A very descriptive analysis about the impact of sports in the global economy, with emphasis on the Olympic Games and the case study of "Athens 2004".

1. ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ
ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, ΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΘΕΜΑ: Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ
ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΑΡΚΟΥΛΑΚΗΣ
41110036
ΕΠΟΠΤΗΣ: ΚΑΘ. ΝΙΚΟΣ ΛΕΑΝΔΡΟΣ

2. 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ σελ. 4
2. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ σελ. 7
2.1 Η «Έκρηξη» του 20ου Αιώνα σελ. 12
3. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ σελ.13
3.1 Ο Αθλητισμός ως Διαρκές Καταναλωτικό Αγαθό σελ. 13
3.2 Οι Χρηματοδότες του Αθλητισμού σελ. 15
3.3 Η Αθλητική Χορηγία σελ. 16
4. ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ σελ. 18
4.1 Στην Ευρώπη και την Ελλάδα σελ. 20
5. Ο ΓΙΓΑΝΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ σελ. 24
6. ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ σελ. 27
7. ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ σελ. 33
8. Η ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ σελ. 35
8.1 Η Σύλληψη της Ιδέας σελ. 39
8.2 Η Εξέλιξη της Ολυμπιακής Ιδεολογίας σελ. 41
8.3 Ντόπινγκ στους Ολυμπιακούς σελ. 47
8.4 Περιβαλλοντισμός κι Ολυμπισμός σελ. 48
9. ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ σελ. 49
9.1 Ολυμπιακός Τουρισμός σελ. 55

3. 2
9.2 Εξαγωγές και Ξένες Επενδύσεις σελ. 58
9.3 Ανακατασκευή της Ολυμπιακής Πόλης σελ. 58
9.4 Η Οργανωτική Επιτροπή σελ. 61
9.5 Ολυμπιακά Δικαιώματα Μετάδοσης σελ. 61
9.6 Ολυμπιακοί Χορηγοί σελ. 63
9.7 Εισιτήρια σελ. 66
9.8 Εναλακτικές Πηγές Χρηματοδότησης σελ. 68
9.9 Τα έξοδα των Οργανωτικών Επιτροπών σελ. 69
9.10 Ο Φάκελος των Αγώνων σελ. 70
9.11 Κόστη Ασφάλειας σελ. 71
9.12 Ολυμπιακοί Αγώνες και Θέσεις Εργασίας σελ. 72
9.13 Η Επιρροή στο Κόστος Ζωής σελ. 73
9.14 Τα οικονομικά Αποτελέσματα σελ. 75
10. ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ σελ. 75
10.1 Βαρκελώνη 1992 σελ. 76
10.2 Ατλάντα 1996 σελ. 77
10.3 Σύδνεϋ 2000 σελ. 78
10.4 Πεκίνο 2008 σελ. 79
10.5 Λονδίνο 2012 σελ. 81
10.6 Γενικά σελ.82

4. 3
11. Η ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΤΟΥ 2004 σελ. 83
11.1 Η Ανάληψη των Ολυμπιακών σελ. 83
11.2 Οι Ολυμπιακές Εγκαταστάσεις σελ. 86
11.3 Αθήνα 2004 Α.Ε. σελ. 91
11.4 Η Διεξαγωγή των Αγώνων σελ. 92
11.5 Οι Ολυμπιακοί του 2004 και τα ΜΜΕ σελ. 94
11.6 Η Ολυμπιακή Κληρονομιά του 2004 σελ. 98
11.6.1 Η Άυλη Κληρονομιά σελ. 102
11.6.2 Περιθώρια εκμετάλλευσης της Ολυμπιακής Κληρονομιάς σελ. 105
11.7 Δαπάνες κι έσοδα των Ολυμπιακών του 2004 σελ. 107
11.8 Επιδράσεις στον Τουρισμό, τις Εξαγωγές και την Ανεργία σελ. 112
11.9 Επιδράσεις στα Δημοσιονομικά Μεγέθη σελ. 114
11.9 Τα αποτελέσματα των Αγώνων σελ. 115
12. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ. 117
13. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 121

5. 4
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο αθλητισμός σήμερα αποτελεί πολλά παραπάνω από απλά παιχνίδια. Έχει πολλές προεκτάσεις,
οι οποίες τον καθιστούν αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας κουλτούρας κι έναν σημαντικό
παράγοντα της οικονομίας, ο οποίος παράγει τεράστια εισοδήματα και παρέχει εκατομμύρια
θέσεις εργασίας.
Στόχος αυτής της εργασίας είναι να αναδείξουμε ακριβώς αυτήν του τη σημασία, ως εργαλείου
οικονομικής ανάπτυξης μέσα από τις διάφορες πτυχές του. Στην πορεία της εργασίας
περισσότερο βάρος θα δώσουμε στους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι οποίοι αποτελούν κατά πολλούς
το μεγαλύτερο αθλητικό γεγονός στον πλανήτη και ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα, που γενικά
λαμβάνουν χώρα στον κόσμο βάσει του ενδιαφέροντος των πολιτών, των μέσων ενημέρωσης
και των χορηγών, τη ριζική μεταμόρφωση που μπορούν να προκαλέσουν στην εικόνα της πόλης
που τους φιλοξενεί κάθε φορά και την γενική οικονομική επίδραση που μπορούν να έχουν σε
μια χώρα και τον λαό της. Άλλωστε, οι Ολυμπιακοί Αγώνες αφορούν ιδιαίτερα την Ελλάδα, η
οποία τους φιλοξένησε προ δωδεκαετίας και είναι η χώρα από την οποία τραβούν την αρχαία
τους καταγωγή, αλλά κι η πρώτη χώρα που τους διεξήγαγε στη σύγχρονή τους μορφή. Ο
οικονομικός αντίκτυπος των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004 αποτελεί μέχρι και
σήμερα πεδίο αντιπαράθεσης, το οποίο απασχολεί την κοινή γνώμη, αφού σε μεγάλο μέρος του
ελληνικού πληθυσμού υπάρχει η αντίληψη ότι η συγκεκριμένη διοργάνωση αποτελεί έναν από
τους παράγοντες, που οδήγησε το κράτος στην οικονομική κρίση. Ως εκ τούτου θα
προχωρήσουμε στην μελέτη της περίπτωσης (case study) των Ολυμπιακών του 2004.
Προτού μιλήσουμε πιο αναλυτικά για το περιεχόμενο της εργασίας, καλό θα ήταν να
διευκρινίσουμε τι εννοούμε με τον όρο οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον ορισμό που έχει
δώσει το Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών1 «ο βασικός στόχος της Ανάπτυξης είναι
να δημιουργήσει ένα περιβάλλον, που επιτρέπει στους ανθρώπους να απολαύσουν μια
μακρόχρονη, υγιή και δημιουργική ζωή». Ο στόχος λοιπόν, αλλά και το μέσο για να επιτευχθεί η
ανάπτυξη είναι ο άνθρωπος. Η αύξηση του εθνικού εισοδήματος κι η οικονομική μεγέθυνση
έχουν μεγάλη σημασία, αφού δίνουν μεγαλύτερη δυνατότητα, ώστε να αποκτήσουν
περισσότεροι άνθρωποι τα αναγκαία κι έπειτα να αναβαθμίσουν το επίπεδο της ζωής τους. Η
1 Βλ. Νίκος Λέανδρος, Οικονομική Κρίση και Σύγχρονη Ανάπτυξη, Εκδόσεις Διόνικος, Αθήνα, 2004,σελ. 303

6. 5
οικονομική μεγέθυνση όμως, είναι μεν μια αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη, αλλά όχι ικανή
για να την επιφέρει από μόνη της2. Άλλωστε, δεν είναι σπάνιο η άνοδος του εθνικού
εισοδήματος να συνεπάγεται οικολογική υποβάθμιση και αύξηση των ανισοτήτων.
Γι' αυτόν τον λόγο θέλοντας να προσδιορίσουμε την οικονομική ανάπτυξη δεν είναι σωστό να
μένουμε μόνο στη μελέτη του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και του Κατά Κεφαλήν
Εθνικού Εισοδήματος. Λόγου χάριν, ένας τύπος οικονομικής μεγέθυνσης, που βασίζεται στην
αλόγιστη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, μπορεί να οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη
περιβαλλοντική βλάβη κι ήδη οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η σημαντική αύξηση της μέσης
θερμοκρασίας του πλανήτη είναι πια αναπόφευκτη. Έτσι, η λήψη μέτρων για την προστασία του
περιβάλλοντος θα πρέπει να θεωρείται εκ των ουκ άνευ, ώστε να υπάρξει πραγματική
παγκόσμια ανάπτυξη. Κάπως έτσι εισερχόμαστε στην έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, την οποία
η Έκθεση Brundtland όρισε ως3 «την ικανότητα της ανθρωπότητας να ικανοποιεί τις ανάγκες της
χωρίς υπονομεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους». Εν
προκειμένω δεν μιλάμε μόνο για μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και την
καταπολέμηση της πενίας, καθώς «ένας κόσμος, στον οποίο η φτώχεια είναι ενδημική, θα είναι
πάντοτε επιρρεπής σε οικολογικές και άλλες καταστροφές». Ο λόγος είναι ότι oι άνθρωποι που
ζουν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας είναι πολύ συχνά υποχρεωμένοι να προβούν σε ενέργειες
επιβλαβείς για το περιβάλλον, ώστε να επιβιώσουν. Το βασικό στοιχείο της βιώσιμης ανάπτυξης
είναι η κοινωνική δικαιοσύνη4 ανάμεσα στις γενιές, αλλά και των μελών της ίδιας γενιάς.
Η βιώσιμη ανάπτυξη περιλαμβάνει τρεις βασικές συνιστώσες5: την οικονομική, την κοινωνική
και την περιβαλλοντική. Ουσιαστικά θα λέγαμε ότι όσον το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι θα
πρέπει να έχουν επαρκή οικονομική δυνατότητα, ώστε να καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες,
χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο το περιβάλλον. Ο βραβευμένος με νόμπελ Ινδός οικονομολόγος
Amartya Sen πήγε ένα βήμα παραπέρα συνδέοντας την ανάπτυξη με την ελευθερία, δίνοντας
σημασία στην ικανότητα των ανθρώπων «να τρέφονται καλά, να αποφεύγουν τις ασθένειες και
τον πρόωρο θάνατο στον βαθμό, που αυτό είναι δυνατό, να διαβάζουν, να γράφουν και να
επικοινωνούν, να συμμετέχουν στη ζωή της κοινότητας, να εμφανίζονται δημοσίως χωρίς
2 Βλ. αυτ. σελ. 329
3 Βλ. αυτ. σελ. 307
4 Βλ. αυτ. σελ. 309
5 Βλ. αυτ. σελ. 314-315

