Autoreferat na obronę pracy doktorskiej "Model regionalnej biblioteki cyfrowej na przykładzie Śląskiej Biblioteki Cyfrowej", Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego", 28 maja 2021 r., aut. Remigiusz Lis - Biblioteka Śląska/Śląska Biblioteka Cyfrowa

1. Model regionalnej biblioteki cyfrowej
na przykładzie
Śląskiej Biblioteki Cyfrowej
Remigiusz Lis - Biblioteka Śląska/Śląska Biblioteka Cyfrowa
Prezentacja rozprawy doktorskiej
przygotowanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Wiesława Babika
Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk Społecznych

2. Przedmiot rozprawy
Regionalna biblioteka cyfrowa (RBC)
Internetowy serwis piśmiennictwa, gromadzący i prezentujący
treści związane z terytorium różnie definiowanego regionu,
współtworzony przez kooperujące instytucje, koordynowane przez
podmiot wiodący/lidera inicjatywy.
Wielość definicji, typologii, modeli bibliotek cyfrowych.

3. Motywy podjęcia tematu
RBC - popularny sposób prezentacji regionalnego piśmiennictwa (blisko 30 RBC w Polsce).
Niezrównoważona postać RBC:
● nacisk na udostępnianie i prezentację zbiorów,
● słabość organizacji “zaplecza” - szczególnie archiwizacji zbiorów.
Wyzwania RBC:
● trwałe przechowywanie cyfrowych zasobów (jedyna reprezentacja - “kwaśny papier”),
● faktyczna prezentacja regionalnego piśmiennictwa (nie jednej regionalnej instytucji),
● nowe standardy systemów informacyjnych (trwałość, wiarygodność zasobów),
● użyteczność RBC w warunkach komunikacyjnej konkurencji.

4. Problem badawczy
Czy możliwe jest utworzenie takiej RBC, która, zachowując
zalety rozproszonej struktury organizacyjnej, będzie zapewniała
wysoką jakość i efektywność bibliotecznych procesów (w tym
archiwizację) oraz będzie odpowiadała potrzebom
użytkowników?
Jeśli zaś taka RBC jest możliwa, to jak powinna być
zorganizowana?

5. Metody badawcze 1
Analiza kontekstu funkcjonowania RBC w celu ustalenia
uwarunkowań ich funkcjonowania:
● Właściwości obiektów cyfrowych (ekonomika użytkowania tekstu)
● postęp techniczny w informatyce,
● ekonomia uwagi (kondensacja i filtrowanie - granulacja informacji),
● „długi ogon” (zysk z nisz produktowych),
● nowe formy organizacji i firm (wirtualizacja, klastry, fraktale),
● automatyzacja systemów informacyjnych (procesy + pakiety) inf.,
● prawo autorskie (pasywne i aktywne RBC),
● regionalność i regionalizm.

6. Metody badawcze 2
2. Case study ŚBC prezentujące
faktyczny proces tworzenia
i rozwoju RBC na podstawie
kilkunastoletniej historii Śląskiej
Biblioteki Cyfrowej (w tym
prognoza rozwojowa i diagnoza
organizacyjna).
3. Modelowanie w celu utworzenia
modelu RBC uwzględniającego
uwarunkowania oraz materiał
empiryczny.

7. Cel rozprawy 1
Model to:
● Zastępczy obiekt/układ względem oryginału,
● istotnie podobny do oryginału,
● bardziej dostępny poznawczo,
● umożliwia włączenie niebranych pod uwagę czynników (analiza
uwarunkowań obiektu/układu),
● może obrazować zarówno strukturę jak i działanie obiektu/układu.
● pozwala na przeniesienie wiedzy z modelu na obiekt,
● tworzony w procesie budowy modelu - modelowania.

8. Cel rozprawy 2
Budowa modelu-wzorca RBC wiążącego jej istotne aspekty:
● strukturę organizacyjną (w tym rozlokowanie geograficzne),
● system procesów (reinterpretacja procesów bibliotecznych),
● architekturę informacyjną (zawartość cyfrowa + schematy
metadanych do “kapsułowania” pakietów).
Model będzie przydatnym narzędziem wspierającym projektowanie lub rozwój tego
typu organizacji. Podobnie ukazanie szeregu uwarunkowań tworzenia
i funkcjonowania RBC będzie pomocą dla ośrodków planujących lub utrzymujących
RBC.

