1.
कृ षी पूरक अन्नप्रक्रिया उद्योग : काळाची गरज
ICAR-Central Institute of Post-harvest Engineering & Technology, Ludhiana (Punjab)
डॉ. संदीप पोपटराव दवंगे
शास्त्रज्ञ, तंरज्ञान हस्त्तांतरण विभाग
भा.कृ .अनु.प. – क
ें द्रीय काढणी पश्चात अभभयांत्ररकी ि तंरज्ञान संस्त््ा (भसफ
े ट),
लुधियाना (पंजाब)

2.
स्थापना: 03 ऑक्टोबर 1989
ICAR-Central Institute of Post-harvest Engineering & Technology,
Ludhiana
 शेतमाला च्या काढणी नंतर येणाऱ्या समस्या सॊडवणे आणण संबंधित तंत्रज्ञान तयार
करणे
 कृ षी, बागायती, पशुिन आणण मत्सस्य उत्सपादनांची गुणवत्ता आणण देशाच्या
अन्नसुरक्षेची हमी देण्यासाठी…
 काढणीनंतरच्या नुकसानीचे मूलयांकन आणण प्रततबंि
 अन्न प्रक्रिया, शेतमालाचे मूलयविधन आणण
 सवध प्रकारच्या शेतमालाची साठवणुक
 शेतमाला च्या काढणीनंतर अभियांत्रत्रकी आणण तंत्रज्ञानामध्ये मानव संसािन आणण
उद्योजकता ववकास
भसफ
े ट संस्थेचं प्रमुख कायध

3.
भसफ
े ट संस्थेचे प्रमुख वविाग
 कृ षी संरचना आणण पयाधवरण तनयंत्रण वविाग
 अन्निान्य आणण तेलत्रबया प्रक्रिया वविाग
 फलोत्सपादन पीक प्रक्रिया वविाग
 तंत्रज्ञान हस्तांतरण वविाग
 ऑटोमेशन आणण सेन्सर तंत्रज्ञान वविाग
 कृ षी ववज्ञान क
ें द्र: ०१
 समन्वय युतनट्स: ०२

4.
 All India Coordinated Research Project (AICRP)
 Post-Harvest Engineering and Technology (AICRP on PHET)
समन्वय युतनट - १

5.
 All India Coordinated Research Project (AICRP)
 Plastic Engineering in Agriculture Structures & Environment
Management (AICRP on PEASEM) – 14 Centers
समन्वय युतनट - २

6.
व्यापारीकरणासाठी उपलब्ध तंत्रज्ञानाची यादी

7.
अन्नप्रक्रिया उद्योग आणण आपण
 अन्निान्य उत्सपादन : २९६० लाख टन
 फळे आणण िाजीपाला उत्सपादन : १०३०० लाख टन
 अन्नप्रक्रियेचे प्रमाण
 ववकभसत देश: ५०-८०%
 अन्नप्रक्रिया : २ - ५ टक्क
े
 कारणभममांसा

8.
कृ षी प्रक्रिया संक
ु ल
 प्राथभमक आणण दुय्यम अन्नप्रक्रिया, साठवणूक, हाताळणी
 तृणिान्ये, कडिान्ये, तेलत्रबया, फळे, िाजीपाला आणण मसाले यावर प्रक्रिया
करण्यासाठी आवश्यक सुवविा िाडेतत्सवावर उपलब्ि करून ददलया जातात.
 मूलयवधिधत कृ षी-आिाररत उत्सपादने आणण प्रक्रिया क
े लेले खाद्य पदाथध तयार
करून वविी क
े ली जाते
 व्यक्ती / शेतकरी गट/ मदहला बचत गट संस्था/ स्वयंसेवी संस्थेद्वारे
चालवण्यास उपयुक्त

9.
कृ षी प्रक्रिया संक
ु लाचे फायदे
 कृ षी उत्सपादनावर स्थातनक पातळीवर प्रक्रिया करणे
 कृ षी मालाच्या उत्सपादन क्षेत्रात रोजगार तनभमधती
 पूरक व्यवसायातुन शेतकऱ्याचे उत्सपन्न वाढवणे
 कच्चा माल आणण प्रक्रिया क
े लेलया मालासाठी लागणाऱ्या वाहतूक खचाधत
बचत
 िेसळ मुक्त उत्सपादन
 कृ षी प्रक्रियेतून येणाऱ्या उप उत्सपादनाची योग्य ववलहेवाट लावण्याची सोय
 ग्रामीण िागातील बेरोजगार तरुणांचे शहरी िागात स्थलांतर रोखणे
 शहरांमध्ये कृ षी प्रक्रियेतून होणारे प्रदूषण कमी करते