7. 6
ντροπή». Ως εκ τούτου, «η οικονομική κρίση συνιστά περιορισμό των ανθρώπινων
δικαιωμάτων».
Μπορούμε να συνοψίσουμε τέσσερις έννοιες της ανθρώπινης ανάπτυξης6:
 Ισότητα: δηλαδή, ισότητα ευκαιριών ανάμεσα στους πολίτες. Το πώς θα αξιοποιήσει ο
καθένας αυτές τις ευκαιρίες είναι προσωπικό του θέμα.
 Βιωσιμότητα: ως προ το περιβάλλον, αλλά κι ως προς τη ζωή των πολιτών, οι οποίοι θα
πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να βιοποριστούν
 Βελτίωση της Παραγωγικότητας: παροχή περισσότερων γνώσεων στους πολίτες, ώστε
να γίνουν πιο αποδοτικοί, με σκοπό να μπορούν να εξυπηρετούν τις ανάγκες τους κατά
το δυνατόν καλύτερα.
 Ανθρώπινη Αυτενέργεια: Οι άνθρωποι θα πρέπει να μπορούν να βελτιώσουν τις ζωές
τους μέσα από την προσωπική τους δράση κι όχι βασιζόμενοι σε ένα κράτος αφέντη ή τη
φιλανθρωπία.
Κλείνουμε με την ουσία της οικονομικής ανάπτυξης κι ερχόμαστε στην δομή της εργασίας.
Αρχικά, θα δούμε πώς διαμορφώθηκε ο σύγχρονος αθλητισμός όπως τον γνωρίζουμε σήμερα
και πώς εξελίχθηκε σταδιακά ως ένας από τους πλέον αναπτυσσόμενους τομείς της παγκόσμιας
οικονομίας. Στη συνέχεια θα εξετάσουμε κάποια του οικονομικά του χαρακτηριστικά, όπως το
γιατί θεωρείται ένα διαρκές καταναλωτικό αγαθό, ποιοι τομείς της αγοράς και γιατί τον
χρηματοδοτούν ή για ποιον λόγο έχει αναπτυχθεί τόσο η αθλητική χορηγία. Ακολούθως, θα
παραθέσουμε οικονομικά στοιχεία της αθλητικής βιομηχανίας στον κόσμο, την Ευρώπη και την
Ελλάδα, ώστε να αποκτήσουμε πλήρη αντίληψη του μεγέθους της. Θα αναλύσουμε τις επιρροές
που έχουν οι μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις και θα αφιερώσουμε ξεχωριστή ενότητα στη
σχέση τους με την «πράσινη ανάπτυξη».
Έπειτα θα υπεισέλθουμε στο θέμα των Ολυμπιακών Αγώνων. Θα θέσουμε το ιστορικό τους
πλαίσιο και θα εξετάσουμε την ιδεολογία με την οποία περιβάλλονται. Μετά, θα εξετάσουμε
γενικά τα οικονομικά δεδομένα των Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ θα δούμε πιο αναλυτικά
συγκεκριμένες διοργανώσεις, ώστε να τις αντιπαραβάλουμε μ' εκείνη του 2004. Μετέπειτα, θα
μπούμε στο κυρίως θέμα της διοργάνωσης της Αθήνας, για την οποία θα αντλήσουμε στοιχεία
6 Βλ. αυτ. σελ. 330-333

8. 7
κατά κύριο λόγο από σχετική μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών.
Στην έρευνά μας θα παρεμβάλουμε και αποσπάσματα από δύο συνεντεύξεις, που πήραμε στο
πλαίσιο της εργασίας, από ανθρώπους, οι οποίοι είχαν άμεση σχέση με τους Ολυμπιακούς της
Αθήνας και σίγουρα τα λεγόμενά τους έχουν βαρύνουσα σημασία. Οι συνεντευξιαζόμενοι είναι
ο δημοσιογράφος Βασίλης Σκουντής, ο οποίος ήταν Διευθυντής της Υπηρεσίας Ολυμπιακής
Πληροφόρησης το 2004 κι έχει καλύψει δια ζώσης 6 Ολυμπιακούς, καθώς κι ο επίσης
δημοσιογράφος, Τάσος Παπαχρήστου, ο οποίος ήταν Διευθυντής στους τομείς της Διαμονής,
Διαπίστευσης και Μεταφοράς των Δημοσιογράφων στην ίδια διοργάνωση, έχει καλύψει 8
Ολυμπιακούς Αγώνες, ενώ μέχρι και σήμερα είναι υπεύθυνος του γραφείου τύπου της
Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής. Στο τέλος της εργασίας θα εξάγουμε τα συμπεράσματά μας,
αναφορικά με τον αθλητισμό ως εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης εν γένει και για τον ρόλο που
έπαιξαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην οικονομία της Ελλάδας.
2. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
Η ανάγκη για αθλητισμό και για παιχνίδι αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανθρώπινης
φύσης, όπως είναι κι οι ανάγκες της αναπαραγωγής, της τροφής και της δουλειάς7. Οι άνθρωποι
πάντοτε έψαχναν έναν τρόπο να παίξουν και να διασκεδάσουν, να συναγωνιστούν σε κάποια
δραστηριότητα. Ωστόσο, μέσα από το πέρασμα των χρόνων η μορφή της άθλησης έχει αλλάξει
ραγδαία. Τα πρωτόγονα παιχνίδια, ουδεμία σχέση δεν έχουν με τον αθλητισμό όπως τον
γνωρίζουμε σήμερα.
Το ευρωπαϊκό συμβούλιο ορίζει ως άθλημα8:
 τα ανταγωνιστικά παιχνίδια, τα οποία χαρακτηρίζονται από κανόνες και την απάντηση
στην πρόκληση του αντιπάλου
 Εξωτερικές εξορμήσεις, στις οποίες οι συμμετέχοντες θέλουν να διαπραγματευτούν (να
νικήσουν) ένα ορισμένο είδος τερέν, δηλαδή να τεθούν αντιμέτωποι με τη φύση. Τέτοιες
δραστηριότητες μπορεί να είναι το σέρφινγκ, η ορειβασία κτλ..
7 Βλ. Neil Tranter, Sport Economy and Society in Britain 1750-191,CambridgeUniversity Press,1998,σελ. 1
8 Βλ. Chris Gratton και Peter Taylor,Sport and Recreation an Economic Analysis,London, New York and F.N. Spon,
1985,σελ. 5-6

9. 8
 Αισθητικές κινήσεις, όπου η απόδοση του αθλητή σκοπεύει στην αισθητική απόλαυση.
Σ' αυτήν την κατηγορία εμπίπτουν ο χορός, η ρυθμική γυμναστική, το καλλιτεχνικό
πατινάζ κτλ..
 Η δραστηριότητα, η άσκηση για την καλύτερη κατάσταση του σώματός μας.
Οποιουδήποτε είδους γυμναστική δηλαδή.
Κατά τον Rodgers «ιδανικά κάθε άθλημα περιλαμβάνει τα τέσσερα ακόλουθα στοιχεία με τα
δύο πρώτα να είναι πάντοτε παρόντα»:
 Φυσική δραστηριότητα
 Αναψυχή
 Ανταγωνισμός
 Θεσμική οργάνωση
Πατρίδα του σύγχρονου αθλητισμού θεωρείται η Μεγάλη Βρετανία. Αρχικά, οι ιστορικοί
θεωρούσαν ότι με την βιομηχανοποίηση, τη ραγδαία εμπορευματοποίηση της αγροτικής
παραγωγής και την αστικοποίηση, που συντελέστηκε τον 18ο αιώνα στη Βρετανία, ο χρόνος και
ο χώρος για παιχνίδι περιορίστηκε9. Εξάλλου, η ηθική της εποχής καταδίκαζε τις επίγειες
απολαύσεις και τη βιαιότητα των σπορ, τα οποία εξασκούνταν κατά κύριο λόγω σε ιδιωτικούς
χώρους των κοινωνικών ελίτ.
Παρόλα αυτά, μεταγενέστερες έρευνες έδειξαν ότι μείωση υπήρξε μόνο στα πολύ βίαια σπορ
των μαζών, όπως ήταν οι κοκορομαχίες. Αντίθετα υπήρξε άνοδος στους αγώνες στους οποίους
οι διαγωνιζόμενοι διεκδικούσαν κάποιο έπαθλο, ή στους οποίους υπήρχε πρόσφορο έδαφος για
στοιχηματισμό, όπως οι ιπποδρομίες, το μπόουλινγκ, το κέρλινγκ, η πάλη ή το ποδόσφαιρο.
Παράλληλα, με την αύξηση των εισοδημάτων δημιουργήθηκαν νέες ευκαιρίες προς
εκμετάλλευση και τα σπορ στις αστικοποιημένες περιοχές γνώρισαν αύξηση. Ουσιαστικά, η
αστικοποίηση και η βιομηχανοποίηση αποτέλεσαν τις κύριες αιτίες ανάπτυξης του σύγχρονου
αθλητισμού, καθώς επέτρεψαν τη δημιουργία της συλλογικότητας και της εμπορευματοποίησης
στα σπορ.
9 Βλ. Neil Tranter, Sport Economy and Society in Britain 1750-191,CambridgeUniversity Press,1998,σελ. 4-7

