1. Vaktijdschrift voor management en techniek van podia en theaters
Peter Pan
‘A Never Ending Story’ in Ziggo Dome Amsterdam
Social Return Special Theaterkostuums op de praatstoel: stoelenfabrikanten
Jaargang 5 / editie 1 2013

3. 3
Voorwoord
voor
woord
De groots aangepakte Arena Tour van Peter Pan is een mix van pop- binnen de gehele entertainmentbranche, voor onder meer evenemen-
songs, film, storytelling, special effects, real indoor flying, dans en cir- tenlocaties en theaters. Naast stoelenadviseur en producent Ruud Bos,
cus in een arena. Dit is uniek: nog nooit eerder zijn er in een theater- komt ook Jean-Pierre vandeMeulebroucke, Hoofd Verkoop van stoe-
tour zoveel verschillende show-elementen tegelijkertijd verwerkt. Met lenadviseur en -fabrikant Fibrocit aan het woord. Dit bedrijf is gespe-
de Ziggo Dome als locatie is ook de plaats van deze tour onderschei- cialiseerd op het gebied van maatwerkstoelen voor o.a. theaters en
dend van de standaard theaterlocaties. Reden voor Stage&Theatre om evenementenlocaties. Bovendien vertellen twee kostuumontwerpers
er een artikel aan te wijden. Hiervoor spraken wij Geert Allaert, produ- hun verhaal in deze editie van Stage&Theatre en komt ook Eeuwe Vos
cent van Peter Pan de Arena Tour en CEO van het Belgische Music Hall. weer aan het woord, dit keer samen met zijn broer Roelof Vos van Vo-
Hij vertelde over de internationale tour, het onderscheidend vermogen divo Managementdiensten, over Social Return. Kortom: een gevarieerd
en de locatie. De Ziggo Dome speelt niet alleen een prominente rol bij nummer! Veel leesplezier!
Peter Pan, ook Indoor Design van eigenaar Ruud Bos, heeft een pret-
tige samenwerking met de Ziggo Dome. Hij heeft de advisering van Redactie Stage&Theatre
de stoelen van de Ziggo Dome verzorgd. Met zijn bedrijf adviseert hij Marieke van Dam
Colofon
Een uitgave van: BP&M Exploitatiemaatschappij B.V., Postadres: Postbus 155, 6500 AD Nijmegen, Tel. 024-3722900, Fax. 024-3886017
Hoofdredactie: Marieke van Dam Eindredacteur: Joris Stortelder Vaste medewerkers: Marnix Bosman, Eeuwe Vos
Bladmanager: Richard Mulders Salesmanager: Ralph Brinkman Vormgeving: Sandra Elzinga, Dries van Zuylen, Anouk Smeets
Backoffice: RalphTijssen Abonnementen: Abonnementsprijs:€ 75,- per jaar voor de vakbladen AV&Stage,Event&Showbizz,ProAudio&Video
en Stage&Theatre. Abonnementenservice: De abonnementen­ ervice is telefonisch bereikbaar van ma t/m vrij van 9.00 uur tot 12.00 uur. Kies in het keuze
s
menu ‘abonnementen’ Telefoon: 024-3722900. U kunt ons ook faxen Fax. 024-3886017. Afdeling abonnementen Postbus 155, 6500 AD Nijmegen. Abon-
nement kan ieder moment ingaan en wordt automatisch verlengd tenzij abonnee 2 maanden voor einddatum schriftelijk opzegt. Copyrights: Het
auteursrecht van dit tijdschrift en op de daarin verschenen artikelen wordt door de uitgever voorbehouden. Het verlenen van toestemming tot publicatie
in dit tijdschrift houdt in dat de auteur de uitgever, met uitsluiting van ieder ander, onherroepelijk machtigt de bij of krachtens de Auteurswet door der-
den verschuldigde vergoeding voor kopiëren te innen en dat de auteur alle overige rechten overdraagt aan de uitgever. Niets uit deze uitgave mag wor-
den overgenomen, vermenigvuldigd of gekopieerd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever. Drukfouten en prijswijzigingen voorbehouden
Bankgegevens: Rabobank 1700.97.811 / IBAN: NL91RABO0170097811 / BIC: RABONL2U

5. 5
INHOUD
hét vakblad voor beslissers, managers en hoofden van techniek van theaters, podia en openluchtvoorstellingen.
Entertainment
Peter Pan
The Never Ending Story 10
15 Profiel Limmerick
Social Return
Eeuwe Vos
On Investment
18
24
Theaterkostuums
De kleren maken de man
Interview Fibrocit
28

6. 6
NIEUWS
Kroonluchters voor Van der Vorst ziet de Sterren
van 2012
of Holland. Technisch medewerkers van Showlight - het moederbe-
drijf achter KroonluchterVerhuur.nl - monteerden de kroonluchters
in het decor. Het resultaat was een fantastisch sfeerplaatje. De 2
meter hoge kroonluchters zorgden voor een schitterende beleving
en prachtig resultaat. Kroonluchters huren is van deze tijd. Kroon-
De productie van Van der Vorst ziet de Sterren van 2012 besloot luchterVerhuur.nl heeft verschillende afmetingen kroonluchters te
kroonluchters te huren voor de Oudejaarsshow. Samen met de pro- huur variërend van een halve meter hoog tot en met 6 meter hoog.
ductie en regisseur bekeken ze de mogelijkheden in het De la Mar Voor ieder evenement of productie is er een geschikte kroonluchter
Theater. In samenspraak met de technisch medewerkers van Stage in het assortiment. Door de enorme voorraad komt het zelden voor
Entertainment bepaalde het bedrijf de juiste ophangpunten en dat een bepaald type kroonluchter niet meer beschikbaar is. Een of
hoogten. De designer van Vorst Media koos voor kroonluchters van 2 meerdere kroonluchters accentueren luxe en geven extra sfeer tij-
meter hoog. Deze luxe kroonluchters zijn voorzien van hoogwaardig dens een event of productie.
loodkristal en hingen al eens tijdens een evenement van Sir Elton Meer informatie over kroonluchters huren is te vinden via
John in London. Ook zijn deze kroonluchters gebruikt in The Voice www.kroonluchterverhuur.nl
Amphion Doetinchem
Beste Theater 2012
Henk Versteeg nieuwe
account manager DTS² Schouwburg Amphion in Doetinchem
is door de Vereniging Vrije Theater-
Per januari 2013 is Henk producenten uitgeroepen tot beste
Versteeg in dienst getre- theater van 2012. Voorzitter Erwin
den als accountmanager van Lambaart reikte de bijbehorende
theatertechniek bij DTS2. VVTP Theater van het Jaar Prijs onlangs uit aan schouwburgdirecteur
Henk zal zich primair rich- Charles Droste. Amphion wordt door theaterproducenten, acteurs en
ten op de Scandinavische technici geroemd om zijn gastvrijheid, zowel voor publiek als voor profes-
markt, maar hij zal ook in de Nederlandse markt actief zijn. sionals. Ook waarderen de 19 leden van de VVTP de flexibiliteit van het
Binnen de wereld is Henk bekend vanwege zijn succesvolle theater in Doetinchem. ‘Bij het boeken van voorstellingen worden risico’s
werk bij Prolyte als accountmanager in dezelfde markten. niet uit de weg gegaan, maar juist gezien als avontuur. Het theater straalt
Daar waar Henk op zoek was naar een nieuwe uitdaging was een enorme positieve energie uit, die juist in deze tijd zo hard nodig is’,
DTS2 op zoek naar een uniek verkooptalent. De twee partijen meent de jury. Theater Diligentia in Den Haag, het Eindhovense Parkthe-
hebben elkaar daarin gevonden en we zien uit naar een suc- ater, het Zaantheater in Zaandam en de Rijswijkse Schouwburg grepen
cesvolle samenwerking. DTS2 is uw full service partner voor net naast de titel beste theater van 2012. Jan Versweyveld, huisontwerper
theatertechniek: onderhoud, inspectie en keuring, construc- van Toneelgroep Amsterdam, kreeg tijdens het jaarlijkse congres in het
tietechniek, heftechniek, hijstechniek, besturingssystemen en Beatrix Theater in Utrecht van de vereniging de VVTP Theater Foto Prijs
specials. 2012 overhandigd. Een foto van zijn hand van een scène uit de voorstelling
Voor meer informatie: www.dts-2.com Macbeth door Toneelgroep Amsterdam werd door de vakjury uitgeroepen
tot beste foto van een Nederlandse theatervoorstelling van het afgelopen
jaar. - De Volkskrant

