Physical education

1. Cell division (पेशी विभाजन)
• Cell division is the process by which a cell, called the parent cell, divides into two
cells, called daughter cells. When the cell divides, everything inside it divides
also. The nucleus and the chromosomes divide, and the mitochondria divide
also.
• या प्रक्रियेमध्ये प्रमुख/ पालक पेशीचे दोन समान पेशीींमध्ये विभाजन होते.
पेशीतील क
ें द्रक, तींतूकणिका आणि गुिसूत्रे याींचेही विभाजन होते.
• Cell division is the basis for all forms of organismal reproduction. To reproduce in
order to replicate or replace dead cells.
• पेशी विभाजन हे सिव प्रकारच्या सजीिाींच्या पुनरुत्पादनचा आधार आहे. मृत
पेशीींच्या जागी निीन पेशी ननमावि होऊन कायव सुरळीत चालण्यासाठी पेशी
विभाजन होत असते.
• Single cells organisms divide to reproduce. Cell division in multicellular
organisms produces specialized reproductive cells such as egg and sperm.
• In order a cell to divide, the genome must also divide. So in all types of cell
division in all organisms DNA replication precedes cell division.
• पेशी विभाजन होण्यासाठी सिव प्रकारच्या पेशीींमध्ये आधी गुिसूत्राींचे गुिाींकन होते
मग विभाजन होते. यादरम्यान दोन स्ितींत्र क
ें द्रक
े ननमावि होऊन शेिटी स्ितींत्र
पेशीपटल आिरि तयार होते.
• Cell division can be grouped into sexual and asexual division.
• पेशी विभाजन लैंगगक तसेच/ क्रकीं िा अलैंगगक पद्धतीने होते.

2. पेशी विभाजनाच्या पद्धती
• मायटॉसीस ( Mitosis)
१. एका पेशीतून समान गुिसूत्रे (Chromosomes) असिाऱ्या दोन समान
पेशीींची ननर्मवती/ विभाजन,
२. समविभाजन
३. यात मूळ पेशीच्या गुिसूत्राींची सींख्या कायम ठेिली जाते. ( ४६)
या प्रकारचे विभाजन शरीरातील पेशीींमध्ये होते. ( Somatic cells)
• र्मऑसीस (Meiosis)
१. या विभाजनात एक पेशीचे विभाजन दोनदा होते.
२. यात चार विभाजजत पेशी ननमावि होतात.
३. हे विभाजन म्हिजे लैंगगक पुनननवर्मवती होय.

3. मायटॉसीस ( Mitosis)
• शरीर पेशीींचे विभाजन या पद्धतीने होते.
• या पेशीींना somatic cells असे म्हितात.
• यात मूळ / मातृ पेशीतील गुिसूत्राींची सींख्या कायम राहते.
म्हिजेच विभाजनानींतर निीन तयार झालेल्या दोन्ही पेशीत (
daughter cells ) गुिसूत्राींची सींख्या मातृ पेशी ( mother cell)
इतकीच रहाते.

4. पेशी विभाजनाची प्रक्रिया
• पेशी विभाजन दोन टप्पप्पयात पार पडते.
१. क
ॅ ररओकायनेसीस ( Karyokinesis)
क
ें द्रकाचे विभाजन: यात प्रामुख्याने क
ें द्रकात पेशीची गुिसूत्रे दुप्पपट
होऊन दोन क
ें द्रक तयार होण्यापयंत पार पडिाऱ्या प्रक्रियेस
क
ॅ ररओकायनेसीस असे म्हितात.
२. सायटोकायनेसीस (Cytokinesis)
पेर्शरासाचे ( cytoplasm)विभाजन: यात दोन क
ें द्रक
े तयार झाल्यानींतर
पेर्शरसाचे विभाजन होते.

5. पेशी विभाजनाचे विस्तृत टप्पपे
१. इींटरफ
े ज (Interphase) – G1, S phase, G2
phase
२. क
ॅ ररओकायनेसीस (Karyokinesis)
१. प्रोफ
े ज
२. मेटाफ
े ज
३. अॅनाफ
े ज
४. टीलोफ
े ज
३. सायटोकायनेसीस (Cytokinesis)

7. I. इींटरफ
े ज (Interphase)
• पेशी विभाजन झाल्यानींतर आणि परत पेशी विभाजन होण्याआधी जी पेशीींची िाढ
होण्याची जस्िती असते त्यास इींटरफ
े ज (Interphase) असे म्हितात. सगळ्यात जास्त
काळ टटकिारी जस्िती आहे.
• या प्रक्रियेत तीन जस्िती असतात.
G1- gap1 असे म्हणतात. ही आरामाची स्थिती आहे. यात पेशी थवतःला पुढे
ववभाजानाधी तयार करते. पोषणमुल्ये (nutrients) ग्रहण करते.
S – संश्लेषण (synthesis) स्थिती. यात क
ें द्रक आपल्या गुंसुत्ांमध्ये वाढ करते. कारण दोन
थवतंत् क
ें द्रक
े तयार करून त्यातील गुणसूत्ांची संख्या मातृ पेशी एव्हढीच होणे गरजेचे
असते. त्यामुळे गुणसूत्ांची संख्या दुप्पट होते म्हणजेच ४६X २= ९२ होते.
G2- gap 2- या स्थितीत पेशी ववभाजांसाठी तयार झालेली असते आणण तत्पूवी पुन्हा
आराम करते. यादरम्यान रासाननक जमवाजमव क
े ली जाते व योग्य ठठकाणी पोचवली
जाते.