10. 9
Όπως αναφέρει ο Stefan Szymanski10 «ο σύγχρονος αθλητισμός εξέλιξε νέες μορφές
κοινωνικότητας, οι οποίες δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του ευρωπαϊκού διαφωτισμού» και
θεμελιώδης μονάδα του είναι η συλλογικότητα (associativity). Συλλογικότητα είναι «η τάση των
ανθρώπων να δημιουργούν δίκτυα και οργανώσεις εκτός της οικογένειας». Πιο απλά θα λέγαμε
πως πρόκειται για την τάση να φτιάχνουμε ομάδες, τα μέλη των οποίων πρέπει να τηρούν
συγκεκριμένους κανόνες. Μέχρι τονευρωπαϊκόδιαφωτισμότον 18ο αιώνα τα κράτηγενικώςήλεγχαν
τηνσυλλογικότητα.Ωστόσοτότεαναδείχτηκεμια νέα δημόσια σφαίρα, όπου σύλλογοι μπορούσαν να
δημιουργηθούνγια τηναντιμετώπισηζητημάτων δημόσιουσυμφέροντος,χωρίςνα εξαρτώνται από το
κράτος.
Στον αγγλοσαξονικό κόσμο ο αθλητισμός αποτέλεσε κομμάτι της επέκτασης της ιδιωτικής
κοινωνικότητας κι έτσι στο επίκεντρό του βρισκόταν η χαρά του παιχνιδιού. Αντίθετα, σε άλλες
χώρες, όπως η Γαλλία κι η Γερμανία, ο αθλητισμός έπρεπε να φέρει τη σφραγίδα του κράτους,
διότι θεωρούταν πατριωτικό καθήκον, ώστε οι πολίτες να έχουν καλή φυσική κατάσταση και να
βρίσκονται σε ετοιμότητα για την περίπτωση που θα ξεσπούσε ένας πόλεμος. Άλλωστε, είναι
στην Αγγλία, όπου αναπτύχθηκε η ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς (κι αργότερα κορυφώθηκε
στις ΗΠΑ) κι έδωσε τα εφόδια για την ιδιωτική πρωτοβουλία. Μέσω της αστικοποίησης πολλοί
άνθρωποι μαζεύονταν σε ένα μέρος αποκτούσαν κοινές δραστηριότητες, για των οποίων τη
χρηματοδότηση η οικονομικότερη λύση ήταν να συνασπιστούν σε συλλόγους και να μοιραστούν
τα κόστη. Ο αθλητισμός γνώρισε τη μετάβαση από την περιστασιακή ευχαρίστηση σ’ ένα
σύστημα οργανωμένων αγώνων και συλλόγων, με τον αριθμό των αθλημάτων, των αθλητών και
των θεατών να αυξάνεται δραματικά.
Πάντως, ενώ σύμφωνα με τους περισσότερους ιστορικούς το αγγλοσαξονικό μοντέλο της
ιδιωτικής πρωτοβουλίας είναι εκείνο, το οποίο επικράτησε, στις πιο πολλές χώρες το κράτος
διατηρεί έναν ισχυρό ρόλο στην προώθηση και την χρηματοδότηση του αθλητισμού. Ένας λόγος
είναι πως πολύ συχνά ο αθλητισμός γίνεται κομμάτι του εθνικισμού και της εθνική ταυτότητας,
εξυπηρετώντας τα εκάστοτε κυβερνητικά συμφέροντα. Αρκεί να βάλουμε στο μυαλό μας το
κλίμα ευφορίας που επικρατεί σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού μιας χώρας για ένα έστω και
10 Βλ. Stefan Szymanski,A Theory of the Evolution of Modern Sport, Forum Associativity and Modern Sport, 2008,
σελ. 1-6

11. 10
σύντομο διάστημα μετά από μια σημαντική αθλητική επιτυχία ενός αθλητή ή μιας ομάδας, που
αντιπροσωπεύουν το έθνος σε διεθνές επίπεδο.
Η βιομηχανοποίηση έπαιξε σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του σύγχρονου αθλητισμού,
επειδή σταδιακά έφερε περισσότερα εισοδήματα κι ελεύθερο χρόνο στους εργαζομένους κι έτσι
αυτοί μπορούσαν να διαθέσουν χρόνο και χρήμα στον αθλητισμό. Την ίδια στιγμή επέτρεψε τη
δημιουργία βελτιωμένων συγκοινωνιακών υποδομών, οι οποίες κατέστησαν εφικτές τις
διοργανώσεις από τοπικό σε εθνικό επίπεδο κι αργότερα σε διεθνές.
Η πραγματική «επανάσταση» στον αθλητισμό έγινε από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι την
έναρξη του Ά Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς απέκτησε μεγαλύτερη απήχηση, κανόνες κι
επισημοποίηση. 11Στα 1860-1870 μέσα από το «λαϊκό ποδόσφαιρο» ξεπήδησαν το ποδόσφαιρο
και το ράγκμπι. Το 1880-1890 οι διαγωνισμοί «ξύλου» άρχισαν να μετατρέπονται στην
πυγμαχία κοντά στη σημερινή της μορφή. Άρχισαν να αναπτύσσονται αθλήματα, όπως το
μπάντμιντον και το πινγκ πονγκ. Μπορεί να είναι πολύ συχνό να ακούμε άτομα να καταριούνται
την εμπορευματοποίηση ως το μεγάλο δεινό του σύγχρονου αθλητισμού, είναι όμως ακριβώς
αυτή που τον διαμόρφωσε εξαρχής. Η θεσμοθέτηση κανόνων στα σπορ έγινε για να υπάρχει ένα
αντικειμενικό κριτήριο, το οποίο θα βοηθούσε: πρώτον, τη διάδοσή τους, καθώς οι αθλητές κι οι
θεατές θα έπρεπε να έχουν όλοι τα ίδια κριτήρια στο πώς θα πρέπει να διεξάγεται ένας αγώνας,
ώστε να υπάρχει υγιής ανταγωνισμός ·δεύτερον, στον στοιχηματισμό, καθώς προσδίδει
περισσότερη αξιοπιστία στο τελικό αποτέλεσμα.
Πρώτα οι παίκτες ήταν περισσότεροι από τους θεατές, αλλά στη συνέχεια αυτό άλλαξε ριζικά.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ένας ποδοσφαιρικός τελικός του κυπέλλου Αγγλίας προσέλκυε έναν
αριθμό κοντά στους 80.000 θεατές, ενώ το 1890 δεν έφτανε ούτε τους 5.000. Έγινε αντιληπτό
ότι άνοιγε μια εξαιρετικά προσοδοφόρα αγορά. Εισήχθη η αγορά των εισιτηρίων κι οι αγώνες
άρχισαν να διεξάγονται κυρίως τα Σαββατοκύριακα, που ο κόσμος δεν δούλευε και θα μπορούσε
πιο άνετα να έρθει να τους παρακολουθήσει. Οι αθλητές σταδιακά πληρώνονταν όλο και
καλύτερα. Το 1890 περίπου 10.000 άνθρωποι έβγαζαν τα προς το ζην τους από τις ιπποδρομίες.
Υπολογίζεται ότι το 1895 οι δαπάνες για τα σπορ έφταναν στο 3% του ΑΕΠ της Βρετανίας. Το
1914, 160 εταιρείες κατασκεύαζαν μπαστούνια του γκολφ και 74 μπαλάκια. 12 Οι επαγγελματίες
11 Βλ. Neil Tranter, Sport Economy and Society in Britain 1750-191,CambridgeUniversity Press,1998,σελ. 15-29
12 Βλ. αυτ. σελ. 65-74

12. 11
αθλητές του κρίκετ και του ποδοσφαίρου, που βέβαια ακόμα δεν ήταν πολλοί, εκτιμάται ότι
έβγαζαν περίπου τα τριπλάσια λεφτά από έναν ανειδίκευτο εργάτη. Σιγά σιγά μερικοί σύλλογοι
άρχισαν να εμφανίζουν κερδοφορία και τη θέση μικρών επιχειρήσεων που ασχολούνταν με την
παραγωγή αθλητικού εξοπλισμού την πήραν εργοστάσια. Όσο αυξάνεται η βιομηχανοποίηση κι
η εμπορευματοποίηση τόσο μεγαλύτερη είναι η διάδοση των οργανωμένων σπορ. Δεν είναι
τυχαίο ότι η Βρετανία, η πρώτη βιομηχανοποιημένη οικονομία, ήταν η πρώτη χώρα που
εισήγαγε κωδικοποιημένη, θεσμοθετημένη κι εμπορευματοποιημένη αθλητική κουλτούρα.
13Ο Stefan Szymanski συνοψίζει την διαφορά μεταξύ σύγχρονου και παλιού αθλητισμού στα
επτά ακόλουθα χαρακτηριστικά: την μαζικότητα των αθλημάτων (το πλήθος των αθλητών, των
συλλόγων και των θεατών), την ισότητα (οι ίδιοι κανόνες ισχύουν για όλους όσους
διαγωνίζονται στο ίδιο άθλημα), την γραφειοκρατικοποίηση (το κάθε άθλημα έχει το δικό του
βιβλίο κανονισμών και τη δική του ομοσπονδία), την ειδίκευση (ο κάθε αθλητής οφείλει να
ακολουθήσει εξειδικευμένη προπόνηση πάνω στο άθλημα που εξασκεί), την εκλογίκευση
(αντικειμενικό κριτήριο, κανονισμοί για την προστασία της υγείας των αθλητών και απώθηση
των πιο πρωτόγονων-βίαιων μορφών άθλησης), την ποσοτικοποίηση (μετριέται ένα σκορ, μια
βαθμολογία κτλ. για την ανάδειξη του νικητή) και την εμμονή με τα ρεκόρ.
Σύμφωνα με τον Guttmann, τα σύγχρονα σπορ διαμορφώθηκαν σε μια περίοδο περίπου 150
ετών, από τον πρώιμο 18ο αιώνα μέχρι τον ύστερο 19ο αιώνα κι επεκτάθηκαν από την Αγγλία
και τις ΗΠΑ, στη δυτική Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Σημαντικό ρόλο στο να θεσπιστούν
κανόνες στα αθλήματα και να αποκτήσουν μια οργανωμένη δομή έπαιξε το γεγονός ότι κατά την
περίοδο της «Ένδοξης Επανάστασης» (τέλη 17ου αιώνα) υιοθετήθηκαν από την αγγλική
αριστοκρατία. Υπάρχει μάλιστα μια θεωρία ότι η ανάπτυξη του σύγχρονου αθλητισμού αποτελεί
μια συνομωσία των ελίτ14. Θεωρείται ότι μέσω των σπορ δινόταν η δυνατότητα οι κοινωνικές
και πολιτικές αντιπαλότητες να εκτονώνονται ειρηνικά, ενώ η αντικατάσταση των βίαιων
αθλημάτων της εργατικής τάξης από πιο ήπια και κωδικοποιημένα σπορ θα συντελούσε στην
τήρηση της καθεστηκυίας τάξης15. Παράλληλα, η ενασχόληση με τον αθλητισμό θα τραβούσε
σημαντικό αριθμό πολιτών μακριά από την πολιτική, το αλκοόλ και το έγκλημα. Συνάμα, η
13 Βλ. Stefan Szymanski,A Theory of the Evolution of Modern Sport, Forum Associativity and Modern Sport, 2008,
σελ. 8-9
14 Βλ. Neil Tranter, Sport Economy and Society in Britain 1750-191,CambridgeUniversity Press,1998,σελ. 32
15 Βλ. αυτ. σελ. 35-49

