY©Z n‡q‡Q, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)
Z…Zxq w`b 27-Gi iv‡Î mvnvixi mgq ch©š— Zvivexni QvjvZ `xN© K‡iwQ‡jb,
hv‡Z Qvnvev‡q †Kivg mvnvix LvIqv Qz‡U hvIqvi Avk¼v KiwQ‡jb| †hgb
nv`x‡Q G‡m‡Q, ÔAvgv‡`i wb‡q wZwb GZ
`xN© mgq a‡i QvjvZ co‡jb hv‡Z Avgiv mvnvix LvIqv Qz‡U hvIqvi Avk¼v
KiwQjvgÕ|209
Abyiƒc Qvnvex‡`i hy‡MI Zvivexn I Zvnv¾y` GKB QvjvZ e‡j MY¨ nZ|
KviY Igi (ivt) †h nv`x‡Q 11 ivKÔAvZ Zvivexn covi wb‡`©k w`‡q‡Qb H
nv`x‡Qi †klvs‡k ejv n‡q‡Q, ÔwK¡ivAvZ j¤^v nIqvi Kvi‡Y (cwikªvš— n‡q)
Avgiv jvwVi Dci fi w`Zvg Ges dR‡ii Qvjv‡Zi mgq nIqvi Dc g nÕ†j
QvjvZ †kl K‡i P‡j AvmZvgÕ|210
myax cvVK! Zvn‡j ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) I Qvnvev‡q
†Kivg H ivwθ‡jv‡Z Zvnv¾y` QvjvZ KLb co‡Zb? ZvQvov Ab¨ Av‡iKwU
nv`x‡Q ewY©Z n‡q‡Q, gv Av‡qkv (ivt) e‡jb,
207
. H, e½vbyev` †evLvix kixd (XvKv: nvwgw`qv jvB‡eªix, GwcÖj, 2002), 1g LÊ, c„t
305, nv/608-Gi e¨vL¨v `ªt|208
. Avj-Avidzk kvhx ki‡n wZiwghx 1g LÊ, c„t 166|209
. Qnxn Avey`vE` nv/1375, 1/195; Qnxn wZiwghx nv/806, 1/166; bvmvC, Beby gvRvn,
mb` Qnxn, wgkKvZ nv/1298, c„t 114; e½vbyev` wgkKvZ 3q LÊ, c„t 149, nv/1224,
Ôivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`|
210
. -Qnxn Beby
Lyhvqgvn 4/186 c„t; gyIqvË¡v gv‡jK 1/115 c„t Ôivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`;
mb` Qnxn, wgkKvZ nv/1302, c„t 115; e½vbyev` wgkKvZ 3q LÊ, c„t 152,
nv/1228|
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 69
.
Ôbex Kixg (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) Gkvi QvjvZ †kl Kivi ci nÕ‡Z
dRi ch©š— gvÎ 11 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Ki‡ZbÕ|211
D³ nv`xQ †_‡K Av‡iv ¯úó nÕj †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv
mvj−vg) Gkvi QvjvZ †_‡K dRi ch©š— 11 ivKÔAv‡Zi †ekx QvjvZ KL‡bv
co‡Zb bv|
Z…ZxqZ: Igi (ivt)-Gi Zvivexni RvgvÔAvZ cybivq Pvjy Kiv ms vš— Qnxn
eyLvix‡Z †h nv`xQ ewY©Z n‡q‡Q Zv‡Z GKB Qvjv‡Zi K_v cÖgvwYZ n‡q‡Q|
†hgb Igi (ivt) e‡jb,
.
ÔZ‡e Zviv hv co‡Q Zvi †P‡q DËg †mUvB hvi Rb¨ Zviv NygvZ A_©vr †kl
iv‡Îi QvjvZ| Z‡e †jv‡Kiv cÖ_gvs‡kB coZÕ| 212
PZz_©Z: nvbvdx gvhnv‡ei c~e©eZ©x Av‡jgMY †KDB D³ Ace¨vL¨v K‡ibwb|
eis Zviv mK‡jB Zvivexn I Zvnv¾y`‡K GKB QvjvZ MY¨ K‡i‡Qb| GgbwK
20 ivKÔAv‡Zi eY©bvwU‡K Zuviv cÖ‡Z¨‡KB gv Av‡qkvi nv`xQwUi we‡ivax e‡j
D‡j−L K‡i‡Qb| †hgb †n`vqvi fvl¨Kvi Avj−vgv Bebyj ûgvg, Avj−vgv
hvqjvC, e`i“Ïxb Avqbx, Avãyj nvB jv‡¶èŠfx cÖgyL| hv Avgiv wØZxq
Aa¨v‡qi cÖ_g w`‡KB D‡j−L K‡iwQ| kxl©¯’vbxq e¨w³‡`i g‡a¨ Avj−vgv
AvbIqvi kvn Kvk¥xix nvbvdx (int) AZ¨š— cwi®‹vi fvlvq e‡jb,
211
. Qnxn gymwjg nv/1718, 1/254; Qnxn Avey`vE` nv/1336, 1/188-89; Qnxn Beby
gvRvn nv/1358, c„t 96, ÔivwÎi QvjvZ KZ ivKÔAvZÕ Aby‡”Q`|212
. Qnxn eyLvix nv/2010; wgkKvZ nv/1301, c„t 115; e½vbyev` wgkKvZ nv/1227, 3q
LÊ, c„t 151-52|
wewfbœ cÖZviYv I Ac‡KŠkj
Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY70
.
ÔeY©bv mg~‡ni ga¨ nÕ‡Z †Kvb GKwU eY©bv ØvivI cÖgvwYZ nqwb †h, ivm~jyj−vn
(Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivgvhvb gv‡m Zvivexn I Zvnv¾y` c„_K c„_K
K‡i co‡Zb| eis Zvivexni QvjvZ `xN© Ki‡Zb| Avi Zuvi hy‡M Zvivexn I
Zvnv¾y‡`i ivKÔAvZMZ †Kvb cv_©K¨ wQj bv, eis cv_©K¨ wQj mg‡q Ges
ˆewk‡ó¨| A_©vr Zvivexn n‡e gmwR‡` RvgvÔAv‡Zi mv‡_| wKš‘ Zvnv¾y`
gmwR‡` bq| Zvivexn Avi¤¢ n‡e ivwÎi cÖ_gfv‡M Avi Zvnv¾y` Avi¤¢ n‡e
ivwÎi †klfv‡MÕ|213
Ab¨Î wZwb e‡jb,
.
ÔGUv GKB QvjvZ; hLb iv‡Zi cÖ_gvs‡k cov n‡e ZLb Zvi bvg n‡e
Zvivexn| Avi hLb †klvs‡k cov n‡e ZLb Zvi bvg n‡e Zvnv¾y`Õ|214
AZGe Zvivexn I Zvnv¾y` †h GKB QvjvZ †m wel‡q kxl©¯’vbxq nvbvdx
weØvbMY mevB GKgZ| ïay Avgv‡`i †`‡ki KwZcq Av‡jg GB weåvwš—Ki
`vex Zz‡j‡Qb|
Avj−vgv Ievq`yj−vn gyeviKcyix (in:) e‡jb, Zvivexn, wK¡qv‡g ivgvhvb,
QvjvZzj jvBj, Zvnv¾y` me GKB welq Ges GKB Qvjv‡Zi bvg|
.
ÔKviY Qnxn wKsev hCd †Kvb eY©bvi gva¨‡g cÖgvwYZ nqwb †h, ivm~jyj−vn
(Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivgvhv‡bi ivwÎmg~‡n `yB ai‡bi QvjvZ Av`vq
K‡i‡Qb, hvi GKwU Zvivexn Ab¨wU Zvnv¾y`| myZivs ivgvhvb e¨ZxZ Ab¨
gv‡m †hwU Zvnv¾y`, ivgvhvb gv‡m †mwUB ZvivexnÕ|215
(L) Ôc~‡e© AvU ivKÔAvZB cov nÕZ, wKš‘ c‡i wek ivKÔAvZ cov n‡q‡QÕ|
Av‡iv ejv nq, Ô8 ivKÔAvZ ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi mybœvZ|
Avi 20 ivKÔAvZ Lyjvdv‡q iv‡k`x‡bi mybœvZ| we‡kl K‡i Igi (ivt)-Gi
213
. Avj-Avidzk kvhx ki‡n wZiwghx 1g LÊ, c„t 166; dvqhyj evix 2q LÊ, c„t 420|
214
. dvqhyj evix 2q LÊ, c„t 420|215
. wgiÔAvZzj gvdvZxn, 4_© LÊ, c„t 311, nv/1303-Gi Av‡jvPbv `ªt|
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer
তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ  লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

1430576703boroshirk c hooshirk
1430576703boroshirk c hooshirk1430576703boroshirk c hooshirk
1430576703boroshirk c hooshirkrasikulindia
 
Bcs preliminary analysis study plan 150 days-1 [www.itmona.com]
Bcs preliminary analysis study plan 150 days-1 [www.itmona.com]Bcs preliminary analysis study plan 150 days-1 [www.itmona.com]
Bcs preliminary analysis study plan 150 days-1 [www.itmona.com]Itmona
 
Quran Arabic bangla
Quran Arabic banglaQuran Arabic bangla
Quran Arabic banglabazlu7
 
Quantum method [www.onlinebcs.com]
Quantum method [www.onlinebcs.com]Quantum method [www.onlinebcs.com]
Quantum method [www.onlinebcs.com]Itmona
 
Bank & bcs digest bangla
Bank & bcs digest banglaBank & bcs digest bangla
Bank & bcs digest banglaItmona
 
Bcs sample question 1
Bcs sample question 1Bcs sample question 1
Bcs sample question 1Itmona
 
Salatur Rasool (sm) by prof.dr.muhammad asadullah al ghalib
Salatur Rasool (sm) by prof.dr.muhammad asadullah al ghalibSalatur Rasool (sm) by prof.dr.muhammad asadullah al ghalib
Salatur Rasool (sm) by prof.dr.muhammad asadullah al ghalibMD. Monzurul Karim Shanchay
 
হারাম ও কবীরা গুনাহ ২য় খণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
হারাম ও কবীরা গুনাহ ২য় খণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীযহারাম ও কবীরা গুনাহ ২য় খণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
হারাম ও কবীরা গুনাহ ২য় খণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীযrasikulindia
 
Teachers diary-শিক্ষকের ডায়েরি
Teachers diary-শিক্ষকের ডায়েরিTeachers diary-শিক্ষকের ডায়েরি
Teachers diary-শিক্ষকের ডায়েরিMD. REZAUL KARIM
 
Primary math solution (1st phase) by khairul alam
Primary math solution (1st phase) by khairul alamPrimary math solution (1st phase) by khairul alam
Primary math solution (1st phase) by khairul alamItmona
 

La actualidad más candente (16)

1430576703boroshirk c hooshirk
1430576703boroshirk c hooshirk1430576703boroshirk c hooshirk
1430576703boroshirk c hooshirk
 
Bcs preliminary analysis study plan 150 days-1 [www.itmona.com]
Bcs preliminary analysis study plan 150 days-1 [www.itmona.com]Bcs preliminary analysis study plan 150 days-1 [www.itmona.com]
Bcs preliminary analysis study plan 150 days-1 [www.itmona.com]
 
Sahih kitabud doa
Sahih kitabud doaSahih kitabud doa
Sahih kitabud doa
 
BBC RULES BAR COUNCIL BANGLA, 1972
BBC RULES BAR COUNCIL BANGLA, 1972BBC RULES BAR COUNCIL BANGLA, 1972
BBC RULES BAR COUNCIL BANGLA, 1972
 
Quran Arabic bangla
Quran Arabic banglaQuran Arabic bangla
Quran Arabic bangla
 
Quantum method [www.onlinebcs.com]
Quantum method [www.onlinebcs.com]Quantum method [www.onlinebcs.com]
Quantum method [www.onlinebcs.com]
 
Bank & bcs digest bangla
Bank & bcs digest banglaBank & bcs digest bangla
Bank & bcs digest bangla
 
Bangladesh constitution bangla
Bangladesh constitution bangla Bangladesh constitution bangla
Bangladesh constitution bangla
 
Bcs sample question 1
Bcs sample question 1Bcs sample question 1
Bcs sample question 1
 
Adorsho naribya rajjakbinyusuf
Adorsho naribya rajjakbinyusufAdorsho naribya rajjakbinyusuf
Adorsho naribya rajjakbinyusuf
 
Salatur Rasool (sm) by prof.dr.muhammad asadullah al ghalib
Salatur Rasool (sm) by prof.dr.muhammad asadullah al ghalibSalatur Rasool (sm) by prof.dr.muhammad asadullah al ghalib
Salatur Rasool (sm) by prof.dr.muhammad asadullah al ghalib
 
হারাম ও কবীরা গুনাহ ২য় খণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
হারাম ও কবীরা গুনাহ ২য় খণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীযহারাম ও কবীরা গুনাহ ২য় খণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
হারাম ও কবীরা গুনাহ ২য় খণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
 
Teachers diary-শিক্ষকের ডায়েরি
Teachers diary-শিক্ষকের ডায়েরিTeachers diary-শিক্ষকের ডায়েরি
Teachers diary-শিক্ষকের ডায়েরি
 
Primary math solution (1st phase) by khairul alam
Primary math solution (1st phase) by khairul alamPrimary math solution (1st phase) by khairul alam
Primary math solution (1st phase) by khairul alam
 
Computer related bangla mcq questions with answers for any competitive job
Computer related bangla mcq questions with answers for any competitive jobComputer related bangla mcq questions with answers for any competitive job
Computer related bangla mcq questions with answers for any competitive job
 
Notesheet
NotesheetNotesheet
Notesheet
 

Similar a তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer

নয়টি প্রশ্নের উত্তর – শাইখ মুহাম্মদ নাসিরুদ্দিন আলবানী
নয়টি প্রশ্নের উত্তর – শাইখ মুহাম্মদ নাসিরুদ্দিন আলবানীনয়টি প্রশ্নের উত্তর – শাইখ মুহাম্মদ নাসিরুদ্দিন আলবানী
নয়টি প্রশ্নের উত্তর – শাইখ মুহাম্মদ নাসিরুদ্দিন আলবানীrasikulindia
 
Aqeedah islamiahbydr.muhammadasadullahal ghalib.-
Aqeedah islamiahbydr.muhammadasadullahal ghalib.-Aqeedah islamiahbydr.muhammadasadullahal ghalib.-
Aqeedah islamiahbydr.muhammadasadullahal ghalib.-rasikulindia
 
Tawhweeder dak _march-april 2014
Tawhweeder dak _march-april 2014Tawhweeder dak _march-april 2014
Tawhweeder dak _march-april 2014Self
 
Tafseer Tawzeehul Quran part 30 Ammarapa by Abdur-rajjakbin yusuf
Tafseer Tawzeehul Quran part 30 Ammarapa by Abdur-rajjakbin yusufTafseer Tawzeehul Quran part 30 Ammarapa by Abdur-rajjakbin yusuf
Tafseer Tawzeehul Quran part 30 Ammarapa by Abdur-rajjakbin yusufSonali Jannat
 
Jihad o qitalbyprof.dr.muhammadasadullahal-ghalib
Jihad o qitalbyprof.dr.muhammadasadullahal-ghalibJihad o qitalbyprof.dr.muhammadasadullahal-ghalib
Jihad o qitalbyprof.dr.muhammadasadullahal-ghalibrasikulindia
 
uttaradhikar-3
uttaradhikar-3uttaradhikar-3
uttaradhikar-3Mainu4
 
Hadeeth erpramanikotabyprof.dr.muhammadasadullahal ghalib
Hadeeth erpramanikotabyprof.dr.muhammadasadullahal ghalibHadeeth erpramanikotabyprof.dr.muhammadasadullahal ghalib
Hadeeth erpramanikotabyprof.dr.muhammadasadullahal ghalibrasikulindia
 
Booklet word: Murubbider Jibon Theke
Booklet word: Murubbider Jibon ThekeBooklet word: Murubbider Jibon Theke
Booklet word: Murubbider Jibon ThekeImran Nur Manik
 
9 10-27 history-of-bd-bangla
9 10-27 history-of-bd-bangla9 10-27 history-of-bd-bangla
9 10-27 history-of-bd-banglaGolam Bitonsir
 
mot-65
mot-65mot-65
mot-65Mainu4
 
আমাদের নবী মুহাম্মদ শান্তি তাঁর উপর করা এর অলৌকিক. Bengali বাঙালি
আমাদের নবী মুহাম্মদ শান্তি তাঁর উপর করা এর অলৌকিক. Bengali  বাঙালিআমাদের নবী মুহাম্মদ শান্তি তাঁর উপর করা এর অলৌকিক. Bengali  বাঙালি
আমাদের নবী মুহাম্মদ শান্তি তাঁর উপর করা এর অলৌকিক. Bengali বাঙালিHarunyahyaBengali
 
নিষিদ্ধ কর্মকাণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
নিষিদ্ধ কর্মকাণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীযনিষিদ্ধ কর্মকাণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
নিষিদ্ধ কর্মকাণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীযrasikulindia
 
Songkot O Juge Juge Mushleheen
Songkot O Juge Juge MushleheenSongkot O Juge Juge Mushleheen
Songkot O Juge Juge MushleheenImran Nur Manik
 
তারাবীহ ও ইতিকাফ – শাইখ নাসেরুদ্দিন আল আলবানী
তারাবীহ ও ইতিকাফ – শাইখ নাসেরুদ্দিন আল আলবানীতারাবীহ ও ইতিকাফ – শাইখ নাসেরুদ্দিন আল আলবানী
তারাবীহ ও ইতিকাফ – শাইখ নাসেরুদ্দিন আল আলবানীrasikulindia
 
Ahlehadeeth ekti boishishtogoto_nam_আহলেহাদীছ_একটি_বৈশিষ্ঠ্যগত_ নাম_ by_zuba...
Ahlehadeeth ekti  boishishtogoto_nam_আহলেহাদীছ_একটি_বৈশিষ্ঠ্যগত_ নাম_ by_zuba...Ahlehadeeth ekti  boishishtogoto_nam_আহলেহাদীছ_একটি_বৈশিষ্ঠ্যগত_ নাম_ by_zuba...
Ahlehadeeth ekti boishishtogoto_nam_আহলেহাদীছ_একটি_বৈশিষ্ঠ্যগত_ নাম_ by_zuba...rasikulindia
 

Similar a তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer (20)

নয়টি প্রশ্নের উত্তর – শাইখ মুহাম্মদ নাসিরুদ্দিন আলবানী
নয়টি প্রশ্নের উত্তর – শাইখ মুহাম্মদ নাসিরুদ্দিন আলবানীনয়টি প্রশ্নের উত্তর – শাইখ মুহাম্মদ নাসিরুদ্দিন আলবানী
নয়টি প্রশ্নের উত্তর – শাইখ মুহাম্মদ নাসিরুদ্দিন আলবানী
 
Aqeedah islamiahbydr.muhammadasadullahal ghalib.-
Aqeedah islamiahbydr.muhammadasadullahal ghalib.-Aqeedah islamiahbydr.muhammadasadullahal ghalib.-
Aqeedah islamiahbydr.muhammadasadullahal ghalib.-
 
Tawhweeder dak _march-april 2014
Tawhweeder dak _march-april 2014Tawhweeder dak _march-april 2014
Tawhweeder dak _march-april 2014
 
Tafseer Tawzeehul Quran part 30 Ammarapa by Abdur-rajjakbin yusuf
Tafseer Tawzeehul Quran part 30 Ammarapa by Abdur-rajjakbin yusufTafseer Tawzeehul Quran part 30 Ammarapa by Abdur-rajjakbin yusuf
Tafseer Tawzeehul Quran part 30 Ammarapa by Abdur-rajjakbin yusuf
 
Jihad o qitalbyprof.dr.muhammadasadullahal-ghalib
Jihad o qitalbyprof.dr.muhammadasadullahal-ghalibJihad o qitalbyprof.dr.muhammadasadullahal-ghalib
Jihad o qitalbyprof.dr.muhammadasadullahal-ghalib
 
uttaradhikar-3
uttaradhikar-3uttaradhikar-3
uttaradhikar-3
 
Hadeeth erpramanikotabyprof.dr.muhammadasadullahal ghalib
Hadeeth erpramanikotabyprof.dr.muhammadasadullahal ghalibHadeeth erpramanikotabyprof.dr.muhammadasadullahal ghalib
Hadeeth erpramanikotabyprof.dr.muhammadasadullahal ghalib
 
Mad pan-o-dhum-pan
Mad pan-o-dhum-panMad pan-o-dhum-pan
Mad pan-o-dhum-pan
 
Booklet word: Murubbider Jibon Theke
Booklet word: Murubbider Jibon ThekeBooklet word: Murubbider Jibon Theke
Booklet word: Murubbider Jibon Theke
 
9 10-27 history-of-bd-bangla
9 10-27 history-of-bd-bangla9 10-27 history-of-bd-bangla
9 10-27 history-of-bd-bangla
 
Hajj o umrah
Hajj o umrahHajj o umrah
Hajj o umrah
 
mot-65
mot-65mot-65
mot-65
 
আমাদের নবী মুহাম্মদ শান্তি তাঁর উপর করা এর অলৌকিক. Bengali বাঙালি
আমাদের নবী মুহাম্মদ শান্তি তাঁর উপর করা এর অলৌকিক. Bengali  বাঙালিআমাদের নবী মুহাম্মদ শান্তি তাঁর উপর করা এর অলৌকিক. Bengali  বাঙালি
আমাদের নবী মুহাম্মদ শান্তি তাঁর উপর করা এর অলৌকিক. Bengali বাঙালি
 
Nisiddo karmo-kando
Nisiddo karmo-kandoNisiddo karmo-kando
Nisiddo karmo-kando
 
নিষিদ্ধ কর্মকাণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
নিষিদ্ধ কর্মকাণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীযনিষিদ্ধ কর্মকাণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
নিষিদ্ধ কর্মকাণ্ড – মোস্তাফিজুর রহমান ইবন আব্দুল আযীয
 
zakir naik
zakir naikzakir naik
zakir naik
 
Songkot O Juge Juge Mushleheen
Songkot O Juge Juge MushleheenSongkot O Juge Juge Mushleheen
Songkot O Juge Juge Mushleheen
 
Full Report.pdf
Full Report.pdfFull Report.pdf
Full Report.pdf
 
তারাবীহ ও ইতিকাফ – শাইখ নাসেরুদ্দিন আল আলবানী
তারাবীহ ও ইতিকাফ – শাইখ নাসেরুদ্দিন আল আলবানীতারাবীহ ও ইতিকাফ – শাইখ নাসেরুদ্দিন আল আলবানী
তারাবীহ ও ইতিকাফ – শাইখ নাসেরুদ্দিন আল আলবানী
 
Ahlehadeeth ekti boishishtogoto_nam_আহলেহাদীছ_একটি_বৈশিষ্ঠ্যগত_ নাম_ by_zuba...
Ahlehadeeth ekti  boishishtogoto_nam_আহলেহাদীছ_একটি_বৈশিষ্ঠ্যগত_ নাম_ by_zuba...Ahlehadeeth ekti  boishishtogoto_nam_আহলেহাদীছ_একটি_বৈশিষ্ঠ্যগত_ নাম_ by_zuba...
Ahlehadeeth ekti boishishtogoto_nam_আহলেহাদীছ_একটি_বৈশিষ্ঠ্যগত_ নাম_ by_zuba...
 

Más de Ruposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280

ছহীহ কিতাবুদ দো'আ লেখক-মুহম্মদ নূরুল ইসলাম - Sahih kitabuddoabymaulananurul...
ছহীহ কিতাবুদ দো'আ   লেখক-মুহম্মদ নূরুল ইসলাম - Sahih kitabuddoabymaulananurul...ছহীহ কিতাবুদ দো'আ   লেখক-মুহম্মদ নূরুল ইসলাম - Sahih kitabuddoabymaulananurul...
ছহীহ কিতাবুদ দো'আ লেখক-মুহম্মদ নূরুল ইসলাম - Sahih kitabuddoabymaulananurul...Ruposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
সম্পত্তি সমর্পণ-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
সম্পত্তি সমর্পণ-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরসম্পত্তি সমর্পণ-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
সম্পত্তি সমর্পণ-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
Khokababur protabarton-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
Khokababur protabarton-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরKhokababur protabarton-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
Khokababur protabarton-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
তারাপ্রসন্নের কীর্তি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
তারাপ্রসন্নের কীর্তি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরতারাপ্রসন্নের কীর্তি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
তারাপ্রসন্নের কীর্তি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
পোস্টমাস্টার-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
পোস্টমাস্টার-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরপোস্টমাস্টার-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
পোস্টমাস্টার-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
রামকানাইয়ের নির্বুদ্ধিতা-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
রামকানাইয়ের নির্বুদ্ধিতা-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুররামকানাইয়ের নির্বুদ্ধিতা-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
রামকানাইয়ের নির্বুদ্ধিতা-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
" ঘরে বাইরে " উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
" ঘরে বাইরে " উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর" ঘরে বাইরে " উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
" ঘরে বাইরে " উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
ঘরে বাইরে - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
ঘরে বাইরে - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরঘরে বাইরে - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
ঘরে বাইরে - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
যোগাযোগ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
যোগাযোগ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরযোগাযোগ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
যোগাযোগ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
বউঠাকুরাণীর হাট - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
বউঠাকুরাণীর হাট - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরবউঠাকুরাণীর হাট - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
বউঠাকুরাণীর হাট - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
প্রজাপতির নির্বন্ধ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
প্রজাপতির নির্বন্ধ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরপ্রজাপতির নির্বন্ধ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
প্রজাপতির নির্বন্ধ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
চতুরঙ্গ-উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
চতুরঙ্গ-উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরচতুরঙ্গ-উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
চতুরঙ্গ-উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
Rajorsi - novel (উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর)
Rajorsi - novel  (উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর)Rajorsi - novel  (উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর)
Rajorsi - novel (উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর)Ruposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরদুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরদুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
মালঞ্চ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
মালঞ্চ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরমালঞ্চ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
মালঞ্চ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 
নৌকা ডুবি - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
নৌকা ডুবি - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরনৌকা ডুবি - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
নৌকা ডুবি - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরRuposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280
 

Más de Ruposhibangla24,Nawabganj,Dinajpur-5280 (20)

ছহীহ কিতাবুদ দো'আ লেখক-মুহম্মদ নূরুল ইসলাম - Sahih kitabuddoabymaulananurul...
ছহীহ কিতাবুদ দো'আ   লেখক-মুহম্মদ নূরুল ইসলাম - Sahih kitabuddoabymaulananurul...ছহীহ কিতাবুদ দো'আ   লেখক-মুহম্মদ নূরুল ইসলাম - Sahih kitabuddoabymaulananurul...
ছহীহ কিতাবুদ দো'আ লেখক-মুহম্মদ নূরুল ইসলাম - Sahih kitabuddoabymaulananurul...
 