7. 7
NIEUWS
2013: een einde voor B en W stellen dat ‘t
een aantal theaters Speelhuis in Helmond
niet onderverzekerd was
Het stopzetten van hun sub-
sidies betekent een financiële Het afgebrande theater ‘t Speelhuis in Helmond zou qua faciliteiten en
strop voor heel wat theaters. Ze omvang herbouwd kunnen worden. Dit voor de verzekerde herbouwwaar-
probeerden hun hachjes nog te de, zo antwoordt het college van burgemeester en wethouders van Hel-
redden met handtekeningen- mond op vragen hierover van de fractie Helder Helmond. Volgens Helder
acties en protesten, maar het mocht niet baten. Een aantal Helmond was de gemeente onderverzekerd en zou herbouw van ‘t Speel-
theaters sloot daarom per januari hun deuren. huis in de oorspronkelijke omvang onmogelijk zijn. Van onderverzekering
Zo houdt Theater De Engelenbak in Amsterdam het na 37 is volgens het college van burgemeester en wethouders echter geen spra-
jaar voor gezien. De Engelenbak bracht onder andere Youp ke. Binnenkort stuurt het college de Helmondse gemeenteraad een rap-
van ’t Hek en Brigitte Kaandorp voort. Het Tropentheater in portage waarin de
de hoofdstad kan haar hoofd eveneens niet langer boven wa- mogelijkheden om
ter houden. te komen tot een
Andere slachtoffers van de bezuinigingen op cultuur zijn het nieuw permanent
Rotterdamse O.T. Theater van het Onafhankelijk Toneel, het theater worden be-
Theater De Regentes uit Den Haag – wat wellicht in maart sproken.
weer geopend wordt onder een nieuwe naam – en het Am-
sterdamse Rozentheater. Het Theater Instituut Nederland, Veel discussie
dat een gigantische collectie van maskers, kostuums, ma- In de maanden na de brand laaide de discussie over een nieuw Speelhuis
quettes, decorstukken en accessoires beheerde, sluit ook behoorlijk op. Het gebouw in ere herstellen, zou erg veel geld kosten. Uit-
haar deuren voorgoed. PowNed eindelijk werden de resten gesloopt. Omroep Brabant
Nieuw theater in De Regentes
Theater De Regentes gaat mogelijk in maart onder Koninklijk Conservatorium en de Johan Wage-
een nieuwe naam weer open: De Nieuwe Regen- naar Stichting. ‘Zij zitten te springen om ruimte.
tes. Volgens één van de initiatiefnemers zijn er ver- Het conservatorium zoekt bijvoorbeeld repetitie-
regaande gesprekken met de gemeente over een ruimte voor de studenten’, zegt Karin Jansen van
nieuw zelfvoorzienend theater. ‘De gemeente is zeer De Nieuwe Regentes. ‘De verhuur van ruimte aan
welwillend. De kans is groot dat we in maart opengaan’, aldus Karin commerciële partijen, cultuurinstellingen en particulieren zal een
Jansen van De Nieuwe Regentes. Het oude theater aan de Haag- grote bron van inkomsten voor ons zijn.’
se Weimarstraat moest de deuren sluiten omdat per 1 januari de
gemeentelijke subsidie verviel. Vier mensen, onder wie twee oud- Alleen aanloopsubsidie
medewerkers, hebben daarop de stichting De Nieuwe Regentes op- De Nieuwe Regentes moet zelf zijn broek op zien te houden. Alleen
gericht en een businessplan bij de gemeente ingediend. voor de huisvestingskosten voor het eerste jaar wordt waarschijn-
lijk subsidie verstrekt. Het pand aan de Weimarstraat is eigendom
Samenwerking met Huis van de Nieuwe Muziek van de gemeente. Naast ruimteverhuur zullen er ook voorstellingen
Inmiddels is er een aantal bijeenkomsten geweest en worden de worden gehouden en willen de initiatiefnemers ook iets terugdoen
puntjes op de i gezet. Een van de voorwaarden van de gemeente voor de maatschappij. ‘We denken dan bijvoorbeeld aan educatie
is dat de nieuwe stichting gaat samenwerken met het Huis van de en steun aan kunstenaars’, aldus Jansen. Omroepwest.nl
Nieuwe Muziek, een samenwerkingsverband van onder meer het

8. 8
NIEUWS
Nieuw theater mogelijk op plek huidige Theater
aan de Parade
Op de Parade in Den Bosch is genoeg ruimte voor een goede nieu- genoemd, bij grote evenementen als foyer wordt gebruikt en dan
we schouwburg met twee zalen. De Raad van Commissarissen van dus niet als theaterzaal inzetbaar is.
Theater aan de Parade presenteerde onlangs op het Bossche stad- De schrijvers van de studie benadrukten herhaaldelijk dat het een
huis een studie waar dat uit blijkt. De Bossche wethouder Jeroen studie is en geen afgerond plan. Er moet dus nog wel wat gebeu-
Weyers denkt dat dankzij die studie de Bossche raad in juni al een ren. In de studie zitten nog geen financiële berekeningen. Volgens
principebeslissing kan nemen over een nieuwe schouwburg op De de schrijvers zou de bouw kunnen voor een bedrag dat bij theaters
Parade. acceptabel is. In de brief aan de gemeente schrijven ze wel dat er
De studie zorgde voor opluchting. Na een intensieve discussie be- in het nieuwe theater geen ruimte meer is voor een bioscoop en
sloot de Bossche raad in juni dat de nieuwe Bossche schouwburg dat dat natuurlijk invloed heeft op de inkomsten.
op De Parade moet komen. Maar dat was zeker niet de eerste keus
van de deskundigen bij de schouwburg zelf. Er is op De Parade niet Vier meter hoger
veel ruimte. Verder zal voor een nieuw theater het bestemmingsplan aange-
past moeten worden. Om ruimte te maken voor de nieuwe zaal is
Garderobe in de kelder de nieuwbouw zo’n vier meter hoger dan het bestaande gebouw.
Tijdens de studie is dan ook veel geschoven en gerekend. Het was Als alles rondkomt, zal ook gezocht moeten worden naar een tijde-
lastig om genoeg plek te vinden voor een zaal van bijna 1000 lijk alternatief voor de Bossche schouwburg én naar geld daarvoor.
stoelen én een zaal van ruim 400 stoelen. Het is uiteindelijk ge- Het theater gewoon sluiten tijdens de sloop en de nieuwbouw is
lukt maar de garderobe zit nu in de kelder en voor de kantoren wat de Raad van Commissarissen betreft niet aan de orde. - Om-
en de horeca is er zeker geen overvloed aan ruimte. Bovendien is roep Brabant
er van uitgegaan dat de tweede zaal, die al De Paradezaal wordt
Carré haalt jubileumavond in april in
Koninklijk Theater Carré gaat zijn 125-jarig jubileum alsnog vieren. “Dit moet een feestelijke avond zijn, dat kan niet met dit sterfge-
De speciale galavoorstelling, die begin december werd afgelast, val”, lichtte een woordvoerder destijds toe.
vindt nu op woensdag 3 april plaats. Dat maakte Carré donder- De galavoorstelling wordt in april ingehaald, wederom in het
dag bekend. 125 jaar Carré zou op 3 december in het bijzijn van bijzijn van koningin Beatrix. Mensen die kaarten hadden voor de
koningin Beatrix worden gevierd. Tijdens de repetities werd ac- avond zijn op de hoogte gesteld.
teur Jeroen Willems echter onwel, hij stierf aan een hartstilstand. De verkoop van eventuele geannuleerde kaarten is gestart op 1
Daarop besloot de directie van Carré de gala-avond af te gelasten. februari. - Novum

10. 10
ENTERTAINMENT
A Never Ending Story
Wat maakt Peter Pan; The Never Ending Story uitzonderlijk? Het is een mix van popsongs, film,
storytelling, special effects, real indoor flying, dans en circus in een arena… “Deze combinatievorm
van entertainment is hiervoor nog nooit eerder vertoond. Dat maakt het erg bijzonder”, aldus pro-
ducent van Peter Pan de Arena Tour en CEO van het Belgische Music Hall, Geert Allaert. De redactie
van Stage&Theatre sprak hem over de Arena Tour van Peter Pan, die van 14 tot en met 17 februari
plaatsvond in Ziggo Dome te Amsterdam.
Tekst: Marieke van Dam
naast kunnen de bezoekers genieten van de
vele popsongs die goed passen in het verhaal
en bij de personages, maar uiteraard ook in een
poptempel als Ziggo Dome. Het megadecor, de
Cirque du Soleil acts, de acrobaten en de dance
acts maken dat je ogen te kort komt, zelfs in
een grote ruimte als Ziggo Dome. Peter Pan is
overweldigend, grappig en ontroerend tegelij-
kertijd.”
Waarom hebben jullie gekozen voor
Ziggo Dome als locatie van de Arena
Tour van Peter Pan?
“Peter Pan is gemaakt als indoor arenaspekta-
kel. Hiervoor zijn Ziggo Dome en Ahoy de enige
opties in Nederland. Ziggo Dome wilde ons als
eerste familiespektakel graag hebben, en blijk-
baar het publiek ook, want er zijn al meer dan
Hoe was het om een internationale – van een megadecor van 2000 m2 en meer 30.000 kaartjes verkocht.”
productie te vertalen naar een groots theaterelementen. Peter Pan biedt een intieme
opgezette Nederlandse productie in belevenis die van zeer nabij beleefd wordt. An- Wanneer begint de opbouw van het
Ziggo Dome? derzijds is Peter Pan; The Never Ending Story decor, licht, geluid en overige zaken?
“Dit was enorm uitdagend! We zijn erin ge- ook een spectaculaire belevenis voor jong en “Maandag 11 februari wordt er opgebouwd en
slaagd om van Ziggo Dome een theater te oud; het verhalende element is ook prachtig. op 14 februari is de eerste voorstelling van Pe-
maken door middel van de vertelstem van de Er wordt gevlogen op 3 verschillende manieren, ter Pan; The Never Ending Story. De productie is
onzichtbare Tinkerbell, de live zang door de zelfs ook zonder touwen. Dat is een primeur gemaakt om op weekbasis te kunnen touren in
cast, de filmische inkleuring – video mapping en bovendien een schitterende ervaring. Daar- de grootste arena’s.”