13. 12
αστική τάξη διατηρούσε τον διαχωρισμό της από την εργατική τάξη, αφού η μεν έδινε έμφαση
στον ερασιτεχνισμό, την αυτοσυγκράτηση, τη συμμετοχή και την πειθαρχία στους κανόνες κι η
δε στον επαγγελματισμό, την επιθετικότητα και τη χρήση των κανόνων με τρόπο που να βοηθά
στην εξασφάλιση της νίκης. Συνήθως πάντως, πιο αποτελεσματικές αποδεικνύονταν οι μέθοδοι
των εργατών.
Πρέπει να αναφέρουμε, ότι στην «επανάσταση» που έγινε στα σπορ οι γυναίκες συμμετείχαν
από λίγο έως καθόλου16. Η ηθική της εποχής επέβαλε ότι κύριο μέλημα των γυναικών έπρεπε να
είναι η φροντίδα των παιδιών και του συζύγου. Γυμναστικές ασκήσεις για τα κορίτσια στα
σχολεία άρχισαν να εισάγονται μόλις τη δεκαετία του 1870. Ιδιαίτερα εκεί όπου πήγαιναν οι
κόρες των κοινωνικών ελίτ δημιουργήθηκαν εγκαταστάσεις για εξάσκηση στ' αθλήματα, αλλά
μετά το τέλος της σχολικής τους εκπαίδευσης συνήθως σταματούσε κι η ενασχόλησή τους με
αυτά. Σχηματίστηκαν κάποιες οργανώσεις εργαζόμενων γυναικών, που συμμετείχαν σε
αθλήματα, όπως το χόκεϊ, η κολύμβηση κι ο στίβος, συγκεντρώνοντας όμως πολύ μικρό
ενδιαφέρον. Ωστόσο, μέχρι το 1914, αργά αλλά σταθερά, ο αριθμός των ενηλίκων γυναικών στα
σπορ αυξανόταν. Στη δεκαετία του 1880 έγιναν τα πρώτα εθνικά πρωταθλήματα τοξοβολίας
γυναικών, το 1892 πρωτάθλημα κολύμβησης στη Σκωτία και το 1910 το πρώτο γένους θυληκού
μπόουλινγκ κλαμπ. Η αύξηση κυρίως των αρχών του 20ου αιώνα οφείλεται εν πολλοίς στην
τότε νέα αντίληψη, ότι οι γυναίκες έπρεπε να είναι υγιείς και με καλά σώματα για να κάνουν
υγιή μωρά. Μολαταύτα, θεωρούταν ότι η υπερβολική ενασχόλησή τους με τα σπορ θα είχε
επιβλαβείς συνέπειες κι έτσι η συμμετοχή τους σε σύγκριση μ' εκείνη των ανδρών παρέμενε
εξαιρετικά υποβαθμισμένη.
2.1 Η «ΕΚΡΗΞΗ» ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ
Κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 σημειώθηκε ραγδαία αύξηση της συμμετοχής στα
αθλήματα και την αναψυχή όλων των ειδών, με την βρετανική κυβέρνηση να δείχνει σημαντική
μέριμνα για την δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων17. Η αύξηση αυτή δεν αφορά μόνο των
αριθμό των συμμετεχόντων στα σπορ, αλλά και την συχνότητα της συμμετοχής του καθενός.
16 Βλ. αυτ. σελ. 78
17 Βλ. Chris Gratton και Peter Taylor,Sport and Recreation an Economic Analysis,London, New York and F.N. Spon,
1985,σελ. 3-6

14. 13
Εντυπωσιακή μάλιστα ήταν η άνοδος του ενδιαφέροντος για τα αθλήματα, τα οποία
εξασκούνται σε στεγασμένους χώρους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι έρευνες έχουν
δείξει πως από το 1973 μέχρι το 1977 η συμμετοχή σε αθλήματα κλειστών χώρων
διπλασιάστηκε. Ως εκ τούτου, οι δημόσιες κλειστές πισίνες αυξήθηκαν κατά 70% και τα
κλειστά αθλητικά κέντρα κατά 200%. Σταθερά βέβαια αναπτύσσονταν τα αθλήματα όλων των
ειδών. Ο πρώτος μαζικός μαραθώνιος του Λονδίνου το 1981 είχε 18.000 αιτήσεις και 7.000
εγκεκριμένους συμμετέχοντες. Μέσα σε λίγα χρόνια οι συμμετέχοντες έφτασαν τους 18.000 με
τις αιτήσεις να είναι τέσσερις φορές περισσότερες.
Μελέτες δείχνουν ότι η έκρηξη αυτή συνέβη στις πιο βιομηχανοποιημένες οικονομίες του
δυτικού κόσμου. Το US News και το World Report υπολόγισαν ότι η συνολική δαπάνη των
ΗΠΑ στον ευρύτερο τομέα της αναψυχής έφτασε τα 244 δις δολάρια το 1981, μια αύξηση της
τάξης του 321% συγκριτικά με το 1965. Φυσικά, θα μπορούσε κανείς να πει, πως όταν μιλάμε
για αναψυχή μπορούμε να μιλάμε για πολλά άλλα πράγματα εκτός του αθλητισμού. Ωστόσο, η
ανοδική τάση του αθλητισμού και το πόσο βοηθά στην άνοδο της γενικότερης κατηγορίας της
αναψυχής γίνεται κατανοητή μέσα από μια έρευνα των Mason και Martin, σύμφωνα με την
οποία από το 1970 έως το 1977 η αύξηση της δαπάνης στη γενική κατηγορία της διασκέδασης
συνέβαινε με ρυθμούς 3,6% ετησίως, ενώ στον αθλητισμό και την ενεργό αναψυχή με ρυθμούς
8,1%. Το 1981 υπολογίζεται ότι 36 εκατομμύρια Αμερικανοί έκαναν τζόκινγκ και ξόδεψαν 328
εκατομμύρια δολάρια σε 13,5 εκατομμύρια ζευγάρια παπουτσιών για τρέξιμο.
3. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
3.1 Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΔΙΑΡΚΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΟ ΑΓΑΘΟ
Τα αθλήματα δεν εντάσσονται μόνο στην αγορά της διασκέδασης, καθώς αυτή δεν είναι το
μοναδικό κίνητρο για να ασχοληθεί κάποιος με τον αθλητισμό. Εξίσου εμπίπτουν και στην
αγορά του τομέα της υγείας, μέσω αυτού που αποκαλούμε «fitness». Οι άνθρωποι δίνουν
έμφαση στη σωματική δραστηριότητα, για να φτιάξουν έναν πιο υγιή οργανισμό και να δείχνουν
πιο όμορφοι εμφανισιακά. 18 Μάλιστα, σ' αντίθεση με τα σπορ ως κομμάτι της διασκέδασης,
18 Βλ. αυτ. σελ. 6-10

15. 14
όπου για πολλούς μπορεί να αποτελούν μια δραστηριότητα, την οποία θα εξασκήσουν ή θα
παρακολουθήσουν αραιά και πού για να περάσουν ευχάριστα τον χρόνο τους (για να
απολαύσουν την στιγμή), ο αθλητισμός ως μέρος της αγοράς της υγείας αποτελεί ένα διαρκές
καταναλωτικό αγαθό. Αυτό συμβαίνει, επειδή η βελτίωση της φυσικής μας κατάστασης
χρειάζεται συχνή άσκηση κι όχι σποραδική.
Παράλληλα, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η άσκηση στο σώμα μας, αποτελεί συνάμα και μια
επένδυση. Εφόσον βελτιώσουμε τη φυσική μας κατάσταση, αποκτούμε ένα κεφάλαιο το οποίο
μας κάνει πιο αποδοτικούς στην εργασίας μας και τη ζωή μας εν γένει. Δεν είναι τυχαίο ότι
πολλές μεγάλες εταιρείες συνηθίζουν να παρέχουν στους εργαζομένους τους αθλητικές
δραστηριότητες. Σε περίπτωση μάλιστα, που κάποιος θελήσει να επενδύσει πολύ χρόνο και κόπο
στην άσκησή του, μπορεί να γίνει επαγγελματίας αθλητής και να ζήσει μέσα από αυτό.
Το πόσο συμφέρουσα οικονομικά είναι μια επένδυση στον αθλητισμό, με βάση τα οφέλη που
έχει στην υγεία, θέλησαν να καταδείξουν πρόεδροι ελληνικών αθλητικών ομοσπονδιών - μέλη
της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής σε συνέντευξη τύπου που έδωσαν το 2013 με αφορμή το
προβλεπόμενο κονδύλι για τον αθλητισμό στην χώρα, το οποίο διαμορφωνόταν στο μόλις
0,007% του προϋπολογισμού της χρονιάς. Χαρακτηριστικά είχαν επισημάνει ότι «19ο αθλητισμός
δεν είναι πολυτέλεια, αλλά κοινωνική ανάγκη, καθώς παγκοσμίως προκύπτει στατιστικά ότι με 1
εκατομμύριο ευρώ δαπάνες στον αθλητισμό γλιτώνεις 7 εκατομμύρια ευρώ για δαπάνες υγείας».
Στην Ελλάδα της κρίσης το κονδύλι του προϋπολογισμού για τον αθλητισμό διαρκώς μειώνεται,
καθώς ήταν 117,8 εκατομμύρια ευρώ το 2011, 99,6 εκατομμύρια το 2012 και το 2013 είχε πέσει
στα 66,6 εκατομμύρια.
3.2 ΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΕΣ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
19 Βλ. Πέτρος Συναδινός και Νίκος Χούτας, «Ολυμπιακοί Αγώνες "Αθήνα 2004", Αποτίμηση των επιπτώσεων των
Αγώνων στην κοινωνία και την οικονομία μέσω κριτικής προσέγγισης: Αλήθειες και Μύθοι», Βασιλική Τζχρίστα
(επ.), Διεθνής Ολυμπιακή Ακαδημία, Αθήνα 2016,σελ. 52