9. Cel rozprawy 3
Uwzględnienie współczesnych standaryzacji systemów informacyjnych
gromadzenia, zachowania i udostępniania obiektów kultury (OAIS, PAIS,
PAIMAS).

10. Założenia modelowania
● RBC jako system komunikacji społecznej.
● Przedmiotem komunikacji ⇒ utrwalony tekst (i obraz).
● RBC to system procesów.
● RBC jako organizacja ⇒ modelowanie organizacji.
Główna funkcja ⇌ Komunikacja
zatem
Główna funkcjonalność ⇌ Komunikacyjność
(stopień spełnienia funkcji) (oś modelowania)

11. Główna funkcjonalność
Komunikacyjność to zdolność organizacji lub systemu
komunikacyjnego do długoterminowego, organizacyjnie i technicznie
sprawnego, wiarygodnego oraz integralnego transferu zasobów treści
dokumentów między ich wytwórcami a odbiorcami.
➢ Ma charakter formalny (niezależny od komunikowanych treści i ich
atrakcyjności),
➢ jest stopniowalna (a więc można zrealizować mniej lub bardziej
komunikacyjną RBC),
➢ posiada ekonomiczny wymiar – jej wysoki poziom zapewnia
wysoką „wartość naddaną” RBC, oferowaną jej adresatowi,
➢ dotyczy wszystkich komponentów organizacji.

12. Warianty modelowania organizacji
➢ Podejście opisowo-ulepszające i metoda analizy
diagnostycznej,
➢ podejście funkcjonalno-wzorujące i metoda prognostyczna,
➢ podejście diagnostyczno-funkcjonalne.
Wariant podejścia 3. - analiza wartości organizacji (badanie funkcji
organizacji i optymalizacja kosztów ich realizacji).
Koszt organizacji - suma kosztów organizacji oraz kosztów jej
użytkowania przez publiczność (uwzględniająca mnożnik krotności
dostępu).

13. Istotność łącznych kosztów systemu komunikacyjnego
w dostępie do treści regionalnych
RBC A
➢ 50% universum regionalnych
dokumentów,
➢ rozpoznane i zindeksowane teksty
(OCR).
RBC B
➢ 20% universum regionalnych
dokumentów,
➢ nierozpoznane i niezindeksowane
obrazu tekstów (bitmapy).
Wyszukanie frazy - mniej niż 1 min. Wyszukanie frazy - więcej niż 1 godzina.
Łączny koszt (czas) wyszukiwania frazy
przez 100 użytkowników - mniej niż 100
min (1 h 40 min).
Łączny koszt (czas) wyszukiwania frazy
przez 100 użytkowników - więcej niż 100
godzin.
OCR - granulacja i adresowalność informacji

14. [Analiza funkcji + metodologiczny bonus]

15. Model RBC - struktura organizacyjna
10 Aktorów
18 transakcji

16. Model RBC - procesy 1

17. Model RBC - procesy 2

18. Model RBC - architektura informacyjna

19. Model RBC - zbiorcza wizualizacja

20. ● Abstrahowanie, czyli uproszczenie badanego obiektu w zakresie nieistotnych
elementów, cech i relacji w RBC.
● Interpretacja i wyjaśnianie naukowe – modelowe uproszczenie ułatwia opis istotnych
zależności i uwarunkowań badanego obiektu.
● Komunikacja (funkcja informacyjna) – model jest narzędziem porozumiewania się
w badaniu złożonych obiektów i ich prezentacji w zrozumiałej formie.
● Kontrola – umożliwia badanie i korektę odchyleń w badanych obiektach – istniejące
RBC można odnosić do modelu RBC i badać „stopień spełniania” wzorca.
● Heurystyka (funkcja tworzenia oraz odkrywania nowej wiedzy) i projektowanie – obok
generalnego waloru prognostycznego, opracowany model RBC można stosunkowo
łatwo rozwinąć o inne wątki.
Funkcje modelu RBC
+ badanie komunikacyjności

21. Dziękuję za uwagę.