Muktir upai-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
Muktir upai-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরMuktir upai-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
Muktir upai-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
সম্পত্তি সমর্পণ-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
সম্পত্তি সমর্পণ-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরসম্পত্তি সমর্পণ-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
সম্পত্তি সমর্পণ-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
Khokababur protabarton-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
Khokababur protabarton-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরKhokababur protabarton-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
Khokababur protabarton-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
দালিয়া-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দালিয়া-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরদালিয়া-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দালিয়া-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
তারাপ্রসন্নের কীর্তি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
তারাপ্রসন্নের কীর্তি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরতারাপ্রসন্নের কীর্তি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
তারাপ্রসন্নের কীর্তি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
গিন্নি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
গিন্নি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরগিন্নি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
গিন্নি-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
পোস্টমাস্টার-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
পোস্টমাস্টার-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরপোস্টমাস্টার-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
পোস্টমাস্টার-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
রামকানাইয়ের নির্বুদ্ধিতা-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
রামকানাইয়ের নির্বুদ্ধিতা-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুররামকানাইয়ের নির্বুদ্ধিতা-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
রামকানাইয়ের নির্বুদ্ধিতা-রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
" ঘরে বাইরে " উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
" ঘরে বাইরে " উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর" ঘরে বাইরে " উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
" ঘরে বাইরে " উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
ঘরে বাইরে - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
ঘরে বাইরে - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরঘরে বাইরে - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
ঘরে বাইরে - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
যোগাযোগ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
যোগাযোগ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরযোগাযোগ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
যোগাযোগ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
বউঠাকুরাণীর হাট - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
বউঠাকুরাণীর হাট - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরবউঠাকুরাণীর হাট - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
বউঠাকুরাণীর হাট - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
প্রজাপতির নির্বন্ধ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
প্রজাপতির নির্বন্ধ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরপ্রজাপতির নির্বন্ধ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
প্রজাপতির নির্বন্ধ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
চতুরঙ্গ-উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
চতুরঙ্গ-উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরচতুরঙ্গ-উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
চতুরঙ্গ-উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
Rajorsi - novel (উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর)
Rajorsi - novel  (উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর)Rajorsi - novel  (উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর)
Rajorsi - novel (উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর)
 
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরদুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরদুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
দুই বোন - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
মালঞ্চ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
মালঞ্চ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরমালঞ্চ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
মালঞ্চ - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 
নৌকা ডুবি - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
নৌকা ডুবি - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুরনৌকা ডুবি - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
নৌকা ডুবি - উপন্যাস - রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর
 

Último

Keynote by Prof. Wurzer at Nordex about IP-design
Keynote by Prof. Wurzer at Nordex about IP-designKeynote by Prof. Wurzer at Nordex about IP-design
Keynote by Prof. Wurzer at Nordex about IP-designMIPLM
 
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptxMULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptxAnupkumar Sharma
 
ECONOMIC CONTEXT - PAPER 1 Q3: NEWSPAPERS.pptx
ECONOMIC CONTEXT - PAPER 1 Q3: NEWSPAPERS.pptxECONOMIC CONTEXT - PAPER 1 Q3: NEWSPAPERS.pptx
ECONOMIC CONTEXT - PAPER 1 Q3: NEWSPAPERS.pptxiammrhaywood
 
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4JOYLYNSAMANIEGO
 
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...Nguyen Thanh Tu Collection
 
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)Mark Reed
 
Food processing presentation for bsc agriculture hons
Food processing presentation for bsc agriculture honsFood processing presentation for bsc agriculture hons
Food processing presentation for bsc agriculture honsManeerUddin
 
Transaction Management in Database Management System
Transaction Management in Database Management SystemTransaction Management in Database Management System
Transaction Management in Database Management SystemChristalin Nelson
 
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdfInclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdfTechSoup
 
THEORIES OF ORGANIZATION-PUBLIC ADMINISTRATION
THEORIES OF ORGANIZATION-PUBLIC ADMINISTRATIONTHEORIES OF ORGANIZATION-PUBLIC ADMINISTRATION
THEORIES OF ORGANIZATION-PUBLIC ADMINISTRATIONHumphrey A Beña
 
Concurrency Control in Database Management system
Concurrency Control in Database Management systemConcurrency Control in Database Management system
Concurrency Control in Database Management systemChristalin Nelson
 
How to do quick user assign in kanban in Odoo 17 ERP
How to do quick user assign in kanban in Odoo 17 ERPHow to do quick user assign in kanban in Odoo 17 ERP
How to do quick user assign in kanban in Odoo 17 ERPCeline George
 
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17Celine George
 
USPS® Forced Meter Migration - How to Know if Your Postage Meter Will Soon be...
USPS® Forced Meter Migration - How to Know if Your Postage Meter Will Soon be...USPS® Forced Meter Migration - How to Know if Your Postage Meter Will Soon be...
USPS® Forced Meter Migration - How to Know if Your Postage Meter Will Soon be...Postal Advocate Inc.
 
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTSGRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTSJoshuaGantuangco2
 
Full Stack Web Development Course for Beginners
Full Stack Web Development Course  for BeginnersFull Stack Web Development Course  for Beginners
Full Stack Web Development Course for BeginnersSabitha Banu
 
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdfGrade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdfJemuel Francisco
 
Karra SKD Conference Presentation Revised.pptx
Karra SKD Conference Presentation Revised.pptxKarra SKD Conference Presentation Revised.pptx
Karra SKD Conference Presentation Revised.pptxAshokKarra1
 
Global Lehigh Strategic Initiatives (without descriptions)
Global Lehigh Strategic Initiatives (without descriptions)Global Lehigh Strategic Initiatives (without descriptions)
Global Lehigh Strategic Initiatives (without descriptions)cama23
 

Último (20)

Keynote by Prof. Wurzer at Nordex about IP-design
Keynote by Prof. Wurzer at Nordex about IP-designKeynote by Prof. Wurzer at Nordex about IP-design
Keynote by Prof. Wurzer at Nordex about IP-design
 
YOUVE GOT EMAIL_FINALS_EL_DORADO_2024.pptx
YOUVE GOT EMAIL_FINALS_EL_DORADO_2024.pptxYOUVE GOT EMAIL_FINALS_EL_DORADO_2024.pptx
YOUVE GOT EMAIL_FINALS_EL_DORADO_2024.pptx
 
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptxMULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
MULTIDISCIPLINRY NATURE OF THE ENVIRONMENTAL STUDIES.pptx
 
ECONOMIC CONTEXT - PAPER 1 Q3: NEWSPAPERS.pptx
ECONOMIC CONTEXT - PAPER 1 Q3: NEWSPAPERS.pptxECONOMIC CONTEXT - PAPER 1 Q3: NEWSPAPERS.pptx
ECONOMIC CONTEXT - PAPER 1 Q3: NEWSPAPERS.pptx
 
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
Daily Lesson Plan in Mathematics Quarter 4
 
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
HỌC TỐT TIẾNG ANH 11 THEO CHƯƠNG TRÌNH GLOBAL SUCCESS ĐÁP ÁN CHI TIẾT - CẢ NĂ...
 
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
Influencing policy (training slides from Fast Track Impact)
 
Food processing presentation for bsc agriculture hons
Food processing presentation for bsc agriculture honsFood processing presentation for bsc agriculture hons
Food processing presentation for bsc agriculture hons
 
Transaction Management in Database Management System
Transaction Management in Database Management SystemTransaction Management in Database Management System
Transaction Management in Database Management System
 
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdfInclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
Inclusivity Essentials_ Creating Accessible Websites for Nonprofits .pdf
 
THEORIES OF ORGANIZATION-PUBLIC ADMINISTRATION
THEORIES OF ORGANIZATION-PUBLIC ADMINISTRATIONTHEORIES OF ORGANIZATION-PUBLIC ADMINISTRATION
THEORIES OF ORGANIZATION-PUBLIC ADMINISTRATION
 
Concurrency Control in Database Management system
Concurrency Control in Database Management systemConcurrency Control in Database Management system
Concurrency Control in Database Management system
 
How to do quick user assign in kanban in Odoo 17 ERP
How to do quick user assign in kanban in Odoo 17 ERPHow to do quick user assign in kanban in Odoo 17 ERP
How to do quick user assign in kanban in Odoo 17 ERP
 
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
Incoming and Outgoing Shipments in 3 STEPS Using Odoo 17
 
USPS® Forced Meter Migration - How to Know if Your Postage Meter Will Soon be...
USPS® Forced Meter Migration - How to Know if Your Postage Meter Will Soon be...USPS® Forced Meter Migration - How to Know if Your Postage Meter Will Soon be...
USPS® Forced Meter Migration - How to Know if Your Postage Meter Will Soon be...
 
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTSGRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
GRADE 4 - SUMMATIVE TEST QUARTER 4 ALL SUBJECTS
 
Full Stack Web Development Course for Beginners
Full Stack Web Development Course  for BeginnersFull Stack Web Development Course  for Beginners
Full Stack Web Development Course for Beginners
 
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdfGrade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
Grade 9 Quarter 4 Dll Grade 9 Quarter 4 DLL.pdf
 
Karra SKD Conference Presentation Revised.pptx
Karra SKD Conference Presentation Revised.pptxKarra SKD Conference Presentation Revised.pptx
Karra SKD Conference Presentation Revised.pptx
 
Global Lehigh Strategic Initiatives (without descriptions)
Global Lehigh Strategic Initiatives (without descriptions)Global Lehigh Strategic Initiatives (without descriptions)
Global Lehigh Strategic Initiatives (without descriptions)
 

তারাবীহর রাক'আত সংখ্যা - একটি তাত্ত্বিক বিশ্লেষণ লেখক- মুযাফফর বিন মুহসিন Tarabih er rakatshonkhabymuzeffer