16. 15
Γενικώς, οι προμηθευτές της αγοράς του αθλητισμού αποτελούν μια μείξη του δημόσιου, του
εθελοντικού (ιδιωτικός μη κερδοσκοπικός) και του εμπορικού (ιδιωτικός κερδοσκοπικός)
τομέα20. Φυσικά, όταν ο αθλητισμός εξαρτάται από τον κρατικό μηχανισμό, σημαίνει ότι έχει
αποτύχει να βρει τους απαιτούμενους πόρους για την ανάπτυξή του στην αγορά21. Μολαταύτα,
υπάρχουν τουλάχιστον τρία εξωτερικά οφέλη της συμμετοχής στον αθλητισμό, για τα οποία οι
κυβερνήσεις έχουν κίνητρο να επενδύουν σε αυτόν. Πρόκειται για τα οφέλη στην υγεία κι
ακολούθως στην παραγωγικότητα των πολιτών, τα οποία αναφέραμε παραπάνω, τη θεωρία πως
ο αθλητισμός αποστρέφει τους ανθρώπους από την εγκληματικότητα, καθώς και το οικονομικό
όφελος που συνεπάγεται η επ' αμοιβή χρήση των αθλητικών υποδομών.
Ο τρόπος που η εκάστοτε κυβέρνηση παρεμβαίνει στην αγορά της αναψυχής και του
αθλητισμού ποικίλλει22. Για παράδειγμα, εκτός από την κατασκευή και χρηματοδότηση γηπέδων
και σταδίων, μπορεί να αναλάβει τη διατήρηση, τη διαχείριση και την ανάπτυξη του φυσικού
περιβάλλοντος, όπου λαμβάνουν χώρα αθλητικές δραστηριότητες, όπως είναι το ράφτινγκ, το
τρέξιμο στην εξοχή, η αναρρίχηση κτλ.. Επιπλέον, μια μεγάλη επιτυχία στον αθλητισμό
θεωρείται «δημόσιο καλό», οπότε η πολιτεία έχει κάθε λόγο να επιβραβεύει τα επιτεύγματα των
αθλητών και φυσικά να τους δίνει τα κατάλληλα εφόδια για να φέρουν περαιτέρω επιτυχίες.
Στην Αγγλία για αυτόν τον λόγο έχουν δημιουργήσει το Sports Council και στον Καναδά το
πρόγραμμα Fitness and Amateur Sport. Σε γενικές γραμμές οι περισσότερες χώρες εμπλέκονται
οικονομικά στο υψηλότερο επίπεδο του αθλητισμού.
Όσον αφορά τον εθελοντικό τομέα, μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί ποια είναι η χρησιμότητα
του, αφ' ης στιγμής οι κινήσεις του δημοσίου δεν αποσκοπούν καθαρά στο οικονομικό κέρδος. Ο
εθελοντικός τομέας23 είναι απαραίτητος από τη στιγμή που η κυβέρνηση λογικά δεν μπορεί να
διορθώσει όλες τις αποτυχίες του ιδιωτικού τομέα. Αυτό συμβαίνει διότι οι κυβερνήσεις δεν
έχουν πάντοτε επαρκείς πληροφορίες για τις απαιτήσεις των καταναλωτών, αλλά κι επειδή
πολλές φορές κρατικοί λειτουργοί δρουν με βάση τους προσωπικούς τους σκοπούς. Επίσης, ο
Weisbrod λέει πως όταν ένα συλλογικό καλό αφορά μόνο ένα μικρό τμήμα της κοινωνίας, είναι
20 Βλ. Chris Gratton και Peter Taylor,Sport and Recreation an Economic Analysis,London, New York and F.N. Spon,
1985,σελ. 121
21 Βλ. αυτ. σελ. 10-12
22 Βλ. αυτ. σελ. 121-126
23 Βλ. αυτ. σελ. 127-129

17. 16
πιο πιθανό να οργανωθεί εθελοντικά παρά κρατικά, καθώς θα πρέπει να υπάρχει μια πολύ ευρεία
συναίνεση για να μπει η κυβέρνηση στην αγορά.
Ο εμπορικός τομέας έχει σκοπό να βγάλει κέρδος από αυτά που επενδύει στον αθλητισμό. Τον
ενδιαφέρει η ατομική κι όχι η συλλογική κατανάλωση. Ο Butson διαχωρίζει τον εμπορικό τομέα
στον αθλητισμό σε τρεις ευρείες κατηγορίες24. Η πρώτη αφορά την κατασκευή και παροχή
αθλητικών εγκαταστάσεων ή αθλητικών αγαθών με βασικό κίνητρο το κέρδος από την
επένδυση. Η δεύτερη είναι η χορηγία στον αθλητισμό ως μέσο προώθησης προϊόντων κι
υπηρεσιών. Η τρίτη σχετίζεται με την παροχή αθλητικών εγκαταστάσεων για τους εργαζόμενους
της ίδιας της ιδιωτικής επιχείρησης ως έμμεσο όφελος. Το όφελος από αυτό δεν είναι άμεσο,
αφού κατά βάση η εταιρεία ξοδεύει. Ωστόσο, έχει πιο υγιείς κι αποδοτικούς εργαζόμενους, οι
οποίοι αναπτύσσουν μεταξύ τους καλύτερη συνεργασία, έχουν ανεβασμένο ηθικό και
συνδέονται περισσότερο με την επιχείρηση.
Ο δημόσιος, ο εθελοντικός κι ο εμπορικός τομέας ιδανικά αλληλοσυμπληρώνουν τις ανάγκες
του αθλητισμού, καθώς ο καθένας μπορεί να προσφέρει κάτι το διαφορετικό. Για παράδειγμα σε
μια ιδιωτική αθλητική εγκατάσταση, ο άνθρωπος που θέλει να αθληθεί έχει τη δυνατότητα να
πληρώσει και να καθορίσει μέσω ραντεβού πότε θα πηγαίνει εκεί, αλλά και να του παρέχονται
προνόμια, όπως η παρουσία γυμναστή, φυσιοθεραπευτή κτλ.. Αντίθετα, η δημόσια εγκατάσταση
είναι προσιτή σε όλους, αφού είναι δωρεάν, αλλά αυτό το πλεονέκτημά της μπορεί να είναι και
μειονέκτημα, εφόσον δημιουργείται συνωστισμός, ο οποίος δεν σου επιτρέπει να αθληθείς όπως
θέλεις, όταν το θέλεις. Τέλος, ο εθελοντικός τομέας μπορεί να καλύπτει δραστηριότητες, που
δεν θεωρούνται οικονομικά συμφέρουσες από τον ιδιωτικό τομέα, ούτε έχουν βρει ακόμα τόσο
μαζική απήχηση, ώστε να κινητοποιηθεί ο δημόσιος τομέας.
3.3 Η ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΧΟΡΗΓΙΑ
Κατά το Howel Report του Κεντρικού Συμβουλίου της Επιτροπής Φυσικής Αναψυχής για
Έρευνα σχετικά με την Αθλητική χορηγία (Central Council of Physical Recreation 's Comittee of
Enquiry into Sports Sponsorship) η τελευταία ορίζεται ως25: «η υποστήριξη ενός αθλήματος,
24 Βλ. αυτ. σελ. 131-133
25 Βλ. αυτ. σελ. 218-233

18. 17
αθλητικού γεγονότος, αθλητικού οργανισμού ή διαγωνισμού από ένα εξωτερικό σώμα ή άτομο
για το αμοιβαίο όφελος των δύο πλευρών. Η χορηγία ενός αθλήματος παρέχει μια υπηρεσία σε
ολόκληρο το άθλημα και την κοινότητα, την οποία αυτό υπηρετεί». Με τούτο το σκεπτικό
υπηρετεί και το δημόσιο συμφέρον, οπότε οι χορηγίες φαίνονται παρόμοιες με τις
επιχορηγήσεις. Παρόλα αυτά, είναι σαφές ότι πολλές φορές οι χορηγίες έχουν ξεκάθαρα
εμπορικό σκοπό. Όπως θα δούμε αργότερα, τα ποσά που δαπανώνται σ' αυτές είναι τεράστια. Οι
χορηγίες θεωρούνται εναλλακτικές της διαφήμισης κι ενέχουν αρκετά μεγάλο ρίσκο. Ωστόσο,
μπορούν να αποδειχθούν εξαιρετικά επικερδής, καθώς δεν ενέχουν μόνο βραχυπρόθεσμο
όφελος, αλλά και μακροπρόθεσμο. Ο λόγος είναι ότι χτίζουν μια σχέση με το πρόσωπο ή την
διοργάνωση που χορηγούν και κατ' επέκταση με τους φιλάθλους.
Κατά τον Simpkins πέντε είναι οι αιτίες που οι εταιρείες κάνουν αθλητικές χορηγίες:
 η δημοσιότητα
 το χτίσιμο ενός εταιρικού προφίλ
 οι δημόσιες σχέσεις κι η επαφή με την τοπική κοινωνία
 η δημιουργία εμπορικών σχέσεων
 το μάρκετινγκ κι η προώθηση των προϊόντων.
Πάντως, έχουμε να κάνουμε με μια διττή σχέση, καθώς δεν λαμβάνει μόνο ο χορηγός
δημοσιότητα από το άθλημα, αλλά και το άθλημα από τον χορηγό. Αυτό συμβαίνει διότι με τα
χρήματα που παρέχονται, δίνεται η δυνατότητα για την επένδυσή τους, μέσω της οποίας
μπορούν να δημιουργηθούν καλύτερες εγκαταστάσεις ή να αναβαθμιστούν με νέο εξοπλισμό οι
υπάρχουσες, κάνοντας το προϊόν ακόμα πιο ελκυστικό εμπορικά. Βεβαίως, οι χορηγίες έχουν και
τα αρνητικά τους, όπως ότι πολλές φορές δημιουργούν υπέρογκες υποχρεώσεις στους αθλητές
που υποστηρίζουν οικονομικά, στερώντας τους χρόνο και συγκέντρωση από τις προπονήσεις
τους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις τα υπερβολικά χρήματα που υπόσχονται οι χορηγίες προς
τους καλύτερους αθλητές, κάνει κάποιους να κυνηγούν τη νίκη με αθέμιτα μέσα (π.χ. ντόπινγκ).
Ακόμα τίθεται κι ένα ζήτημα δεοντολογίας, αφού κάποιες χορηγίες, όπως από εταιρίες που
παράγουν τσιγάρα, αλκοολούχα ποτά ή τρόφιμα «fast food», έρχονται κόντρα στη φιλοσοφία
του αθλητισμού.