10.
कृ षी प्रक्रिया संक
ु ल कशासाठी ?
 साफ-सफाई आणण प्रतवारी
 सुकवणे, वाळवणे आणण तनजधलीकरण
 पीठ, िरड, मसाले, आणण त्सयांचे भमश्रण तयार करणारे
 तेलत्रबयांवर प्रक्रिया
 फळांचे गर, रस आणण इतर पदाथध तनभमधती
 िाजीपाला/ फळे कापणे तनवडणे आणण पॅक्रकं ग
 पॅक
े जजंग आणण स्टोरेज
 हाताळणी आणण वाहतूक
 ववतरण आणण वविी

11.
कृ षी प्रक्रिया संक
ु लातील सयंत्र
 जक्लनर कम ग्रेडर
 भमनी डाळ भमल
 भमनी राईस भमल (100 क्रकलो/तास)
 भमनी ऑइल एक्सपेलर (60 क्रकलो/तास)
 लहान आणण मोठ्या आटा चक्की (50-500 क्रकलो/तास)
 मसाले ग्राइंडर
 पीक आिाररत अन्य संयत्र
 शेंगदाणे आणण सोयाबीन चे दुि
 गुळ संयत्र
 दहरव्या भमरची ची उत्सपादने (पेस्ट, प्युरी, पावडर)
 पशुखाद्य बनवण्याचे यंत्र

12.
Capacity: 1.5 टन /तास
Cost: Rs 3- 3.5 lakhs
सवध प्रकारच्या िान्यासाठी उपयोगी
क्लीनर-कम-ग्रेडर

13.
Capacity: 100 क्रकलो/तास
Cost: Rs 1.00 lakhs
तूर, मूग, हरिरा, मसूर, उडीद प्रक्रिये साठी उपयोगी
भमनी डाळ भमल

14.
Capacity: 200 क्रकलो/तास
Cost: Rs 25,000-35,000/-
तांदळाचे साल काढणे आणण पॉभलभशंग साठी उपयुक्त
भमनी राइस भमल

15.
Capacity: 60 क्रकलो/तास
Cost: Rs 2.5 – 3.0 lakh
तेलत्रबयांपासून तेल काढण्यासाठी उपयुक्त
भमनी ऑइल एक्सपेलर

16.
Capacity: 50-60 क्रकलो/तास
Cost: Rs 35,000 – 50,000/-
सवध प्रकारच्या िान्याचे पीठ बनवण्यासाठी उपयोगी
पीठ धगरणी

17.
Capacity: 50-60 क्रकलो/तास
Cost: Rs 35,000 – 50,000/-
सवध प्रकारच्या िान्याचे पीठ बनवण्यासाठी उपयोगी
मसाले धगरणी

18.
शेंगदाणा आणण सोयाबीन दुि संयंत्र

19.
Capacity = 30-50 kg/h
Cost = 30 Lakhs, Approximate Technology Licensing fee: 2.0
lakhs
कमी तापमानात मसाले दळण्यासाठी संयंत्र

20.
कृ षी प्रक्रिया संक
ु ल

21.
कृ षी प्रक्रिया संक
ु ल

22.
थोडक्यात महत्सवाचे ...
 उत्ससुक िाग िारकांचा सहिाग
 कौशलय वाढववण्यासाठी आणण गुणवत्ता दटकवण्यासाठी प्रभशक्षण
 अद्ययावत मशीन, उपकरणांचा वापर
 कृ षी-प्रक्रिया क
ें द्र वषाधतील नऊ मदहन्यांहून अधिक काळ चालवण्यासाठी
ववववि प्रक्रिया उपिम:
 प्रक्रिया संक
ु ल शक्यतो कृ षी मालाच्या उत्सपादन क्षेत्राजवळ असावे
 दटकाऊ कृ षी उत्सपादनाच्या प्राथधभमक आणण द्ववतीय स्तरावरील
अन्नप्रक्रकयेस प्रािान्य द्यावे

23.
लाल भमरची वाळवण्यासाठी सौर ऊजाध आिाररत ड्रायर
Traditional practice of chilli drying A farmer drying Byadgi chilli in STD
(Al trays, 50 Nos 20 kg capacity of each)

24.
Destalking efficiency (85-87%)
Cost: Rs 1.50 lakhs
लाल भमरचीचे देठ काढण्याचे यंत्र

25.
• Capacity : 150 kg/h
• Dropping size: 5g
• Cost: 3.0 lakhs
वडे/ वडी बनवण्याचे यंत्र