  • 1.
  • 2. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY2 Zvivexni ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY cÖKvkK: nv‡dh gyKviig evDmv †n`vZxcvov, †Zu_ywjqv, evNv, ivRkvnx| †gvevBj: 01715-249694, 01722-684490 cÖ_g cÖKvk: †deª“qvix 2009 L„t dvêyb 1415 evsjv mdi 1430 wnRix wØZxq ms¯‹iY: AvM÷ 2010 me©¯^Z¡ †jL‡Ki K‡¤úvR: AvQ-wQivZ Kw¤úDUvm© bI`vcvov, mcyiv, ivRkvnx †dvbt 01722-684490 gy`ª‡Y: ˆekvLx †cÖm, †Mvinv½v, ivRkvnx| wba©vwiZ g~j¨: 35 (cuqwÎk) UvKv gvÎ| TARABIHR RAKAT SONGKHA : AKTI TATTIK BISLASION By Muzaffar Bin Muhsin Published by: Hafiz Mukarram Bausha Hedatipara, Tethulia, Bagha, Rajshahi, February 2009. Mobile: 01715-249694; 01722-684490 Fixed Price: 20.00 only.
  • 3. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 3 m~PxcÎ f~wgKv 4 cÖ_g Aa¨vq 1. 8 ivKÔAvZ Zvivexni AKvU¨ cÖgvY 7 2. Qvnvex‡`i hy‡M Zvivexn&i QvjvZ 10 wØZxq Aa¨vq 1. gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n 12 2. GKRb Qvnvexi bv‡g DׄZ 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv 15 3. Ab¨vb¨‡`i bv‡g DׄZ 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv 17 Z…Zxq Aa¨vq wek¦weL¨vZ gynvwÏQ Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨ (M) RMZ‡kªô Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨ (N) cÖL¨vZ nvbvdx Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨ PZz_© Aa¨vq 1. Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexni Qvjv‡Zi ivKÔAvZ msL¨v 18 2. Bgvg‡`i bv‡g DׄZ wZiwghxi e³‡e¨i ch©v‡jvPbv 19 3. Bgvg Beby Zvqwgqvi e³‡e¨i Ace¨vL¨v 21 4. `yBwU we‡kl g~jbxwZ cÂg Aa¨vq wewfbœ cÖZviYv I Ac‡KŠkj 1. 20 ivKÔAv‡Zi Dci BRgv `vex; wbw®Œq cÖeÂbvi be ms¯‹iY 2. †Luvov hyw³i AeZviYv; m~h©wKiY †iv‡a †RvbvwKi Avùvjb 3. Abyev` I UxKv-wUàbx; kixÔAvZ weK…wZi bZzb GK cš’v (K) kvqLyj nv`xm gvIjvbv AvwRRyj nK-Gi eyLvixi Abyev` cÖm½ (L) AvaywbK cÖKvkbx KZ…©K cÖKvwkZ Qnxn eyLvixi Abyev` (M) wgkKv‡Zi Abyev` cÖm½ 4. Zvivexn kã wb‡q weåvwš— 5. hCd I Rvj nv`x‡Qi c‡¶ IKvjwZ 6. g°v I g`xbvi gmwR‡`i Zvivexn wb‡q mskq 7. nv`xQ weK…wZi `ytmvnm Dcmsnvi: cwiwkó
  • 4. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY4 wemwgj−v-wni ingv-wbi inxg f~wgKv: ÔQvjvZzZ ZvivexnÕ GKwU ¸i“Z¡c~Y© bdj QvjvZ| ivgvhvb gv‡m wQqvg cvj‡bi cvkvcvwk A‡Xj †bKx AR©‡bi Rb¨ hZ¸‡jv gva¨g i‡q‡Q Zvi g‡a¨ Zvivexn Ab¨Zg| ivm~jyj−vn (Qvt) D³ QvjvZ Av`v‡qi cÖwZ Drmvne¨ÄK fvlvq DØy× K‡i‡Qb| Qvnvex‡`i wb‡q ¸i“‡Z¡i mv‡_ Av`vq K‡i Zvivexni cªwZ Av‡iv †ekx AvK…ó K‡i‡Qb| ZvB 11 gv‡mi i¶Ykvjv ˆZwii we‡kl j‡¶¨ ZvK¡Iqvi cuywR mÂq Kiv meviB KZ©e¨| Z‡e Aek¨B Zv Av`vq Ki‡Z n‡e MÖnY‡hvM¨ c×wZ‡Z, hv‡Z cwikªg wed‡j bv hvq| Avj−vn&i wbKU Bev`Z MÖnY‡hvM¨ nIqvi Rb¨ cÖavb `yÕwU kZ© i‡q‡Q| (1) GKgvÎ Avj−vn&i mš‘wói Rb¨ Av`vq Kiv| (2) H Bev`Z ivm~j (Qvt) †h c×wZ‡Z Av`vq K‡i‡Qb †mB c×wZ‡Z Av`vq Kiv| (m~iv Kvnd 110; gymwjg nv/4468, 2/77)| AZGe †h AvgjB †nvK bv †Kb †mB Avgj I Zvi c×wZ MÖnY Ki‡Z n‡e †Kej cweÎ KziAvb I Qnxn nv`xQ †_‡K| a‡g©i bv‡g mgv‡R cÖPwjZ †Kvb hCd I Rvj nv`xQ MÖnY‡hvM¨ bq| QvjvZ Av`v‡qi c×wZ m¤ú‡K© ivm~jyj−vn (Qvt)-Gi we‡kl wb‡`©k nÕj, Ô†Zvgiv †mfv‡eB QvjvZ Av`vq Ki †hfv‡e Avgv‡K QvjvZ Av`vq Ki‡Z †`LQÕ (eyLvix nv/631, 1/88; wgkKvZ nv/683)| ZvB Zvivexni QvjvZI †mfv‡eB Av`vq Ki‡Z n‡e †hfv‡e wZwb Av`vq K‡i‡Qb| me©vwaK weï× nv`xQMÖš’ Qnxn eyLvix I gymwjgmn Ab¨vb¨ nv`xQ MÖ‡š’i Qnxn nv`xQ mg~‡ni gva¨‡g cªgvwYZ nq †h, ivm~j (Qvt) I Qvnvev‡q †Kivg Zvivexni QvjvZ 8 ivKÔAvZB c‡o‡Qb| c¶vš—‡i 20 ivKÔAvZ Zvivexni c‡¶ †h mg¯— eY©bv G‡m‡Q Zvi me¸‡jvB Rvj wKsev hCd A_ev gybKvi, hv wek¦‡kªô wiRvjwe`M‡Yi M‡elYv Øviv cÖgvwYZ n‡q‡Q| A_P gymwjg D¤§vni GKwU e„nr Ask D³ hCd I Rvj nv`xQ, `jxq †Muvovgx Ges Ace¨vL¨vi Kvi‡Y Qnxn mybœvn †gvZv‡eK Zvivexn cov †_‡K ewÂZ n‡”Q| mijcÖvY mvaviY gvbyl †hb cÖeÂbvc~Y© D³ AÜ †eovRvj, J×Z¨c~Y© wjLbx I Kzi“wPc~Y© e³e¨ †_‡K wd‡i G‡m GK KvZv‡i kvwgj n‡q Qnxn `jx‡ji AbymiY Ki‡Z cv‡i †m Rb¨B Avgv‡`i GB HKvwš—K cÖ‡Póv| †m j‡¶¨ wbeÜwU M‡elYv cwÎKv gvwmK AvZ-ZvnixK 7g el© A‡±vei I b‡f¤^i 2003 msL¨vq cÖKvwkZ n‡q‡Q| Avgiv 8 ivKÔAv‡Zi c‡¶ weï× `jxj †ck Kivi cvkvcvwk gynvwÏQM‡Yi m~² g~jbxwZi Av‡jv‡K 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv¸‡jvi MÖnY‡hvM¨Zv we‡k−lY K‡iwQ| Avkv Kwi †jLvwU mwVK c‡_i AbymÜvbx I wbi‡c¶ ü`‡qi AwaKvix e¨w³i Rb¨ w`kvix we‡ewPZ n‡e BbkvAvj−vn| wg_¨v civf~Z †nvK, gnv mZ¨ weRqx †nvK GB cÖv_©bv KiwQ gnvb Avj−vni kv‡b- Avgxb!! webxZ †jLK
  • 5. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 5 cÖ_g Aa¨vqcÖ_g Aa¨vqcÖ_g Aa¨vqcÖ_g Aa¨vq 8 ivKÔAvZ Zvivexn8 ivKÔAvZ Zvivexn8 ivKÔAvZ Zvivexn8 ivKÔAvZ Zvivexn&&&&iiii AKvU¨ cÖgvYAKvU¨ cÖgvYAKvU¨ cÖgvYAKvU¨ cÖgvY
  • 6. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY6
  • 7. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 7 Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY )( )( . (1) Avey mvjvgv Beby Ave`yi ingvb (ivt) GK`v Av‡qkv (ivt)-†K wR‡Ám K‡ib †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivgvhv‡bi iv‡Zi1 QvjvZ †Kgb wQj? Dˇi wZwb e‡jb, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivgvhvb gv‡m Ges ivgvhv‡bi evB‡i 11 ivKÔAv‡Zi †ekx QvjvZ Av`vq Ki‡Zb bv| wZwb cÖ_‡g (2+2) Pvi ivKÔAvZ co‡Zb| Zzwg (Avey mvjvgv) Zvi †mŠ›`h© I `xN©Zv m¤ú‡K© wR‡Ám K‡iv bv| AZtci wZwb (2+2) Pvi ivKÔAvZ co‡Zb| Zzwg Zvi †mŠ›`h© I `xN©Zv m¤ú‡K© wR‡Ám K‡iv bv| AZtci wZwb wZb ivKÔAvZ (weZi) co‡Zb| nv`xQwU cÖvq mKj nv`xQ MÖ‡š’B ewY©Z n‡q‡Q|2 Gi weï×Zv m¤ú‡K© Av‡jvPbvi cÖkœB D‡V bv| KviY Bgvg eyLvix (194-256 wnt) I gymwjg (204-261 wnt) ¯^ ¯^ Qnxn MÖ‡š’ GwU eY©bv K‡i‡Qb| 1. Bgvg Aveyj ûmvBb gymwjg web nv¾vR Avj-KzkvBix, Qnxn gymwjg (wiqvh: `vi“m mvjvg, 2000/1421), nv/1726; †`Ie›` Qvcv: AvQvnûj gvZ¡v‡eÕ, 1986), 1g LÊ, c„t 255| D³ nv`x‡Q ÔivZÕ kãwUi D‡j−L i‡q‡Q| 2. Bgvg Avey Avãyj−vn gynv¤§v` web BmgvCj Avj-eyLvix, Qnxn eyLvix (wiqvh: gvKZvevZz `vwim mvjvg, 1999 L„t/1417 wnt), nv/2013, 1147 I 3569; KivPx Qvcv: K¡v`xgx KzZzeLvbv, AvQvnûj gvZ¡v‡eÕ, 2q cÖKvkt 1381wnt/1961L„t), 1g LÊ, c„t 269, ÔZvivexn&i QvjvZÕ Aa¨vq-31, Ô†h ivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZ Av`vq K‡i Zvi dhxjZÕ Aby‡”Q`-1; Av‡iv `ªt 1g LÊ, c„t 154 I 504; e½vbyev` Qnxn eyLvix (XvKv: BmjvwgK dvD‡Ûkb, AvMviMuvI, †k‡ievsjv bMi, lô ms¯‹iY, AvM÷-2006), 3q LÊ, c„t 293, nv/1886 (1883); nv‡dh Be‡b nvRvi AvmK¡vjvbx, dvrûj evix kviû Qnxwnj eyLvix (ˆei“Z: `vi“j KzZzwej Bjwgqvn, 1989/1410), 4_© LÊ, c„t 315, nv/2013; Qnxn
  • 8. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY8 we‡kl K‡i Bgvg eyLvix (int) nv`xQwU ÔZvivexni QvjvZÕ Aa¨v‡q eY©bv K‡i‡Qb|3 wZwb ÔZvnv¾y`Õ Aa¨v‡q Ôivgvhvb I Ab¨ gv‡m ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q‡`I nv`xQwU D‡j−L K‡i‡Qb|4 GQvovI Ab¨ Av‡iKwU Aa¨v‡q nv`xQwU eY©bv K‡i‡Qb|5 D‡j−L¨ †h, Bgvg eyLvix (int) D³ wk‡ivbvg D‡j−L Ki‡jI fviZ Dcgnv‡`‡ki Qvcv Qnxn eyLvix †_‡K Zv ev` †`Iqv n‡q‡Q| KviY nj, cÖ_gZt gymwjg mgv‡R wg_¨vPvi Kiv nq †h, ÔAv‡qkv (ivt)-Gi D³ nv`x‡Q Zvnv¾y‡`i K_v ejv n‡q‡QÕ, ÔZvivexn I Zvnv¾y` c„_K QvjvZÕ, ÔZvivexn 20 ivKÔAvZ Avi Zvnv¾y` 11 ivKÔAvZÕ BZ¨vw`| wKš‘ Bgvg eyLvixi wk‡ivbv‡gi gva¨‡g D³ `vex¸‡jv wg_¨v cÖgvwYZ n‡q‡Q| wØZxqZ: Qnxn eyLvixi cvV`vb I cvVMÖnYKvix j¶ j¶ wk¶K-QvÎ I Ijvgv‡q †Kivg‡K †auvKv †`Iqvi †Póv Kiv n‡q‡Q| KviY Bgvg eyLvixi welqwU hLb Zviv eyS‡Z cvi‡eb ZLb Zv‡`i wbKU welqwU cwi®‹vi n‡q hv‡e †h, Zvivexni QvjvZ 8 ivKÔAvZ; 20 ivKÔAvZ bq| ZvB GB b¨°viRbK †KŠkj Aej¤^b Kiv n‡q‡Q| Avgiv `„pfv‡e wek¦vm Kwi †h, Qj-PvZzix K‡i Bmjvgx kixÔAvZ‡K KL‡bv †Mvcb gymwjg nv/1723 I 1720, 1g LÊ, c„t 254, Ôgymvwd‡ii QvjvZÕ Aa¨vq-7, Ôiv‡Zi QvjvZ I ivm~‡ji Qvjv‡Zi ivKÔAvZ msL¨vÕ Aby‡”Q`-17; Qnxn mybv‡b Avey`vE`, ZvnK¡xK¡: kvqL bvwQi“Ïxb Avjevbx (wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid, 1998/1419), nv/1341, 1g LÊ, c„t 367, ÔQvjvZÕ Aa¨vq, ÔivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`-316; Qnxn mybvbyZ wZiwghx, ZvnK¡xK¡: kvqL gynv¤§v` bvwQi“Ïxb Avjevbx (wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid, Zvwe), nv/439, 1g LÊ, c„t 99, ÔQvjvZÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-213; Qnxn bvmvC ZvnK¡xK¡: kvqL bvwQi“Ïxb Avjevbx (wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid, Zvwe), nv/1697, 1g LÊ, c„t 191; Bgvg AveyeKi gynv¤§v` web BmnvK¡ Beby Lyhvqgvn Avb-bxmveyix, Qnxn Beby Lyhvqgvn, ZvnK¡xK¡: W. gynv¤§v` gyQZ¡dv Avj-AvRgx (ˆei“Z: Avj-gvKZveyj Bmjvgx, 1390), 2q LÊ, c„t 192, nv/1166; Bgvg gv‡jK web Avbvm, Avj-gyIqvË¡v (ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, Zvwe), 1g LÊ, c„t 120; | Bgvg Avngv` web nv¤^j, gymbv`yj Bgvg Avngv` (†RÏv: gvKZvevZzj Lvhvi, 1996/1417), 6ô LÊ, 1g Ask, c„t 466 (6/104), nv/24844 I H LÊ, c„t 157 (6/36), nv/24182; evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv nv/4614, 2/698 c„t; Qnxn Avey AvIqvbvn 2/327 c„t; bvmvC, mybvbyj Kzeiv 2/609 c„t; H, Avj-gyRZev 2/721 c„t cÖgyL| 3. Qnxn eyLvix nv/2013, 1g LÊ, c„t 269| 4. -Qnxn eyLvix 1g LÊ, c„t 154, nv/1147| 5. Qnxn eyLvix 1g LÊ, c„t 504, nv/3569, ÔgvbvwK¡eÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-24|
  • 9. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 9 Kiv hvq bv| Qnxn eyLvix ïay Dcgnv‡`‡kB Qvcv nq bv; eis we‡k¦i eû †`‡k Avj−vn ZvÔAvjv Zvi Qvcv‡bvi e¨e¯’v K‡i †i‡L‡Qb| ZvB wmwiqv, wgmi, Kz‡qZ, †jevbb, mE`x Aviemn Ab¨vb¨ †`‡k Qnxn eyLvix hZ evi Qvcv‡bv n‡q‡Q †mLv‡bB D³ wk‡ivbvg envj i‡q‡Q, Zv cyivZb †nvK Avi bZzb †nvK| Avd‡mvm! nK¡ †Mvcb Kivi GB †KŠkjx e¨emv Avi KZ w`b Pj‡e!! D³ nv`xQ †_‡K ¯úófv‡e cÖgvwYZ nq †h, ivgvhvb gv‡m †nvK Avi Ab¨ gv‡m †nvK ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivwÎi QvjvZ 11 ivKÔAv‡Zi †ekx co‡Zb bv| hvi g‡a¨ AvU ivKÔAvZ Zvivexn ev Zvnv¾y` Avi wZb ivKÔAvZ weZi| Av‡iv cÖgvwYZ nÕj †h, Zvivexn I Zvnv¾y` GKB QvjvZ, wfbœ †Kvb QvjvZ bq| ZvB Bgvg eyLvix nv`xQwU ÔZvnv¾y`Õ Qvjv‡Zi Aa¨v‡qI eY©bv K‡i‡Qb|6 D³ nv`x‡Qi weï×Zv m¤ú‡K© ب_©nxb K‡É ejv hvq †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎi QvjvZ A_©vr Zvivexn I Zvnv¾y‡`i ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i Gi †P‡q AwaK weï× nv`xQ c„w_ex‡Z Avi †bB| GQvov Avey mvjvgv Av‡qkv (ivt)-†K ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivgvhvb gv‡mi ivwÎi QvjvZ m¤ú‡K©B wR‡Ám K‡iwQ‡jb| Avi ZviB Rev‡e wZwb 11 ivKÔAv‡Zi K_v D‡j−L K‡ib| Av‡iv ¯úó nq †h, nv`xQwU eY©bv K‡i‡Qb gv Av‡qkv (ivt)| Avi ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎKvjxb Ae¯’v m¤ú‡K© Ab¨vb¨‡`i †P‡q gv Av‡qkv (ivt)-B me‡P‡q †ekx Rvb‡eb| †hgbwU nv‡dh Be‡b nvRvi AvmK¡vjvbx (773-852 wnt) D³ nv`x‡Qi Av‡jvPbvq e‡jb, . Ôivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎi Ae¯’v m¤ú‡K© Ab¨‡`i †P‡q wZwbB †ekx Rvb‡eb GUvB ¯^vfvweKÕ|7 AZGe Øx‡bi cÖK…Z Abymvix‡`i Rb¨ GB GKwU nv`xQB h‡_ó| 6. Qnxn eyLvix nv/1147, 1g LÊ, c„t 154, ÔZvnv¾y` QvjvZÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-16| 7. nv‡dh Be‡b nvRvi AvmK¡vjvbx, dvrûj evix kviû Qnxwnj eyLvix (ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, 1989 L„t/1410 wnt), 4_© LÊ, c„t 319, nv/2013-Gi Av‡jvPbv `ªt|
  • 10. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY10 )( .. . (2) Rvwei Beby Ave`yj−vn (ivt) e‡jb, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivgvhvb gv‡m Avgv‡`i mv‡_ 8 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq K‡i‡Qb Ges weZi c‡o‡Qb..| nv`xQwU K‡qKwU m~‡Î nvmvb mb‡` ewY©Z n‡q‡Q|8 Avj−vgv hvnvex (673-748 wnt) Zuvi Ôgxhvbyj BÔwZ`vjÕ MÖ‡š’ nv`xQwU D‡j−L Kivi ci e‡jb, Ônv`xQwUi mb` DËg ¯—‡iiÕ A_©vr nvmvb|9 kvqL bvwQi“Ïxb Avjevbx (int) e‡jb, Ônv`xQwUi mb` nvmvbÕ|10 Beby Lyhvqgvi gynvw°K¡ W. gynv¤§v` gyQZ¡dv Avj- AvÔRvgx e‡jb, ÔGi mb` nvmvbÕ|11 D‡j−L¨, nv`xQwU‡K †KD †KD ΓwUc~Y© ej‡Z †P‡q‡Qb| wKš‘ Zv‡`i `vex mwVK bq| )( 8. Avj−vgv kvgmyj nK¡ Avhxgvev`x, AvIbyj gvÔe~` ki‡n Avey`vE` (ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, Zvwe), 4_© LÊ, c„t 175; nv/1372-Gi Av‡jvPbv `ªt; wKqvgyj jvBj nv/114, c„t 90; Qnxn Be‡b Lyhvqgvn nv/1070, 2/138 c„t, ÔweZi QvjvZÕ Aa¨vq; gynv¤§v` Beby wneŸvb, Qnxn Be‡b wneŸvb (‰ei“Z: gyAvmmvmvZzi wimvjvn, 1993/1414), nv/2409 I 2415, 6 lô LÊ, c„t 169 I 173, Bnmvb mn nv/2407, 6/169-70 c„t; ZveivYx, Avj-gyÔRvgyQ QvMxi, 2q LÊ, c„t 127, nv/526; b~i“Ïxb Avjx web AveyeKi Avj-nvqQvgx, gvRgvDh hvIqv‡q` (ˆei“Z: `vi“j wdKi, 1412), 3/402 c„t, nv/5020; gymbv‡` Avey Bqvjv cÖf„wZ| 9. -Bgvg hvnvex, gxhvbyj BÔwZ`vj dx bvK¡w`i wiRvj (ˆei“Z: `vi“j gvÔ‡idvn, Zvwe), 3/311-12 c„t| 10. -gynv¤§v` bvwQi“Ïxb Avjevbx, QvjvZzZ Zvivexn (ˆei“Z: Avj-gvKZveyj Bmjvgx, wØZxq cÖKvk: 1985 L„t/1405 wnt), c„t 18; dvrûj evix 3/16 c„t, nv/1129- Gi Av‡jvPbv `ªt| 11. -Qnxn Be‡b Lyhvqgvn nv/1070-Gi UxKv `ªt, 2q LÊ, c„t 138|
  • 11. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 11 . (3) Rvwei Beby Avãyj−vn (ivt) e‡jb, GK`v DevB Beby KvÔe (ivt) ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi wbK‡U Dcw¯’Z n‡q e‡jb, †n Avj−vn&i ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)! ivgvhv‡bi ivw·Z Avgvi c¶ †_‡K GKwU NUbv N‡U †M‡Q| wZwb ej‡jb, †n DevB †mUv Kx? ZLb DevB Beby KvÔe ej‡jb, gwnjviv Avgvi evox‡Z Dcw¯’Z n‡q ejj, Avgiv KziAvb †ZjvIqvZ Ki‡Z Rvwb bv, ZvB Avgiv Avcbvi Qvjv‡Zi mv‡_ QvjvZ Av`vq Ki‡Z cvwi wK?| AZtci Avwg Zv‡`i mv‡_ 8 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq K‡iwQ Ges weZi c‡owQ| G‡Z ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) †Kvb gš—e¨ Ki‡jb bv| ZvB GUv †gŠb m¤§wZg~jK mybœvZ|12 Bgvg nvqQvgx (int) e‡jb, Ônv`xQwUi mb` nvmvbÕ|13 kvqL Avjevbx e‡jb, ÔAvgvi wbKU nv`xQwUi mb` nvmvb nIqviB cÖgvY enb K‡iÕ|14 D‡j−L¨, D³ nv`xQ m¤ú‡K© gvIjvbv bxgfx nvbvdxmn †KD †KD nvjKv gš—e¨ K‡i‡Qb| Avãyi ingvb gyeviKcyix (int) D³ gš—‡e¨i wei“‡× Bgvg hvnvex I Beby nvRvi AvmK¡vjvbxi fvl¨ †ck K‡i ch©v‡jvPbv‡š— e‡jb, . 12. gvRgvDh hvIqv‡q` nv/2387, 2q LÊ, c„t 222; gynv¤§v` Beby bvQi Avj-gviƒhx, wK¡qvgy ivgvhvb, c„t 18; Aveyj K¡v‡mg myjvqgvb Beby Avngv` AvZ-ZveivYx, Avj- gyÔRvgyj AvImvZ¡ (Kvq‡iv: `vi“j nvivgvBb, 1415), 4/108, nv/3731; Avey Bqvjv 4/369, nv/1761; Ave`yj−vn Beby Avngv`, Avj-gymbv` 5/115 c„t| 13. -gvRgvDh hvIqv‡q` 2/222 c„t; Bgvg Avãyi ingvb gyeviKcyix, ZzndvZzj AvnIqvhx weki‡n Rv‡gDZ wZiwghx (ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, 1990/1410), ZzndvZzj AvnIqvhx 3/442 c„t| 14. -QvjvZzZ Zvivexn, c„t 68| 8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
  • 12. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY12 ÔmyZivs wm×vš— nÕj- Gi mb` DËg| Avi GUvB mwVK| Beby Lyhvqgvn I Beby wneŸvb GB nv`xQ‡K Zv‡`i `yB Qnxn MÖ‡š’ D‡j−L Kivq Zv‡K Av‡iv kw³kvjx K‡i‡Q| myZivs bxgfx Kx e‡j‡Qb Zvi w`‡K 僇¶c Kivi cÖ‡qvRb †bB| GQvovI Av‡qkv (ivt)-Gi nv`xQ Rv‡e‡ii nv`x‡Qi mv¶xÕ|15 mivmwi ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi c¶ †_‡K gvid‚Õ m~‡Î ewY©Z DcwiD³ Qnxn nv`xQ mg~‡ni gva¨‡g AKvU¨fv‡e cÖgvwYZ nÕj †h, Zvivexni QvjvZ 8 ivKÔAvZ; Gi †ekx bq| ZvB kvqL Avjevbx (int) D³ `jxj mg~n †ck Kivi ci e‡jb, . Ôhv c~‡e© Dwj−wLZ nj Zv‡Z Avgv‡`i wbKU ¯úó n‡q‡Q †h, ivwÎi Qvjv‡Zi ivKÔAvZ msL¨v nÕj 11, hv ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi Avgj †_‡K Qnxn `jx‡ji gva¨‡g cÖgvwYZ n‡q‡Q| hLb Avgiv welqwU Mfxifv‡e Dcjwä Kwi ZLb Avgv‡`i wbKU w`ev‡jv‡Ki b¨vq ¯úó nq †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) Zuvi my`xN© Rxe‡b GB msL¨vi DciB Ae¨vnZ avivq Avgj K‡i‡Qb| Gi AwZwi³ wKQz K‡ibwb- Zv ivgvhvb gv‡m †nvK ev Zvi evB‡i †nvKÕ|16 AZGe D¤§‡Z gynv¤§v`xi Dc‡i Acwinvh© KZ©e¨ nÕj, ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi GB mybœvZ‡K k³fv‡e nv‡Z `uv‡Z AuvK‡o aiv| KviY wZwb †Kvb wel‡q wm×vš— w`‡j †m wel‡q †Kvb gymwjg bi-bvixi †¯^”QvcÖ‡Yvw`Z n‡q wKQy Kivi AwaKvi _v‡K bv| hw` †KD Avj−vn I Zuvi ivm~‡ji wm×v‡š—i evB‡i hvq Zvn‡j †m c_åó n‡e| Avj−vn ZvÔAvjv e‡jb, 15. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/442| 16. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 22|
