Toename en uitbreiding van de
middelste bonte specht in Nederland
1995/2022; een schoolvoorbeeld van
een invasie
Rob Lensink,
Chris van Turnhout, Jan Joost Bakhuizen, Arjan Boele,
Ruud van Dongen, Ruud Foppen, Ben Hulsebos, Rudi
Lanjouw & Jan Rademaker

• Invasie: vestiging gevolgd door toename en uitbreiding in onbezet
gebied
• Irruptie: onregelmatig verschijnen in zeer sterk wisselende aantallen
trekvogels
• Middelste bonte specht
• Schaarse broedvogel in 19e eeuw
• Enkele gevallen in 20e eeuw; Twickel rond 1965, Achterhoek 1985
• Midden-Europese soort
• Toename en uitbreiding sinds jaren zestig naar NW
• 1995 1e geval Grubbenvoorst; begin van dit verhaal

• Belangrijke aspecten van een populatie
• Reproductie en overleving
• Indien Ro > 1,0 ; toename (en uitbreiding)
• Dispersie; afstand tussen locatie uit ei en locatie eigen reproductie

1995 1 paar
2004 15 paar
2006 140 paar
2017 >1000 paar
2021 >2000 paar

Maximum in een blok neemt nog altijd toe
Gemiddelde dichtheid in bezette blokken
neemt nog altijd toe

snelheid in km/jaar
1995-2020 11,3 km/jaar
2002-2006 23,5 km/jaar
2007-2020 12,4 km/jaar
y = 5.6632x - 11311
R² = 0.9371
y = 11.756x - 23533
R² = 0.8778
y = 6.1831x - 12356
R² = 0.9019
0
30
60
90
120
150
1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025
√
oppervlakte
surface
(km)
jaar year

eerste jaar =
2001 2004 2006

grote bossen
middelgrote bossen
kleine bossen
brede houtwallen
smalle houtwallen

Habitat: oude eikenbossen
Habitat: oude bomen met een bast met diepe groeven
De keus is breder dan veel onderzoek suggereert
droog: zomereik, wintereik met ook haagbeuk, beuk
nat: zwarte els, populier, wilg

snelle toename = snelle uitbreiding
trage toename = trage uitbreiding

vastgestelde snelheden in Nederland
periode snelheid bron
km/jaar
period velocity source
Halsbandparkiet Psittacula krameri 1967-2000 0.16-0.76 van Kleunen et al. 2010
Grauwe Gans Anser anser 1958-1998 0.4-2.1 gegevens in Lensink et al. 2013
Canadese Gans Branta canadensis 1979-2000 1.1-2.3 Lensink 2002
Bonte Vliegenvanger Ficedula hypoleuca 1926-1990 1.58 Caswell et al. 2003.
Buizerd Buteo buteo 1970-1990 1.84 Lensink 1997
Sperwer Accipiter nisus 1970-1990 2.42 Lensink 1997
Havik Accipiter gentilis 1970-1990 4.53 Lensink 1997
Nijlgans Alopochen aegyptiacus 1967-1993 5.8-20.0 Lensink 1998, 2021
Middelste B. Specht Dendrocropus medius 1995-2020 11.7-23.5 dit artikel
Turkse Tortel Streptopelia decaocto 1930-1970 43.7 Hengeveld & vd Bosch 1991

Conclusie
• de uitbreiding zal doorgaan => binnen duinrandbossen, marginaler habitat
• toename zal doorgaan, mogelijk nog enkele decennia
• toename en uitbreiding zijn aan elkaar gekoppeld
• er komen nog boeiende jaren aan
Dank aan alle tellers en regelneven die de verzameling van gegevens mogelijk hebben
gemaakt.
Dank ook aan Harvey van Dijk en Jan Stronks voor hun beelden

Vragen ?