11. 11
ENTERTAINMENT
Hoeveel shows worden er in de 4
dagen in Ziggo Dome gegeven?
In Ziggo Dome zullen we 7 shows spelen voor
meer dan 40.000 bezoekers. En dan vliegen we
naar andere oorden en komen we misschien wel
eens terug naar Nederland.”
Wat maakt de Peter Pan Arena
Tour uniek ten opzichte van andere
musicals?
“Peter Pan is uniek omdat het intiem en specta-
culair tegelijk is en plaatsvindt in een arena. Deze
Welke partijen hebben meegewerkt aan de film- en videocontent gewerkt met zes vorm van entertainment bestond eigenlijk nog
om het spektakel in Ziggo Dome neer personen. De windturbine en de stuntmannen niet: een mix van popsongs, film, storytelling in
te zetten? komen uit het researchcentrum van Riga.” een arena, real indoor flying, dans en humor.”
“Het podium komt van Tait Technologies. Zij
beschikken over een fantastisch snelbouwpro- Wat maakt de productie van Peter Wat staat er na de Arena Tour van
cédé, waarbij 2000 m2 aan podium in 4 uur tijd Pan in Ziggo Dome zo bijzonder? Peter Pan in Ziggo Dome in de
opgebouwd en wel klaarstaat. “De show is enorm vernieuwend en daardoor planning?
Tait Technologies verricht veel werkzaam- erg bijzonder. Deze vorm van entertainment “Na Nederland komt er eerst een UK-tour van 8
heden in de rocktourwereld en verzorgt on- bestaat eigenlijk nog niet, het is namelijk een weken en een Duitsland-tour van 8 weken. Dat
der andere het decor voor de Lady Gaga tour. cross over tussen film, live musical & Cirque du ligt vast. Voor de tijd daarna zijn we in onderhan-
Het licht, video en geluid wordt geleverd door Soleil. De choreograaf heeft meerdere cd’s en deling met diverse partijen over de hele wereld.
het Belgische Phlippo Showlights. choreografieën gemaakt en de regisseur is een Momenteel komen er ook spontane aanvragen
De 18 HD-videoprojectoren zijn Barco-projecto- van de rechterhanden van Franco Dragone; dat binnen vanuit onder meer Moskou, Istanbul, Azië
ren omdat deze de beste beeldkwaliteit hebben verklaart ook wel de mix van verschillende vor- en de VS. Hopelijk wordt ook dit, net als de Arena
en omdat dit de videocontent van Dirty Moni- men van entertainment in één.” Tour van Peter Pan, een ‘never ending story’.
tor ten goede komt. Er is overigens 9 maanden

12. onafhankelijk advies • risico management
opleidingen en trainingen • inspecties

13. 13
COLUMN
Op naar de P -markt
A
Zelf heb ik het wel eens met nog minder ge-
daan tijdens een festival in de kerk van Ruig-
oord. Twaalf kringen en een dito aantal parren
allen open wit, plus twee gammele zes-krin-
gen handkasten. Na afloop van de voorstelling
moest zelfs ik uit de trance ontwaken die de
muziek op het podium in combinatie met mijn
licht teweeg had gebracht. Kortom: een show
kan gecreëerd worden met enorm veel tech-
niek, maar dit is niet per definitie een garantie
voor een betere show. Het ligt helemaal aan de
uitvoerend technicus of meer techniek ook een
toegevoegde waarde geeft.
Wilt u zelf ook eens kijken wat u als uitvoerend
technicus of theaterspecialist kunt creëren
Ondanks het nieuwe kabinet en het feit dat kunst en cultuur geen linkse hobby meer is, blijft met weinig of gebruikte middelen? Of bent
het zwaar weer voor deze sector. Subsidies verminderen of komen helemaal te vervallen en u beginner en wilt u wat materiaal inkopen
bezoekersaantallen worden alleen maar kleiner. De enige sector waar het nog goed draait, om klein te beginnen? Binnenkort is er weer
uitgaande van de reclames op radio en tv is de musicalbranche. We worden daar letterlijk mee de jaarlijkse PA-markt in Houten. Op 16 maart
overspoeld. Kleine vormen van theater hebben het iets lastiger in deze tijd. liggen daar twee hallen vol met tweedehands
licht- en geluidapparatuur. Vast en zeker dat
u daar voor een prikje voldoende dimmers en
Ga je praten met theatermakers dan hoor je bijna van allemaal dat de opdrachtenportefeuille lang parren kunt scoren om zelf een minimalisti-
niet zo vol zit als ze gewend zijn. Voor de inkopers van voorstellingen is dit een gunstig teken, want sche show te kunnen bouwen. Gewoon, om
zij kunnen daar gebruik van maken. Het aanbod is groot en de vraag klein, dus moéten de artiesten weer eens nostalgisch te werken met minder
wel iets aan hun prijs gaan doen (zou dit betekenen dat de grote popartiesten ook iets aan hun en wellicht wel weer die oude AV-materialen.
exorbitante prijzen gaan doen?).
Succes!
Of dit uiteindelijk een goede ontwikkeling is, zal de toekomst leren. Een groots aangepakte show
is niet per definitie beter dan een kleinschaligere theatervoorstelling. Toch is bij het theater de Voor meer informatie over de PA-markt zie
showelementen wel hetgene wat de theatervoorstelling of musical dat magische karakter geeft. www.pa-markt.nl
Het kijken naar een groot uitgepakte voorstelling is nou eenmaal een belevenis op zich. Daarom
neem ik altijd veel meer techniek mee dan strikt noodzakelijk is. In mijn achterhoofd heb ik nog Ewout de Ruiter
altijd de geweldige belevenis die ik ooit had bij een voorstelling van Genesis uit de jaren ‘70. In die Poppenspeler en hoofd techniek van
tijd had je 24 kringen en een bosje parren waar de technici het mee moesten doen. Een lichtman Theatercollectief de Muzen en
van vandaag kijkt daar op neer, maar ik kan u verzekeren dat men toen ook sprookjesachtige plaat- Theater De Bolle Kater
jes wist te maken die perfect pasten bij de muziek.

14. 14
INGEZONDEN MEDEDELING
Frequentie problematiek
Er zijn veel veranderingen gaande betreffende de beschikbare frequenties in Nederland voor draad-
loze microfoons en in-ear monitor (IEM) systemen. De overheid heeft het reglement veranderd
waardoor het frequentiegebied van 790862 MHz voor micro­ oons en IEM is komen te vervallen en
f
is toegewezen aan mobiele services voor mobiel internet (LTE). Deze regeling gaat in 2013 in.
Op dit moment wordt er al getest. Vanaf 2013 zal dit alleen maar toene- het Axient draadloos beheernetwerk zijn het vooruitstrevende antwoord
men waardoor er in deze frequentiegebieden storingen kunnen ontstaan. op realiteiten inzake spectrumbeheer.
Bovendien zal Shure dit frequentiegebied vanaf 2013 moeten delen met
deze mobiele services en hierdoor kunnen zij de betrouwbaarheid van Interferentiedetectie en vermijding
deze frequenties niet meer garanderen. Vanaf 2015 is het niet meer toege- Overgaan naar een zuivere compatibele frequentie wanneer interferentie
staan de frequenties boven de 790 MHz te gebruiken! toeslaat. Waarom RF-interferentie aanvaarden, als u het kunt vermijden!
Interferentiedetectie en –vermijding geven waarschuwingen wanneer er
Shure NL verkoopt vanaf 1 juni 2010 uitsluitend nog frequenties die na de zich RF-interferentie voordoet, en staat het systeem toe om in millisecon-
verandering beschikbaar blijven voor al haar draadloze series. De UHF-R se- den over te schakelen naar een zuivere en compatibele frequentie, waar-
rie wordt al sinds medio 2009 standaard verkocht in frequentiebanden die door zelfs sterke interferentieproblemen niet waarneembaar zijn. Met
bruikbaar blijven. Ook heeft Shure recent twee nieuwe draadloze systemen Frequency-Diversity wordt zelfs onhoorbaar, automatisch van frequentie
gelanceerd, die een oplossing bieden voor de komende problematiek. gewisseld!
ULX-D: De digitale oplossing UHF-R: De analoge standaard
ULX-D maakt gebruik van Advanced Encryption Standard De UHF-R serie wordt standaard verkocht
(AES-256) voor high-security toepassingen (niet af te luiste- in de frequentieband K4E 606666 MHz. In deze band kunnen 44 syste-
ren), welke zorgt voor naadloze integratie in huidige media men tegelijkertijd naast elkaar werken. Momenteel is in de regio Bussum 1
control systemen. Ook de nieuwste rechargeability technologie wordt DVB-T kanaal actief (TV kanaal 39) binnen deze band vanuit de zendmast
gebruikt die afkomstig is van Axient. ULXD4D (dual) en ULXD4Q (Quad) in Hilversum. Gezien de afstand tussen Hilversum en Bussum is het ver-
ontvangers worden uitgerust met een uitgebreide set van functies standig hiermee rekening te houden. Zelf als er 3 DVB-T kanalen actief zou-
waaronder High-Density modus, Bodypack Frequency-Diversity en Dante den zijn, in de toekomst, binnen de band, overigens erg onwaarschijnlijk,
digitale audio-netwerken. kunnen er nog steeds 34 systemen tegelijkertijd naast elkaar werken.
High Density Modus: WWB 6: De software voor planning, berekening en controle
Speciaal ontworpen voor toepassingen met een groot aantal kanalen die WWB 6 is de meest uitgebreide software die op de
een bereik hebben tot 30 meter. markt verkrijgbaar is voor monitoring en frequen-
• De High-Density modus maakt het mogelijk om tot 560 (vijfhonderd tieberekeningen. Het biedt een handige interface
zestig) kanalen in 72 MHz, respectievelijk 63 kanalen in één 8 MHz die ervoor zorgt dat alle details van een productie op
TV-kanaal tegelijk te kunnen gebruiken bij 1 mW zendvermogen. frequentiegebied te beheren en te controleren zijn. Met de nieuwe in-
• Via een firmware update is de single versie ook in High-Density terface is de planning, programmering en live monitoring van de in het
modus te gebruiken. netwerk aangesloten apparatuur gemakkelijk en volledig te sturen.
AXIENT: Zet de nieuwe norm
Uitgebreid, innovatief en storingvrij: de uiterst geavanceerde Voor meer informatie, zie: www.outputnl.com en www.shure.nl/
plannings-, configuratie- en bedieningsmogelijkheden van support_en_download/zendfrequenties/digitale-tv-matrix