26.
Technology licensed to
M/s Nexgen Drying Systems Pvt. Ltd, Pune
श्री.भशवानंद एम. शेळगे (9822651535)
• Capacity : 150 kg/h
• Cost: 1.80 lakhs
सीताफळाचा गर काढण्याचे यंत्र

27.
 कृ षी प्रक्रिया क
ें द्र
 कृ षी-व्यवसाय संगोपन आणण संविधन क
ें द्र
 काढणी पश्चात मभशनरी आणण उपकरणे चाचणी क
ें द्र
 अन्न चाचणी प्रयोगशाळा
 पायलट युतनट:
 डाळ भमल
 िान्य सफाई आणण ग्रेडडंग यंत्रणा
 टोमॅटो आणण भमरची प्रक्रिया क
ें द्र
 मखाना प्रक्रिया क
ें द्र
 िायोजेतनक स्पाइस ग्राइंडडंग भसस्टम
 क्रकन्नू वॅजक्संग आणण ग्रेडडंग युतनट (अबोहर)
 फळांचा रस प्रक्रिया आणण पॅक्रकं ग क
ें द्र
 आवळा प्रक्रिया क
ें द्र
 नॅशनल डेटाबेस ऑन NARESटेक्नॉलॉजीज इन पोस्ट हावेस्ट सेक्टर
( http://research.ciphet.in/ )
शेतकरी आणण उद्योजकांसाठी ववववि सुवविा

28.
 शेतकरी प्रभशक्षण (३ आणण ५ ददवस)
 ऑक्रफससध ट्रेतनंग/मॉडेल ट्रेतनंग कोसध (8 ददवस)
 उन्हाळी आणण दहवाळी शाळा – शास्त्रज्ञ आणण अध्यापक (21 ददवस)
 उद्योजकता ववकास कायधिम (३ ददवस)
 ववद्याथी प्रभशक्षण (१-५ मदहने)
 ववद्याथी आणण शेतकऱ्यांच्या एक्सपोजर िेटी
संस्थेद्वारे आयोजजत ववववि प्रभशक्षण कायधिम

29.
 िुईमूग/सोयाबीनवर प्रक्रिया: दूि, दही आणण पनीर बनवणे
 तृणिान्ये आणण बाजरी पासून ग्लूटेन मुक्त बेकरी उत्सपादने
 अन्निान्य आणण कडिान्यापासून पौजटटक एक्सट्रुडेड (क
ु रक
ु रे) पदाथध
 ताजी, कमीत-कमी प्रक्रिया क
े लेली फळे, िाज्या आणण प्रक्रिया क
े लेलया उत्सपादनांचे
पॅक
े जजंग
 स्टाटधअपसाठी िाजीपाला आणण द्राक्ष प्रक्रियेत कौशलय ववकास
 मशरूम आणण ववदेशीिाज्यांची काढणीनंतरची हाताळणी
 गहू, िान, कडिान्ये आणण मसालयांच्या दळणाचे प्रभशक्षण
संस्थेद्वारे आयोजजत ववववि प्रभशक्षण कायधिम

30.
Human Resource Development Programmes

31.
Entrepreneurship Development Programmes
• Minimal processing of fruits &
vegetables
• Processing & value addition of rose
petals
• Beetroot processing & value addition
• Green Chilli Processing
• Drying & dehydration of fruits &
vegetables
• Processing and value addition of
amla
• Training on Gluten Free Maize based
Food Products
• Design and Manufacturing of Agro
Processing Machine

32.
• Sensitization Program on Agribusiness
Entrepreneurship Development through Agro
Processing at RESTI Ayali Khurd, Ludhiana
• Sensitization Program on Agribusiness
Entrepreneurship Development through Agro
Processing
• Processing and Value Addition of Mango
• Processing of Aonla for manufacturing of value added
product
• Dehydration of onion, garlic and ginger
EDP’s

33.
 Institute website: https://www.ciphet.in/
 YouTube Channel: https://www.youtube.com/user/pach320
 Facebook Page: https://www.facebook.com/CIPHET1989
 National Database On NARES Technologies in Postharvest
Sector ( http://research.ciphet.in/ )
 Institute intro Video:
https://www.youtube.com/watch?v=Ska8TaYLuHQ
 Contact: tot.ciphet@gmail.com
Please visit us at…

34.
सवाांचे मनःपूवधक आिार

35.
ICAR-Central Institute of Post-harvest Engineering & Technology, Ludhiana (Punjab)
डॉ. संदीप पोपटराव दवंगे
Whatsapp No: 81302 08847