19. 18
Η διαφορά ανάμεσα στη δημόσια επιχορήγηση και την ιδιωτική χορηγία έγκειται κυρίως στη
φύση τους. Μια ιδιωτική επιχείρηση είναι λογικό να στηρίξει τους κορυφαίους αθλητές, οι
οποίοι θα μεταδώσουν περισσότερο την εικόνα της. Αντίθετα, το κράτος θα πρέπει να παρέχει
ίση υποστήριξη ανεξάρτητα από το status του αθλητή. Θα πρέπει να καλύπτει τα κενά που
αφήνει ο ιδιωτικός τομέας.
4. ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
Η σημασία του αθλητισμού στην παγκοσμία οικονομία γίνεται πολύ εύκολα κατανοητή με μια
ματιά στους αριθμούς. Το 2014 τα έσοδα της αθλητικής βιομηχανίας υπολογίζονταν γύρω στα
700 δις δολάρια, δηλαδή 617 δις ευρώ ή αλλιώς αντιστοιχούσαν στο 1% του παγκόσμιου ΑΕΠ26.
Από τα παραπάνω 617 δις ευρώ υπολογίζεται ότι27 71 δις προήλθαν από τα έσοδα των
αθλητικών γεγονότων (εισιτήρια, δικαιώματα μετάδοσης, χορηγίες κτλ.), 275 δις από τις
πωλήσεις αθλητικού εξοπλισμού, ενδυμάτων κι υποδημάτων, άλλα 95 δις από την αγορά του
fitness (γυμναστήρια, ατομικές προπονήσεις, γιόγκα κτλ.) και 90-180 δις προήλθαν από το
στοίχημα, τις αθλητικές κατασκευές, την αθλητική διατροφή (συμπληρώματα διατροφής) κ.α..
Μάλιστα, πρόκειται για μια βιομηχανία, η οποία αναπτύσσεται διαρκώς, πράγμα που γίνεται
αντιληπτό αν λάβουμε υπόψη ότι τα συνολικά έσοδα της αθλητικής βιομηχανίας το 282009
υπολογίζονταν γύρω στα 545 δις ευρώ, δηλαδή περίπου 70-75 δις λιγότερα συγκριτικά με τα
έσοδα του 2014. Υπολογίζεται μάλιστα, ότι ο ρυθμός της ανάπτυξης της αθλητικής βιομηχανίας
ξεπερνά εκείνον του παγκόσμιου ΑΕΠ29.
Ας δούμε όμως μερικά επιπλέον στοιχεία, τα οποία δείχνουν ότι ο αθλητισμός είναι τόσο
αποδοτικός ως οικονομικό εργαλείο. Ένα μεγάλο αθλητικό γεγονός, προσελκύει τεράστιο
αριθμό θεατών. Υπολογίζεται30 ότι 3 εκατομμύρια άνθρωποι βρέθηκαν στα γήπεδα της
Βραζιλίας κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2014. Στον χώρο της τηλεόρασης,
τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα αποτελούν την πλέον αξιόπιστη πηγή τηλεθέασης, η οποία
26 Βλ. Hervé Collignon και Nicolas Sultan,Winningin theBusiness of Sports, A.T. Kearney, 2014, σελ. 2
27 Βλ. αυτ. σελ. 5
28 Βλ. AT Kearney, The Sports Market: Major trends and challenges in an industry full of passion ,2011, σελ.1
29 Βλ. Hervé Collignon και Nicolas Sultan,Winningin theBusiness of Sports, A.T. Kearney, 2014, σελ. 3
30 Βλ. αυτ. σελ. 1

20. 19
ακολούθως φέρνει ιλιγγιώδη έσοδα στα κανάλια μέσω της διαφήμισης. Περίπου 3
δισεκατομμύρια άνθρωποι υπολογίζεται ότι παρακολούθησαν έστω και για ένα λεπτό το
Μουντιάλ της Βραζιλίας. Στην ίδια διοργάνωση το 90% των ολλανδικών νοικοκυριών
καθηλώθηκε στους δέκτες του, για να παρακολουθήσει τον ημιτελικό της εθνικής τους ομάδας
κόντρα στην Αργεντινή. Ένα δισεκατομμύριο θεατές απ' όλον τον κόσμο παρακολούθησαν τον
τελικό ανάμεσα στην Γερμανία και την Αργεντινή31. Το ίδιο παιχνίδι παρακολούθησαν ζωντανά
30 εκατομμύρια φίλαθλοι στην Κίνα, παρότι η τοπική ώρα της διεξαγωγής του ήταν στις τρεις
τα μεσάνυχτα. Υπολογίζεται ότι η ΦΙΦΑ έβγαλε 4 δις δολάρια από την πώληση των
τηλεοπτικών δικαιωμάτων και τις συμφωνίες μάρκετινγκ για το Μουντιάλ του 2014.
Τον Φεβρουάριο του 2015 ο τελικός του Super Bowl (αμερικάνικο football) έγινε το πρόγραμμα
με την μεγαλύτερη τηλεθέαση στην ιστορία των ΗΠΑ, σπάζοντας το ρεκόρ που είχε κάνει έναν
χρόνο πριν η ίδια διοργάνωση. Γι' αυτόν τον λόγο άλλωστε, 30 δευτερόλεπτα τηλεοπτικής
διαφήμισης σ' αυτό το παιχνίδι κοστίζουν περίπου 4 εκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ. Έτσι, το
NFL (το πρωτάθλημα του αμερικάνικου football) έχει έσοδα περίπου 5 δις δολαρίων κάθε χρόνο
από συμφωνίες με τέσσερα τηλεοπτικά δίκτυα. Επίσης, στο ESPN, το οποίο μεταδίδει
τηλεοπτικά σχεδόν κάθε μεγάλο αμερικανικό άθλημα (αμερικάνικο football, μπέιζμπολ,
μπάσκετ κτλ.), οφείλονται σχεδόν τα μισά έσοδα της μητρικής του εταιρείας, της Disney.
Τα έσοδα από τα αθλητικά γεγονότα, τα οποία, όπως αναφέραμε προηγουμένως ήταν περίπου 71
δις ευρώ το 2014 έσπασαν το ρεκόρ του 2012, το οποίο ήταν περίπου 69 δις, ενώ καταλαβαίνει
κανείς την ραγδαία ανάπτυξη πηγαίνοντας στο 2009, όταν τα έσοδα ήταν περίπου 56 δις ευρώ.
Πρέπει ακόμα να σημειώσουμε ότι τα έσοδα είναι περισσότερα στις «ζυγές» χρονιές, οπότε
διεξάγονται είτε το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου είτε οι Ολυμπιακοί Αγώνες και το
Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου. Αυτό φαίνεται από το γεγονός, ότι ενώ τα έσοδα από τα
αθλητικά γεγονότα αναπτύσσονται με 7% κατά μέσο όρο κάθε χρόνο, το 2013 τα έσοδα ήταν
περίπου 67 δις ευρώ, δηλαδή δύο δις λιγότερα από το 2012. Σύμφωνα, με τις προβλέψεις της
παγκόσμιας εταιρείας συμβουλευτικών υπηρεσιών σε θέματα μάνατζμεντ, Α.Τ. Kearney, το
2017 τα έσοδα από τα αθλητικά γεγονότα αναμένεται να φτάσουν τα 80 δις ευρώ.
31 Βλ. αυτ. σελ. 6

21. 20
Όσον αφορά τα αθλήματα ξεχωριστά, το ποδόσφαιρο είναι με διαφορά ο «βασιλιάς των σπορ»,
αφού από το σύνολο των 67 δις ευρώ του 2013 απέφερε πάνω από τα 31 δις ευρώ. Μάλιστα, η
ανάπτυξή του ήταν της τάξης του 9% κάθε χρόνο (το 2009 απέφερε περίπου 22 δις), ρυθμός που
ξεπερνούσε εκείνη την περίοδο μόνο το κρίκετ, που είχε 10%, αλλά επ' ουδενί δεν
συγκαταλέγεται ακόμα στα πλέον κερδοφόρα αθλήματα. Από τα 31 δις του 2013 για το
ποδόσφαιρο, τα 27,5 προέρχονται από την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και τη
Λατινική Αμερική. Αντίθετα, τα πέντε μεγάλα αθλήματα, τα οποία είναι πιο διαδεδομένα στις
ΗΠΑ (αμερικάνικο football, μπέιζμπολ, χόκεϊ, μπάσκετ, NASCAR) είχαν όλα μαζί εισοδήματα
23 δις ευρώ εντός των ΗΠΑ. Η μέση ετήσια ανάπτυξη των «αμερικανικών αθλημάτων» ήταν
5% από το 2009 μέχρι το 2013 και 4% της Φόρμουλα 1. Γενικά, σύμφωνα με στοιχεία του 2009
το μερίδιο των πιο προσοδοφόρων σπορ στο σύνολο των εσόδων από τα αθλητικά γεγονότα είχε
ως εξής: ποδόσφαιρο 43%, αμερικάνικο football 13%, μπέιζμπολ 12%, Φόρμουλα 1 7%,
μπάσκετ 6%, χόκεϊ 4% και τένις 4%.
Κατά μέσο όρο τα έσοδα των αθλητικών γεγονότων προέρχονται κατά 35% από τα τηλεοπτικά
δικαιώματα, 35% από τις χορηγίες και 27% από τα εισιτήρια. Φυσικά, ανάλογα με το άθλημα
μπορούν να υπάρξουν μεγάλες διαφοροποιήσεις. Για παράδειγμα, στη Formula 1 το 71% των
εσόδων προέρχεται από τους χορηγούς, κάτι που είναι ιδιαίτερα λογικό όταν μιλάμε για
μηχανοκίνητο αθλητισμό, όπου τα οχήματα αποτελούν κινητές διαφημίσεις, οι οποίες
απευθύνονται στοχευμένα σ' ένα κοινό που ενδιαφέρεται για αυτοκίνητα.
4.1 ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Σύμφωνα με μια έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη συμβολή του αθλητισμού στην
οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση, ο αθλητισμός πράγματι βοηθά στην οικονομική
ανάπτυξη και οδηγεί σε μια κάτι παραπάνω από αναλογική αύξηση της απασχόλησης32. Τα
παρακάτω στοιχεία δίνονται σύμφωνα με έναν στατιστικό ορισμό του αθλητισμού, ο οποίος
λαμβάνει υπόψη μόνο τις αθλητικές δραστηριότητες, έναν στενό ορισμό του αθλητισμού, ο
οποίος υπολογίζει όλες τις δραστηριότητες (αγαθά κι υπηρεσίες) που είναι απαραίτητες για την
32 Μελέτη στη συμβολή του Αθλητισμού στην Οικονομική Ανάπτυξη και την Απασχόληση στην Ευρωπαϊκή Ένωση,
Μελέτη που επιφορτίστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Διεύθυνση Γενικής Εκπαίδευσης και Πολιτισμού,
Νοέμβριος 2012, σελ. 2