15. 15
PROFIEL
Eén geluidssysteem voor
verschillende toepassingen
Leveren, installeren en bedienen… Bij Limmerick draaien de technici de hand er niet voor om.
Deze flexibele partner bij de technische voorbereiding en uitvoering van evenementen en
theaterproducties heeft een nieuw geluidssysteem dat multi-inzetbaar is. ‘Vanuit onze klanten
wordt enthousiast gereageerd op dit nieuwe systeem’, aldus Gerard van der Vlies, eigenaar
van het Amsterdamse Limmerick. De redactie van Stage&Theatre belicht het werk van deze
ambitieuze ondernemer.
Producten en diensten Voorheen hadden we verschillende soorten gaat dan gepland. Ook de voorstelling Extreem
“Limmerick levert oplossingen binnen de ge- geluidssystemen, die allemaal een specifiek van Rick Engelkes producties en MTV was erg
luids- en lichttechniek voor congressen, eve- karakter hadden. Welk geluidssysteem wij uitdagend om te doen qua licht en geluid. Net
nementen en theaters. Binnen de branche toen inzetten, was afhankelijk van het evene- als Spuiten en Slikken in theater - ook erg in-
hebben wij verschillende werkzaamheden: ment. Momenteel is dat veranderd; wij hebben teressant en uniek. Stage-management voor
wij leveren apparatuur en de technici die het één systeem voor verschillende toepassingen. de Ashton Brothers was een super-ervaring en
bedienen, maar houden ons ook bezig met za- In technisch opzicht nemen wij steeds meer bovendien heel erg leuk. En dat geldt ook voor
ken als stage management en zendertechniek, de stap naar professionele apparatuur. Verder Raveleijn in de Efteling.”
bijvoorbeeld tijdens musicals of cabaretvoor- zien wij nog een ‘ontwikkeling’ dat wij steeds
stellingen.” meer ‘mooie’ projecten mogen gaan doen, zo- Cliché, maar waar
als theatervoorstellingen en producties.” “Wij zijn in de hoofdzaak gespecialiseerd in
Ontwikkelingen geluid. Het klinkt heel cliché, maar wij zijn
“Wij zijn eind vorig jaar gebruik gaan maken Opdrachtgevers erg flexibel en meedenkend. Natuurlijk zeg-
van een nieuw geluidssysteem van d&b Au- “Voorbeelden van opdrachtgevers zijn bijvoor- gen heel veel bedrijven dat, maar ik kan er niks
diotechniek. Dit geluidssysteem bestaat uit beeld Rick Engelkes Producties en Senf Thea- anders van maken… Het is écht zo! We hebben
speakers en versterkers, waarmee we de ver- terpartners en Fable Factory. Ook hebben wij een jong team van geluids- en lichtspecialis-
schillende opdrachten die wij uitvoeren, goed het geluid verzorgd bij verscheidene kinder- ten, die weten waar ze over praten en die de
kunnen faciliteren. Het systeem stelt ons in musicals. Dat is me erg bijgebleven en ik heb nieuwste ontwikkelingen op de voet volgen.”
staat om zowel evenementgerelateerde pro- daar veel van geleerd. Bij kindermusicals dien
ducties als theaterproducties te verzorgen. je namelijk snel te anticiperen als er iets anders

18. 18
EEUWE VOS
Social Return
On Investment
Duurzaamheid is in. En terecht. Sinds het eerste rapport van de Club van Rome (1972) over de
grenzen aan de groei wordt de noodzaak om duurzaam te produceren, duurzaam te groeien en
duurzaam te leven steeds urgenter. Dat wil zeggen zo te produceren, groeien en leven dat latere
generaties ook nog aan hun trekken kunnen komen. Had men aanvankelijk vooral aandacht voor
de ecologische aspecten van duurzaamheid, de laatste jaren wordt ook steeds meer gesproken
over de sociale kant ervan. En met de financiële en economische crisis waar we nu midden in
zitten, is ook de economische duurzaamheid onze aandacht meer dan waard.
Tekst: Roelof Vos – vodivo managementdiensten
Eeuwe Vos – DTS2
In dat verband worden Nederlandse overheden In de Kamer zijn diverse amendementen aangenomen die direct en indirect betrekking
zich steeds meer bewust dat ze invloed hebben hebben op social return. Zo is ten aanzien van de algemene bepalingen voor het aangaan
op de manier waarop werken, diensten en leve- van contracten bepaald dat de aanbestedende dienst zorg moet dragen voor zoveel mo-
ringen tot stand komen. Ze realiseren zich dat gelijk maatschappelijke waarde bij het aangaan van contracten (motie Koppejan). Hoewel
ze door slim inkopen en aanbesteden aan hun maatschappelijke waarde niet expliciet gedefinieerd wordt, kan social return hier onder
duurzaamheidsdoelstellingen kunnen bijdra- worden verstaan. Daarnaast is de motie Hamer aangenomen waarin de regering sociaal
gen, sociale omstandigheden kunnen verbete- en duurzaam aanbesteden verder bij medeoverheden moet stimuleren en faciliteren met
ren en maatschappelijke participatie kunnen bijzondere aandacht voor de inzet van arbeidsgehandicapten.
intensiveren.

19. 19
EEUWE VOS
De omvang van de inkoop in Nederland door
overheden bedraagt in totaal meer dan 60 mil- Potentiële omvang Social Return
jard per jaar. De economische macht en daar- De potentiële omvang van social return is afhankelijk van het publieke inkoopvolume in
mee de potentiële maatschappelijke impact Nederland. Dat is moeilijk nauwkeurig te bepalen, maar in 2009 rekenden Tom Weijnen
daarvan is buitengewoon groot. Die macht en en Zosja Berdowski uit dat er in totaal voor 57,6 miljard euro door de centrale (14,8) en
die impact worden weliswaar belemmerd door decentrale (42,8) overheden was ingekocht. In deze cijfers zijn alleen de inkopen van de
de versnippering ervan, maar naarmate nor- rijksoverheid, provincies, gemeenten en waterschappen opgenomen.
meringen en regels steeds dieper in de samen- Van andere aanbestedende organisaties (universiteiten en rijksmusea bijvoorbeeld) zijn
leving doordringen, gaan die zich ook vertalen geen cijfers beschikbaar. Verder is bekend dat de overheden zich niet altijd aan de aanbe-
in consequent inkoopbeleid van overheden. stedingsregels houden, waardoor veel inkopen zich aan het zicht onttrekken.
In 2004 werden de (Europese) aanbestedingsregels in niet meer dan 30% van de gevallen
Dat de overheid zich niet hoeft te bekommeren nageleefd. Wellicht is de schatting van de Europese Commissie daarom dichter in de buurt
om winstgevendheid of rentabiliteit, betekent van de werkelijkheid. Deze heeft in 2002 berekend dat 21,5 procent van ons bruto bin-
niet dat zij geen ‘return on investment’ wil nenlands product betrekking had op overheidsopdrachten; oftewel zo’n 100 miljard. We
hebben. Alleen moet die vooral sociaal en kunnen er dus van uitgaan dat het inkoopvolume in Nederland dat in principe in aanmer-
ecologisch van aard zijn. Dit besef heeft ertoe king komt voor social return voorwaarden bij een BBP van 600 miljard (niveau 2010) ruim
geleid dat de overheden in Nederland bij hun boven de 125 miljard euro uitkomt. Dat betekent dat – bij een consequente toepassing van
inkoop- en aanbestedingsbeleid steeds meer de 5% regel er een bedrag van ruim 6 miljard per jaar beschikbaar komt voor additionele
een ‘social return’ eisen in de vorm van werkge- werkgelegenheid. Dat bedrag kan alleen nog maar oplopen, naarmate in den lande het
legenheid op lokaal en regionaal niveau. Deze Rotterdamse voorbeeld navolging vindt: de 5 tot 50% regel.
trend wordt nog versterkt door het feit dat alle
overheden substantieel moeten bezuinigen. stedingen om mensen met een moeilijke of mogelijkheden bieden in financiële zin (aanbe-
problematische arbeidsmarktpositie aan werk stedingen boven een drempelwaarde van ten
Als opdrachtnemers van de overheid en aan de of werkervaring te helpen. Zo’n afspraak geldt minste €213.660) en in doorlooptijd (minimaal
overheid gelieerde opdrachtgevers ontkomen voor de duur van de aanbesteding. In de mees- een half jaar). Daarmee worden echter bijvoor-
we niet aan die trend. Om te beginnen in onze te gevallen wordt het zo geïnterpreteerd dat de beeld theatertechnische installaties zoals DTS2
offertes en aanbiedingen, maar uiteindelijk in opdrachtnemer voor een bepaald bedrag (5% die bouwt vrijwel automatisch uitgesloten.
onze totale bedrijfsvoering moeten we reke- van de aanneemsom is gebruikelijk) mensen Daar is hoogwaardig vakmanschap nodig, dat
ning gaan houden met duurzaamheid in brede aanstelt bij zijn bedrijf voor zo lang als het pro- meestal niet in de bakken van de sociale dienst
zin. ject duurt. Volgens TNO heeft inmiddels meer wordt aangetroffen. Ook duurt de uitvoering
Het is dan niet meer voldoende om Oxfam te dan de helft van de gemeenten in Nederland van de opdrachten in het algemeen te kort
sponsoren of het geld voor de kerstpakketten ervaring met social return. Dit zijn voorname- om daadwerkelijk een verschil te maken. TNO
te besteden aan ‘Serious Request’. We zullen lijk de grotere gemeenten met 50.000 of meer waarschuwt verder dat in economisch moei-
moeten aantonen dat we een substantiële en inwoners. Zij passen social return vooral toe bij lijke perioden een verplichting tot social return
structurele bijdrage leveren aan de (sociale) aanbestedingen van WMO en zorg en verder kan leiden tot verdringing van personeel bij
duurzaamheid van de samenleving. Al was relatief veel in de sectoren groenvoorziening, opdrachtnemers. Dat risico is niet zo heel erg
het alleen maar om onze concurrentiepositie schoonmaak en bouw. groot bij technisch hoogwaardige projecten,
in een steeds moeilijker wordende markt te omdat daar het vereiste vakmanschap zo hoog
behouden. Beperkingen ligt dat de gemiddelde werkzoekende met
De afspraak waarbij mensen worden aange- een afstand tot de arbeidsmarkt daar niet aan
Social return steld voor de duur van het project, legt ernsti- kan voldoen. Dat wijst meteen naar een ander
Een van de manieren waarop een overheid ze- ge beperkingen op aan de mogelijkheden om probleem, namelijk het feit dat de additio-
ker stelt dat haar opdrachtnemers bijdragen daadwerkelijk een structurele bijdrage te leve- nele werkgelegenheid die gevraagd wordt in
aan duurzaamheid is via ‘social return’, volgens ren. TNO1 adviseert daarom social return alleen de social return vooral laaggeschoolde arbeid
TNO het maken van een afspraak in aanbe- toe te passen bij aanbestedingen die voldoende betreft. En er zijn grenzen aan de hoeveelheid