8. II. M phase(mitotic division)
क
ॅ ररओकायनेसीस ( Karyokinesis)
• क
ॅ ररओकायनेसीस म्हिजे क
ें द्रकाचे विभाजन चार
टप्पप्पयात होते. त्यात PMAT म्हिजेच
1. P- प्रोफ
े ज (prophase)
2. M- मेटाफ
े ज (metaphase)
3. A- अॅनाफ
े ज (anaphase)
4. T- टीलोफ
े ज (telophase)

9. 1. प्रोफ
े ज (Prophase)
• यात प्रामुख्याने दोन प्रक्रिया घडतात त्यास
Early prophase पूिव प्रोफ
े ज
आणि
Late prophase नींतरचे प्रोफ
े ज ...... असे म्हितात.

10. • Early prophase
यात इींटरफ
े जच्या S फ
े ज मध्ये दुप्पपट झालेले गुिसूत्रे (DNA) सींक्षेपि/ गोलाकार
आकारात (condensation) बाींधिी होण्यास सुरुिात होते. यातून sister
chromatids तयार होतात.
• Late prophase
*यात क
ें द्रकाचा मध्य म्हिजे nucleolus चे विघटन
होते ि ते अदृश्य होते.
*क
ें द्र पटल विघटीत होते ि अदृश्य होते.
तसेच क
ें द्राकाबाहेरील पेर्शरासात जे centriole
आहेत ते spindle fiberes म्हिजेच िेटोळेदार तींतू
बनिून ते पेशीच्या दोन विरुद्ध टोकाींिर जातात.

12. 2. Metaphase मेटाफ
े ज
Meta – middle phase मेटा म्हिजे मध्य जस्िती
• Centrioles दोन विरुद्ध टोकाींिर जाऊन जस्िराितात.
• िेटोळेदार तींतू(spindle fiberes) त्यापासून मध्यभागी एक रेषेत आलेल्या गुिसूत्राींशी
( chromosomes)जोडले जातात. ही जोडिी यात असलेल्या कायनेटोकोर
(kinetochore) मुळे होते.
• या प्रक्रियेत सिव गुिसूत्रे( chromosomes) मध्यभागी एकाच आडव्या सरळ रेषेत जमा
होतात. याला मेटाफ
े ज असे म्हितात.

13. 3. Anaphase अॅनाफ
े ज
Ana- back, मागे
• Centriole आणि गुिसूत्रे ( chromosomes) याींची बाींधिी ज्या िेटोळेदार तींतूींनी (
spindle fiberes) झालेली असते ते आक
ुीं चन पािायला सुरुिात होते.
• य प्रक्रियेत गुिसूत्रे हे दोन्ही टोकाींच्या टदशेने खेचले जाण्यास सुरुिात होते.

14. 4. Telophase टीलोफ
े ज
Telo- end, शेिट
• ही क
ें द्रक (nucleus) विभाजनाची म्हिजेच क
ॅ ररओकायनेसीसची ( Karyokinesis) शेिटची
जस्िती आहे.
• यात गुिसूत्राींची ( daughter chromosomes)िाढ ि समान विभागिी पूिव होते.
• गुिसूत्रे ज्याींचे सींक्षेपि (condensation) आलेले असते ते पुन्हा मोकळे होतात.
• त्याभोिती क
ें द्रापटल आिरि तयार होऊन निीन क
ें द्रक तयार होते. त्यात पुन्हा क
ें द्र
मध्य (nucleolus) तयार होते.

15. III. Cytokinesis सायटोकायनेर्सस
• क
ें द्रक विभाजन होऊन समान गुिसूत्राींची सींख्या असलेले दोन क
ें द्रक तयार
झाल्यानींतर पेशीरस विभागिी यामध्ये होते. तसेच दोन निीन क
ें द्राकाींभोिती
पेशीआिरि तयार होण्याची प्रक्रिया घडते.
• पेशीआिरिािर दाब पडून ते मध्य भागातून आक
ुीं चन पािते.
• दोन्ही टोक एकमेकाींमध्ये विरघळून दोन स्ितींत्र पेशीआिारिासह दोन पेशी
ननर्मवतीचे कायव पूिव होते.

16. Cell division
पेशी विभाजन