  • 13. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 13 . ÔAvi Avj−vn I Zuvi ivm~j †Kvb wel‡q wm×vš— w`‡j †Kvb gywgb cyi“l ev †Kvb gywgb bvixi †m wel‡q wfbœ wm×v‡š—i AwaKvi _v‡K bv| †h Avj−vn I Zuvi ivm~j‡K Agvb¨ Ki‡e †m ¯úóB c_åó n‡eÕ (m~iv Avnhve 36)| Ab¨Î Avj−vn e‡jb, . ÔAvcbvi cÖwZcvj‡Ki kc_! Zviv gywgb n‡Z cvi‡e bv hZ¶Y ch©š— Zviv Zv‡`i weev`-wem¤^v‡`i wePvifvi Avcbvi Dci Ac©Y bv Ki‡e; AZtci Avcbvi †`Iqv wm×vš— m¤^‡Ü Zv‡`i g‡b †Kvb wØav _vK‡e bv Ges me©vš—Ki‡Y Zv †g‡b †b‡eÕ (m~iv wbmv 65)| Av‡iv wbw`©ó K‡i ejv n‡q‡Q †h, †Kvb wel‡q gZv‰bK¨ †`Lv w`‡j Avj−vn I Zuvi ivm~‡ji wm×v‡š—i w`‡K wd‡i †h‡Z n‡e| Avj−vn ZvÔAvjv e‡jb, . Ô†n gywgbMY! †Zvgiv Avj−vn I Zuvi ivm~‡ji AvbyMZ¨ Ki Ges †Zvgv‡`i g‡a¨ whwb kvmK Zvi| †Zvgv‡`i gv‡S †Kvb wel‡q gZ‡f` nÕ†j †mUv‡K Avj−vn I ivm~‡ji w`‡K wdwi‡q `vI, hw` †Zvgiv Avj−vn I AvwLiv‡Zi cÖwZ wek¦vmx n‡q _vK| GUvB Kj¨vYKi I cwiYwZi w`K †_‡K DËgÕ (m~iv wbmv 59)| D³ ب_©nxb †NvlYv m‡Ë¡I hw` ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi mybœv‡Zi we‡ivwaZv Kiv nq ZvnÕ†j BnKv‡j I ciKv‡j Gi cwiYwZ n‡e AZ¨š— gg©vwš—K| Avj−vn ZvÔAvjvi †NvlYv, 8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
  • 14. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY14 . ÔAZGe hviv ivm~‡ji Av‡`‡ki wei“×vPviY K‡i Zviv G wel‡q mZK© †nvK †h, Zv‡`i‡K gnv wech©q cvKovI Ki‡e (`ywbqv‡Z) A_ev hš¿Yv`vqK kvw¯— Zv‡`i‡K MÖvm Ki‡eÕ (m~iv b~i 63)| gynv¤§v` (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)- Gi Av`‡k©i we‡ivax nIqvi Kvi‡YB AvR wek¦e¨vcx gymwjg D¤§vni GB gnv wech©q| ciKvj n‡e Av‡iv fqven| Avj−vn ZvÔAvjv Avgv‡`i‡K Zuvi ivm~‡ji wek¦ weRqx gnvb Av`‡k©i w`‡K wd‡i hvIqvi ZvIdxK¡ `vb Ki“b- Avgxb!! Qvnvex‡`i hy‡M Zvivexn&i QvjvZ: gymwjg mgv‡R cÖPvi Kiv nq †h, Igi I Avjx (ivt) Df‡qB wek (20) ivKÔAvZ Zvivexn Pvjy K‡iwQ‡jb| K_vwU Wvnv wg_¨v| KviY D³ `vexi cÖgv‡Y †h mg¯— eY©bv cÖPwjZ Av‡Q Zv hCd I Rvj| hv wØZxq Aa¨v‡q Av‡jvPbv Kiv n‡q‡Q| myZivs D³ cÖPviYv †_‡K weiZ _vKv Avek¨K| Ab¨_v gh©v`vevb RvbœvZx QvnvexM‡Yi Dci wg_¨v Acev` †`Iqv n‡e| KviY Zuviv KL‡bv ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi Avg‡ji wecix‡Z 20 ivKÔAvZ Zvivexn c‡obwb, wb‡`©kI †`bwb| eis Zuviv 11 ivKÔAv‡ZiB wb‡`©k w`‡qwQ‡jb| wb‡gœ G wel‡q Av‡jvKcvZ Kiv nÕj- )( ... (4) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, ÔIgi (ivt) DevB Beby KvÔe I Zvgxg Av`-`vix (ivt)-†K †jvK‡`i‡K wb‡q 11 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Kivi wb‡`©k cÖ`vb K‡ibÕ| ... DcwiD³ nv`xQwU A‡bK¸‡jv nv`xQ MÖ‡š’ wewfbœ mb‡` ewY©Z n‡q‡Q| hvi me¸‡jvB Qnxn|17 Avj−vgv bxgfx nvbvdx (int) Zuvi ÔAvQvi“m mybvbÕ MÖ‡š’ 17. gyIqvË¡v gv‡jK 1/115 c„t, Ôivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`; Qnxn Be‡b Lyhvqgvn 4/698 c„t; mvC` Beby gvbQ~i, Avm-mybvb; wK¡qvgyj jvBj, c„t 91; AveyeKi Avb- bxmvcyix, Avj-dvIqv‡q` 1/135 c„t; evqnvK¡x, Avj-gvÔ‡idvn; wdiBqvex 1/76 c„t I 2/75 c„t; Avjevbx, ZvnK¡xK¡ wgkKvZ (ˆei“Z: Avj-gvKZveyj Bmjvgx, 1985/1405),
  • 15. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 15 nv`xQwUi mb` m¤ú‡K© e‡jb, ÔGB nv`x‡Qi mb` QnxnÕ|18 kvqL Avjevbx e‡jb, ... . ÔGB nv`x‡Qi mb` AZxe weï×| KviY mv‡qe Beby Bqvhx` GKRb Qvnvex| wZwb †QvU‡Z ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi mv‡_ n¾ K‡i‡QbÕ|19 Ab¨Î wZwb e‡jb, . ÔAvwg ejwQ, GB nv`x‡Qi mb` AZ¨š— Qnxn| †Kbbv Gi ivex gynv¤§v` Beby BDmyd Bgvg gv‡jK (int)-Gi DmZv`| mK‡ji HKg‡Z¨ wZwb GKRb AZ¨š— wbf©i‡hvM¨ ivex| ZvQvov Bgvg eyLvix I gymwjg Zuvi nv`xQ Øviv `jxj MÖnY K‡i‡QbÕ|20 we‡kl ÁvZe¨: gyIqvË¡vi fvl¨Kvi Avj−vgv hviK¡vbx Beby Avwãj evi©-Gi e³e¨ DׄZ K‡i‡Qb †h, wZwb e‡j‡Qb, Bgvg gv‡jK Qvov Ab¨ †KD 11 ivKÔAv‡Zi K_v eY©bv K‡ibwb; eis mevB ( ) 21 ivKÔAvZ eY©bv K‡i‡Qb, hv gyQvbœvd Avãyi ivhhv‡K ewY©Z n‡q‡Q| Aek¨ c‡iB Avj−vgv hviKvbx Beby Avwãj evi©-Gi D³ e³‡e¨i cÖwZev` K‡i‡Qb| KviY 21 ivKÔAvZ ms vš— D³ e³e¨ Pig weåvwš—Ki| Bgvg gv‡jK QvovI Av‡iv A‡b‡KB 11 1/407 c„t, nv/1302-Gi UxKv mn `ªt; Dcgnv‡`kxq Qvcv wgkKvZ, c„t 115; e½vbyev` †gkKvZ, 3/152 c„t, nv/1228, Ôivgvhvb gv‡m iv‡Zi QvjvZÕ Aby‡”Q`| 18. -ZzndvZzj AvnIqvhx 3q LÊ, c„t 442| 19. gynv¤§v` bvwQi“Ïxb Avjevbx, BiIqvDj Mvjxj dx ZvLixwR Avnv`xwQ gvbvwim mvexj (ˆei“Z: Avj-gvKZveyj Bmjvgx, 2q cÖKvkt 1985/1405 wnt), 2q LÊ, c„t 192-93, nv/445-Gi Av‡jvPbv `ªt; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 45-46| 20. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 45| 8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
  • 16. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY16 ivKÔAv‡Zi D³ nv`xQ eY©bv K‡i‡Qb| AveyeKi bxmvcyix,21 wdiBqvex,22 evqnvK¡x,23 BqvnBqv Beby mvC` Avj-K¡vZ¡vb,24 BmgvCj Beby DgvBqv, Dmvgv Beby hv‡q`, gynv¤§v` Beby BmnvK¡, BmgvCj Beby RvÔdi cÖgyL Igi (ivt) wb‡`©wkZ 11 ivKÔAv‡Zi nv`xQ eY©bv K‡i‡Qb|25 ZvB Avãyi ingvb gyeviKcyix D³ e³‡e¨i cÖwZev` K‡i e‡jb, . ÔAvwg ejwQ, Ô11 ivKÔAvZ ΓwUc~Y©Õ Beby Avãyj evi©-Gi GB e³e¨ Avgvi wbKU wbZvš—B evwZjÕ|26 kvqL Avj−vgv Ievq`yj−vn gyeviKcyix (g„t 1994 L„t) wgkKvZzj gvQvexn-Gi RMwØL¨vZ fvl¨ ÔwgiÔAvZzj gvdvZxnÕ MÖ‡š’ Igi (iv)-Gi nv`x‡Qi Av‡jvPbvq e‡jb, .. . ÔIgi (ivt) †h ivgvhvb gv‡m iv‡Zi Qvjv‡Zi Rb¨ †jvK‡`i‡K GKwÎZ K‡iwQ‡jb Ges wZwb †h Zv‡`i‡K weZi mn 11 ivKÔAvZ K‡i covi wb‡`©k w`‡qwQ‡jb, GB nv`xQ Zvi cÖvgvY¨ `jxj| GQvov Zuvi hy‡M mKj Qvnvex I Zv‡eCMYI †h Zvivexni QvjvZ 11 ivKÔAvZB co‡Zb GwU ZviI my¯úó 21. H, Avj-dvIqv‡q` 1/135 c„t| 22. wdiBqvex, 2/76 c„t| 23. mybvbyj Kzeiv 2/698 c„t| 24. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/284 c„t| 25. we¯—vwiZ `ªt QvjvZzZ Zvivexn, c„t 46| 26. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/443|
  • 17. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 17 cÖgvY| KviY G nv`xQwU c~‡e© ewY©Z Av‡qkv (ivt)-Gi nv`x‡Qi mv‡_ cy‡ivcywi mvgÄm¨kxj.. Ges Rvwei (ivt) ewY©Z (2q) nv`x‡Qi mv‡_I mvgÄm¨kxjÕ|27 )( .. (5) gynv¤§v` Beby BDmyd (ivt) e‡jb, mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) Zv‡K Rvwb‡q‡Qb †h, Igi (ivt) DevB I Zvgxg Av`-`vixi gva¨‡g †jvK‡`i GKwÎZ K‡ib| AZtci Zviv Df‡q 11 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Kivb|28 nv`xQwU m¤ú‡K© Avj−vgv Ievq`yj−vn gyeviKcyix (int) e‡jb, Ônv`xQwUi mb` QnxnÕ|29 gynvwÏQM‡Yi c¶ †_‡K Qnxn e‡j ¯^xK…Z D³ nv`xQ؇qi gva¨‡g cÖZxqgvb nÕj †h, wØZxq Ljxdv Igi (ivt) ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)- Gi Qvjv‡Zi b¨vq 11 ivKÔAvZ Zvivexn covi wb‡`©k w`‡qwQ‡jb| G¶‡Y Avgiv Rvbe, Igi (ivt)-Gi hy‡M KZ ivKÔAvZ Zvivexn cov nÕZ| )( .... (6) gynv¤§v` Beby BDmyd (ivt) e‡jb, Avwg mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt)-†K ej‡Z ï‡bwQ wZwb e‡j‡Qb, ÔAvgiv Igi (ivt)-Gi hvgvbvq 11 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq KiZvgÕ|30 27. Avj−vgv IevB`yj−vn ingvbx gyeviKcyix, wgiÔAvZzj gvdvZxn ki‡n wgkKvZzj gvQvexn (†ebvim: B`vivZzj eyn~Q Avj-Bmjvwgqvn, 1973 L„t/1394 wnt), 4_© LÊ, c„t 329, nv/1310-Gi Av‡jvPbv `ªt| 28. Avãyj−vn Beby gynv¤§v` Beby Avex kvqevn Avj-K‚dx, Avj-gyQvbœvd (ˆei“Z: `vi“j wdKi, 1989/1409 wnt), 2q LÊ, c„t 284, nv/7727, Ôivgvhvb gv‡m iv‡Zi QvjvZÕ Aby‡”Q`| 29. -wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/333 c„t| 30. mvC` Beby gvbQ~i, Avm-mybvb; AvIbyj gvÔe~` 4/175, nv/1372-Gi Av‡jvPbv `ªt| cÖ_g Aa¨vq : 8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
  • 18. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY18 nv`xQwUi mb` m¤ú‡K© kvqL Avjevbx I Avj−vgv RvjvjyÏxb myq~Z¡x (849-911 wnt) e‡jb, Ônv`xQwUi mb` Qnxni ch©vqfy³Õ|31 )(. (7) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) e‡jb, Avgiv Igi (ivt)-Gi hvgvbvq ivgvhvb gv‡m 13 ivKÔAvZ QvjvZ coZvg|32 D³ eY©bv‡Z dR‡ii `yB ivKÔAvZ mybœvZmn ewY©Z n‡q‡Q| hv Av‡qkv (ivt)-Gi nv`x‡Qi mv‡_ mvgÄm¨kxj| †mLv‡b dR‡ii `yB ivKÔAvZ mybœvZmn G‡m‡Q|33 †mB mv‡_ Bgvg gv‡jK ewY©Z Igi (ivt)-Gi wb‡`©wkZ 11 ivKÔAv‡Zi nv`x‡Qi mv‡_I wgj i‡q‡Q| ZvB Avj−vgv bxgfx nvbvdx G m¤ú‡K© e‡jb, . ÔBgvg gv‡jK gynv¤§v` Beby BDmyd †_‡K hv eY©bv K‡i‡Qb G nv`xQwU Zvi AZxe wbKUeZ©xÕ A_©vr Qnxn|34 Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, . Ônv`xQwU ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi ivwÎi Qvjv‡Zi e¨vcv‡i ewY©Z gv Av‡qkv (ivt)-Gi nv`x‡Qi mv‡_ mvgÄm¨c~Y©Õ|35 Beby BmnvK¡ e‡jb, ÔZvivexni QvjvZ m¤ú‡K© Avwg hv ï‡bwQ Zvi g‡a¨ GwUB me©vwaK ewjô eY©bvÕ|36 Avgiv GZ¶Y AvU ev GMvi ivKÔAv‡Zi c‡¶ ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi QvnvexM‡Yi c¶ †_‡K †h mg¯— nv`xQ †ck Kijvg Zvi 31. -QvjvZyZ Zvivexn, c„t 47| 32. gynv¤§v` Beby bvQi, wK¡qvgyj jvBj; dvrûj evix 4/319 c„t| 33. Qnxn eyLvix nv/1140, 1/153 c„t, ÔZvnv¾y`Õ Aa¨vq, Aby‡”Q`-9; Qnxn gymwjg nv/1803-4, 1/255 c„t| 34. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/443 c„t, nv/803-Gi Av‡jvPbv `ªt| 35. dvrûj evix 4/319 c„t, nv/2013-Gi Av‡jvPbv `ªt| 36. -dvrûj evix 4_© LÊ, c„t 319; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 46|
  • 19. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 19 me¸‡jvB Qnxn| hv wiRvjkv¯¿we` Ges wek¦weL¨vZ gynvwÏQM‡Yi ewjô Dw³i gva¨‡g cÖgvwYZ n‡q‡Q| dvwjj−v-wnj nvg&`| kvqL Avjevbx 11 ivKÔAvZ ms vš— ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) I Qvnvev‡q †Kiv‡gi Avgj we‡k−lY Kivi ci gymwjg D¤§vni Rb¨ ivm~‡ji Awe¯§iYxq fvlY‡K mvg‡b †i‡L e‡jb, .. . ÔDcwiD³ Av‡jvPbv¸‡jv Avgv‡`i Rb¨ mwVK c_ D‡b¥vPb Ki‡Q| ZvB Avgiv Aek¨B eje †h, ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi e³‡e¨i AvbyMZ¨ KiYv‡_© wbw`©ó msL¨v (11 ivKÔAvZ)-†K AuvK‡o aiv Ges Gi AwZwi³ msL¨v cwiZ¨vM Kiv Acwinvh©| ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi e³e¨ nÕj- ...Ô wbðqB Avgvi c‡i †Zvgv‡`i g‡a¨ hviv †eu‡P _vK‡e Zviv AwZ mZ¡i AmsL¨ gZcv_©K¨ †`L‡Z cv‡e| †m mgq †Zvgv‡`i Acwinvh© KZ©e¨ n‡e Avgvi mybœvZ Ges Aåvš— c_cÖvß Lyjvdv‡q iv‡k`x‡bi mybœvZ‡K k³ K‡i AuvK‡o aiv Ges `uvZ Øviv Kvg‡o aiv| Avi (kixÔAv‡Zi g‡a¨) †Zvgiv bZzb m„ó welqmg~n †_‡K mveavb _vK‡e| KviY bZzb m„ó e¯‘B we`ÔAvZ Ges cÖ‡Z¨K we`ÔAvZB c_åó,... Avi cÖ‡Z¨K c_åóB RvnvbœvgxÕ|37 Avkv Kwi nv`xQwU kZavwef³ gymwjg D¤§vni Rb¨ H‡K¨i cÖZxK wnmv‡e we‡ewPZ n‡e, n‡e mwVK c‡_i w`kvix| KviY Qnxn eY©bvi gva¨‡g ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi †Kvb Avgj cÖgvwYZ nÕ‡j Zvi wecixZ †h 37. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 75; Avngv`, mb` Qnxn, Qnxn Avey`vE` nv/4607, 2q LÊ, c„t 635; Qnxn wZiwghx nv/2676, 2q LÊ, c„t 96, ÔBjgÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-16; bvmvC nv/1578, 1/179 c„t; mb` nvmvb, wgkKvZ nv/165, c„t 29-30; e½vbyev` †gkKvZ 1/122 c„t, nv/158, ÔwKZve I mybœvn‡K AuvK‡o aivÕ Aby‡”Q`| 8 ivKÔAvZ Zvivexn&i AKvU¨ cÖgvY
  • 20. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY20 AvgjB mgv‡R cÖPwjZ _vK- Zv evwZj e‡j MY¨ n‡e| PvB Zv †Kvb Bgv‡gi e³e¨ †nvK, ev †Kvb gbxlx, Av‡jg, gyRZvwn`, dK¡xni e³e¨ †nvK wKsev hCd I Rvj nv`xQ †nvK meB evwZj mve¨¯— n‡e|38 G¶‡Y Avgiv wbi‡c¶Zvi mv‡_ 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv¸‡jvi Ae¯’v ch©v‡jvPbv Kie BbkvAvj−vn| 38. cÖ‡dmi W: gynv¤§v` Avmv`yj−vn Avj-Mvwje, Avn‡jnv`xQ Av‡›`vjb: DrcwË I gweKvk `w¶Y Gwkqvi †cÖw¶Zmn (W±‡iU w_wmm) (ivRkvnx: nv`xQ dvD‡Ûkb evsjv‡`k, †deª“qvix, 1996), c„t 143-45| D‡j−L¨, gvbbxq †jLK Qvnvev‡q †Kiv‡gi hyM †_‡K ïi“ K‡i Zv‡eC‡`i hyM ch©š— G ms vš— A‡bK `„óvš— †ck K‡i‡Qb| we‡kl K‡i D³ MÖ‡š’i 6ô Aa¨vqwU G Rb¨ LyeB ¸i“Z¡c~Y©| ZvB c‡o †bIqvi Rb¨ myax cvVK‡`i cÖwZ Aby‡iva iBj| Qvnvex I Zv‡eCMY n‡Z G K_v Ae¨vnZ avivq ewY©Z n‡q‡Q †h, Zuv‡`i wbK‡U nv`xQ †cuŠ‡Q †M‡j webv k‡Z© Zvi Dc‡i Avgj Ki‡Zb| -kvn AwjDj−vn gynvwÏQ †`njfx (Avj-BbQvd, c„t 70)|
  • 21. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 21 wØZxq Aa¨vqwØZxq Aa¨vqwØZxq Aa¨vqwØZxq Aa¨vq gynvwÏQM‡Yi Zx¶œgynvwÏQM‡Yi Zx¶œgynvwÏQM‡Yi Zx¶œgynvwÏQM‡Yi Zx¶œ `„wó‡Z`„wó‡Z`„wó‡Z`„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv m20 ivKÔAv‡Zi eY©bv m20 ivKÔAv‡Zi eY©bv m20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mgggg~nnnn
  • 22. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY22
  • 23. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 23 gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n 20 ivKÔAvZ Zvivexn m¤ú‡K© hZ¸‡jv eY©bv cvIqv hvq Zb¥‡a¨ gvÎ GKwU eY©bv ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi bv‡g evbv‡bv n‡q‡Q, hv wiRvjkv¯¿we`M‡Yi HKg‡Z¨ hCd I Rvj| Avi QvnvexM‡Yi g‡a¨ GKRb Qvnvexi bv‡g Kw_Z K‡qKwU eY©bv cvIqv hvq| †m¸‡jvI ci¯úi we‡ivax| †KvbUv hCd, †KvbUv Rvj| Avi evKx hv ewY©Z n‡q‡Q Zvi meB K‡qKRb Zv‡eC †_‡K, †m¸‡jvI †KvbUv gybKvi, †KvbUv hCd Avevi †KvbUv Rvj| h_vh_ cÖgvYmn D³ eY©bv¸‡jvi Ae¯’v wb‡gœ Zz‡j aiv nÕj: )( . (1) Beby AveŸvm (ivt) †_‡K ewY©Z Av‡Q †h, ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivgvhvb gv‡m 20 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Ki‡Zb Ges weZi co‡Zb|38 ZvnK¡xK¡: eY©bvwUi GKwUB gvÎ m~Î, hv K‡qKwU MÖ‡š’ ewY©Z n‡q‡Q|39 Gi mb‡` ÔAvey kvqevn Beivnxg Be‡b IQgvbÕ bvgK ivex i‡q‡Q| †m gynvwÏQM‡Yi HKg‡Z¨ hCd| A‡bK gynvwÏQ Zv‡K wg_y¨K e‡j‡Qb| ZvQvov cÖ_g Aa¨v‡q ewY©Z mg¯— Qnxn nv`x‡Qi we‡ivax| GRb¨ nv`xQwU hCd Ges Rvj| eY©bvwU †h cÖK…Zc‡¶B A‡K‡Rv †mRb¨ Beby Avex kvqevn D³ Aa¨v‡qi me‡k‡l D‡j−L K‡i‡Qb| G wel‡q gynvwÏQM‡Yi gš—e¨ wbgœiƒc: (K) kvqL gynv¤§v` bvwQi“Ïxb Avjevbx Zuvi wek¦weL¨vZ hCd I Rvj nv`xQ wmwiR ÔwmjwmjvZzj Avnv`xwQh hCdvn Iqvj gvIh~ÔAvnÕ MÖ‡š’ eY©bvwU DׄZ K‡i e‡jb, Ôwbðq GB nv`xQwU RvjÕ|40 38. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn Avj-K‚dx 2q LÊ, c„t 286; evqnvK¡x, Avm-mybvbyj Kzeiv nv/4615, 2q LÊ, c„t 698; ZveivYx, Avj-gyÔRvgyj Kvexi 3/148 c„t| 39 . BiIqvDj Mvjxj 2q LÊ, c„t 191, nv/445-Gi Av‡jvPbv `ªt| 40. -Avjevbx, wmjwmjvZzj Avnv`xwQh hCdvn Iqvj gvIh~ÔAvn (wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid, 1408 wnt), nv/560, 2q LÊ, c„t 35-37|
  • 24. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY24 (L) Bgvg evqnvK¡x (384-458 wnt) ÔAvm-mybvbyj KzeivÕ MÖ‡š’ nv`xQwU eY©bv Kivi ci gš—e¨ K‡ib, ÔAvey kvqevn (Beivnxg web IQgvb) nv`xQwU GKKfv‡e eY©bv K‡i‡Q| †m hCd ivexÕ|41 (M) nvbvdx gvhnv‡ei cÖwm× MÖš’ Ô†n`vqvÕi fvl¨Kvi Avj−vgv Bebyj ûgvg nvbvdx (g„t 681 wnt) D³ nv`xQ m¤ú‡K© e‡jb, . ÔgynvwÏQM‡Yi HKg‡Z¨ hCd ¯^xK…Z ivex Beivnxg Be‡b IQgvb _vKvi Kvi‡Y nv`xQwU hCd| whwb Bgvg AveyeKi Be‡b Avex kvqevi `v`v| GQvovI GwU Qnxn nv`x‡Qi we‡ivaxÕ|42 (N) †n`vqv wKZv‡ei nv`xQ hvPvBKvix nvbvdx cwÊZ Avj−vgv hvqjvC (g„t 762 wnt) D³ eY©bv cÖm‡½ e‡jb, .. ÔBeivnxg Beby IQgv‡bi Kvi‡Y nv`xQwU ΓwUc~Y©| †m me©m¤§wZ ‡g hCd| Beby Av`x Zuvi ÔKv‡gjÕ MÖ‡š’ GB nv`xQ‡K `ye©j e‡j‡Qb| GZ`m‡Ë¡I Avey mvjvgvn wRÁvwmZ Av‡qkv (ivt)-Gi ewY©Z Qnxn nv`x‡Qi we‡ivaxÕ...(Qnxn eyLvix‡Z ewY©Z 8 ivKÔAv‡Zi nv`xQ)|43 41. -evqnvK¡x, Avm-mybvbyj Kzeiv nv/4615, 2/698 c„t `ªt| 42. Bebyj ûgvg, dvrûj K¡v`xi ki‡n †n`vqvn (cvwK¯—vb: Avj-gvKZvevZzj nvexweqvn, Zvwe), 1g LÊ, c„t 407| 43 . Avj−vgv nv‡dh Avãyj−vn Beby BDmyd Avey gynv¤§v` Avj-nvbvdx Avh-hvBjvC, bvQeyi ivBqvn wj Avnv`xwQj †n`vqvn (wiqvh: Avj-gvKZvevZzj Bmjvwgqvn, 1973 L„t/1393 wnt), 2q LÊ, c„t 153|