20. 20
EEUWE VOS
– toekomt. Het is deze morele verplichting tot
duurzaamheid (voor het eerst geformuleerd
door de club van Rome) die sturend moet zijn
in het denken en spreken over en handelen
naar social return. Dat blijkt ook uit de reactie
van het ministerie van Infrastructuur & Milieu
op het advies van VNO-NCW cs: “Bij de actu-
alisering (van duurzaam inkoopbeleid) is het
uitgangspunt dat de criteria daar waar dat kan
functioneel worden gespecificeerd en zo veel
mogelijk worden omgezet naar doelcriteria.
Functioneel specificeren betekent dat geen
technische specificaties worden aangegeven
maar prestatie-eisen. Met doelcriteria wordt
gedoeld op de bijdrage van de aanbesteding
aan bepaalde duurzaamheiddoelen. Daar waar
koffie die er gezet moet worden, of het aantal MVO Nederland. NEVI en De Groene Zaak een sprake is van gunningcriteria bij aanbestedin-
vierkante meters dat dagelijks moet worden advies uit aan het ministerie van Infrastructuur gen zal bij voorkeur gebruik gemaakt worden
aangeveegd. & Milieu over duurzaam inkopen. Daarin komt van een opwaarts lopende of ‘glijdende’ schaal,
ook de kwestie van social return aan de orde. In wat wil zeggen dat leveranciers een grotere
Vrijblijvend dat verband wijzen de partijen er op dat juri- kans op gunning hebben naarmate hun aan-
MKB Nederland stelt zich op het standpunt dat disch alleen eisen gesteld mogen worden voor biedingen qua duurzaamheid ambitieuzer
social return alleen als inspanningsverplich- zover ze verband houden met het onderwerp zijn.” Hier wordt de vrijblijvendheid die vooral
ting mag worden opgenomen in aanbestedin- van de inkoop en dat het moet gaan om het de werkgevers zo graag zien door de staatsse-
gen. Dat betekent dat er iedere keer het risico maximaal benutten van de mogelijkheden, cretaris losgelaten.
bestaat dat er onenigheid komt over de vraag niet het via de inkoop onverkort opleggen van
of de opdrachtnemer zich voldoende heeft in- harde kwantitatieve verplichtingen. Social Return on Investment
gespannen. Verder moet social return volgens De definitie van TNO wordt in den lande breed
het MKB in een wettelijk kader ondergebracht Deze stellingnames en adviezen ademen een gehanteerd, maar leidt tot nodeloze beperkin-
worden, om eenheid in de aanpak en rechts- sfeer van ‘zoeken naar vrijblijvendheid’. Men gen. TNO geeft in ander verband een reeks van
gelijkheid te bewerkstelligen. Daarbij moet de belijdt wel het streven naar duurzaamheid, aanbevelingen voor de opdrachtnemer hoe
toepassing van social return in aanbestedin- maar wijst iedere verplichting daarin af. De social return te realiseren binnen de scope van
gen zodanig geregeld worden dat het alleen overheid is niet per se geneigd daar tegenin de verworven opdracht. Dit gaat echter uit van
toegepast wordt bij opdrachten en bedrijven te gaan, maar baseert haar overwegingen wel de beperkte definitie van TNO en laat weinig
die daarvoor geschikt zijn. Dat wil zeggen, er op een onderliggende morele verplichting, die ruimte voor creativiteit en duurzame oplos-
moet voldoende aandacht zijn voor de uitvoer- aan alle burgers – individueel én institutioneel singen. Dat klemt des te meer voor technisch
baarheid. Gezien de definitie die momenteel
breed gehanteerd wordt (additionele werkge-
legenheid bij de opdrachtnemer voor de duur Glijdende schaal
van de opdracht), is het begrijpelijk dat het Veel gemeenten vullen social return in door gebruik te maken van de 5%-regeling: 5%
MKB zo kopschuw reageert op social return. van de aanneemsom moet door de opdrachtnemer worden besteed aan het inzetten van
Deze definitie legt enorme restricties op aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Rotterdam werkt al sinds 1996 met deze
de uitvoerbaarheid. Je kunt je zelfs afvragen of 5%-regeling. Vanaf 2012 hanteert Rotterdam de 5 tot 50 procent regeling bij aanbestedin-
het überhaupt uitvoerbaar is, zodanig dat het gen vanaf € 15.000 (dit was eerder € 225.000). Het onderhoud van de groenvoorziening is
structureel enig verschil maakt. de eerste grote aanbesteding waarin deze nieuwe regeling is toegepast.
Uit: VNG Informatiemail over Social Return. Nummer 2, September 2012.
In 2011 brachten VNO-NCW, MKB-Nederland,

21. 21
EEUWE VOS
aanneemsom terug te storten in de overheid
Werken binnen arbeidsmarktregio’s kas, zodat er op die manier ten minste nog iets
De arbeidsmarktregio’s krijgen één loket waar werkgevers terecht kunnen voor informa- van de bedoeling van deze maatregel terecht
tie en advies. Deze regio’s hebben straks één systeem waarin de werkzoekenden staan komt. Dit gaat echter in tegen de onderlig-
geregistreerd. Er zal nauwer worden samengewerkt op het gebied van regionale arbeids- gende gedachtengang achter de maatregel,
marktinformatie. De divisie Werkbedrijf van UWV gaat de 35 arbeidsmarktregio’s bedie- namelijk dat in een volwassen samenleving
nen vanuit 30 vestigingen. Sommige gemeenten van de arbeidsmarktregio’s krijgen geen overheden, burgers en bedrijven gezamenlijk
vestiging. De manier waarop daar de dienstverlening wordt georganiseerd, moet nog verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van le-
worden bepaald. ven in die samenleving. Die verantwoordelijk-
heid kan niet afgekocht worden, maar moet op
zijn minst leiden tot serieuze inspanningen van
hoogwaardige, kapitaalintensieve projecten een afstand tot de arbeidsmarkt aan een werk- degenen die die verantwoordelijkheid dragen.
zoals die bijvoorbeeld in de theaterbouw veel plek te helpen die enig verschil gaat maken.
voorkomen. Het aanbod in zulke projecten om- De vakmensen die dit soort projecten kunnen Out of the box
vat design, engineering, prototyping, klantspe- uitvoeren horen overigens vrijwel nooit tot de Als opdrachtnemers out of the box mogen
cifieke bedrijfsmechanisatie en fabricage van doelgroep van SROI. denken en opdrachtgevers daarin mee willen
producten die gekenmerkt worden door een gaan, zijn additionele werkplekken in de regio
hoge complexiteit en relatief lage productie- Een simpele oplossing? altijd voorhanden of te creëren. Met relatief
aantallen. De doorlooptijd van zulke projecten Geconfronteerd met al deze problemen, wordt geringe bedragen kunnen werkzoekenden dan
is in het algemeen veel te kort om iemand met wel geopperd om maar ‘gewoon’ 5% van de meer kansen krijgen op de arbeidsmarkt.