22. 21
άθληση κι έναν ευρύ ορισμό, ο οποίος αφορά όλες τις δραστηριότητες που σχετίζονται με τον
αθλητισμό, χωρίς να είναι απαραίτητες για την ύπαρξή του. Ο αθλητισμός ως ολότητα δεν είναι
ένας ξεχωριστός στατιστικά μετρήσιμος τομέας, αλλά είναι ένα κομμάτι ποικίλων άλλων
βιομηχανιών και οικονομικών τομέων. Τα εθνικά στατιστικά γραφεία μετρούν τον αθλητισμό
αποκλειστικά με βάση την κατηγορία «λειτουργία των αθλητικών εγκαταστάσεων». Άλλοι
τομείς όμως, όπως η αθλητική δημοσιογραφία, τα αθλητικά είδη ιματισμού κι ο αθλητικός
τουρισμός αγνοούνται από αυτόν τον ορισμό.
Με τη στατιστική έννοια του όρου ο αθλητισμός συμβάλλει κατά 0,28% στο Ευρωπαϊκό
Ακαθάριστο Προϊόν. Αν λάβουμε υπόψη τον στενό ορισμό προσθέτει 1,13% αξίας στο
Ευρωπαϊκό ΑΕΠ, ενώ κατά τον πιο ευρύ ορισμό 1,76%. Αφού λοιπόν η συμβολή του
αθλητισμού στην ευρωπαϊκή οικονομία, κατά τον ευρύ ορισμό είναι περίπου έξι φορές
μεγαλύτερη απ' ό,τι κατά τον στατιστικό, κατανοούμε αντίστοιχα πως το αληθινό μερίδιο του
αθλητισμού με όρους παραγωγής και εισοδήματος είναι περίπου εξαπλάσιο απ’ ό,τι αναφέρουν
τα επίσημα στατιστικά. Με απόλυτους όρους το 2005 ο αθλητισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση
είχε ακαθάριστη αξία ύψους 28,16 δις ευρώ σύμφωνα με τον στατιστικό ορισμό, 112,18 δις με
τον στενό ορισμό και 173,86 δις κατά τον ευρύ ορισμό. Οι άμεσες επιρροές του αθλητισμού σε
συνδυασμό με τον πολλαπλασιαστή των εμμέσων επιρροών προσέθεσαν μέχρι και 2,98%
(294.36 δις ευρώ) συνολικής ακαθάριστης αξίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πιο υψηλή
προστιθέμενη αξία σχετική με τον αθλητισμό βρέθηκε στον τομέα των «Υπηρεσιών Αναψυχής,
Πολιτισμού κι Αθλητισμού», ακολουθήθηκε από τις «Εκπαιδευτικές Υπηρεσίες» και τρίτες ήταν
οι «Υπηρεσίες Διαμονής (Ξενοδοχειακές) και Εστίασης».
Εντυπωσιακή είναι η ευρεία διαφορά ανάμεσα στις δαπάνες που κάνουν σχετικά με τον
αθλητισμό οι πολίτες με υψηλότερα εισοδήματα σε χώρες μέλη της Δυτικής Ευρώπης και οι
πολίτες με χαμηλότερα εισοδήματα σε χώρες μέλη της Ανατολικής Ευρώπης. Με απόλυτους
όρους η κατά κεφαλήν ακαθάριστη αξία, που προστίθεται στον αθλητισμό από τις χώρες μέλη
της Ανατολικής Ευρώπης είναι γύρω στα 5-10 ευρώ, ενώ στις χώρες με υψηλότερα εισοδήματα
το ποσό αυτό είναι γύρω στα 50-100 ευρώ.

23. 22
Σχετικά την περεταίρω οικονομική ανάπτυξη της αθλητικής βιομηχανίας33, υπάρχουν τέσσερις
επιμέρους τομείς, οι οποίοι ξεχωρίζουν ως οι σημαντικότεροι:
 Τα Μέσα Ενημέρωσης: Τα αθλητικά γεγονότα ολοένα κι αποκτούν μεγαλύτερη
μαζικότητα, αποκτούν πρόσβαση σε περισσότερα μέρη στον πλανήτη, με αποτέλεσμα να
μην επέρχεται κορεσμός. Οι διαφημιστές είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν αδρά τα
μέσα ενημέρωσης, που έχουν τα δικαιώματα μετάδοσης των αγώνων, ενώ κι οι θεατές
διατίθενται να πληρώσουν για να δουν έναν σπουδαίο αγώνα από την τηλεόρασή τους.
 Τουρισμός: Η αθλητική υποδομή μπορεί να προσελκύσει ακόμα περισσότερους
τουρίστες σε μια περιοχή. Πολλοί είναι εκείνοι που προσπαθούν να συνδυάσουν τα
ταξίδια τους με αθλητικές δραστηριότητες, οπότε πρέπει να υπάρχει μέριμνα για τη
διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος που προσφέρεται για την εξάσκησή τους και
φυσικά για την ύπαρξη γηπέδων, όπου θα μπορούν να παίζουν. Η ύπαρξη ενός
αθλητικού συλλόγου με διεθνές βεληνεκές, ο οποίος διαθέτει κι ένα γήπεδο-στολίδι
μπορεί να αποτελέσει «κράχτη» για την επίσκεψη ενός τουρίστα. Παράλληλα, τα
καλοκαίρια (ή τον χειμώνα σε κάποιες χώρες) ομάδες ψάχνουν για μέρη με κατάλληλο
κλίμα για προπόνηση και σύγχρονα αθλητικά κέντρα, προκειμένου να κάνουν την
προετοιμασία τους. Ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία, η Αυστρία, η Σουηδία κι η
Ιταλία έχουν καταφέρει να θεωρούνται σημαντικοί προορισμοί αθλητικού τουρισμού
(συγκεκριμένα η Γερμανία αντιπροσωπεύει το 55% των αθλητικά προσανατολισμένων
ταξιδιών στην Ευρώπη)34.
 Fitness: Τα γυμναστήρια έχουν πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια, ενώ
εφευρίσκονται διαρκώς νέες μέθοδοι εξάσκησης. Παράλληλα, αυξάνεται η δουλειά για
διατροφολόγους, δημοσιογράφους σε περιοδικά σχετικά με το fitness, επιχειρήσεις που
παράγουν συμπληρώματα διατροφής, όπως βιταμίνες κτλ..
 Εκπαίδευση: Σχεδόν σ’ όλες τις χώρες της Ε.Ε. η αθλητική εκπαίδευση (γυμναστική στα
σχολεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα με αντικείμενο την φυσική αγωγή) έχει έναν σημαντικό
33 Βλ. αυτ. σελ. 3
34 Βλ. Α. Μπόνας, «Η Δυνατότητα των Ολυμπιακών Αγώνων να Επηρεάσουν-Ενισχύσουν τον Ισόρροπο Ελληνικό
Τουρισμό», Τέσσα Δουλκέρη (επ.), στο βιβλίο «Αθλητισμός, Κοινωνία και ΜΜΕ: Η περίπτωση των Ολυμπιακών
Αγώνων Αθήνα 2004», Τόμος Ά, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2007, σελ. 190

24. 23
ρόλο στην οικονομία. Ιδιαίτερα στη Δανία, την Εσθονία και τη Λετονία έχει μεγάλο
μερίδιο στην προστιθέμενη από τον αθλητισμό ακαθάριστη αξία.
Όσον αφορά τη σχετική με τον αθλητισμό απασχόληση, υπολογίζεται σύμφωνα με τον ευρύ
ορισμό της έννοιας35 στο 2,12% της συνολικής απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Δηλαδή, σε απόλυτους αριθμούς μιλάμε για περίπου 4.460.888 ευρωπαίους εργαζόμενους.
Το ποσοστό στην απασχόληση είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό στο ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, πράγμα που σημαίνει ότι ο αθλητισμός χρειάζεται έναν μεγάλο αριθμό
εργαζομένων για να παράγει τα κέρδη του. Πρόκειται δηλαδή για ένα κλάδο «έντασης
εργασίας» (labour intensive). Έτσι, συμβάλλει στη μείωση της ανεργίας πιο πολύ απ' ό,τι οι
περισσότεροι τομείς απασχόλησης. Ο μεγαλύτερος αριθμός θέσεων εργασίας που έχουν να
κάνουν με τον αθλητισμό βρίσκεται στη Γερμανία, στην οποία υπάρχουν 1,15 εκατομμύρια
θέσεις. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο 27% όλων των παρόμοιων θέσεων εργασίας στην
Ε.Ε. Σε μεγάλη απόσταση στη δεύτερη θέση ακολουθεί η Βρετανία με 610.000 θέσεις, ενώ η
Γαλλία έχει 410.000 απασχολούμενους στον τομέα.
Αν πάρουμε τον στενό ορισμό του αθλητισμού, εκείνος αντιπροσωπεύει το 1,49% των
συνολικών θέσεων εργασίας στην Ενωμένη Ευρώπη, ήτοι 3.138.350 εργαζόμενους, ενώ κατά
τον στατιστικό ορισμό μόλις το 0,31%, δηλαδή 659.770 Ευρωπαίους.
Σε γενικές γραμμές λοιπόν36, θα λέγαμε ότι ο αθλητισμός είναι ένας σημαντικός οικονομικός
παράγοντας με μερίδιο στις εθνικές οικονομίες, το οποίο μπορεί να συγκριθεί μ' εκείνο της
γεωργίας, της δασοκομίας και της αλιείας μαζί και μάλιστα αναμένεται περαιτέρω ανάπτυξή του
στο μέλλον. Επίσης, προσφέρει πολλές θέσεις για δουλειά, επειδή είναι ένας κλάδος έντασης
εργασίας. Επιπλέον, μπορεί να θρέψει τη συναίνεση ανάμεσα στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, διότι έχει τα οικονομικά χαρακτηριστικά ενός αγαθού πολυτελείας και μια
ελαστικότητα εισοδήματος άνω του 1. Αυτό σημαίνει ότι η αθλητική παραγωγή κι οι υπηρεσίες
θα αναπτυχθούν γρηγορότερα σε χώρες με χαμηλότερο εισόδημα απ’ ό,τι σε χώρες με
υψηλότερο, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση των οικονομικών ανισοτήτων. Τέλος, τα προϊόντα κι
35 Βλ. Συλλογικό, Study on the Contribution of Sport to Economic and Employment Growth and Employment in the
EU, Study commisioden by the European Commision,Directorate-General Education and Culture, Final Report,
Νοέμβριος 2012, σελ. 78
36 Βλ. αυτ. σελ. 4-5