  • 25. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 25 (O) Qnxn eyLvixi fvl¨MÖš’ ÔDg`vZzj K¡vixÕ cÖ‡YZv Avj−vgv e`i“Ïxb Avqbx nvbvdx (g„t 855 wn) D³ ivex m¤ú‡K© e‡jb, . ÔBeby Avex kvqevn‡K Bgvg ïÔevn wg_y¨K e‡j‡Qb Ges Bgvg Avngv`, Beby gvCb, Bgvg eyLvix, bvmvC (int) mn Ab¨vb¨ gynvwÏQMY Zv‡K hCd e‡j‡QbÕ|44 (P) Avj−vgv †gvj−v Avjx K¡vix nvbvdx (g„t 1014 wnt) e‡jb, . ÔAvgv‡`i †Kvb Bgv‡gi e³e¨ nÕj- ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) †jvK‡`i mv‡_ wek ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq K‡i‡Qb| m¤¢eZ wZwb gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn †_‡K GwU MÖnY K‡i‡Qb †h, wZwb ivgvhvb gv‡m weZi QvovB wek ivKÔAvZ Zvivexn c‡o‡Qb| Abyiƒcfv‡e evqnvK¡xI eY©bv K‡i‡Qb †h, wZwb `yB iv‡Z `k mvjv‡g wek ivKÔAvZ Zvivexn Av`vq K‡i‡Qb| Z…Zxq ivw·Z wZwb Avi †ei nbwb| wKš‘ D³ `yÕwU eY©bvB hCd|45 (Q) RMwØL¨vZ wiRvjkv¯¿we` Avj−vgv hvnvex e‡jb, ÔAvey kvqevn Qnxn †iIqv‡q‡Zi we‡ivax nv`xQ eY©bvKvix wnmv‡e gybKvi ÔivexÕ| me‡P‡q 44. Avj−vgv e`i“Ïxb Avj-Avqbx, Dg`vZzj K¡vix ki‡n Qnxwnj eyLvix (cvwK¯—vb: Avj- gvKZvevZzi ikxw`qvn, 1406 wnt), 11/128 c„t| 45. Avjx Beby myjZvb gynv¤§v` Avj-K¡vix, wgiK¡vZzj gvdvZxn ki‡n wgkKvZzj gvQvexn (XvKv: ikxw`qvn jvB‡eªix, Zvwe), 3q LÊ, c„t 194| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 26. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY26 Abyaveb‡hvM¨ welq nÕj, wZwb Gi `„óvš— †ck Ki‡Z wM‡q 20 ivKÔAv‡Zi GB eY©bvwUB wZwb D‡j−L K‡i‡Qb|46 (R) Bgvg wghhx Zvi ÔZvnhxeÕ MÖ‡š’ Avey kvqevn Beivnxg Be‡b IQgvb‡K gybKvi nv`xQ eY©bvKvix AvL¨vwqZ K‡i `„óvš— ¯^iƒc 20 ivKÔAv‡Zi eY©bvwUB †ck K‡i‡Qb| AZtci e‡j‡Qb, . ÔBgvg Avngv`, Beby gvCb, eyLvix, bvmvC, Avey nvwZg ivhx, Beby Av`x, Avey`vE` Ges wZiwghx nv`xQwU‡K hCd e‡j‡QbÕ|47 Bgvg bvmvC Ab¨Î Zv‡K Ônv`x‡Qi cwiZ¨³ ivexÕ e‡j‡Qb|48 (S) Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, . Ôivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivgvhvb gv‡m 20 ivKÔAvZ Zvivexn I weZi co‡Zb g‡g© Beby AveŸvm †_‡K Beby Avey kvqevn †h eY©bv K‡i‡Q Zvi mb` hCd| ZvQvovI Qnxn eyLvix I gymwj‡g ewY©Z Av‡qkv (ivt)-Gi nv`x‡Qi we‡ivax eY©bv K‡i‡QÕ|49 Ab¨Î wZwb D³ ivex m¤ú‡K© e‡jb, Ô†m nv`x‡Qi cwiZ¨³ ivexÕ|50 46. -gxhvbyj BÔwZ`vj 1/47-48 c„t, ivex bs 145| 47. Bgvg RvjvjyÏxb myq~Z¡x, Avj-nvex wjj dvZvIqv (ˆei“Z: Avj-gvKZveZzj AvQvwiqvn, 1990/1411), 1/538 c„t, ÔAvj-gvQvexn dx QvjvwZZ ZvivexnÕ Ask| 48. -gxhvbyj BÔwZ`vj, 147 c„t| 49. dvrûj evix 4/319 c„t, nv/2013-Gi Av‡jvPbv `ªt| 50. -Beby nvRvi AvmK¡vjvbx, ZvK¡ixeyZ Zvnhxe (wmwiqv: `vi“i ikx`, 1988/1408 wnt), c„t 92, ivex bs 215|
  • 27. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 27 (T) Avj−vgv RvjvjyÏxb myq~Z¡x (int) e‡jb, Ônv`xQwU AZ¨š— `ye©j; Gi Øviv KL‡bv `jxj mve¨¯— n‡e bvÕ|51 (U) Avngv` Beby nvRvi Avj-nvqQvgx (int) e‡jb, Ônv`xQwU AZ¨š— hCdÕ|52 m¤§vwbZ cvVK! ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi bv‡g ewY©Z 20 ivKÔAvZ Zvivexni nv`xQ m¤ú‡K© wiRvjkv¯¿we` I RMwØL¨vZ gynvwÏQM‡Yi †h mg¯— gš—e¨ †ck Kiv nÕj, Zv‡Z welqwU mevi Kv‡QB cwi®‹vi n‡q †M‡Q| Z‡e Giƒc Dw³ Av‡iv A‡bK i‡q‡Q|53 G¶‡Y wbtm‡›`‡n ejv hvq †h, GwU GKwU wg_¨v, Rvj I ev‡bvqvU eY©bv| ZvB ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) †_‡K 20 ivKÔAvZ Zvivexni †Kvb weï× eY©bv c„w_exi BwZnv‡m †bB| †hgb RvjvjyÏxb myq~Z¡x 20 ivKÔAv‡Zi nv`xQ‡K `jx‡ji A‡hvM¨ †NvlYv K‡i e‡jb, . ÔmyZivs cÖgvwYZ nÕj †h, 20 ivKÔAvZ Zvivexn ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) †_‡K cÖgvwYZ bqÕ| wZwb Av‡iv e‡jb, Zuvi RxeÏkvq wZwb †Kvbw`bB 20 ivKÔAvZ Zvivexn c‡obwb| KviY wZwb †Kvb Avgj Ki‡j wbqwgZ Ki‡ZbÕ| . ÔmyZivs wZwb hw` Rxe‡b GKeviI 20 ivKÔAvZ co‡Zb ZvnÕ†j KL‡bv Zv Qvo‡Zb bvÕ|54 GKRb Qvnvexi bv‡g DׄZ 20 ivKÔAv‡Zi weåvwš—Ki eY©bv: 20 ivKÔAv‡Zi c‡¶ gvÎ GKRb Qvnvex †_‡K K‡qKwU eY©bv cvIqv hvq, hv ci¯úi we‡ivax nIqvq ÔgyhZ¡viveÕ, Qnxn nv`x‡Qi gyLv‡jd nIqvq 51. -Avj-nvex wjj dvZvIqv, 1/537 c„t| 52. -Beby nvRvi Avj-nvqQvgx, Avj-dvZvIqvDj Kzeiv, 1/195 c„t; `ªt QvjvZzZ Zvivexn, c„t 20| 53. Avj-nvex wjj dvZvIqv 1/538 c„t; gxhvbyj BÔwZ`vj 1/47 c„t; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 19-21| 54. Avj-nvex wjj dvZIqv, 1/536-37 c„t `ªt| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 28. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY28 ÔgybKviÕ|55 G mg¯— A‡bK ΓwU-wePz¨wZ _vKvi Kvi‡Y †KvbUv hCd, †KvbUv Rvj| )( . (2) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, Igi (ivt)-Gi hvgvbvq ivgvhvb gv‡m †jv‡Kiv 20 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq KiZ|56 ZvnK¡xK¡: eY©bvwU Rvj| GwU wZbwU †`v‡l `yó| cÖ_gZ: Gi mb‡` Avey Avãyj−vn Be‡b dvbRyex Av`-`vqb~ix bvgK ivex Av‡Q| †m gynvwÏQM‡Yi wbKU AcwiwPZ| wiRvjkv‡¯¿ Gi †Kvb Aw¯—Z¡ †bB| GRb¨ kvqL Ave`yi ingvb gyeviKcyix (int) e‡jb, . ÔAvwg Zvi Rxebx m¤ú‡K© AeMZ nÕ‡Z cvwiwb| myZivs †h e¨w³ GB AvQv‡ii weï×Zv `vex Ki‡e Zvi Dc‡i Acwinvh© n‡e wbf©i‡hvM¨ wnmv‡e `jx‡ji Dchy³Zv cÖgvY KivÕ|57 hvi †Kvb cwiPqB †bB Zvi eY©bv wKfv‡e MÖnYxq n‡Z cv‡i? gynvwÏQM‡Yi wbK‡U Giƒc eY©bv Rvj e‡j cwiwPwZ| wØZxqZ: D³ eY©bvq Bqvhx` Beby LyQvqdvn bv‡g GKRb gybKvi ivex Av‡Q| †m Qnxn nv`x‡Qi we‡ivax nv`xQ eY©bvKvix| Bgvg Avngv` web nv¤^j GRb¨ Zv‡K gybKvi e‡j‡Qb Ges Avj−vgv hvnvex I Beby nvRvi AvmK¡vjvbx Zv mg_©b K‡i‡Qb|58 ZvQvov †m †h gybKvi ivex Zvi cÖgvY nÕj, mv‡qe Beby Bqvhx` †_‡K †m GLv‡b 20 ivKÔAv‡Zi K_v eY©bv K‡i‡Q| A_P Avgiv 8 55. D‡j−L¨, Qnxn I kw³kvjx mb‡` ewY©Z nv`x‡Qi wecixZ eY©bv‡K ÔgybKviÕ e‡j| Avngv` gynv¤§v` kvwKi, Avj-ev‡qQzj nvQxQ, g~j: nv‡dh Be‡b KvQxi, BLwZQvi“ Dj~wgj nv`xQ (ˆei“Z: 1408 wnt), c„t 48| 56. evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv nv/4617, 2/698-99 c„t| 57. ZzndvZzj AvnIqvhx, 3/447 c„t| 58. Beby nvRvi AvmK¡vjvbx, ZvnhxeyZ Zvnhxe, ZvnK¡xK¡ I ZvÔjxK¡: gyQZ¡vdv Ave`yj K¡v‡`i AvZv (ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, 1994/1415 wnt), 11/296 c„t; gxhvbyj BÔwZ`vj 4/430 c„t|
  • 29. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 29 ivKÔAv‡Zi Av‡jvPbvq mv‡qe Beby Bqvhx` †_‡K †gvU 4wU nv`xQ (4-7) D‡j−L K‡iwQ, hvi me¸‡jvB Qnxn| myZiv GB eY©bv †Kvb ‡gB MÖnY‡hvM¨ bq| Z…ZxqZ: GwU KL‡bv ÔgyhZ¡iveÕ ch©v‡qi| GB eY©bvq wek ivKÔAv‡Zi eY©bv G‡m‡Q| wKš‘ Ab¨ eY©bvq Avevi 21 ivKÔAv‡Zi K_v ewY©Z n‡q‡Q| ZvB kvqL Avjevbx e‡jb, GwU ÔgyhZ¡viveÕ ch©v‡qi nIqvq cwiZ¨vR¨|59 we‡kl mZK©Zv: ÔDg`vZzj K¡vixÕ cÖ‡YZv Avj−vgv Avqbx evqnvK¡xi DׄwZ w`‡q D³ Rvj eY©bvi †k‡l ms‡hvRb K‡i‡Qb ÔGes IQgvb I Avjx (ivt)-Gi mg‡qI Giƒcfv‡e (20 ivKÔAvZ) cov nÕZÕ|60 A_P evqnvK¡xi †Kvb MÖ‡š’ D³ evowZ Ask cvIqv hvq bv| †hgb Avj−vgv bxgfx nvbvdx Zuvi ÔZvÔjxKz AvQvwim mybvbÕ MÖ‡š’ e‡jb, Ô(AvqBbxi) D³ e³e¨ wb‡Ri c¶ †_‡K mwbœ‡ewkZ; evqnvK¡xi MÖš’mg~‡n Zv cvIqv hvq bvÕ|61 AZGe ejv hvq †hb †PvivB c‡_ giv jv‡ki DbœZ wPwKrmv| D‡j−L¨ †h, D³ eY©bv‡K Avj−vgv bxgfx nvbvdx mn †KD †KD wbf©i‡hvM¨ e‡j `vex K‡i‡Qb| wKš‘ Zv‡`i D³ `vex mwVK bq| KviY GB RvjK…Z weK…Z nv`x‡Qi †Kvb cwiPqB †bB| ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) I Qvnvex‡`i Avg‡ji we‡ivax AvQvi‡K wKfv‡e wbf©i‡hvM¨ ejv hvq Zv Avgv‡`i †evaMg¨ bq|62 AZGe Giƒc D™¢U K_v cÖPvi Kiv gymwjg D¤§vni mv‡_ cÖZviYvi kvwgj| )( . 59. we¯—vwiZ `ªt QvjvZzZ Zvivexn, c„t 49-51| 60. Dg`vZzj K¡vix 7/178 c„t, ÔZvnv¾y`Õ Aa¨vq| 61. wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/333 c„t, nv/1310-Gi Av‡jvPbv `ªt; ZzndvZzj AvnIqvhx 3/447| 62. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/447 c„t| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 30. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY30 (3) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) e‡jb, Igi (ivt)-Gi hvgvbvq Avgiv 20 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq KiZvg Ges weZi coZvg| eY©bvwU ïay Bgvg evqnvK¡xi ÔAvj-gvÔ‡idvnÕ bvgK MÖ‡š’ G‡m‡Q|63 ZvnK¡xK¡: c~‡e©i AvQviwUi b¨vq GwUI ΓwUc~Y© Ges gybKvi ev hCd| hw`I Avj−vgv myeKx Qnxn e‡j `vex K‡i‡Qb| wKš‘ wZwb wK‡mi wfwˇZ GB `vex K‡i‡Qb Zv A¯úó| KviY Gi mb‡` `yÕRb AcwiwPZ ivex Av‡Q| Avey IQgvb Avj-evQix hvi Avmj bvg Avgi Beby Ave`yj−vn| AciRb Avey Zv‡ni| Avey IQgvb Avj-evQix m¤ú‡K© Avj−vgv bxgfx nvbvdx e‡jb, Ô†KD Zvi Rxebx m¤ú‡K© Av‡jvPbv K‡i‡Qb e‡j Avwg AeMZ bBÕ|64 kvqL Ave`yi ingvb gyeviKcyix e‡jb, . ÔAvwgI `xN© AbymÜvb Pvwj‡q Zvi Rxebx m¤ú‡K© wKQz D×vi Ki‡Z e¨_© n‡qwQÕ| Ab¨ ivex ÔAvey Zv‡niÕ m¤ú‡K©I wZwb GKB gš—e¨ K‡ib|65 ZvQvov GKB ivex KZ…©K †h eY©bv Qnxn mb‡` G‡m‡Q (cÖ_g Aa¨v‡q 6bs) Zvi cÖKvk¨ we‡ivax| †hLv‡b 8 ivKÔAvZ Zvivexni K_v ejv n‡q‡Q| myZivs GB eY©bv Aek¨B `ye©j| )( . (4) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) †_‡K ewY©Z, Igi (ivt) DevB Beby KvÔe I Zvgxg Av`-`vixi `vwq‡Z¡ †jvK‡`i‡K GKwÎZ K‡iwQ‡jb ivgvhvb gv‡m 21 ivKÔAvZ QvjvZ cov‡bvi Rb¨| ZvnK¡xK¡: GB eY©bvwU ïay gyQvbœvd Ave`yi ivhhv‡K ewY©Z n‡q‡Q|66 GwU gybKvi wnmv‡e hCd| Ave`yi ivhhvK (126-211 wnt) GKKfv‡e GwU eY©bv 63. wgiÔAvZ 4/331 c„t| 64. -ZzndvZzj AvnIqvhx 4/446 c„t; wgiÔAvZzj gvdvZxn, 4/331 c„t| 65. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/446 c„t| 66. AveyeKi Avãyi ivhhvK web nv¤§vg AvQ-QvbÔAvbx, Avj-gyQvbœvd (ˆei“Z: Avj- gvKZveyj Bmjvgx, 1983/1403), nv/7730, 4/260 c„t| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 31. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 31 K‡i‡Qb| GB k‡ã Ab¨ †KD eY©bv K‡ibwb| Qnxn kã n‡e 11 ivKÔAvZ| kvqL Ave`yi ingvb gyeviKcyix e‡jb, . ÔAvQviwU wZwb GB k‡ã GKKfv‡e eY©bv K‡i‡Qb| Ab¨ †KD Gfv‡e eY©bv K‡ibwbÕ|67 Gi KviY nÕj, wZwb †kl Rxe‡b AÜ n‡q hvIqvq eY©bv¸‡jv G‡jv‡g‡jv n‡q †M‡Q| †hgb Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, ÔwZwb †kl eq‡m AÜ n‡q wM‡qwQ‡jb| d‡j eY©bv¸‡jv wgwkªZ n‡q †M‡QÕ|68 GQvov Gi m¤ú~Y© mb` †bB, gv‡S ivex ev` c‡o †M‡Q| m‡e©vcwi GwU Qnxn mb‡` ewY©Z (cÖ_g Aa¨v‡q 5 bs) nv`x‡Qi m¤ú~Y© we‡ivax| †hLv‡b 11 ivKÔAv‡Zi K_v ejv n‡q‡Q|69 AZGe `jxj wnmv‡e GB ΓwUc~Y© eY©bv †ck Kiv DwPZ bq| )( . (5) mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, Igi (ivt)-Gi hvgvbvq Avgiv ivgvhvb gv‡m iv‡Îi QvjvZ †_‡K mvnvix LvIqvi mgq evox‡Z wd‡i AvmZvg| Avi †m mgq GB QvjvZ wQj 23 ivKÔAvZ| ZvnK¡xK¡: eY©bvwU ïay Ave`yi ivhhvK GKKfv‡e eY©bv K‡i‡Qb|70 AvQviwU hCd I gybKvi ev AMÖnY‡hvM¨| D³ AvQv‡i Avey hyeve bv‡g GKRb gybKvi ivex Av‡Q| Avey nv‡Zg Zuvi ÔAvj-Rviû IqvZ ZvÔ`xjÕ MÖ‡š’ Gi m¤ú‡K© e‡jb, Ô`vivIqvi`x Zvi †_‡K cÖPzi gybKvi nv`xQ eY©bv K‡i‡Qb; Zvi ¯§„wZkw³ AZ¨š— `ye©j wQjÕ|71 Beby nvhg Av›`vjymx (384-456 wnt/994- 67. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/443 c„t, nv/804-Gi Av‡jvPbv `ªt| 68. - ZvK¡ixezZ Zvnhxe, ivex bs 4064, c„t 354-Gi UxKvmn `ªt; Beby nvRvi AvmK¡vjvbx, nvw`Dm mvix gyK¡vÏvgvn dvrûj evix (ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, 1989/1410 wnt), c„t 588| 69. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 48| 70. Avj-gyQvbœvd nv/7733, 4/261 c„t| 71. -ZvnhxeyZ Zvnhxe 2/136 c„t, ivex bs 1090|
  • 32. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY32 1063 L„t) e‡jb, Ô†m hCd ivexÕ|72 Bgvg gv‡jK (int) Zvi †_‡K †Kvb nv`xQ MÖnY K‡ibwb|73 GRb¨ kvqL Avjevbx e‡jb, ÔGi mb` hCd| KviY Beby Avey hyev‡ei g‡a¨ `ye©jZv Av‡QÕ|74 ZvQvov cÖ_g Aa¨v‡q Av‡jvwPZ (4bs) Qnxn nv`x‡Qi m¤ú~Y© we‡ivax Ges 11 ivKÔAv‡Zi mKj Qnxn nv`x‡QiI we‡ivax| ÁvZe¨: GZ¶Y Avgiv GKB Qvnvex mv‡qe Beby Bqvhx` †_‡K †gvU 4wU eY©bv Dc¯’vcb Kijvg| cÖ‡Z¨KwUB ci¯úi we‡ivax| ZvB gynvwÏQM‡Yi wbKU ÔgyhZ¡viveÕ mve¨¯— nIqvq me©m¤§wZ ‡g Zv eR©bxq| Abyaveb‡hvM¨ nÕj, mv‡qe Beby Bqvhx` (ivt) †_‡K 8 ev 11 ivKÔAv‡Zi Av‡jvPbvq Avgiv †h PviwU nv`xQ D‡j−L K‡iwQ Zvi me¸‡jvB Qnxn| H eY©bv¸‡jv GKvwaK m~‡Î wewfbœ nv`xQ MÖ‡š’ ewY©Z n‡q‡Q| myZivs GKB ivex †_‡K ewY©Z Qnxn nv`x‡Qi we‡ivax hCd I Rvj eY©bv KL‡bv MÖnY‡hvM¨ n‡Z cv‡i bv| Ab¨vb¨‡`i bv‡g DׄZ 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv: )( . (6) BqvnBqv Beby mvC` (ivt) †_‡K ewY©Z, Igi (ivt) R‰bK e¨w³‡K †jvK‡`i mv‡_ 20 ivKÔAvZ QvjvZ Av`v‡qi wb‡`©k w`‡qwQ‡jb| ZvnK¡xK¡: eY©bvwU ïay Beby Avex kvqevn Zvi ÔgyQvbœv‡dÕ GKKfv‡e eY©bv K‡i‡Qb|75 AvQviwU hCd I gybKvi| Avj−vgv bxgfx nvbvdx e‡jb, ÔBqvnBqv Beby mvC` Igi (ivt)-Gi hyM cvqwbÕ|76 Avjx Bebyj gv`xbx e‡jb, Ô†m Avbvm (ivt) Qvov Ab¨ †Kvb Qvnvex †_‡K nv`xQ kªeY K‡i‡Q e‡j Avwg AeMZ bB|77 kvqL Avjevbx e‡jb, ÔGi mb` 72. -gxhvbyj BÔwZ`vj 1/437 c„t, ivex bs 1629| 73. ZvnhxeyZ Zvnhxe 2/136 c„t| 74. -QvjvZzZ Zvivexn, c„t 52| 75. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285| 76. - wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/334 c„t| 77. -ZvnhxeyZ Zvnhxe 11/195 c„t| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 33. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 33 wew”Qbœ|78 Qv‡n‡e Zzndvn e‡jb, ÔGB AvQviwUi mb` wew”Qbœ, d‡j `jxj‡hvM¨ bqÕ|79 GQvovI Qnxn nv`xQ mg~‡ni we‡ivax| )( . (7) Bqvhx` Beby iƒgvb (ivt) nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, Igi (ivt)-Gi hy‡M †jv‡Kiv ivgvhvb gv‡m ivw·Z 23 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq KiZÕ|80 ZvnK¡xK¡: AvQviwU wbZvš—B hCd I gybKvi| Bgvg evqnvK¡x e‡jb, ÔBqvhx` web iƒgvb Igi (ivt)-Gi hyM cvbwbÕ|81 nv‡dh hvqjvC nvbvdx D³ gZ‡K mg_©b K‡i‡Qb|82 Avj−vgv Avqbx nvbvdx ÔDg`vZzj K¡vixÕi g‡a¨ e‡jb, ÔGi mb` wewQbœÕ A_©vr hCd|83 Avj−vgv Bgvg beex (631-676 wnt) e‡jb, . ÔAvQviwU evqnvK¡x eY©bv K‡i‡Qb, wKš‘ Zv gyimvj| KviY Bqvhx` Beby iƒgvb Igi (ivt)-Gi mv¶vr cvbwbÕ|84 kvqL Avjevbx (int) e‡jb, . ÔAvQviwU hCd; KviY Bqvhx` Beby iƒgvb Igi (ivt)-†K cvbwb| cÖ_g eY©bvwU (11 ivKÔAv‡Zi) Qvov Zvi c‡¶ †Kvb Qnxn eY©bv †bBÕ|85 Ab¨Î wZwb e‡jb, 78. -QvjvZzZ Zvivexn, c„t 54| 79. -ZzndvZzj AvnIqvhx 3/445 c„t| 80. gyIqvË¡v gv‡jK 1/115 c„t; evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv nv/4618, 2/699 c„t| 81. -BiIqvDj Mvjxj 2/192 c„t, nv/446-Gi Av‡jvPbv `ªt| 82. bvQeyi ivBqvn 2/99 c„t| 83. -Dg`vZzj K¡vix ki‡n eyLvix 7/178 c„t, ÔZvivexni QvjvZÕ Aa¨vq| 84. Bgvg beex, Avj-gvRgyÕ 4/33 c„t| 85. Avjevbx, ZvnK¡xK¡ wgkKvZ (ˆei“Z: 1985/1405 wnt), 1/408 c„t, nv/1302-Gi UxKv bs 2 `ªt|
  • 34. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY34 . ÔIgi (ivt) I Beby iƒgv‡bi gv‡S mb`MZ wew”Qbœ nIqvq eY©bvwU hCd; Gi g‡a¨ †Kvb `jxj †bB| we‡kl K‡i GB eY©bvwU Qnxn m~‡Î cÖgvwYZ Igi (ivt)-Gi 11 ivKÔAv‡Zi wb‡`©‡ki we‡ivaxÕ|86 D‡j−L¨ †h, eZ©gv‡b GB AvQviwU‡KB †ekx cÖvavb¨ †`Iqv nq| A_P GwUB me‡P‡q `ye©j I ΓwUc~Y©| KviY GwU GKRb Zv‡eC †_‡K gyimvj m~‡Î ewY©Z| ZvQvov G m¤ú‡K© gynvwÏQM‡Yi Dw³¸‡jv wK we‡eP¨ bq? AZGe Igi (ivt) 20 ivKÔAvZ Zvivexni wb‡`©k w`‡qwQ‡jb ev Zuvi Avg‡j 20 ivKÔAvZ Pvjy wQj g‡g© †h eY©bv¸‡jv G‡m‡Q Zvi me¸‡jvB hCd, Rvj I gybKvi| ZvB kvqL Avjevbx e‡jb, ÔIgi (ivt)-Gi c¶ †_‡K 20 ivKÔAvZ mve¨¯— nqwbÕ|87 Ab¨Î wZwb e‡jb, . ÔIgi (ivt) †_‡K mve¨¯— n‡q‡Q †h, wZwb 11 ivKÔAv‡ZiB wb‡`©k w`‡qwQ‡jb| †hgbwU cÖgvwYZ n‡q‡Q †h, ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)I 11 ivKÔAvZ e¨ZxZ Gi †ekx c‡obwbÕ|88 kvqL gyeviKcyix D³ eY©bv mg~‡ni we¯—vwiZ Av‡jvPbv †k‡l e‡jb, . 86. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 54| 87. ZvnK¡xK¡ wgkKvZ 1/408; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 48| 88. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 75| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 35. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 35 ÔdjK_v nÕj, Igi (ivt) m¤ú‡K© ewY©Z †h nv`x‡Q 11 kã (11 ivKÔAvZ) Dwj−wLZ n‡q‡Q Zv Qnxn, cÖgvwYZ I msiw¶Z| c¶vš—‡i †h eY©bvq 21 (21 ivKÔAvZ) Dwj−wLZ n‡q‡Q Zv msiw¶Z bq; eis AwaKZi KvíwbKÕ|89 )(. (8) Aveyj nvmvbv n'†Z ewY©Z, Avjx (ivt) GK e¨w³‡K GB g‡g© wb‡`©k w`‡qwQ‡jb †h, †m †hb †jvK‡`i‡K wb‡q ivgvhvb gv‡m 20 ivKÔAvZ Zvivexn covq|90 ZvnK¡xK¡: eY©bvwU hCd A_ev Rvj| Gi mb‡` Avey mvÔ`yj evKvj I Aveyj nvmvbv `yÕRb ΓwUhy³ ivex i‡q‡Q| †hgb Bgvg evqnvK¡x eY©bvwU D‡j−‡Li ci e‡jb, ÔGB nv`x‡Qi mb‡` `ye©jZv i‡q‡QÕ|91 Bgvg Beby ZziKzgvbx e‡jb, . Ô¯úó †h, Avey mvÔ` mvC` Be‡b gvihyev‡bi Kvi‡YB nv`xQwU hCd| KviY †m G e¨vcv‡i Awfhy³| †m hw` GgbwUB nq Zvn‡j Ab¨vb¨ gynvwÏQMYI G K_viB AbymiY K‡i‡QbÕ|92 Bgvg hvnvex Zv‡K AcwiwPZ e‡j‡Qb|93 Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, Ô†m AÁvZ ivexÕ|94 ZvQvov Aveyj nvmvbv I Avjx (ivt)-Gi gv‡S Av‡iv `yÕRb ivex i‡q‡Q, hv mb‡` D‡j−L †bB|95 Gic‡iI Zv Qnxn nv`xQ mg~‡ni mivmwi we‡ivax nIqvq gybKvi| AZGe AvQviwU‡K wfwËnxb ejvB †kªq| 89. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/444 c„t; wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/330 c„t| 90. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285 (2); evqnvK¡x, Avm-mybvbyj Kzeiv nv/4621, 2/699 c„t| 91. -evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv 2/699-700 c„t| 92. evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv n/4621-Gi UxKv `ªt, 2/700| 93. -gxhvbyj BÔwZ`vj 4/515, ivex bs 10106| 94. -ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 633, ivex bs 8053| 95. -QvjvZzZ Zvivexn, c„t 66|