22. 22
EEUWE VOS
Daarnaast is het zaak om met een bedrijfskun- paragraaf in de aanbesteding, waarbij aan de genoegen mee nemen dat niet de ‘eigen’ werk-
dig oog naar social return te kijken en de defini- opdrachtnemer wordt gevraagd een voorstel zoekenden aan een baan worden geholpen,
tie van TNO los te laten. Die definitie maakt de te doen voor het aantal plaatsingen van men- maar mensen die elders in de betreffende ar-
‘uitvoering-zoals-bedoeld’ vrijwel onmogelijk. sen met een afstand tot de arbeidsmarkt en beidsmarktregio wonen.
hier een plan van aanpak voor uit te werken.
Met een bedrijfskundig oog kijken naar social Op dit punt kan de aanbieder daadwerkelijk Duurzame bedrijfsvoering
return betekent in de eerste plaats dat con- een verschil maken ten opzichte van de con- Steeds meer bedrijven in Nederland zijn be-
sequent de term social return on investment currentie. zig om duurzaamheid in al zijn facetten in de
gehanteerd moet worden. Dat betekent dat de reguliere bedrijfsvoering te integreren. Dit ge-
overheid geld investeert in opdrachten aan het Mensen aan het werk beurt vaak in het kader van een ontwikkeling
bedrijfsleven, waarvoor zij niet alleen produc- Mensen aan werk helpen kan dan ‘in huis’ naar maatschappelijk verantwoord onderne-
ten en diensten geleverd wil zien, maar die ook gebeuren, als de opdracht en het bedrijf zich men, soms zelfs in de vorm van een officieel
een meerwaarde in het sociale domein moeten daarvoor lenen (reken op minimaal een jaar kwaliteitstraject volgens ISO 26000.
opleveren. Iedere opdracht die de overheid ver- om daadwerkelijk een verschil te maken) of De duurzame inzet van mensen met een moei-
strekt levert reguliere werkgelegenheid op. De ‘buitenshuis’. Denk bij dat laatste aan scholen, lijke arbeidsmarktpositie kan daar deel van
meerwaarde in het sociale domein gaat over multifunctionele centra, buurthuizen, bejaar- uitmaken. Op die manier kunnen bedrijven op
additionele werkgelegenheid voor mensen dentehuizen, zorginstellingen enzovoort, die dit punt niet alleen bijdragen aan de sociale
met een afstand tot de arbeidsmarkt, bijvoor- allemaal wel een paar extra handen kunnen duurzaamheid van de samenleving, maar cre-
beeld arbeidsgehandicapten, langdurig werk- gebruiken en in het algemeen ook de expertise ëren ze tegelijkertijd een ‘duurzaam’ concur-
lozen, achtergestelde groepen, enzovoort. in huis hebben om mensen met een ‘afstand rentievoordeel.
tot de arbeidsmarkt’ goed en fijnzinnig het
Afspraken arbeidsproces in te loodsen en te begeleiden Overigens moeten we er wel rekening mee
Vanuit die gedachtengang is het raadzaam naar een volwaardige arbeidskwalificatie. Als houden dat het begeleiden van mensen naar
dat opdrachtgever en opdrachtnemer afspra- opdrachtnemer kun je verder ook denken aan werk niet tot de core business van schoon-
ken maken over social return in de vorm van bedrijven in je eigen keten: opdrachtgevers, le- maakbedrijven, hoveniers, bouwonderneming­
werk(ervaring) gefinancierd met bijvoorbeeld veranciers, onderaannemers en dergelijke. en, installatiebedrijven of theaterbouwers be-
5% van de aanneemsom. Dat sluit goed aan bij hoort. Zij zijn vooral met hun eigen vak be-
­­
de werkwijze die de rijksoverheid nu al vaak Dat vraagt van de opdrachtgevers overigens de zig en proberen dat zo efficiënt en effectief
hanteert. Die kenmerkt zich door een tamelijk bereidheid om over de eigen grenzen heen te mogelijk te doen. Het is dan ook raadzaam om
open invulling. Vaak in de vorm van een sociale kijken. Een gemeente moet er dan bijvoorbeeld expertise hiervoor van buiten te halen.

23. Markt15
7064 AZ Silvolde
Telefoon: 0315-33 02 27
E-mail: info@lightconnection.nl
INTRODUCTIEAANBIEDINGEN:
NIEUWE NEDERLANDSE IMPORTEUR VAN
GEAVANCEERDE LICHTSTURINGEN M1 Licht en Media console met 512 Ch.
Nu 870,- excl. BTW
EEN LICHTSHOW PROGRAMMEREN
WAS NOG NOOIT ZO SIMPEL...
Download de gratis software voor Windows of MAC via
www.jandsvista.com/download
Kijk naar de onbegrensde mogelijkheden via
www.jandsvista/support/training
S1 Licht en Media console met 4096 Ch.
Voor meer informatie: www.jandslighting.nl Nu 3.350,- excl. BTW.

24. 24
SPECIAL
De kleren maken
de man
Kostuums geïnspireerd op de Franse of Hollandse barok, maatkostuums voor mannen en vrouwen,
dierenpakken, fantasiepakken, futuristische pakken… Binnen de magische wereld van het theater
is niets te gek! Voor deze special belicht Stage&Theatre twee kostuumateliers met bevlogen per-
sonen aan het roer: Léanne van Deurzen, eigenaresse van Coupe de Théâtre in Breda en Jan-Willem
Porringa, eigenaar van De Kostumerij in het Noord-Hollandse Heiloo.

25. 25
SPECIAL
‘Eigenlijk is kostuums maken
een soort van beeldhouwen’
Coupe de Théâtre is een kostuumatelier, dat onder andere kostuums, dierenpakken en mascottes
creëert voor verschillende bedrijven in de entertainmentbranche. Dat varieert van theatervoorstel-
lingen tot en met projecten voor Center Parcs of particulieren. Dit sinds 1995 opgerichte bedrijf
maakt alles op maat en naar de wens van de klant. Niets is te gek! De redactie van Stage&Theatre
biedt een blik op het werk van Léanne van Deurzen, eigenaresse van Coupe de Théâtre in Breda.
Tekst: Marieke van Dam
‘hoe krijgen we iets bol of hol?’ en ‘kun je nog
Aan welke theatervoorstellingen van Jon van Eerd hebben we bijvoorbeeld een
heeft Coupe de Théâtre meege- zeepbellen kostuum en een hele grote bonbon bewegen in het kostuum?’ komen regelmatig
werkt? gecreëerd. Dat was super leuk om te doen! aan de orde”, aldus Léanne.
Léanne vertelt: “De laatste grote productie Meestal krijgen wij ontwerpen aangeleverd
waar wij aan hebben meegewerkt, was Shrek en zorgen wij voor de uitwerkingen van de Wat waren voor jou projecten of voor-
de Musical. Daar hebben we ontzettend veel naaipatronen.” stellingen die je zijn bij gebleven?
kostuums voor gemaakt: ongeveer een vijftig- “Allereerst: Shrek de Musical! Ik ben daar ook
tal! Dat varieerde van de ezel en Farquaad tot Wat vind je leuk aan het vak van 5 maanden zoet mee geweest; het was een
en met Shrek zelf. Een ander atelier heeft weer kostuummaker? groot project. Shrek, Farquaad, de ezel, de big-
de kostuums voor Fiona en een aantal andere “Ik vind het mooi om een tekening die ik aan- gen, de beren, Peter Pan, Klein Duimpje, de le-
kostuums geleverd. Shrek de Musical is een geleverd krijg, zo precies mogelijk uit te wer- lijke eend en de heks… We hebben voor al deze
erg grote productie, waardoor het voor Albert ken totdat er een kostuum ontstaat. Neem figuren kostuums gecreëerd. Dat was echt een
Verlinde Entertainment handiger is om ge- bijvoorbeeld de ezel van Shrek… dan dien je te race tegen de klok. Ik ben dan helemaal in mijn
bruik te maken van verschillende kostuumate- kijken welke stof het beste past bij de vacht eigen wereld en mijn sociale contacten komen
liers, zodat de kostuums snel geleverd worden. van een ezel en hoe je die typische ezelvorm later”, zegt Léanne lachend. “Maar ook Alice in
Vóór Shrek de Musical hebben we meege- maakt. Er moet dan een dikmaakpak onder, die Wonderland van Studio 100, waarbij ik onder
werkt aan Dick Trom en De Bonbonfabriek je vervolgens helemaal naar wens vormt. Ook andere kostuums voor de hartenkoning en
met Jon van Eerd, beide theatervoorstellingen moeten er hoeven gemaakt worden. En voor –koningin heb gemaakt. Dat zijn echt mooie
van Rick Engelkes Producties. Ook hebben we Shrek een hesje met een stof die op boom- pakken geworden. Ook heb ik voor Alice in
met Coupe de Théâtre kostuums ontwikkeld schors lijkt. Eigenlijk is kostuums maken een Wonderland de dierenpakken ontwikkeld. Op
voor onder meer André van Duin, Lelies (Belgi- soort van beeldhouwen: langzaam iets opbou- een gegeven moment stonden deze dieren al-
sche productie), Domino (Belgische productie) wen. Je komt allerlei problemen tegen bij het lemaal tegelijk op het podium. Ik keek ernaar
en Adele, een theaterstuk met Paul Groot en maken van het kostuum. Ik vind het leuk om en voelde toen wel een gevoel van trots naar
Sanne Wallis de Vries. Voor De Bonbonfabriek dan naar een oplossing te zoeken. Vragen als: boven komen.”