  • 36. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY36 )( . (9) Avey Avãyi ingvb Avm-myjvgx nÕ‡Z ewY©Z, ivgvhvb gv‡m Avjx (ivt) K¡vixMY‡K AvnŸvb Ki‡jb| AZtci Zuv‡`i g‡a¨ nÕ‡Z GKRb‡K wb‡`©k `vb Ki‡jb, wZwb †hb †jvK‡`i‡K 20 ivKÔAvZ QvjvZ covb| wZwb Zv‡`i mv‡_ ïay weZi co‡ZbÕ|96 ZvnK¡xK¡: eY©bvwU hCd I gybKvi| G‡Z AvZv Beby mv‡qe I nv¤§v` Beby ïÔAvBe bv‡g `yÕRb ΓwUc~Y© ivex i‡q‡Q| (K) AvZ¡v Beby mv‡qe m¤ú‡K© Bgvg hvnvex e‡jb, Ô‡kl eq‡m Zvi eY©bv¸‡jv G‡jv‡g‡jv n‡q wM‡qwQj Ges ¯§„wZkw³ †jvc †c‡qwQjÕ|97 Beby gvCb e‡jb, ÔAvZv Beby mv‡qe eY©bv¸‡jv wgwkªZ K‡i‡QÕ| .... myZivs Zv‡K cwiZ¨vM Ki| KviY Zvi †Kvb Qnxn nv`xQ †bB; eis m¤ú~Y©B wgwkªZ| ZvB Zvi nv`xQ Øviv `jxj MÖnY Kiv nq bvÕ|98 Bgvg BqvnBqv e‡jb, ÔZvi eY©bv Øviv `jxj MÖnY Kiv nq bvÕ|99 Avngv` Beby Avex LvqQvgv e‡jb, ÔZvi mg¯— nv`xQB hCdÕ|100 (L) nv¤§v` Beby ïÔAvBe m¤ú‡K© kvqL Avjevbx e‡jb, ÔwbðqB †m AZ¨š— `ye©jÕ|101 Bgvg bvmvC Zv‡K hCd e‡j‡Qb|102 96. evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv nv/4620, 2/699 c„t| 97. -gxhvbyj BÔwZ`vj 3/70 c„t| 98. ZvnhxeyZ Zvnhxe 7/178 c„t| 99. -gxhvbyj BÔwZ`vj 3/71 c„t| 100. -we¯—vwiZ †`Lyb: ZvnhxeyZ Zvnhxe 7/179-80 c„t; gxhvbyj BÔwZ`vj 3/71 c„t| 101. -QvjvZzZ Zvivexn, c„t 66-67| 102. wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/333 c„t|
  • 37. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 37 Bgvg hvnvex e‡jb, ÔBeby gvCbmn Ab¨vb¨ gynvwÏQMY Zv‡K hCd e‡j‡QbÕ|103 Bgvg eyLvix (int) e‡jb, ÔGi g‡a¨ ΓwU i‡q‡QÕ|104 Bebyj ûgvg nvbvdx e‡jb, . ÔBgvg eyLvix hw` †Kvb e¨w³ m¤ú‡K© e‡jb †h, Zvi g‡a¨ ΓwU i‡q‡Q, ZvnÕ‡j Zvi eY©bv Øviv `jxj MÖnY Kiv hv‡e bvÕ|105 Bgvg eyLvix Zv‡K KL‡bv gybKviI e‡j‡Qb|106 Avey nvwZg e‡jb, Ô†m wbf©i‡hvM¨ bqÕ|107 Bgvg BqvnBqv e‡jb, ÔZvi ewY©Z nv`xQ wjwce× Kiv wVK bqÕ|108 Beby Av`x e‡jb, nv¤§v` Beby ïÔAvBe †_‡K hZ nv`xQ ewY©Z n‡q‡Q meB gybKvi|109 AZGe G‡K wfwËnxb ejvB †kªq| )(. (10) AvZ¡v e‡jb, Avwg †jvK‡`i‡K weZimn 23 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Kiv Ae¯’vq †c‡qwQ|110 ZvnK¡xK¡: D³ eY©bvwUI c~‡e©v³ eY©bvi b¨vq hCd, gybKvi I Awfhy³| KviY G eY©bv‡ZI c~‡e© Av‡jvwPZ gybKvi ivex AvZ¡v Beby mv‡qe i‡q‡Q| )(.. . 103. -gxhvbyj BÔwZ`vj 1/596 c„t| 104. -gxhvbyj BÔwZ`vj 1/596; ZzndvZzj AvnIqvhx 3/444 c„t| 105. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/444 c„t| 106. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 67| 107. -wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/ 333 c„t| 108. -wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/ 333 c„t| 109. gxhvbyj BÔwZ`vj 1/596 ct| 110. Beby Avex kvqevn 2/285 (9)| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 38. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY38 (11) Aveyj Avwjqvn e‡jb, Igi (ivt) DevB Beby KvÔe‡K ivgvhvb gv‡m †jvK‡`i mv‡_ QvjvZ Av`v‡qi wb‡`©k w`‡qwQ‡jb| ... AZtci wZwb Zv‡`i mv‡_ 20 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq K‡iwQ‡jb|111 ZvnK¡xK¡: G eY©bvwU hCd I gybKvi| Gi mb‡` Avey RvÔdi bv‡g GKRb ΓwUhy³ ivex Av‡Q| hvi Avmj bvg Cmv Beby Avex Cmv gvnvb| Bgvg Avngv` I bvmvC (int) e‡jb, Ô†m wbf©i‡hvM¨ bqÕ|112 Bgvg hvnvex Zuvi ÔhyÔAvdvÕ MÖ‡š’ e‡jb, Avey hyiÔAvn Zvi m¤ú‡K© e‡j‡Qb, Ô†m cÖPzi fyj K‡iÕ|113 wZwb Zuvi ÔAvj-KzbvÕ MÖ‡š’ e‡jb, ÔcÖ‡Z¨K gynvwÏQB Zv‡K Awfhy³ K‡i‡QbÕ|114 Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, Ô¯§„wZkw³‡Z ΓwU i‡q‡QÕ|115 Avj−vgv Bebyj K¡vBwqg (691-751 wnt) e‡jb, . Ô†m cÖPzi gybKvi nv`xQ eY©bvKvix| †h nv`xQ¸‡jv †m GKKfv‡e eY©bv K‡i‡Q †m¸‡jv †_‡K gynvwÏQMY KL‡bvB `jxj MÖnY K‡ibwbÕ|116 Beby wneŸvb e‡jb, ÔcÖwm× ivex †_‡K GKKfv‡e A‡bK gybKvi nv`xQ eY©bvKvixÕ|117 kvqL Avjevbx e‡jb, ÔGi mb` hCdÕ|118 GQvovI Qnxn nv`xQmg~‡ni m¤ú~Y© we‡ivax| )( . 111. whqvDj gvK¡‡`mx, Avj-gyLZviv 1/384 c„t; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 69| 112. -gxhvbyj BÔwZ`vj 3/319-20 c„t| 113. - QvjvZzZ Zvivexn, c„t 69| 114. - QvjvZzZ Zvivexn, c„t 69| 115. -ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 629| 116. Bebyj K¡vBwqg Avj-RvIwhqvn, hv`yj gvÔAv` 1/267 c„t; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 69| 117. -gxhvbyj BÔwZ`vj 3/320 c„t| 118. -QvjvZz Zvivexn, c„t 69|
  • 39. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 39 (12) nvmvb Ave`yj Avhxh Beby ivdx nÕ‡Z ewY©Z, wZwb e‡jb, DevB Beby KvÔe g`xbv‡Z †jvK‡`i mv‡_ ivgvhvb gv‡m wek ivKÔAvZ QvjvZ co‡Zb Ges wZb ivKÔAvZ weZi co‡Zb|119 ZvnK¡xK¡: GwUI hCd I gybKvi| Avj−vgv bxgfx nvbvdx e‡jb, ÔAvãyj Avhxh Be‡b ivdx DevB Beby KvÔe-Gi hyM cvqwbÕ|120 kvqL Avjevbx e‡jb, Ave`yj Avhxh I DevB Beby KvÔe (ivt)-Gi gv‡S wew”QbœZv i‡q‡Q| KviY Zv‡`i Df‡qi g„Zz¨i gv‡S cÖvq 100 eQi A_ev Zvi †P‡q †ekx cv_©K¨ i‡q‡QÕ|121 †hgb Beby nvRvi AvmK¡vjvbx Beby wneŸv‡bi DׄwZ w`‡q e‡jb, Avãyj Avhx‡hi g„Zz¨ n‡q‡Q 130 wnRixi c‡i|122 Avi DevB Beby KvÔe 32 wnRix‡Z g„Zz¨eiY K‡ib|123 myZivs DevB Beby KvÔe m¤ú‡K© Giƒc D™¢U K_v cÖPvi Ki‡j GKRb Qvnvexi Dci wg_¨v Acev` †`Iqv n‡e| )( . (13) hv‡q` Beby Inve e‡jb, Ave`yj−vn Beby gvmÔD` (ivt) ivgvhvb gv‡m Avgv‡`i‡K QvjvZ cwo‡q‡Qb| wZwb ivw·ZB cÖZ¨veZ©b Ki‡Zb| AvÔgvk e‡jb, wZwb wek ivKÔAvZ QvjvZ co‡Zb Ges wZb ivKÔAvZ weZi co‡Zb|124 119. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285 (5)| 120. -wgiÔAvZzj gvdvZxn 4/334 c„t| 121. - QvjvZzZ Zvivexn, c„t 67-68| 122. ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/297 c„t| 123. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 96| 124. Beby bvQi, wK¡qvgyj jvBj, c„t 71; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 70| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 40. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY40 ZvnK¡xK¡: eY©bvwU Rvj| †k‡li AskUzKz Rvj K‡i e„w× Kiv n‡q‡Q ( . )| AvÔgvk KZ…©K ewY©Z †klvsk wfwËnxb| c~‡e©i AskUzKz ZveivYx‡Z G‡m‡Q|125 wKš‘ Zv hCd I gybKvi| ZzndvZzj AvnIqvhx MÖš’Kvi e‡jb, . ÔGwUI mb`MZ wew”QbœZvi Kvi‡Y hCd| †Kbbv AvÔgvk Beby gvmÔE` (ivt)- Gi hyM cvbwbÕ|126 kvqL Avjevbx D³ e³‡e¨ GKgZ †cvlY K‡i e‡jb, . Ôeis Zv weåvwš—Ki| KviY AvÔgvk `ÕyRb ivexi ga¨¯’Zv QvovB mivmwi Beby gvmÔE` †_‡K eY©bv K‡i‡QbÕ|127 AZGe RvjK…Z eY©bv MÖnY‡hvM¨ nIqvi cÖkœB Av‡m bv| )( . (14) Ave`yj−vn Beby K¡v‡qm e‡jb, ïZvBi Beby kvKj ivgvhvb gv‡m wek ivKÔAvZ QvjvZ co‡Zb Ges weZi co‡Zb|128 ZvnK¡xK¡: G eY©bvwUI hCd Ges gybKvi| Gi mb‡` Ave`yj−vn Beby K¡v‡qm bvgK ivex AZ¨š— `ye©j| Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, †m AcwiwPZ|129 125. ZveivYx, Avj-gyÔRvgyj Kvexi 9/317 c„t, nv/9588; gvRgvDh hvIqv‡q` 3/172 c„t; we¯—vwiZ `ªt QvjvZzZ Zvivexn, c„t 71| 126. ZzndvZzj AvnIqvhx 3/445 c„t, nv/803-Gi Av‡jvPbv| 127. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 71| 128. Beby Avex kvqevn 2/285 (1); mybvbyj Kzeiv 2/699 c„t| 129. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 318|
  • 41. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 41 Bgvg hvnvex I Avh`x e‡jb, Ô†m AZ¨š— `ye©j Ges AcwiwPZÕ|130 GQvov Gi c~Y©v½ mb` †bB| ( . (15) Aveyj LyQvBe e‡jb, myIqvB` Beby Mvdjvn ivgvhvb gv‡m Avgv‡`i BgvgwZ Ki‡Zb| wZwb cuvP ˆeV‡K (5 ×4)=20 ivKÔAvZ QvjvZ co‡ZbÕ|131 ZvnK¡xK¡: AvQviwU hCd I gybKvi| Gi mb‡` Aveyj LyQvBe i‡q‡Q| Zv‡K gynvwÏQMY wP‡bb bv| Bgvg hvnvex Zvi m¤ú‡K© e‡jb, †m AcwiwPZ|132 wZwb Ab¨Î e‡jb, ÔZvi cwiPq Rvbv hvq bvÕ|133 †gvj−v Avjx K¡vix nvbvdx cuvP ˆeV‡Ki eY©bv‡K `ye©j e‡j‡Qb|134 )( . (16) bv‡dÕ Beby Igi e‡jb, Beby Avex gyjvqKv ivgvhvb gv‡m Avgv‡`i mv‡_ wek ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Ki‡ZbÕ|135 ZvnK¡xK¡: eY©bvwU Rvj| Gi mb‡` Beby Avex gyjvqKvn bvgK GKRb cwiZ¨³ ivex i‡q‡Q| g~j bvg Ave`yi ingvb Be‡b AveyeKi| Bgvg eyLvix (int) e‡jb, Ô†m nv`xQ RvjKvix|136 Beby nvRvi AvmK¡vjvbx I Beby gvCb Zv‡K hCd e‡j‡Qb|137 Bgvg Avngv` e‡jb, ÔQnxn nv`x‡Qi we‡ivax eY©bvKvix 130. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/473 c„t| 131. evqnvK¡x, mybvbyj Kzeiv nv/4619, 2/699 c„t| 132. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/92 c„t| 133. -c~‡e©v³, 1/653 c„t| 134. wgiK¡vZ, 3/194 c„t| 135. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285 (4)| 136. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/550 c„t| 137. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 337; gxhvbyj BÔwZ`vj 2/550 c„t| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 42. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY42 wnmv‡e †m AMÖnY‡hvM¨Õ|138 Avey nv‡Zg e‡jb, Ônv`xQ eY©bvq †m wbf©i‡hvM¨ bqÕ|139 Bgvg bvmvC e‡jb, Ônv`x‡Qi cwiZ¨³ ivexÕ| KL‡bv wZwb e‡j‡Qb, Ô†m wbf©i‡hvM¨ bqÕ|140 Beby Av`x I Beby mvÔ` e‡jb, Zvi mKj nv`xQ hCd A_ev Rv‡ji ch©vqfy³|141 )( . (17) Avey BmnvK¡ †_‡K ewY©Z, nvwiQ ivgvhvb gv‡m ivw·Z †jvK‡`i BgvgwZ Ki‡Zb| †mLv‡b wZwb 20 ivKÔAvZ QvjvZ co‡Zb Ges wZb ivKÔAvZ weZi co‡Zb|142 ZvnK¡xK¡: G eY©bvwUI Rvj| Gi mb‡` nvwiQ I Avey BmnvK¡ bv‡g ΓwUc~Y© I Awfhy³ `yÕRb ivex i‡q‡Q| nvwi‡Qi †Kvb cwiPq cvIqv hvq bv| Avi Avey BmnvK¡ m¤ú‡K© Avj−vgv hvnvex e‡jb, Ô†m gybKvi eY©bvKvix‡`i Aš—fy©³Õ|143 Beby wneŸvb e‡jb, Ô†m hv eY©bv K‡i‡Q Zvi Øviv `jxj MÖnY Kiv ˆea bqÕ|144 )(. (18) Aveyj evLZvix ivgvhvb gv‡m cuvP ˆeV‡K (4×5=20) Zvivexn co‡Zb| Avi wZb ivKÔAvZ weZi co‡Zb|145 ZvnK¡xK¡: GB AvQviwUI Rvj| cÖ_gZ: Gi mb‡` ewY©Z ivex¸‡jvi †Kvb cwiPq †bB| wØZxqZ: Aveyj evLZvix GKRb wg_y¨K ivex| Avj−vgv hvnvex 138. -ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/133 c„t| 139. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/550 c„t; ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/134 c„t| 140. -gxhvbyj BÔwZ`vj 2/550 c„t; ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/134 c„t| 141. ZvnhxeyZ Zvnhxe 6/133-34 c„t| 142. Beby Avex kvqevn 2/285 (6)| 143. gxhvbyj BÔwZ`vj 4/488 c„t| 144. -gxhvbyj BÔwZ`vj 4/488 c„t| 145. Beby Avex kvqevn 2/285 (7)|
  • 43. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 43 e‡jb, Ô†Kvb hy‡MB Zvi cwiPq cvIqv hvqwbÕ|146 gynvwÏQ `ynvBm Zv‡K wg_y¨K e‡j‡Qb| Beby nvRvi AvmK¡vjvbxI Zvi ΓwU eY©bv K‡i‡Qb|147 )( . (19) mvC` Beby DevB` e‡jb, Avjx Beby iexÔAvn †jvK‡`i mv‡_ ivgvhvb gv‡m cuvP ˆeV‡K (4×5=20) Zvivexn co‡Zb Ges wZb ivKÔAvZ weZi co‡Zb|148 ZvnK¡xK¡: eY©bvwU hCd ev Rvj I gybKvi| Gi mb‡` `ÕyRb ev‡R ivex Av‡Q| Avjx Beby ivexÔAvn Avj-K¡vikx I mvC` Beby DevB`| Bgvg hvnvex Avjx Beby iexÔAvn m¤ú‡K© Avey nv‡Zg-Gi gZ †cvlY K‡i e‡jb †h, wZwb Zv‡K hCd e‡j‡Qb|149 mvC` Beby DevB` m¤ú‡K© Beby nvRvi AvmK¡vjvbx e‡jb, †m AcwiwPZ|150 D‡j−L¨ †h, D³ 20, 21 I 23 ivKÔAvZ QvovI 24, 28, 36, ev 39, 40 ev 7 ivKÔAvZ weZimn 47 ivKÔAv‡ZiI wewfbœ eY©bv KwZcq MÖ‡š’ D‡j−wLZ n‡q‡Q|151 wKš‘ 8 I 11 ivKÔAvZ Qvov Ab¨vb¨ †Kvb eY©bvi Qnxn wfwË †bB| Qvnvex, Zv‡eC I cieZ©x weØvbM‡Yi bv‡g †h mg¯— eY©bv Dc¯’vcb Kiv n‡q‡Q †m¸‡jvi meB wfwËnxb, ev‡bvqvU| cÖKvivš—‡i Zv‡`i Dci wg_¨v †ZvngZ †`Iqv n‡q‡Q| myax cvVK! DcwiD³ eY©bv¸‡jv AvR mgv‡R LyeB cÖPwjZ| Z‡e G ai‡bi D™¢U eY©bv Av‡iv Av‡Q|152 KíbvcÖm~Z D³ eY©bv¸‡jvi DciB gvbyl Avgj Ki‡Q| gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn, evqnvK¡x I gyQvbœv‡d Avãyi ivhhv‡Ki gZ wbgœ‡kªYxi `yÕGKwU MÖ‡š’ G¸‡jvi ¯’vb n‡q‡Q, wbf©i‡hvM¨ †Kvb wKZv‡e G¸‡jvi ¯’vb nqwb| wKš‘ †m¸‡jvI wek¦weL¨vZ wiRvjwe`M‡Yi m~² M‡elYvq 146. -gxhvbyj BÔwZ`vj 4/494 c„t| 147. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 240| 148. Beby Avex kvqevn 2/285 (11)| 149. gxhvbyj BÔwZ`vj 3/126 c„t| 150. ZvK¡ixeyZ Zvnhxe, c„t 239| 151. gyQvbœvd Be‡b Avex kvqevn 2/285 (8, 10, 12)| 152. Dg`vZzj K¡vix 11/127 c„t| gynvwÏQM‡Yi Zx¶è `„wó‡Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n
  • 44. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY44 hCd, Rvj I ev‡bvqvU cÖgvwYZ n‡q‡Q| kvqL Avjevbx (int) G ms vš— Av‡jvPbvi Dcmsnv‡i e‡jb, . ÔZvivexni ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i cÖgvwYZ mybœv‡Zi (11 ivKÔAv‡Zi) Dc‡i AwZwi³ msL¨vi c‡¶ Qvnvex‡`i †h mg¯— AvQvi ewY©Z n‡q‡Q, †m mg¯— eY©bv m¤ú‡K© Avgiv hv Dcjwä Kijvg Zv‡Z me¸‡jvB hCd; Gi Øviv wKQzB mve¨¯— nq bvÕ|153 G¶‡Y hw` ejv nq, GZ¸‡jv eY©bv _vK‡Z †Kb Avgj Kiv hv‡e bv? mg¯— eY©bvB wK evwZj? ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi †QvÆ GKwU evYxB D³ †¶v‡fi Reve nÕ‡Z cv‡i| wZwb e‡jb, . Ôgvby‡li Kx nÕj †h, Zviv AwaK kZ©v‡ivc Ki‡Q A_P Zv Avj−vni weav‡b †bB| g‡b †iL, †h kZ© Avj−vni msweav‡b †bB Zv evwZj‡hvM¨ hw`I Zv GKkÕ k‡Z©i †ekx nq| Avj−vni wm×vš—B me©vwaK Aåvš— Ges Zuvi kZ©B P~ovš— Õ|154 AZGe nvhvi nvhvi eY©bv _vK‡jI Zv MÖnY‡hvM¨ bq| KviY †m¸‡jv Avj−vni weav‡b †bB| †m¸‡jv †Kej hCd, Rvj| Dnv _vKv Avi bv _vKv GKB mgvb| GUvB gynvwÏQM‡Yi e³e¨|155 153. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 71| 154. Qnxn eyLvix nv/2729, 1g LÊ, c„t 377, Ô†Mvjvg Avhv`Õ Aa¨vq; Qnxn gymwjg nv/3779, 1g LÊ, c„t 494; wgkKvZ nv/2877, c„t 249; e½vbyev` 6ô LÊ, c„t 46, nv/2752 Ô q-we qÕ Aa¨vq| 155. -Avjevbx, QvjvZzZ Zvivexn, c„t 57|
  • 45. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 45 Z…Zxq Aa¨vqZ…Zxq Aa¨vqZ…Zxq Aa¨vqZ…Zxq Aa¨vq wek¦weL¨vZ gynvwÏQwek¦weL¨vZ gynvwÏQwek¦weL¨vZ gynvwÏQwek¦weL¨vZ gynvwÏQ Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨
  • 46. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY46
  • 47. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 47 wek¦weL¨vZ gynvwÏQ Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨ (1) Avj−vgv QvbÔAvbx (1099-1182 wnt) 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv mg~n‡K wfwËnxb mve¨¯— Kivi ci e‡jb, . ÔG mg¯— Av‡jvPbv †_‡K Zzwg Dcjwä Ki‡Z cvi‡j †h, AwaKvsk †jvKB hviv GB c×wZ‡Z (20 ivKÔAvZ) Zvivexni QvjvZ Av`v‡qi K_v e‡j‡Qb Avm‡j Zv we`ÔAvZÕ|156 AZGe 20 ivKÔAvZ Zvivexn †h wfwËnxb Bgvg QvbÔAvbx †m wel‡q cwi®‹vi| (2) Bebyj Avivex gv‡jKx (g„t 546 wnt) Zuvi wZiwghxi fvl¨MÖš’ ÔAv‡ihvZzj AvnIqvhxÕ-†Z 20 ivKÔAvZ Zvivexn ms vš— Av‡jvPbvi ci e‡jb, .... . ÔQnxn nÕj 11 ivKÔAvZ cov, hv wQj ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)- Gi ivwÎi QvjvZ| Avi Gi AwZwi³ †h ivKÔAvZ msL¨v i‡q‡Q g~jZt Zvi †Kvb wfwË †bB Ges †Kvb mxgvI †bB| .... AZGe Zvivexni Qvjv‡Zi e¨vcv‡i ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi AbymiY KivB IqvwReÕ|157 (3) kvqL Avjevbx (int) e‡jb, 156 . -Bgvg gynv¤§v` web BmgvCj AvQ-QvbÔAvbx, myeyjym mvjvg ki‡n eyj~¸j gvivg (ˆei“Z: `vi“j wKZvwej Avivex, 1990/1410 wnt), 2q LÊ, c„t 22, nv/347-Gi Av‡jvPbv, Ôbdj QvjvZÕ Aby‡”Q`| 157 . Bebyj Avivex Avj-gv‡jKx, Av‡ihvZzj AvnIqvhx, 4_© LÊ, c„t 19; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 80|