26. 26
SPECIAL
De Kostumerij maakt al tien jaar theaterkostuums
‘Je raakt nooit uitgeleerd
in dit vak’
Van Cinderella van Het Nationaal Ballet tot Guillaume Tell van De Nederlandse Opera. Van theater-
kleding tot maatkostuums. Van damesbovenkleding tot korsetten voor mannen... De Kostumerij
maakt het allemaal. De redactie van Stage&Theatre sprak met eigenaar Jan-Willem Porringa.
“Het vak van herenkleermaker is een uitstervend beroep geworden. Dat is erg jammer.”
Tekst: Marieke van Dam ontwerpen, maar puur qua uitvoering
van de kostuums. Ik ben kleermaker,
Aan welke musicals en theater- geen ontwerper. Kleermaker is dat wat
voorstellingen hebben jullie ik ben met hart en ziel!”
meegewerkt?
“Een kleine greep uit de producties waar Wat waren voor jou voorstel-
we de afgelopen tien jaar aan hebben lingen die je echt zijn bijgeble-
meegewerkt, zijn verschillende voorstel- ven?
lingen van Het Nationaal Ballet en De Ne- “De balletvoorstelling Don Quichot
derlandse Opera. Daarnaast hebben we met kleinkunstduo Peter de Jong en
ook de kostuums geleverd aan een aantal Karel de Rooij, beter bekend als Mini en
theaters in het buitenland, zoals het Deen- Maxi. De korsetten die De Kostume-
se The Royal Danisch Theater, het Engelse rij voor die uitvoering heeft gemaakt,
Glyndebourne Festival Opera en het Duit- vind ik zelf heel mooi geworden. Mooie
se Ruhr Triennale.” toreadorkostuums. De dansers moes-
ten er in het begin even aan wennen,
Wat vind je bijzonder aan het vak want er zitten baleinen in, maar toen
van kostuumontwerper? ze het eenmaal aanhadden op het po-
“Op mijn zeventiende ben ik aan de oplei- dium was de respons heel positief. Het
ding tot kleermaker begonnen, aan de MTS is – en dan beoordeel ik de totale voor-
voor mode en kleding. Nu, op mijn drie- stelling – echt een hele mooie voorstel-
ënveertigste, begin ik pas het gevoel van ling geworden.”
controle te krijgen. Ik zit vijfentwintig jaar sprak laatst nog een collega van me, die man
in het vak en durf nu pas te zeggen dat ik het is over de zeventig. Hij vertelde me dat hij nog Tot slot, waar ben je bijzonder trots
een beetje kan”, vertelt Jan-Willem bescheiden. steeds verrast wordt in het vak. Je weet van- op betreffende jouw bedrijf?
Hij vervolgt: “Theaterkleermaker is weer zo’n daag niet hoe morgen eruit ziet. Dát spreekt “Ik ben erg trots op ons bedrijf om een aantal
specialisatie binnen het vak van kleermaken. Je me ontzettend aan in dit vak. Je raakt nooit redenen. Zoals ik al aangaf is het een uitster-
blijft voortdurend in ontwikkeling. Je móét ook uitgeleerd. Zo ga ik wel eens naar kostuum- vend beroep. Ondanks dat zijn we een groei-
in ontwikkeling blijven. Werken en leren zijn tentoonstellingen om te kijken hoe mensen in end bedrijf en mogen we samenwerken met
nauw met elkaar verbonden. Het is niet zo dat een bepaalde tijd gekleed gingen. Dat probeer fijne opdrachtgevers. Hopelijk nog voor heel
je je kennis ‘even’ bijspijkert met een cursus. Ik ik dan te vertalen naar het theater. Niet qua lang, want ik ben nog lang niet uitgeleerd.”

27. 27
NIEUWS
Tribunebouw Grand
Theatre Groningen
uitbesteed aan COS NV
Groningen - Het Grand Theatre Groningen heeft
eind december 2012 gekozen om de opdracht
voor het produceren en leveren van nieuwe
tribunes te gunnen aan COS NV. Het bijzondere
Groningse theater zocht voor haar vlakkevloer-
zaal een oplossing om deze zo flexibel mogelijk
te kunnen gebruiken.
Medio 2013 zal het theater beschikken over 4 mobiele telescopische tri-
bunes die zowel gekoppeld als individueel in de gehele zaal gebruikt kun-
nen worden. De tribunes bieden samen met de stoelen op het nieuwe
balkon plaats aan 230 bezoekers.
De mobiliteit van de tribunes vraagt om een theaterstoel met een zeer
laag gewicht omdat de verplaatsing manueel gebeurt. Speciaal hiervoor
is de COS Light ontwikkeld. Een comfortabel zittende theaterstoel en ex-
tra voorzien van een lendensteun en houten armleggers. De stoel heeft
een gewicht van +/- 8 kilo, slechts eenderde van wat een traditionele tri-
bunestoel weegt.
Meer nieuws en foto’s van de plaatsing in Grand Theatre Groningen treft
u binnenkort.
Lees meer over Grand Theatre Groningen:
www.grandtheatregroningen.nl
Voor meer informatie over COS NV, zie: www.cos.be

28. 28
INTERVIEW
Fibrocit levert maatwerk stoelen aan verschillende entertainment locaties
Op de praatstoel:
Fibrocit
Stoelenproducent en adviseursbedrijf Fibrocit, gelegen in het Belgische Marke levert stoelen op
maat. In hun fabriekshallen met een totaaloppervlakte van 7500 m2, werken de ongeveer 70-tal
gedreven en specialistische vakmannen van Fibrocit aan de meest uiteenlopende stoelen: van
strakke houten stoelen tot en met rode pluche theaterstoelen, allen met de juiste verhouding van
lengte, breedte en curves. De redactie van Stage&Theatre belicht het werk van Jean-Pierre
Vandemeulebroucke, Hoofd Verkoop van Fibrocit.
Tekst: Marieke van Dam
allemaal mogelijk. Een eigen ontwerp aanleve- welke stoelen wij aan- en afraden en waarom
ren is ook niet per definitie duurder dan een wij dat doen.”
standaard stoel , want het ophangsysteem, de
afwerking en het stikken blijft hetzelfde.” Wat zijn veel gevraagde stoelen in de
theaterwereld?
Hoe gaat - summier verwoord - het “Er is vraag naar de meest uiteenlopende mo-
proces van schets naar eindproduct? dellen. Van klassieke theaterstoelen tot en met
“Eerst worden er meerdere schetsen ge- stoelen compleet van hout gemaakt. In thea-
maakt. Soms worden deze schetsen door ons ters wordt natuurlijk wel vaak rood gekozen
gemaakt, maar af en toe komt er ook een ex- als kleur van de stoel. De vormgeving verschilt
terne architect aan te pas. Vervolgens gaan erg per theater en moet passen bij het gebouw.
we inventariseren welk systeem het beste is Wat modernere cultuurhuizen kiezen ook wel
voor de gewenste stoel en zorgen we voor een vaker voor een houten stoel, maar ‘Bonbonniè-
goede ergonomie. Ook worden de gewenste re’ theaters vragen wat meer naar de klassieke
stoffen uitgekozen. Dat werken wij vervolgens “pluche” theaterstoelen. De stof van de stoel
uit tot een volwaardige stoel. In de theaterwe- bepaalt trouwens alleen de look van de stoel.
reld wordt het in ongeveer 95 procent van de De ergonomie ontstaat door de verhoudingen
Wat komt er allemaal kijken bij het gevallen een klapstoel, vanwege de beperkte in breedte en hoogte en door de curve. Wij
maken van de ideale theaterstoel? ruimte. Wij leveren overigens zowel het ont- zien dat klanten het voor een mooie en com-
“We bekijken ten eerste wat het idee en de werp als het advies voor de stoelen die wij fortabele stoel belangrijk vinden, dat de maat-
wensen van de klant zijn, betreffende de the- vervaardigen. Binnen dat stukje advies zit niet voering en het kostenplaatje naar wens is. De
aterstoel. Wij hebben een 100-tal ‘standaard’ alleen het advies over de theaterstoelen, maar stoffering neemt altijd een grote hap uit het
theaterstoelen die wij al vaker geproduceerd ook het advies betreffende de verbouwing van budget van een stoel. Stoffering is prijzig en
hebben, in een portfolio gebundeld. Sommige bijvoorbeeld de zalen, vloeren of balkons. Niet de “pluche” theaterstoelen al helemaal, aange-
klanten schrikt dat af om een eigen ontwerp of alleen bespreken wij met de klant hoe zo’n zaal zien deze meestal uit mohairstof worden ver-
stoel te willen voorstellen. Toch is dat bij ons verbouwd kan worden, maar we bespreken ook vaardigd. Deze mohairstof is erg speciaal, het

29. 29
INTERVIEW
wordt gemaakt van de vacht van de angora-
geit. Het is een natuurvezel die geverfd wordt
in de gewenste kleur. Het is arbeidsintensief
om mohair te verwerven en te verwerken, dat
maakt de prijs zo hoog. Het is weliswaar een
investering, maar dan heb je ook wat; deze
mohairstoffen stoelen gaan namelijk ongeveer
30 à 40 jaar mee. Joop van den Ende Theaters
kiest altijd voor mohair vanwege de uitstraling
en duurzaamheid. Bij ons in Vlaanderen zijn er
nog altijd 2 grote weverijen – Veys en Haeze-
brouck – in de buurt, die mohairstoffen maken.
Ook in Nederland is er nog zo’n weverij: Schel-
lens. Dat zijn tevens ook de 3 grote spelers we-
reldwijd voor het maken van deze mohairstof.”
Europese aanbestedingen zijn af en
toe lastig werkbaar voor leveranciers.
Kunt u daar wat meer over vertellen?
“In de beginjaren waren Europese aanbeste-
dingen inderdaad lastig werkbaar, maar nu valt
dat wel mee. In de beginjaren was het echt een
papiermolen van allerlei aanvragen en verschil-
lende documenten. Als een aanbesteding wordt
geschreven, dan wordt er niet veel rekening ge-
houden met de kosten voor de fabricatie van een beeld het Concertgebouw in Amsterdam. Deze Hoe onderscheidt Fibrocit zich van
theaterstoel, maar in een later stadium wordt laatstgenoemde locatie – waarvoor wij voor de andere stoelenleveranciers?
daar gelukkig beter rekening mee gehouden. In kleine en grote zaalstoelen hebben geleverd – “Niet iedereen kan stoelen maken, daar dien je
het eindtraject van de aanbesteding, als je als was een ontzettend leuk project om te doen. veel know how voor te hebben. Door de jaren
leverancier eenmaal de opdracht hebt binnen- Ook de onlangs gerealiseerde Concertzaal de heen hebben wij verschillende soorten stoel-
gehaald, staat alles wel vrij helder op een rijtje. “Vereeniging “ in Nijmegen valt onder onze ontwerpen gemaakt. Daar leer je veel van. Aan-
Het blijven grote pakketten, maar als je er een- projecten. Waarom de Concertzaal Amsterdam gezien wij er in al die jaren al flink wat hebben
maal vertrouwd mee bent, is het goed te doen. en de Vereeniging in Nijmegen zo leuk waren gemaakt, kunnen wij een ruim portfolio aan
Bij Europese aanbestedingen zie je overigens om te doen? Dat zijn projecten met klassieke stoelen laten zien aan onze klanten, waaruit
vaak dat er 15 bedrijven meedingen om de op- stoelen, met veel hout en buigwerk. Het zijn ze kunnen kiezen. Ook zijn eigen ontwerpen
dracht binnen te halen, waarvan er aan het eind echte handgemaakte stoelen en dat is leuk om altijd welkom en kunnen wij altijd een nieuw
maar een handvol over zijn. Er zijn vaak maar te vervaardigen. Daar zijn we erg trots op!” ontwerp maken voor onze klanten. We hebben
een paar bedrijven die capabel genoeg zijn om ons in de loop der jaren echt gespecialiseerd in
echte maatwerk stoelen te kunnen leveren.” “We hebben ons in de de maatwerk opdrachten. Dat zijn vaak con-
loop der jaren echt certhallen en theaters. Mega-projecten, zoals
Aan welke projecten heeft Fibrocit projecten met meer dan 10.000 stoelen, doen
meegewerkt?
gespecialiseerd in de wij niet. Daar hebben wij bewust voor gekozen.
“Het Circustheater Scheveningen, Stads- maatwerk opdrachten” Wij verzorgen liever meerdere kleine maatwerk
schouwburg Apeldoorn, Stadsschouwburg projecten dan één mega-project.”
“Rabozaal” Amsterdam, Leidse schouwburg,
DeLaMar theater Amsterdam maar ook bijvoor-