  • 48. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY48 . ÔwbðqB cÖ‡Z¨K b¨vqcivqY Ávbx e¨w³i wbKU my¯úó n‡q‡Q †h, Qvnvex‡`i †Kvb GKR‡bi c¶ †_‡KI 20 ivKÔAvZ Zvivexni QvjvZ Qnxn e‡j cÖgvwYZ nqwbÕ|158 (4) kvqL gynv¤§v` web Qv‡jn Avj-DQvqgxb (1347-1421 wnt/1927-2001 L„t) Zuvi ÔgvRvwjmy kvnwi ivgvhvbÕ MÖ‡š’ e‡jb, ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i 41, 39, 29, 23, 19, 13, 11 BZ¨vw` e³e¨ i‡q‡Q| . Z‡e G mg¯— e³‡e¨i g‡a¨ Avwg 11 ev 13 ivKÔAvZ‡KB me©vwaK cÖvavb¨ w`‡q _vwKÕ| †hgb Av‡qkv (ivt) †_‡K ewY©Z n‡q‡Q... Ges mv‡qe Beby Bqvhx` †_‡K Igi (ivt)-Gi 11 ivKÔAv‡Zi wb‡`©k i‡q‡Q, hv wZwb DevB Beby KvÔe I Zvgxgy` `vix‡K K‡iwQ‡jbÕ|159 cÖL¨vZ nvbvdx Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨: Avgiv c~‡e©i Av‡jvPbvq Avj−vgv hvqjvC, e`i“Ïxb Avqbx, Bebyj ûgvg, Avj−vgv bxgfx cÖgyL Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨ †ck K‡iwQ| hviv cÖ‡Z¨‡KB nvbvdx gvhnv‡ei kxl©¯’vbxq weØvb| wb‡gœ Av‡iv K‡qKRb kxl©¯’vbxq cwʇZi e³e¨ Dc¯’vcb Kiv nj: (5) Avj−vgv AvbIqvi kvn Kvk¥xix nvbvdx (1292-1352 wnt) Qnxn eyLvixi fvl¨MÖš’ Ôdvqhyj evix'†Z e‡jb, ÔwbðqB Zvivexni QvjvZ 13 ivKÔAv‡Zi AwZwi³ gvid‚Õ m~‡Î cÖgvwYZ nqwb; Z‡e hCd m~‡Î Av‡QÕ| A_©vr wZwb 13-Gi AwaK msL¨v eY©bv¸‡jv‡K hCd e‡j‡Qb|160 158 . QvjvZzZ Zvivexn, c„t 75| 159 . gynv¤§v` web Qv‡jn Avj-DQvqgxb, gvRvwjmy kvnwi ivgvhvb (mE`x Avie: IqvhvivZzk ïq~b Avj-Bmjvwgqvn, 1419 wnt), 1/33 c„t| 160 . AvbIqvi kvn Kvk¥xix, dvqhyj evix Avjv Qnxwnj eyLvix (w`j−x: iveŸvbx eyK wWcy, Zvwe), 2q LÊ, c„t 420|
  • 49. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 49 D‡j−L¨ †h, D³ 13 ivKÔAv‡Zi 8 ivKÔAvZ Zivexn, 3 ivKÔAvZ weZi Ges evKx 2 ivKÔAvZ dR‡ii c~‡e©i `yB ivKÔAvZ mybœvZ A_ev Zvnv¾y` QvjvZ ïi“ Kivi c~‡e©i msw¶ß `yB ivKÔAvZ| Qnxn eyLvix I gymwj‡g GB `yÕiKg eY©bvB G‡m‡Q|161 wZiwghxi fvl¨MÖš’ ÔAvj-Avidzk kvhxÕ‡Z wZwb e‡jb, . Ôbex Kixg (Qvt) †_‡K Qnxn m~‡Î 8 ivKÔAvZB cÖgvwYZ n‡q‡Q| Avi 20 ivKÔAv‡Zi mb` hCd cÖgvwYZ n‡q‡Q; eis Zv (mKj gynvwχQi wbKU) me©m¤§wZ ‡g hCdÕ|162 wZwb Av‡iv ب_©nxb K‡É e‡jb, . ÔAZxe ev¯—e wel‡q AvZ¥mgc©Y Kiv Qvov †Kvb Dcvq †bB †h, wbðqB ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi Zvivexni QvjvZ wQj 8 ivKÔAvZÕ|163 (6) Ô‡n`vqvnÕi fvl¨Kvi Avj−vgv Bebyj ûgvg (g„t 681 wnt) Zvivexni ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i wek` Av‡jvPbvi ci e‡jb, . ÔG mg¯— Av‡jvPbv †_‡K cÖgvwYZ nÕj †h, ivgvhv‡bi iv‡Zi QvjvZ RvgvÔAv‡Zi mv‡_ weZimn 11 ivKÔAvZ cov mybœvZ, hv ¯^qs ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) Av`vq K‡i‡QbÕ|164 (7) Dcgnv‡`‡ki L¨vZbvgv nvbvdx gbxlx Ave`yj nvB jv‡¶èŠfx Rvwei (ivt) ewY©Z 8 ivKÔAv‡Zi nv`xQ DׄZ Kivi ci wØavnxbwP‡Ë e‡jb, 161 . Qnxn eyLvix nv/1140 ÔZvnv¾y`Õ Aa¨vq, Aby‡”Q`-9; Qnxn gymwjg nv/1803-4, Ôgymvwd‡ii QvjvZÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-134| 162 . AvbIqvi kvn Kvk¥xix, Avj-Avidzk kvhx ki‡n weRv‡gÕ wZiwghx (†`Ie›`: gyLZvi GÛ †Kv¤úvbx, 1985), 1g LÊ, c„t 166, Ôivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`, ÔwQqvgÕ Aa¨vq| 163 . ki‡n wZiwghx, 1g LÊ, c„t 166| 164 . dvrûj K¡v`xi 1g LÊ, c„t 407 (2q LÊ, c„t 448)| wek¦weL¨vZ gynvwÏQ Ijvgv‡q †Kiv‡gi e³e¨
  • 50. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY50 . Ô†gvÏvK_v nÕj, hw` cÖkœ Kiv nq ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) †h ivZ¸‡jv‡Z Zvivexn c‡owQ‡jb Zv KZ ivKÔAvZ wQj? Zvn‡j Rvwei (ivt) KZ…©K ewY©Z nv`x‡Qi Av‡jv‡K Gi DËi n‡e 8 ivKÔAvZ c‡owQ‡jb| Avi hw` cÖkœ Kiv nq, wZwb wK KL‡bv 20 ivKÔAvZ c‡o‡Qb? Zvn‡j DËi n‡e, nu¨v G g‡g© hCd nv`xQ i‡q‡QÕ|165 (8) Ave`yj nK¡ gynvwÏQ †`njfx nvbvdx (958-1052 wnt/1551-1642 L„t) e‡jb, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) nÕ‡Z wek ivKÔAv‡Zi †Kvb Qnxn nv`xQ †bB| . ÔAvi Zuvi c¶ nÕ‡Z wek ivKÔAv‡Zi †h eY©bv i‡q‡Q Zvi mb` hCd, eis hCd nIqvi †¶‡Î mKj gynvwÏQ GKgZÕ|166 (9) kvn AwjDj−vn gynvwÏQ †`njfx (1114-1176 wnt) ÔgyIqvË¡v gv‡jKÕ-Gi fvl¨ ÔAvj-gyQvddvÕ MÖ‡š’ †NvlYv K‡ib †h, ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi Avgj Øviv Zvivexni QvjvZ weZimn 11 ivKÔAvZB cÖgvwYZÕ|167 (10) evsjvi AvKv‡k †jLbx RM‡Zi GK Abb¨ w`Kcvj gvIjvbv gynv¤§v` Avãyi inxg (1918-1987) Zvi Ônv`xm kixdÕ MÖ‡š’ wek ivKÔAv‡Zi `yÕwU eY©bv D‡j−L K‡i e‡jb, ÔwKš‘ GB nv`xQ؇qi mb` `ye©jÕ| AZtci wZwb Qnxn eyLvix, gymwjg I gymbv‡` Avngv` †_‡K Av‡qkv (ivt)-Gi ewY©Z 8 ivKÔAv‡Zi nv`xQ D‡j−Lc~e©K e‡jb, ÔGB nv`xQ nB‡Z eySv hvq †h, bex Kixg (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) Zvivexni bvgvh gvÎ AvU ivKÔAvZ cwo‡Zb, Bnvi ci weZ‡ii QvjvZ cwo‡Zb| ... Bnv nB‡ZI Zvivexn bvgvh AvU ivKÔAvZB cÖgvwYZ nqÕ|168 165 . Avjevbx, bvgv‡h Zvivexn (D`~©), Abyev`: gynv¤§v` Qv‡`K¡ Ljxj (dvqQvjvev`: whqvDm mybœvn, 1407 wnt), c„t 34-35, UxKv bs 2, M„nxZ: ZzndvZzj AvLevi, c„t 28| 166 . dvrû wmiwij gvbœvb wj ZvC‡` gvhnv‡e byÔgvb, c„t 327| 167 . kvn AwjDj−vn gynvwÏQ †`njfx, Avj-gyQvddv ki‡n gv‡jK gyIqvË¡v (dvm©x), c„t 177| 168 . gvIjvbv gynv¤§v` Ave`yi inxg, nv`xm kixd (XvKv: LvBi“b cÖKvkbx, †deª“qvix, 1999), 2q LÊ, c„t 218, ÔZvivexni bvgvhÕ Aby‡”Q`|
  • 51. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 51 PZz_© Aa¨vqPZz_© Aa¨vqPZz_© Aa¨vqPZz_© Aa¨vq Pvi Bgv‡gi `„wó‡ZPvi Bgv‡gi `„wó‡ZPvi Bgv‡gi `„wó‡ZPvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨vZvivexn&i ivKÔAvZ msL¨vZvivexn&i ivKÔAvZ msL¨vZvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
  • 52. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY52
  • 53. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 53 Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v (1) Bgvg Avey nvbxdv (80-150 wnt)-Gi c¶ †_‡K Zuvi Abymvixiv e‡j _v‡Kb †h, Zvivexni QvjvZ wek ivKÔAvZ| Bgvg Avey BDmyd (in:) Zuv‡K Zvivexn m¤ú‡K© wR‡Ám Ki‡j wZwb Igi (ivt)-Gi hy‡Mi w`‡K Bw½Z K‡ib Ges 20 ivKÔAv‡Zi K_v e‡jb|169 wKš‘ D³ e³‡e¨i †Kvb mZ¨Zv cvIqv hvq bv| †hgb Avj−vgv AvbIqvi kvn Kvk¥xix nvbvdx wb‡RB cÖwZev` K‡i e‡j‡Qb, Ôhw`I D³ K_v wbf©i‡hvM¨ m~‡Î Avgv‡`i Kv‡Q †cuŠ‡QwbÕ|170 G¶‡Y Zuvi e³e¨ hw` mwVKI nq ZeyI wK Zv MÖnY‡hvM¨? KviY Igi (ivt) KL‡bv 20 ivKÔAvZ Zvivexn&i wb‡`©k †`bwb| Zuvi hy‡M wek ivKÔAvZ Zvivexn Pvjy wQj e‡j †h K_v cÖPwjZ Av‡Q, ZviI †Kvb Qnxn wfwË †bB| hv Avgiv c~‡e© Av‡jvPbv K‡iwQ| myZivs `ye©j wfwËi Dci cÖwZwôZ †Kvb e³e¨ MÖnY‡hvM¨ n‡Z cv‡i bv| (2) Bgvg gv‡jK (93-179 wnt) m¤ú‡K© 36 ivKÔAvZ Zvivexni K_v ejv n‡q _v‡K, wKš‘ Zv mwVK bq| KviY Zuvi wbR¯^ e³e¨ Øviv 11 ivKÔAv‡Zi K_vB cÖgvwYZ nq| †hgb- gynvwÏQ Aveyj gvbQzi Avj-Ryix (g„t 469 wnt) Bgvg gv‡jK †_‡K eY©bv K‡ib, . ÔwZwb e‡jb, Igi Bebyj LvË¡ve (ivt) †jvK‡`i‡K hvi Dc‡i GKwÎZ K‡iwQ‡jb Avgvi wbKU Zv-B me©vwaK cm›`bxq| Avi wZwb hv Pvjy K‡iwQ‡jb 169. -Avj-Avidzk kvhx ki‡n wZiwghx mn 1g LÊ, c„t 101 I 166 `ªt| 170. Avj-Avidzk kvhx ki‡n wZiwghx 1g LÊ, c„t 166, 25 bs jvBb|
  • 54. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY54 Zv wQj 11 ivKÔAvZ| Avi GUvB wQj ivm~jyj−vn (Qvj−vj−û AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi QvjvZÕ| AZtci Zuv‡K cÖkœ Kiv nÕj, weZimn 11 ivKÔAvZ? wZwb Dˇi e‡jb, nu¨vÕ| Gici gynvwÏQ Avj-Ryix we¯§‡qi mv‡_ e‡jb, ÔAvwg AeMZ bB †h, †Kv_v †_‡K (Zuvi bv‡g) Gi AwaK ivKÔAvZ msL¨v Avwe®K…Z nÕj? 171 Ab¨vb¨ivI Giƒc gš—e¨ K‡i‡Qb| GQvov Zuvi nv`x‡Qi wKZve ÔgyIqvË¡vÕ†ZI wZwb cÖ_‡g Igi (ivt)-Gi wb‡`©wkZ 11 ivKÔAv‡Zi nv`xQ D‡j−L K‡i‡Qb| hw`I wZwb Zvici Bqvhx` Beby iƒgvb ewY©Z 20 ivKÔAv‡ZiI GKwU eY©bv D‡j−L K‡i‡Qb, hv gynvwÏQM‡Yi HKg‡Z¨ hCd I gybKvi|172 D‡j−L¨ †h, ejv n‡q _v‡K g`xbv‡Z 41 ivKÔAvZ Zvivexn Pvjy wQj| G K_vwUiI wbf©i‡hvM¨ †Kvb wfwË †bB| KviY Bgvg gv‡jK (int)-Gi Rb¥ †hgb g`xbv‡Z, †Zgwb wZwb †mLv‡bB wk¶v jvf K‡ib Ges gmwR‡` beex‡ZB AvRxeb nv`x‡Qi `im cÖ`vb K‡i‡Qb| wZwb 179 wnRix‡Z gviv hvb|173 myZivs Zuvi g„Zz¨ ch©š— g`xbv‡Z 11 ivKÔAv‡Zi AwZwi³ QvjvZ Pvjy nqwb e‡jB cÖgvwYZ nq| †mB mv‡_ Igi (ivt) g`xbv‡Z †h 11 ivKÔAvZB Pvjy K‡iwQ‡jb ZvI Bgvg gv‡j‡Ki eY©bv Øviv cÖgvwYZ nq| ZvB Zuvi bv‡g 20 ivKÔAvZ cÖgvY Kivi †Kvb my‡hvM †bB| (3) Zvivexni ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i Bgvg kv‡dC (150-204 wnt)-Gi ¯úó †Kvb e³e¨ cvIqv hvq bv|174 Bgvg wZiwghx (209-279 wnt) Igi I Avjx (ivt)-Gi bv‡g Kw_Z 20 ivKÔAv‡Zi e¨vcv‡i Bgvg kv‡dCi †h mg_©b Zz‡j a‡i‡Qb Zv `ye©j, Awfhy³ I ΓwUc~Y©| KviY wZwb D³ e³e¨ (Kw_Z) kã Øviv DׄZ K‡i‡Qb|175 ZvQvov Bgvg kv‡dCi D³ e³e¨ m¤ú‡K© Bgvg evqnvK¡x e‡j‡Qb †h, ÔGUv Av‡jg‡`i HwZnvwmK Kíbv 171. QvjvZzZ Zvivexn, c„t 79| 172. wØZxq Aa¨v‡q 7 bs nv`x‡Qi Av‡jvPbv `ªt| 173. W. gynv¤§v` Kv‡gj ûmvBb, Bgvg gv‡jK I gyIqvË¡v wKZve, `ªt gyIqvË¡v gv‡jK (ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, Zvwe), f~wgKv| 174. -evqnvK¡x, gvÔ‡idvZzm mybvb 4/207, nv/1443; dvrûj evix 4/319 c„t| 175. wZiwghx nv/806-Gi Av‡jvPbv, 1g /166 c„t|
  • 55. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 55 gvÎÕ|176 we‡kl K‡i Bgvg kv‡dCI Igi (ivt)-Gi bv‡g DׄZ e³e¨UzKz kã Øviv D‡j−L K‡i‡Qb|177 Avi gynvwÏQM‡Yi bxwZ nÕj, †Kvb AcÖgvwYZ, `ye©j I wfwËnxb e³e¨ DׄZ Ki‡j Zuviv (Kw_Z) kã Øviv D‡j−L K‡ib|178 eySv †Mj Bgvg kv‡dC (int) wb‡RB 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv‡K `ye©j I Kw_Z ej‡Z †P‡q‡Qb| wbðqB wZwb 20 ivKÔAv‡Zi c‡¶ wQ‡jb bv| Abyiƒc Bgvg wZiwghxi wbK‡UI D³ e³e¨ MÖnY‡hvM¨ bq| ZvB wZwbI Abyiƒc kã ØvivB Bgvg‡`i K_v¸‡jv D‡j−L K‡i‡Qb| (4) Bgvg Avngv` (164-241 wnt)-Gi e¨vcv‡iI †Kvb wbw`©ó ivKÔAvZ msL¨v cvIqv hvq bv, eis wZwb wbw`©ó ivKÔAvZ msL¨vi we‡ivax wQ‡jb| Beby Zvqwgqvi e³‡e¨i Ace¨vL¨v: Bgvg Beby Zvqwgqvn (661-728 wnt) 20 ivKÔAv‡Zi c‡¶ gZ †cvlY K‡i‡Qb e‡j †KD †KD mgv‡R Zzgyj cÖPviYv Pvjv‡”Qb| A_P Zvi dvZvIqvi MÖ‡š’ Zvivexni ivKÔAvZ msL¨vi e¨vcv‡i wZwb Av‡jg‡`i wewfbœ gZvgZ †ck K‡i‡Qb gvÎ| wZwb 20, 39 Ges 13 ivKÔAv‡Zi †gvU wZbwU gZ D‡j−L K‡i‡Qb| g~jZ wZwb Avngv` web nv¤^‡ji b¨vq Awbw`©ó ivKÔAvZ msL¨vi c‡¶| †hgb wZwb gZvgZ D‡j−L Kivi ci e‡j‡Qb, . Ô†mvRv K_v GB †h, D³ cÖ‡Z¨KwU gZB fvj, †hgb Bgvg Avngv` D³ wel‡q eY©bv K‡i‡Qb| wZwb wK¡qv‡g ivgvhvb m¤ú‡K© †Kvb ivKÔAvZ msL¨v wbw`©ó K‡ibwbÕ|179 AZtci Beby Zvqwgqvn cÖvavb¨ w`‡Z wM‡q e‡j‡Qb, . 176. -gvÔ‡idvZzm mybvb 4/205, nv/1441| 177. gvÔ‡idvZzm mybvb 4/205, nv/1441; Avj-gyhvbx, Avj-gyLZvQvi 1/107 c„t-Gi eiv‡Z QvjvZzZ Zvivexn, c„t 55| 178. Qnxn gymwjg, gyK¡vÏvgvn ki‡n beexmn 1/8 c„t, Aby‡”Q` 1-Gi fvl¨ `ªt| 179. †`Lyb: Beby Zvqwgqvn, gvRg~ÔD dvZvIqv 23/112-13 c„t| PZz_© Aa¨vq : Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
  • 56. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY56 ÔAek¨ ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) wK¡ivAvZ `xN© Kivi gva¨‡g 11 ev 13 ivKÔAvZB c‡o‡Qb| AZtci mvaviY †jvKRb `ye©jZvi Kvi‡Y wK¡ivAvZ `xN© Kivi cwie‡Z© ivKÔAvZ msL¨v 39 ch©š— K‡i‡Q|180 Bgvg Beby Zvqwgqvn (int)-Gi D³ e³‡e¨ ¯úó n‡q †M‡Q †h, 11 I 13 ivKÔAv‡Zi AwZwi³ ivKÔAvZ msL¨v RbMYB wewfbœ ARynv‡Z Pvjy K‡i‡Q| hv kixÔAv‡Zi Aš—f©y³ n‡Z cv‡i bv| AZGe Pvi Bgv‡gi gva¨‡gI Kw_Z wek ivKÔAvZ Zvivexn mve¨¯— nÕj bv| Bgvg‡`i bv‡g DׄZ wZiwghxi e³‡e¨i ch©v‡jvPbv: Bgvg wZiwghx (209-279) Aveyhvi (ivt) KZ…©K ewY©Z ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi wZbw`b Zvivexn covi nv`xQ D‡j−L K‡i wZwb weØvbM‡Yi wb‡gœv³ gZvgZ †ck K‡i‡Qb- . ÔAv‡jgMY ivgvhvb gv‡m ivwÎi Qvjv‡Zi e¨vcv‡i gZv‰bK¨ K‡i‡Qb| Zv‡`i Kv‡iv g‡Z weZi mn 41 ivKÔAvZ| GUv g`xbvevmxi e³e¨| Zv‡`i g‡Z g`xbv‡ZI G Avgj i‡q‡Q| AwaKvsk Av‡jg Igi, Avjx QvovI Qvnvex‡`i bv‡g Kw_Z 20 ivKÔAv‡Zi †h e³e¨ G‡m‡Q Zvi c‡¶| GUv mywdqvb QvIix, Bebyj gyeviK I kv‡dCi e³e¨| kv‡dC e‡jb, Avwg GiƒcB Avgv‡`i kni g°vq †c‡qwQ †h, Zviv 20 ivKÔAvZ coZ| Bgvg Avngv` e‡jb, G e¨vcv‡i A‡bK i‡Oi eY©bv G‡m‡Q| G m¤ú‡K© wbw`©ó †Kvb mgvavb †bB| BmnvK¡ e‡j, Avgiv 41 ivKÔAvZ cm›` Kwi, hv DevB Beby KvÔe †_‡K Kw_Z Av‡QÕ|181 180. dvZvIqv Beby Zvqwgqvn 23/113 c„t| 181. wZiwghx 1g LÊ, c„t 166|
  • 57. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 57 Bgvg wZiwghxi D³ gš—‡e¨ A‡b‡K weå‡g cwZZ n‡q‡Qb| welqwU m~²fv‡e Dcjwä Kivi AvnŸvb Rvbvw”Q| cÖ_gZ: Bgvg wZiwghx GLv‡b weØvb‡`i gZvgZ D‡j−L Ki‡Z †P‡q‡Qb gvÎ| wZwb GB gZvgZ `jxj wnmv‡e †ck K‡ibwb| `jxj wnmv‡e †ck Ki‡j Zuvi bxwZ Abyhvqx Gi c‡¶ †Kvb nv`xQ †ck Ki‡Zb| wKš‘ wZwb Kw_Z 41 ev 20 ivKÔAv‡Zi c‡¶ ewY©Z †Kvb nv`xQ Zuvi MÖ‡š’ ¯’vb †`bwb| eis wZwb 11 ivKÔAv‡Zi nv`xQ D‡j−L K‡i‡Qb|182 ZvB G wb‡q gvZvgvwZi wKQz †bB| wØZxqZ: 20 ivKÔAv‡Zi AskUzKz wZwb (Kw_Z Av‡Q) kã Øviv D‡j−L K‡i‡Qb| Bgvg kv‡dC (int)-Gi e³e¨UzKzI Ab¨Î GKB kã Øviv Dwj−wLZ n‡q‡Q|183 Gi gva¨‡g Bgvg wZiwghx wb‡RB D³ gZvgZ‡K hCd I Awfhy³ nIqvi cÖwZ Bw½Z K‡i‡Qb| KviY gynvwÏQM‡Yi bxwZ nÕj, Zuviv hLb `ye©j, Awfhy³ I ΓwUc~Y© eY©bv D‡j−L Ki‡Z Pvb ZLb (Kw_Z Av‡Q) kã Øviv D‡j−L K‡ib| †hgb- . Ôwe‡klÁ gynvwÏQ Ijvgv‡q †Kivg mn Ab¨vb¨ weØvbMY e‡j‡Qb, hLb †Kvb nv`xQ hCd cÖgvwYZ n‡e ZLb eY©bvi †¶‡Î ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) e‡j‡Qb, K‡i‡Qb, wb‡`©k w`‡q‡Qb, wb‡la K‡i‡Qb, wm×vš— w`‡q‡Qb Ges Giƒc Ab¨vb¨ `„pZv evPK †Kvb kã cÖ‡qvM Kiv hv‡e bv| Abyiƒc QvnvexM‡Yi †¶‡ÎI bv| †hgb- Avey ûivqivn (ivt) eY©bv K‡i‡Qb, e‡j‡Qb, D‡j−L K‡i‡Qb, msev` w`‡q‡Qb A_ev Giƒc Ab¨vb¨ kãI ejv hv‡e bv| GgbwK Zv‡eC I Zv‡`i cieZ©x‡`i e¨vcv‡iI Giƒc ejv hv‡e bv, hw` Zv 182. wZiwghx 1/99 c„t, nv/439| 183. Avj-gyhvbx, Avj-gyLZvQvi 1/107 c„t-Gi eiv‡Z QvjvZz Zvivexn, c„t 55| PZz_© Aa¨vq : Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
  • 58. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY58 `ye©j cÖgvwYZ nq| eis DcwiD³ †¶Îmg~‡n ej‡Z n‡e, ÔZvi †_‡K Kw_Z ev ewY©Z Av‡Q, DׄZ n‡q‡Q A_ev wee„Z n‡q‡QÕ...| 184 eySv †Mj Bgvg wZiwghxI ΓwU AvKv‡iB Bgvg‡`i gZvgZ¸‡jv D‡j−L K‡i‡Qb| Gi gva¨‡g hCd nv`x‡Qi cÖwZ gynvwÏQM‡Yi †h N„Yv‡eva ZvI dz‡U D‡V‡Q| Z…ZxqZ: †Kvb Bgvg, gynvwÏQ, dK¡xn hw` kviC wel‡q †Kvb K_v e‡jb A_ev Zvi c¶ †_‡K ejv nq Zvn‡j Zvi wcQ‡b Aek¨B kviC `jxj gIRy` _vK‡Z n‡e| †mB mv‡_ D³ `jxj Qnxn n‡Z n‡e| Bgvg wZiwghxi DׄZ As‡ki c‡¶ †Kvb Qnxn `jxj †bB e‡jB wZwb gš—e¨ AvKv‡i †ck K‡i‡Qb| myZivs †KD hw` Zv‡`i D³ e³e¨ MÖnY Ki‡Z Pvq Zvn‡j Aek¨B Zv‡K Zvi c‡¶ Qnxn `jxj †ck Ki‡Z n‡e| KviY GUv kixÔAvZ| GLv‡b e¨w³i K_vi †Kvb g~j¨ †bB| Ab¨_v Bgvg‡`i Dci wg_¨v Acev` †`Iqv n‡e| `yBwU we‡kl g~jbxwZ (GK) †h‡Kvb kviC e³e¨ `jxj wfwËK nIqv: kviC wel‡q †Kvb wjLbx ev e³e¨ Dc¯’vcb Ki‡j Zv `jxjwfwËK n‡Z n‡e| †K KZ eo Bgvg ev weØvb Zv †`Lvi welq bq| Ab¨_v Zvi K_vi †Kvb g~j¨ †bB| Avj−vn ZvÔAvjv e‡jb, . ÔmyZivs †Zvgiv hw` bv Rvb Zvn‡j ¯úó `jxjmn Avn‡j whwKi‡`i wR‡Ám KiÕ (m~iv bvnj 43-44)| ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) I Qvnvev‡q †Kivg `jx‡ji wfwˇZB gvbyl‡K AvnŸvb Rvbv‡Zb (m~iv BDmyd 108; bvRg 3-4; nv-°vn 44-46)| nv`x‡QI Gai‡bi AMwYZ cÖgvY i‡q‡Q|185 Bmjv‡gi BwZnv‡m cÖwm× Pvi Bgvgmn gynvwÏQ Ijvgv‡q †KivgI `jx‡ji wfwˇZ gvbyl‡K AvnŸvb Rvbv‡Zb| †hgb- (K) Bgvg Avey nvbxdv (80-150wnt) e‡jb, 184. †`Lyb: Bgvg beex, gyK¡vÏvgvn ki‡n gymwjg, Aby‡”Q` 2-Gi †klvsk c„: 8; Avj- gvRg~Ô kviûj gynvhhve 1g LÊ, c„t 63; Zvgvgyj wgbœvn, c„t 39| 185. Qnxn eyLvix nv/5765, 2q LÊ, c„t 858, ÔwPwKrmvÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-48; bvmvC, Avj-Kzeiv nv/11174, 6/343 c„t; `v‡igx nv/202, mb` nvmvb, wgkKvZ nv/166; e½vbyev` wgkKvZ nv/159, 1/123 c„t; Qnxn eyLvix nv/1465, 1g LÊ, c„t 198, ÔhvKvZÕ Aa¨vq, Aby‡”Q`-46; gyËvdvK¡ AvjvBn, wgkKvZ nv/5162|
  • 59. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 59 . ÔH e¨w³i c‡¶ Avgv‡`i †Kvb e³e¨ MÖnY Kiv nvjvj bq, †h m¤ú‡K© †m Rv‡b bv Avgiv Dnv †Kv_vq †_‡K MÖnY K‡iwQÕ|186 (L) Bgvg gv‡jK (93-179wnt) e‡jb, . ÔAvwg GKRb gvbyl gvÎ| Avwg fyj wm×vbI †`B mwVKI †`B| AZGe Avgvi wm×vš—¸‡jv †Zvgiv hvPvB Ki| †h mg¯— wm×vš— KziAvb I mybœvn †gvZv‡eK cvI †m¸‡jv MÖnY Ki Avi †h¸‡jv cv‡e bv †m¸‡jv cwiZ¨vM KiÕ|187 (M) Bgvg kv‡dC (150-204wnt) e‡jb, . ÔhLb Zzwg Avgvi †Kvb K_v nv`x‡Qi ei‡Ljvd †`L‡e, ZLb nv`x‡Qi Dci Avgj Ki‡e Ges Avgvi K_v‡K †`Iqv‡j Quy‡o gvi‡eÕ|188 (N) Bgvg Avngv` (164-241wnt) e‡jb, . ÔZzwg Avgvi ZvK¡jx` Ki bv, gv‡jK, AvIhvC, bvLC ev Ab¨ Kv‡ivI ZvK¡jx` Ki bv| eis mgvavb MÖnY Ki wKZve I mybœvn †_‡K, †hLvb †_‡K Zuviv MÖnY K‡i‡QbÕ|189 186. BÔjvgyj gyAv‡°Cb 2q LÊ, c„t 309; Beby Av‡e`xb, nvwkqv evni“i iv‡qK¡ 6ô LÊ, c„t 293; wQdvZz QvjvwZb bvex, c„t 46| 187. kviû gyLZvQvi Ljxj wjj KviLx 21/213 c„t| 188. Avj-LyjvQv dx Avmevwej BLwZjvd, c„t 108; kvn AwjDj−vn †`njfx, BK¡`yj Rx` dx AvnKvwgj BRwZnv` IqvZ ZvK¡jx` (Kvq‡iv: Avj-gvZevAvZzm mvjvwdqvn, 1345wnt), c„t 27| 189. BK¡`yj Rx` dx AvnKvwgj BRwZnv` IqvZ ZvK¡jx`, c„t 28| Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
  • 60. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY60 (`yB) D³ `jxj Qnxn mve¨¯— nIqv: kixÔAvZ MÖnY Kivi Av‡iKwU Ab¨Zg kZ© nÕj H `jxjwU Qnxn nIqv| hCd, Rvj ev ΓwUc~Y© n‡j Pj‡e bv| KviY nv`xQ Rvj Kiv, kixÔAv‡Zi bv‡g bZzb †Kvb Avgj ˆZix Kiv Ges Anxi weav‡bi Ace¨vL¨v Kiv cwi®‹vi nvivg (AvbÔAvg 144; AvÔivd 33; ûRyivZ 6)| Aciw`‡K bex Kixg (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) G e¨vcv‡i K‡Vvi wb‡lavÁv Av‡ivc K‡i‡Qb|190 Qvnvev‡q †KivgI hCd I Rvj nv`x‡Qi wei“‡× m‡PZb wQ‡jb| AZGe Av¯’vnxb, ΓwUc~Y©, Awfhy³, cvcvPvix, dvwmK †kªYxi †jv‡Ki eY©bv †Kvb ‡gB MÖnY‡hvM¨ bq| hZ¶Y ch©š— b¨vqcivqY e¨w³i c¶ †_‡K wbf©i‡hvM¨ m~‡Î cÖgvwYZ bv n‡e| G Rb¨ nv`xQ hCd cÖgvwYZ nÕ‡j Zv kixÔAv‡Zi `jxj nIqvi cÖkœB Av‡m bv| KviY Bmjvg m¤ú~Y© ΓwUgy³| Gi weavb AwZ ¯^”Q, Aåvš—, AKvU¨, AcÖwZ‡iva¨ (AvbÔAvg 116)| ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) e‡jb, . ÔAvwg †Zvgv‡`i wbKU m¤ú~Y© `xwßgvb I AwZ ¯^”Q Øxb wb‡q G‡mwQÕ|191 cÖwm× Pvi Bgvgmn Ab¨vb¨ gynvwÏQMYI Gi wei“‡× msMÖvg K‡i †M‡Qb| †hgb- cÖwm× Pvi Bgv‡gi g~jbxwZ: (1) Bgvg Avey nvbxdv (80-150wnt)-Gi P~ovš‘ g~jbxwZ wQj hCd nv`xQ †Q‡o Qnxn nv`xQ‡K AuvK‡o aiv| ZvB ب_©nxbfv‡e †NvlYv K‡ib, ÔhLb nv`xQ Qnxn n‡e †mUvB Avgvi gvhnveÕ|192 (2) Bgvg gv‡jK (93-179wnt) e‡jb, . 190. Qnxn eyLvix nv/5143 I 6064, 2/89; Qnxn gymwjg nv/6536, 2/316; wgkKvZ nv/5028, c„t 427| 191. Avngv` nv/15199, 3q LÊ 4_© Ask, c„t 588; evqnvK¡x, ïÔAveyj Cgvb, mb` nvmvb, Avjevbx, wgkKvZ nv/177 I 194, c„t 30 I 32, UxKv bs 2; e½vbyev` wgkKvZ nv/168, 1/129, ÔwKZve I mybœvn‡K AuvK‡o aivÕ Aby‡”Q`| 192. Avãyj Iqvnnve kvÔivYx, gxhvbyj Kzeiv (w`j−xt 1286 wnt), 1g LÊ, c„t 30|
  • 61. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 61 ÔZzwg †R‡b ivL, H e¨w³ wbivc` bq, †h e¨w³ hv ï‡b ZvB cÖPvi K‡i| Avi †h e¨w³ ïbv K_v (hvPvB QvovB) cÖPvi K‡i †m Bgvg nIqvi †hvM¨ bqÕ|193 (3) Bgvg kv‡dC (150-204 wnt) e‡jb, . ÔBeby mxixb, Beivnxg bvLC, Z¡vDm Ges Ab¨vb¨ mKj Zv‡eC GB g‡g© bxwZ Aej¤^b K‡iwQ‡jb †h, kw³kvjx ¯§„wZm¤úbœ e¨w³- whwb ey‡S eY©bv K‡ib Ges ¯§„wZ‡Z msi¶Y K‡ib Zvi †_‡K Qvov Zviv Ab¨ Kv‡iv nv`xQ MÖnY Ki‡eb bv| wZwb e‡jb, gynvwÏQM‡Yi g‡a¨ KvD‡K Avwg GB bxwZi we‡ivwaZv Ki‡Z †`wLwbÕ|194 (4) Bgvg Avngv` web nv¤^j (164-241wnt) e‡jb, . ÔwbðqB †h Av‡jg nv`x‡Qi Qnxn-hCd I bvwmL-gvbm~L ey‡Sb bv Zv‡K Av‡jg ejv hv‡e bvÕ| Bgvg BmnvK¡ Beby ivIqvnvI GKB K_v e‡j‡Qb |195 AZGe Bgvg †nvb Avi dK¡xn †nvb ev Ab¨ †Kvb e¨w³ †nvb kixÔAvZ m¤ú‡K© hvi e³e¨B †ck Kiv n‡e Zvi c‡¶ kviC `jxj _vK‡Z n‡e Ges †mB `jxj Qnxn n‡Z n‡e| Rvj, hCd I wfwËnxb n‡j Zv MÖnY‡hvM¨ n‡e bv| Ab¨_v Bgvg I dK¡xn‡`i Dci wg_¨v Acev` †`Iqv n‡e| mZK©evYx: 193. Qnxn gymwjg, gyK¡vÏvgvn `ªt, 1/12 c„t, Ôhv ïb‡e ZvB cÖPvi Kiv wbwl×Õ Aby‡”Q`-3| 194. Avm-mybœvn K¡vejvZ Zv`exb, c„t 237| 195. Avjevbx, Qnxn AvZ-ZviMxe IqvZ Zvinxe (wiqvh: gvKZvevZzj gvÔAvwid, 2000/1421), 1/39, f~wgKv `ªt; Avey Avãyj−vn Avj-nvwKg, gvÔ‡idvZz Dj~wgj nv`xQ, c„t 60| Pvi Bgv‡gi `„wó‡Z Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v
  • 62. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY62 D³ g~jbxwZ D‡c¶v Kiv nÕ‡j Avj−vn I Zuvi ivm~‡ji Dci †hgb wg_¨v‡ivc Kiv n‡e, †Zgwb †Kvb Bgvg, dK¡xn, gynvwχQi bv‡g `jxj wenxb K_v ej‡jI Zvi Dci wg_¨v‡ivc Kiv n‡e| Beby `vK¡xKyj C` ZvB cwi®‹vi e‡j w`‡q‡Qb, . ÔGB mg¯— gvmAvjv‡K gyRZvwn` BgvgM‡Yi w`‡K m‡¤^vab Kiv nvivg| gyK¡vwj−` dK¡xnM‡Yi Dci IqvwRe nÕj †m¸‡jv AbymÜvb Kiv, Zviv Ggwb‡ZB †hb Zuv‡`i w`‡K Zv Qz‡o bv gv‡ib| Ab¨_v Zv‡`i Dci wg_¨v‡ivc Kiv n‡eÕ|196 kvn BmgvCj knx` (1779-1831 L„t) m~iv ZIevi 31 bs Avqv‡Zi e¨vL¨vq Av`x Beby nv‡Zg (ivt) ewY©Z nv`x‡Qi Av‡jv‡K e‡jb, . ÔGi Øviv eySv †Mj †h, Aek¨B wbw`©ó e¨w³i AbymiY Kiv, †hgb- Zvi K_v Ggbfv‡e AvuK‡o aiv, hw`I Zv KziAvb-mybœvni `jxj mg~‡ni we‡ivax mve¨¯— nq Ges KziAvb mybœvn‡K Zvi c‡¶ e¨vL¨v Kiv nq, Zvn‡j eyS‡Z n‡e Zvi g‡a¨ Lªxóvbx ¯^fve wgwkªZ Av‡Q Ges wki‡Ki Ask i‡q‡QÕ|197 AZGe kviC wel‡q Bgvg‡`i bv‡g †Kvb e³e¨ cvIqv gvÎB cÖPvi Kiv gnv Ab¨vq| hZ¶Y bv Zvi c‡¶ Qnxn `jxj cvIqv hv‡e| GRb¨ Bgvg wZiwghxi D³ e³‡e¨ †Kvb mvš—¡bv †bB| wZwb ÔKw_ZÕ kã Øviv D‡j−L K‡i wb‡R gy³ n‡q‡Qb| G¶‡Y †KD hw` D³ K_v‡K `jxj wnmv‡e †ck Ki‡Z Pvq Zvn‡j †m †hb Zvi c‡¶ Qnxn `jxj †ck K‡i| wKš‘ 20 ivKÔAvZ Zvivexn&i `jxj †Kv_vq!! 196. Qv‡jn Avj-dzj−vbx, BK¡vhyj wngvg (ˆei“Z: 1978), c„t 99| 197. kvn BmgvCj knx`, Zvbfxi“j AvBbvBb dx BQevwZ ivdÔCj Bqv`v‡qb (gxivU: gyRZvevqx †cÖm, 1279 wnt/1863 L„t), c„t 45|
  • 63. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 63 cÂg Aa¨vqcÂg Aa¨vqcÂg Aa¨vqcÂg Aa¨vq wewfbœ cÖZviYv Iwewfbœ cÖZviYv Iwewfbœ cÖZviYv Iwewfbœ cÖZviYv I Ac‡KŠkjAc‡KŠkjAc‡KŠkjAc‡KŠkj
  • 64. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY64
  • 65. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 65 wewfbœ cÖZviYv I Ac‡KŠkj (1) 20 ivKÔAv‡Zi Dci BRgv `vex; wbw®Œq cÖeÂbvi be ms¯‹iY: cÖPwjZ Av‡Q †h, Igi (ivt)-Gi hy‡M 20 ivKÔAvZ Zvivexn&i Dci BRgv n‡q‡Q| d‡j Gi Dci gymwjg D¤§vn&i Avgj ¯’vqx n‡q‡Q| Beby Kz`vgv (541-620 wnt) Igi (ivt)-Gi hy‡Mi Kw_Z 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv D‡j−L K‡i e‡j‡Qb, ÔGUv †hb BRgvi b¨vqÕ|198 AZtci D³ e³e¨ bKj K‡i‡Qb ÔDg`vZzj K¡vixÕ cÖ‡YZv Avj−vgv e`i“Ïxb Avqbx nvbvdx (g„t 855 wnt)|199 A_P D³ e³e¨ Øviv KL‡bv BRgv cÖgvwYZ nq bv| Gw`‡K ÔwgiK¡vZÕ cÖ‡YZv †gvj−v Avjx K¡vix nvbvdx (g„t 1014 wnt) nvhvi eQi ci AZ¨š— †Rvi w`‡q e‡j‡Qb, Ô20 ivKÔAvZ Zvivexn&i Dci QvnvexMY BRgv K‡i‡QbÕ|200 ch©v‡jvPbv: D³ `vex m¤ú~Y© ev‡bvqvU I wfwËnxb| †hLv‡b Qvnvex‡`i hy‡M 20 ivKÔAv‡Zi Aw¯—Z¡B wQj bv †mLv‡b BRgv nj wKfv‡e! nvhvi eQi ci G `vexi KviY nj, hLb welqwU my¯úó n‡q †M‡Q hvq †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) wb‡R 11 ivKÔAvZ Zvivexn c‡o‡Qb Ges Igi (ivt) 8 ivKÔAvZ covi wb‡`©k w`‡q‡Qb, ZLb 20 ivKÔAvZ Zvivexn wejyß cÖvq| Ggwb GK mwܶ‡Y BRgvi `vex †Zvjv n‡q‡Q| GB D™¢U K_vwU mgv‡R Ggbfv‡e Qov‡bv n‡q‡Q †hb Avj−vni c¶ †_‡K bZzbfv‡e ÔAwnÕ Kiv n‡q‡Q| A_P Zv Pig åvwš—c~Y©| †hgb- (K) gvhnve wfwËK iwPZ wdK¡‡ni MÖš’ mg~‡n ejv n‡q‡Q †h, Bgvg gv‡jK (93-179 wnt) gmwR‡` beex‡Z 36 ivKÔAvZ Zvivexn co‡Zb| (hw`I K_vwU mwVK bq)| we‡kl K‡i †gvj−v Avjx K¡vix I Avj−vgv Avqbx (int) wewfbœ ai‡bi msL¨v D‡j−L K‡i‡Qb| Dg`vZzj K¡vix cÖ‡YZv 41, 39, 47, 36, 34, 28, 24, 20 I 11 wewfbœ ivKÔAv‡Zi Avgj wQj e‡j D‡j−L 198 . Avey gynv¤§v` Avãyj−vn Beby Avngv` Beby Kz`vgv, Avj-gyMbx Iqv Avk-kviûj Kvexi (ˆei“Z: `vi“j wdKi, 1992/1412), 1g LÊ, c„t 853| 199 . Dg`vZzj K¡vix, 7g LÊ, c„t 204| 200 . -†gvj−v Avjx K¡vix, wgiK¡vZzj gvdvZxn ki‡n wgkKvZzj gvQvexn (XvKv: ikxw`qvn jvB‡eªix, Zvwe), 3q LÊ, c„t 194, Ôivgvhvb gv‡m ivwÎ RvMiYÕ Aby‡”Q`|
  • 66. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY66 K‡i‡Qb|201 ZvnÕ†j Igi (ivt)-Gi hvgvbvq g`xbv‡Z 20 ivKÔAv‡Zi Dci BRgv n‡q‡Q K_vwU wKfv‡e mwVK n‡Z cv‡i? GUv wK weåvwš—Ki bq? G‡Z cÖgvwYZ nj †h, Igi (ivt)-Gi hy‡M BRgv nIqvi `vex m¤ú~Y© D™¢U I KvíwbK| (L) Qnxn nv`xQ Øviv cÖgvwYZ n‡q‡Q †h, Igi (ivt) 11 ivKÔAvZ Zvivexn covi wb‡`©k w`‡q‡Qb| Zuvi †Ljvd‡Zi mg‡qI RbMY 11 ivKÔAvZ Zvivexn co‡Zb| †mUvI Qnxn nv`xQ Øviv cÖgvwYZ n‡q‡Q| †gvU K_v Zuvi mg‡q 20 ivKÔAv‡Zi Aw¯—Z¡B wQj bv| Zvn‡j 20 ivKÔAv‡Zi Dci BRgv nÕj KLb? GQvovI Bgvg gv‡jK (93-179 wnt)-Gi wbR¯^ e³‡e¨I 11 ivKÔAv‡Zi K_v cÖgvwYZ n‡q‡Q, hv Avgiv Z…Zxq Aa¨v‡q D‡j−L K‡iwQ| wZwb g`xbv‡Z Rb¥ MÖnY K‡i‡Qb, †mLv‡bB wk¶v jvf K‡i‡Qb Ges gmwR‡` beex‡ZB AvRxeb nv`x‡Qi `im cÖ`vb K‡i‡Qb| wZwb 179 wnRix‡Z g„Zz¨eiY K‡i‡Qb|202 myZivs Zuvi g„Zz¨ ch©š— g`xbv‡Z 11 ivKÔAv‡Zi AwZwi³ ivKÔAvZ msL¨v Pvjy nqwb e‡jB cÖZxqgvb nq| ZvB 20 ivKÔAv‡Zi Dci BRgv nIqvi welqwU m¤ú~Y©B wfwËnxb| (M) gynvwÏQM‡Yi gš—‡e¨ cÖgvwYZ n‡q‡Q 20 ivKÔAv‡Zi eY©bv¸‡jvi Qnxn †Kvb wfwË †bB| eis meB Rvj, hCd I wfwËnxb| myZivs Rvj I `ye©j m~‡Îi Dci wfwË K‡i hw` †Kvb wel‡q BRgv Kiv nq, Zvn‡j †mUvI n‡e Rvj I `ye©j| †hgbwU kvqL Avjevbx (int) e‡jb, . ÔGB BRgvi cÖwZ KL‡bv wek¦vmfvRb nIqv hv‡e bv, KviY Zv `ye©j wfwËi Dci cÖwZwôZ| Avi `ye©j wfwËi Dci hv M‡o D‡V †mUvI `ye©j nqÕ|203 kvqL Ave`yi ingvb gyeviKcyix (int) ب_©nxb K‡É e‡jb, . Ôwek ivKÔAv‡Zi cÖwZ BRgv n‡q‡Q Ges me©Î Zv ¯’vqx n‡q‡Q GB `vex Pig wg_¨vPviÕ|204 201 . Dg`vZzj K¡vix 7g LÊ, c„t 204-5; ZzndvZyj AvnIqvhx 3q LÊ, c„t 439| 202 . W. gynv¤§v` Kv‡gj ûmvBb, Bgvg gv‡jK I gyIqvË¡v wKZve, `ªt gyIqvË¡v gv‡jK (ˆei“Z: `vi“j KzZze Avj-Bjwgqvn, Zvwe), f~wgKv| 203 . QvjvZzZ Zvivexn, c„t 72| 204 . ZzndvZzj AvnIqvhx, 3q LÊ, c„: 447|
  • 67. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 67 `yf©vM¨, Avj−vni c¶ †_‡K †cÖwiZ gnv cweÎ I Aåvš— kixÔAvZ‡K wbwðý K‡i wb‡R‡`i iwPZ Avgj mg~n‡K cÖwZôv Kivi Rb¨ BRgvi `vex †Zvjv n‡”Q hÎZÎ | we‡kl K‡i Igi (ivt)-Gi bv‡g A‡bK wel‡q BRgvi `vex †Zvjv n‡q‡Q| †hgb C` I Rvbvhvi ZvKex‡ii e¨vcv‡i `vex †Zvjv n‡q‡Q| ZvB wek¦weL¨vZ gbxlx, †jLbx RM‡Zi GK D¾¡j †R¨vwZ®‹ wec−ex ms¯‹viK beve wQÏxK¡ nvmvb Lvb f~cvjx (1248-1307 wnt/1832-1890 L„t) D³ bxwZi cÖwZev` K‡i e‡jb, . Ôgvhnvecš’x Av‡jgM‡Yi aviYv nÕj, gvhnv‡ei AbymvixMY A_ev †Kvb wbw`©ó A‡ji Awaevmxiv †Kvb wel‡q GKgZ †cvlY Ki‡jB Zv BRgv n‡q hv‡e| A_P GUv GK gnvwec`vZ¥K weåvwš—Õ|205 (N) me‡P‡q eo welq nÕj, Qvnvex‡`i ci BRgvi `vex †Zvjvi AwaKvi Kv‡iv †bB| KviY Zuv‡`i ci BRgvi `iRv eÜ n‡q †M‡Q| Avi BRwZnv‡`i `iRv wK¡qvgZ ch©š— †Lvjv Av‡Q| ZvB Bgvg Avngv` (int) e‡jb, Ô†h e¨w³ BRgvi `vex K‡i †m wg_¨vev`xÕ|206 AZGe BRgvi `vex †hB Ki“K Zv wg_¨v I evwZj e‡j MY¨ n‡e| (2) †Luvov hyw³i AeZviYv; m~h©wKiY †iv‡a †RvbvwKi Avùvjb (K) ejv n‡q _v‡K †h, Zvivexn Ges Zvnv¾y` `yÕwU c„_K QvjvZ; iv‡Zi cÖ_gvs‡k 20 ivKÔAvZ Zvivexn Avi †klvs‡k 11 ivKÔAvZ Zvnv¾y` co‡Z nq| ch©v‡jvPbv: D³ wfwËnxb K_vwU mgv‡R LyeB cÖPwjZ Av‡Q| GK‡kªYxi Av‡jg Gi c‡¶ LyeB cÖPviYv Pvjvb| eZ©gvb mg‡q Zviv GB Ace¨vL¨v‡KB †gv¶g nvwZqvi g‡b Ki‡Qb| Zv‡`i Ab¨Zg n‡jb Qnxn eyLvixi evsjv Abyev`K kvqLyj nv`xQ gvIjvbv AvwRRyj nK| wZwb gv Av‡qkv (ivt) ewY©Z 11 ivKÔAv‡Zi 205 . wQÏxK¡ nvmvb Lvb f~cvjx, Avm-wmivRyj IqvnnvR wgb Kvk‡d gvZvwje Qnxn gymwjg web nv¾vn 1/3 c„t; QvjvZzZ Zvivexn, c„t 72-73| 206 . BÔjvgyj gyIqv‡°Cb 2q LÊ, c„t 175| wewfbœ cÖZviYv I Ac‡KŠkj
  • 68. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY68 nv`x‡Qi e¨vL¨vq `yÕwU c„_K QvjvZ e‡j `vex K‡i‡Qb|207 A_P Zv bqv wg_¨vi Avwef©ve| KviY mg~n wbgœiƒc: cÖ_gZ: cÖkœKvix Av‡qkv (ivt)-†K ivgvhv‡bi ivwÎi QvjvZ †Kgb wQj †m wel‡qB wR‡Ám K‡iwQ‡jb| Avi ZviB Dˇi Av‡qkv (ivt) 11 ivKÔAv‡Zi K_v e‡jb| D³ D™¢U `vex‡K P~Y© K‡i‡Qb cÖL¨vZ nvbvdx weØvb Avj−vgv AvbIqvi kvn Kvk¥xix (int)| wZwb gv Av‡qkv (ivt)-Gi nv`xQwU D‡j−L K‡i e‡jb, . ÔG‡Z cwi®‹vi e¨vL¨v i‡q‡Q †h, GUv ivgvhv‡biB Ae¯’v| KviY cÖkœKvix ivgvhvbmn Ab¨vb¨ Ae¯’v m¤ú‡K© cÖkœ K‡iwQ‡jbÕ|208 wØZxqZ: Ab¨ nv`x‡Q ewY©Z n‡q‡Q, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) Z…Zxq w`b 27-Gi iv‡Î mvnvixi mgq ch©š— Zvivexni QvjvZ `xN© K‡iwQ‡jb, hv‡Z Qvnvev‡q †Kivg mvnvix LvIqv Qz‡U hvIqvi Avk¼v KiwQ‡jb| †hgb nv`x‡Q G‡m‡Q, ÔAvgv‡`i wb‡q wZwb GZ `xN© mgq a‡i QvjvZ co‡jb hv‡Z Avgiv mvnvix LvIqv Qz‡U hvIqvi Avk¼v KiwQjvgÕ|209 Abyiƒc Qvnvex‡`i hy‡MI Zvivexn I Zvnv¾y` GKB QvjvZ e‡j MY¨ nZ| KviY Igi (ivt) †h nv`x‡Q 11 ivKÔAvZ Zvivexn covi wb‡`©k w`‡q‡Qb H nv`x‡Qi †klvs‡k ejv n‡q‡Q, ÔwK¡ivAvZ j¤^v nIqvi Kvi‡Y (cwikªvš— n‡q) Avgiv jvwVi Dci fi w`Zvg Ges dR‡ii Qvjv‡Zi mgq nIqvi Dc g nÕ†j QvjvZ †kl K‡i P‡j AvmZvgÕ|210 myax cvVK! Zvn‡j ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) I Qvnvev‡q †Kivg H ivwθ‡jv‡Z Zvnv¾y` QvjvZ KLb co‡Zb? ZvQvov Ab¨ Av‡iKwU nv`x‡Q ewY©Z n‡q‡Q, gv Av‡qkv (ivt) e‡jb, 207 . H, e½vbyev` †evLvix kixd (XvKv: nvwgw`qv jvB‡eªix, GwcÖj, 2002), 1g LÊ, c„t 305, nv/608-Gi e¨vL¨v `ªt|208 . Avj-Avidzk kvhx ki‡n wZiwghx 1g LÊ, c„t 166|209 . Qnxn Avey`vE` nv/1375, 1/195; Qnxn wZiwghx nv/806, 1/166; bvmvC, Beby gvRvn, mb` Qnxn, wgkKvZ nv/1298, c„t 114; e½vbyev` wgkKvZ 3q LÊ, c„t 149, nv/1224, Ôivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`| 210 . -Qnxn Beby Lyhvqgvn 4/186 c„t; gyIqvË¡v gv‡jK 1/115 c„t Ôivgvhvb gv‡m ivwÎi QvjvZÕ Aby‡”Q`; mb` Qnxn, wgkKvZ nv/1302, c„t 115; e½vbyev` wgkKvZ 3q LÊ, c„t 152, nv/1228|
  • 69. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY 69 . Ôbex Kixg (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) Gkvi QvjvZ †kl Kivi ci nÕ‡Z dRi ch©š— gvÎ 11 ivKÔAvZ QvjvZ Av`vq Ki‡ZbÕ|211 D³ nv`xQ †_‡K Av‡iv ¯úó nÕj †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) Gkvi QvjvZ †_‡K dRi ch©š— 11 ivKÔAv‡Zi †ekx QvjvZ KL‡bv co‡Zb bv| Z…ZxqZ: Igi (ivt)-Gi Zvivexni RvgvÔAvZ cybivq Pvjy Kiv ms vš— Qnxn eyLvix‡Z †h nv`xQ ewY©Z n‡q‡Q Zv‡Z GKB Qvjv‡Zi K_v cÖgvwYZ n‡q‡Q| †hgb Igi (ivt) e‡jb, . ÔZ‡e Zviv hv co‡Q Zvi †P‡q DËg †mUvB hvi Rb¨ Zviv NygvZ A_©vr †kl iv‡Îi QvjvZ| Z‡e †jv‡Kiv cÖ_gvs‡kB coZÕ| 212 PZz_©Z: nvbvdx gvhnv‡ei c~e©eZ©x Av‡jgMY †KDB D³ Ace¨vL¨v K‡ibwb| eis Zviv mK‡jB Zvivexn I Zvnv¾y`‡K GKB QvjvZ MY¨ K‡i‡Qb| GgbwK 20 ivKÔAv‡Zi eY©bvwU‡K Zuviv cÖ‡Z¨‡KB gv Av‡qkvi nv`xQwUi we‡ivax e‡j D‡j−L K‡i‡Qb| †hgb †n`vqvi fvl¨Kvi Avj−vgv Bebyj ûgvg, Avj−vgv hvqjvC, e`i“Ïxb Avqbx, Avãyj nvB jv‡¶èŠfx cÖgyL| hv Avgiv wØZxq Aa¨v‡qi cÖ_g w`‡KB D‡j−L K‡iwQ| kxl©¯’vbxq e¨w³‡`i g‡a¨ Avj−vgv AvbIqvi kvn Kvk¥xix nvbvdx (int) AZ¨š— cwi®‹vi fvlvq e‡jb, 211 . Qnxn gymwjg nv/1718, 1/254; Qnxn Avey`vE` nv/1336, 1/188-89; Qnxn Beby gvRvn nv/1358, c„t 96, ÔivwÎi QvjvZ KZ ivKÔAvZÕ Aby‡”Q`|212 . Qnxn eyLvix nv/2010; wgkKvZ nv/1301, c„t 115; e½vbyev` wgkKvZ nv/1227, 3q LÊ, c„t 151-52| wewfbœ cÖZviYv I Ac‡KŠkj
  • 70. Zvivexn&i ivKÔAvZ msL¨v : GKwU ZvwË¡K we‡k−lY70 . ÔeY©bv mg~‡ni ga¨ nÕ‡Z †Kvb GKwU eY©bv ØvivI cÖgvwYZ nqwb †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivgvhvb gv‡m Zvivexn I Zvnv¾y` c„_K c„_K K‡i co‡Zb| eis Zvivexni QvjvZ `xN© Ki‡Zb| Avi Zuvi hy‡M Zvivexn I Zvnv¾y‡`i ivKÔAvZMZ †Kvb cv_©K¨ wQj bv, eis cv_©K¨ wQj mg‡q Ges ˆewk‡ó¨| A_©vr Zvivexn n‡e gmwR‡` RvgvÔAv‡Zi mv‡_| wKš‘ Zvnv¾y` gmwR‡` bq| Zvivexn Avi¤¢ n‡e ivwÎi cÖ_gfv‡M Avi Zvnv¾y` Avi¤¢ n‡e ivwÎi †klfv‡MÕ|213 Ab¨Î wZwb e‡jb, . ÔGUv GKB QvjvZ; hLb iv‡Zi cÖ_gvs‡k cov n‡e ZLb Zvi bvg n‡e Zvivexn| Avi hLb †klvs‡k cov n‡e ZLb Zvi bvg n‡e Zvnv¾y`Õ|214 AZGe Zvivexn I Zvnv¾y` †h GKB QvjvZ †m wel‡q kxl©¯’vbxq nvbvdx weØvbMY mevB GKgZ| ïay Avgv‡`i †`‡ki KwZcq Av‡jg GB weåvwš—Ki `vex Zz‡j‡Qb| Avj−vgv Ievq`yj−vn gyeviKcyix (in:) e‡jb, Zvivexn, wK¡qv‡g ivgvhvb, QvjvZzj jvBj, Zvnv¾y` me GKB welq Ges GKB Qvjv‡Zi bvg| . ÔKviY Qnxn wKsev hCd †Kvb eY©bvi gva¨‡g cÖgvwYZ nqwb †h, ivm~jyj−vn (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg) ivgvhv‡bi ivwÎmg~‡n `yB ai‡bi QvjvZ Av`vq K‡i‡Qb, hvi GKwU Zvivexn Ab¨wU Zvnv¾y`| myZivs ivgvhvb e¨ZxZ Ab¨ gv‡m †hwU Zvnv¾y`, ivgvhvb gv‡m †mwUB ZvivexnÕ|215 (L) Ôc~‡e© AvU ivKÔAvZB cov nÕZ, wKš‘ c‡i wek ivKÔAvZ cov n‡q‡QÕ| Av‡iv ejv nq, Ô8 ivKÔAvZ ivm~j (Qvj−vj−vû AvjvBwn Iqv mvj−vg)-Gi mybœvZ| Avi 20 ivKÔAvZ Lyjvdv‡q iv‡k`x‡bi mybœvZ| we‡kl K‡i Igi (ivt)-Gi 213 . Avj-Avidzk kvhx ki‡n wZiwghx 1g LÊ, c„t 166; dvqhyj evix 2q LÊ, c„t 420| 214 . dvqhyj evix 2q LÊ, c„t 420|215 . wgiÔAvZzj gvdvZxn, 4_© LÊ, c„t 311, nv/1303-Gi Av‡jvPbv `ªt|