30. 30
INTERVIEW
Het nieuwe Indoor Design, een voortvloeisel uit Indoorplan, geeft bedrijven advies over de ideale stoel
Op de praatstoel:
Indoor Design
Indoorplan is gespecialiseerd in het ontwerpen en produceren van stoelen en tafels voor zakelijk
gebruik. Het daaruit onlangs voortgevloeide adviesbureau Indoor Design biedt haar klanten
individueel advies op het gebied van vormgeving, ergonomie en functionaliteit. In dit artikel ver-
telt eigenaar Ruud Bos over stoelontwerp, architecten, Europese aanbestedingen en de projecten
waar Indoor Design, gevestigd in het Noord Hollandse Nieuw-Vennep, aan mee heeft gewerkt.
Tekst: Marieke van Dam
Wat levert Indoor Design?
Ruud Bos vertelt: “Indoor Design levert advies
bij – meestal kapitaalintensieve – projecten als
het gaat om de keuze, de ontwikkeling en het
ontwerp van stoelen voor de zakelijke markt.
Automatisch kom je dan terecht bij evenemen-
tenlocaties, zoals poppodia en theaters maar
natuurlijk ook bij congrescentra.”
Wat komt er kijken bij het ontwerpen
van een goede stoel?
“Eigenlijk moet je qua stoelen al een tweede-
ling maken. De stapelbare stoelen die je mul-
tifunctioneel in een zaal zet en een stoel voor en te bespreken welke eisen men stelt aan een mensen daarmee tegemoet te komen. Vaak zie
een vaste opstelling, bijvoorbeeld de traditio- stoel. De theaterbeleving is toch wel die klas- ik in ontwerpen van architecten dat ze daar
nele theaterstoel met klapzitting. Over het al- sieke rode, dikke stoel, maar deze is niet altijd weinig of geen rekening mee houden. Archi-
gemeen wordt het onderschat wat er allemaal het beste voor het zitcomfort.” tecten geven niet altijd een volledig advies
komt kijken bij het ontwikkelen van een stoel. van de constructie van een stoel. Dat laten ze
Ieder project vergt andere eisen en dus andere Architecten maken vaak mooie ont- over aan een fabrikant. Het is ook logisch dat
oplossingen. Basiszaken als de capaciteit van werpen. Zijn deze ook functioneel, een architect het visuele aspect erg belangrijk
een zaal en de breedte van een stoel zijn wel duurzaam ergonomisch verant- vindt, maar het is handiger om het hele proces
bekend, maar nogal wat zeer relevante zaken woord? in overleg te doen; een architect kan dan in sa-
worden vaak vergeten. Zoals bijvoorbeeld: “Hoe “Een architect is erg visueel ingesteld. Veel ar- menspraak met een specialist op het gebied
maak je een stoel op een dusdanige manier dat chitecten houden van minimalistische ontwer- van de technische realisatie van stoelen over-
deze goed zit?” Dit kan een reeds bestaande pen. Dan ontstaan er vaak rechte producten. leggen en discussiëren om zo tot een goede
stoel zijn, of een voor het betreffende project Je kunt een product best recht maken, maar oplossing komen. Ik ben in beide vakgebieden
nieuw te ontwerpen stoel. Het is belangrijk om je zult af en toe ondersteuningen en curves thuis, maar als ik moet kiezen, zou ik zeker lie-
met een klant om de ztafel te zitten moeten aanbrengen om de vorm van zittende ver in de rol van adviseur opereren, dan in de rol

31. 31
INTERVIEW
van de ontwerper. Als ik een ontwerp van een buiten de boot, terwijl dit meestal de bedrijven Popcentrum het Patronaat in Haarlem. Maar
architect een klein beetje moet veranderen om zijn die slimmer en dus voordeliger kunnen ook hebben we meubels ontworpen en gepro-
bijvoorbeeld het zitcomfort te vergroten, levert produceren. Dat is niet alleen bij theaterstoe- duceerd voor o.a. de Ziggo Dome, Theater de
dat af en toe wel wat strijd op. Architecten zijn len zo, maar over het algemeen bij aanbeste- Nieuwe Kolk en de Holland Opera in Amers-
soms bang dat je op hun ontwerpstoel gaat dingen.” foort.
zitten. Als een architect merkt dat ik vooral wil
helpen om het ontwerp in functionele zin te Naar wat voor soort stoelen is in de Wat zijn projecten waar Indoor
verbeteren, dan is het ijs wel snel gebroken.” theaterbranche veel vraag? Design aan mee heeft gewerkt,
“Steeds meer theaters willen zo multifunctio- die er echt uitspringen?
De Europese aanbestedingen zijn neel mogelijk zijn. Ze hebben de behoefte om “Dat is voor mij de Ziggo Dome. Ik heb daar
soms lastig werkbaar voor leveran- theaterstoelen makkelijk te verwijderen, of voor het eerst, los van mijn handelsbedrijf, ad-
ciers. Waarom? deels te verwijderen, zodat de zaal voor ver- vies gegeven op basis van mijn jarenlange ken-
“Bij Europese aanbestedingen, waar fabrikan- schillende doeleinden gebruikt wordt. Dat is nis. In die zin is Indoor Design een jong bedrijf,
ten scherp aan de wind moeten varen, worden echt een trend. Fabrikanten spelen daar met maar de aanwezige kennis is breed doordat ik
redelijk wat eisen gesteld. De vereiste omzet- verschillende systemen ook slim op in. al geruime ervaring heb opgedaan met Indoor-
volumes maken dat het voor een groot aantal plan. Door de Ziggo Dome ben ik al in een vroeg
leveranciers onmogelijk is om mee te doen. Er Aan welke projecten heeft Indoor- stadium benaderd om mijn kennis van stoelen
dient, naar mijn idee, meer gekeken te worden plan meegewerkt? beschikbaar te stellen en hulp te bieden bij
naar wat een producent te bieden heeft. Dat “We hebben stoelen ontworpen en geleverd de keuze van de stoelen voor de tiubune en
wordt vaak te weinig gedaan, vind ik. Op deze voor onder andere het huidige Muziekcen- de vlakke vloer. Hier draaide het aanvankelijk
manier vallen jonge inventieve bedrijven vaak trum Vredenburg, de Heineken Music Hall en dus helemaal om de adviesfunctie. Twee fabri-
kanten hebben een testopstelling gemaakt en
daar is er één, op basis van o.a. klapmechaniek,
Ronald Fiolet ( Directeur Operations – Ziggo Dome): duurzaamheid, ontwerp en ergonomie, als bes-
“Voor de Ziggo Dome is Indoor Design een waardevolle bron van kennis en ervaring op het te uit de bus gekomen. In het Ziggo Dome pro-
gebied van zaalstoelen met een goed zitcomfort en een mooie uitstraling. Zowel in het ject is gebleken dat ik veel waarde kan toevoe-
voortraject als tijdens de realisatie is bijzonder veel aandacht besteed aan het verwezenlij- gen op het producttechnische vlak, maar ook
ken van het pakket van wensen en eisen, waaronder aspecten als de stoffering, de brand- op het ontwerpvlak. Zo heb ik de gekozen stoel
veiligheid, de slijtage, het reinigen, de montage tot aan het in beeld brengen van de kosten gedeeltelijk ‘gerestyled’ waardoor de Ziggo
voor herstoffering of vervanging van onderdelen van de stoelen.” Dome een echt eigen product heeft gekregen.”

33. 33
VISITEKAARTJES
2
5
3
1
4 6

34. 34
VISITEKAARTJES
2
theater textiel en theaterinrichting
Voorbancken 5, 3645 GV VINKEVEEN
Postbus 9 , 3645 ZJ VINKEVEEN
Telefoon (0297) 26 30 87 - 26 46 62
Telefax (0297) 26 40 88
E-mail: theatex@xs4all.nl
Website: www.theatex.nl
1 3
de theater- en maatkostuums
Kostumerij
5
Voor
Jan-Willem Porringa - Fred van Gestel - Lisa Kaimer
Speaker Systems
Termijnen 133
1852 TH Heiloo
06 - 12 56 53 72 Mirofoons
info@dekostumerij.nl
Speaker Systems
www.dekostumerij.nl
XL Video Nederland BV
Krommewetering 21 • 3543 AP UTRECHT Zonnebaan 29 • 3542 EB Utrecht
Tel: 030 - 666 47 45
+31(0)30 248 22 70 • www.xlvideo.nl E-mail: info@soundandlight.nl
Per binnenkort wordt de Kostumerij veranderd in Lowlandtailors. Website: www.soundandlight.nl
4 6
De Kostumerij visitekrt.indd 1 15-02-2013 14:30:51