25. 24
οι υπηρεσίες του αθλητισμού μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη άλλων κλάδων, όπως ο
τουρισμός, οι ασφάλειες, οι νομικές υπηρεσίες κτλ..
Στην Ελλάδα το 200537 ο αθλητισμός, σύμφωνα με τον ευρύ ορισμό του όρου, είχε συνολική
ακαθάριστη αξία 2,518 δις ευρώ, που αντιστοιχεί στο 1,44% του ΑΕΠ (1,76% μέσος όρος της
Ευρωπαϊκής Ένωσης) και απασχολούσε 70.878 εργαζόμενους, που αντιπροσωπεύει το 1,63%
(2,12% ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής ένωσης) των εργαζομένων. 38Με την πιο στενή σημασία
τα αντίστοιχα ποσά είναι 1,74 δις ευρώ με μερίδιο 1% στο ΑΕΠ (1,13% στην Ευρωπαϊκή
Ένωση), 56.266 θέσεις εργασίας με μερίδιο 1,29% (1,49% στην Ευρωπαϊκή Ένωση) επί του
συνόλου των απασχολουμένων. Με τη στατιστική σημασία μιλάμε για 630 εκατομμύρια ευρώ,
0,36% του ΑΕΠ (0,28% στην Ευρωπαϊκή Ένωση), 19.594 θέσεις εργασίας και 0,45% των
εργαζομένων της χώρας (0,31% στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Συμπερασματικά, μπορούμε να
διακρίνουμε πως σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ο αθλητισμός στην Ελλάδα έχει
μικρότερη συνεισφορά στο ΑΕΠ και τις θέσεις εργασίας της χώρας. Τουλάχιστον αυτό
συμβαίνει αν πάρουμε τα στοιχεία που προκύπτουν από τον ευρύ και τον στενό ορισμό.
Αντίθετα, με τη στατιστική σημασία του αθλητισμού, βλέπουμε ότι ο αθλητισμός στην Ελλάδα
καταλαμβάνει και μεγαλύτερο ποσοστό επί του ΑΕΠ και μεγαλύτερο μερίδιο στην απασχόληση.
Αυτό πιθανότατα να σημαίνει ότι πράγματι υπάρχει μια επαρκής εκμετάλλευση των αθλητικών
γεγονότων, αυτών καθ' αυτών στην χώρα, αλλά όχι τόσο των υπόλοιπων δραστηριοτήτων, που
κινούνται γύρω από τον αθλητισμό κι οι οποίες με οικονομικούς όρους είναι ακόμη
σημαντικότερες.
5. Ο ΓΙΓΑΝΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
Όπως γίνεται κατανοητό, στις μέρες μας τα μεγάλα αθλητικά γεγονότα γιγαντώνονται. Το
κόστος των μεγάλων αθλητικών διοργανώσεων είναι τεράστιο, αλλά μέσω της παγκόσμιας
προβολής που έχουν δίνουν την δυνατότητα για μία θετική επιρροή και μία αξία, η οποία δεν
μπορεί να επιτευχθεί διαφορετικά. Για να αναλάβει μια χώρα μια από τις μεγαλύτερες αθλητικές
διοργανώσεις στον κόσμο (π.χ. Μουντιάλ, Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου, Ολυμπιακοί
37 Βλ. αυτ. σελ. 6
38 Βλ. αυτ. σελ. 114

26. 25
Αγώνες) θα πρέπει να βεβαιωθεί ότι τα οφέλη τους θα κρατήσουν για πολλά χρόνια μετά τη
διεξαγωγή τους, δηλαδή να έχουν θετική κληρονομιά39.
Στο παρελθόν έχουν υπάρξει διοργανώσεις, όπως οι Ολυμπιακοί του Μόντρεαλ το 1976, οι
οποίες είχαν ξεκάθαρα αρνητική κληρονομιά. Από την άλλη, μια θετική κληρονομιά δεν είναι
καλή μόνο για το κράτος που διεξάγει τους αγώνες, αλλά για το διεθνές αθλητικό σώμα επειδή
σταματά η κριτική προς το αυτό και δίνει κίνητρο σε άλλες χώρες να προταθούν για την
ανάληψη μεγάλων αθλητικών γεγονότων στο μέλλον. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν αξίζει να
επενδυθούν σπάνιοι δημόσιοι πόροι σε αυτά.
Η θετική κληρονομιά μιας μεγάλης αθλητικής διοργάνωσης σε μια πόλη μπορεί να είναι: νέοι
χώροι διοργανώσεων (εκτός από τον αθλητισμό, πιθανώς να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για
πολιτισμικά δρώμενα), υποδομές, η αστική ανάπλαση, διεθνές κύρος, αύξηση του τουρισμού,
βελτίωση της καθημερινότητας των ανθρώπων, περισσότερες θέσεις εργασίας, ευκαιρίες για τις
τοπικές επιχειρήσεις, το μάρκετινγκ της πόλης, ένα ανανεωμένο πνεύμα στην κοινότητα, η
παραγωγή ιδεών και πολιτισμικών αξιών, η απόκτηση εμπειρίας και τεχνογνωσίας. Από την
άλλη όταν μιλάμε για αρνητική κληρονομιά μπορεί να έχουμε να κάνουμε με: υψηλό κόστος
των κατασκευών, επενδύσεις σε αχρείαστα έργα, χρέη στα δημόσια ταμία. προσωρινά
προβλήματα συνωστισμού, απώλεια μόνιμων τουριστών, αυξήσεις στα ενοίκια, μόνο
προσωρινές αυξήσεις στις προσλήψεις και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες, κοινωνικά άδικη
μετατόπιση κατοίκων, δημιουργία άσχημης διεθνούς εικόνας. Κατά τον Cashman τα πεδία της
κληρονομιάς είναι έξι40:
 Οικονομία
 Υποδομή
 Πληροφορίες κι εκπαίδευση
 Πολιτική, πολιτισμός και γενικότερα η δημόσια ζωή
 Αθλητισμός
 Σύμβολα, μνήμη κι ιστορία.
39 Βλ. Hoger Preuss,LastingEffects of Major SportingEvents, Institute of Sport Science, Johannes Gutenberg-
UniversitatMainz,2006,σελ. 1-2
40 Βλ. αυτ. σελ. 3

27. 26
Ανάλογα με την επιρροή ενός μεγάλου αθλητικού γεγονότος στους παραπάνω τομείς μπορούμε
να υπολογίσουμε και το εάν είχε θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο. Η ίδια διοργάνωση μπορεί να
έχει πολύ διαφορετικές επιδράσεις από χώρα σε χώρα ή από πόλη σε πόλη. 41Οι υποδομές που
φτιάχνονται θα πρέπει να είναι βιώσιμες σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, αλλιώς θα πρέπει να
κατασκευάζονται προσωρινές κατασκευές, ώστε να μην επιβαρύνουν την οικονομία. Ακόμα ένα
μεγάλο αθλητικό γεγονός μπορεί να συμβάλει στην απόκτηση ικανοτήτων στην οργάνωση, τη
διαχείριση ανθρωπίνων πόρων, την ασφάλεια, τη φιλοξενία, το σέρβις κτλ. για όσους εργάζονται
για τη διεξαγωγή του. Με τη δημιουργία νέων μέσων μαζικής συγκοινωνίας και τις συστάσεις
για κατά το δυνατόν μεγαλύτερη χρήση τους, ώστε να αποφεύγεται τυχόν κυκλοφοριακό
πρόβλημα κατά τις ημέρες της διοργάνωσης, οι κάτοικοι εξοικειώνονται με αυτά. Όσον αφορά
την εικόνα της χώρας προς τα έξω, συνήθως ο αντίκτυπος είναι θετικός. Μπορεί όμως να είναι κι
αρνητικός σε περίπτωση κάποιου τρομοκρατικού χτυπήματος, χουλιγκανισμού, κακής
οργάνωσης κτλ.. Επιπλέον, τέτοιες διοργανώσεις έχουν και συναισθηματική επιρροή, καθώς
συνήθως δημιουργούν ένα κλίμα εθνικής ευφορίας-περηφάνιας, μέσα στο οποίο μάλιστα οι
ιδιωτικές επιχειρήσεις επενδύουν περισσότερο. Παράλληλα, είναι δυνατόν να προωθηθεί μια
κουλτούρα συνεργασίας μεταξύ των διαφόρων θεσμών (πολιτεία, μέσα ενημέρωσης,
εκπαίδευση, επιχειρήσεις) υπό τον κοινό στόχο της επιτυχίας της διοργάνωσης. Τέλος, οι πολίτες
ασχολούνται περισσότερο με τον πολιτισμό της χώρας/πόλης τους, προκειμένου να τον
προβάλλουν στο εξωτερικό (π.χ. η Βαρκελώνη έγινε μια «πολιτισμική πόλη»).
Ορισμένοι ακαδημαϊκοί θεωρούν ότι τα μεγάλα γεγονότα προκαλούν τουλάχιστον ένα
βραχυπρόθεσμο καταναλωτικό σοκ, το οποίο παρακινεί τους πολιτικούς να αναδομήσουν και να
εκσυγχρονίσουν την πόλη σε μια μικρότερη χρονική περίοδο απ' ό,τι θα συνέβαινε
διαφορετικά42. Άλλοι πανεπιστημιακοί όμως, θεωρούν ότι μακροπρόθεσμα τα μεγάλα γεγονότα
δεν αυξάνουν την οικονομική ανάπτυξη αποτελεσματικά, καθώς σημαίνουν βιαστικό σχεδιασμό
και κατασκευή αχρείαστων εγκαταστάσεων, οπότε ο δημόσιος πλούτος θα έπρεπε να επενδυθεί
σε άλλα έργα. Εν κατακλείδι, όσο καλύτερες είναι οι μακροπρόθεσμες προοπτικές από τα έργα
ενός μεγάλου γεγονότος σε πολλές διαφορετικές περιοχές μιας πόλης, τόσο πιο συμφέρον είναι
το αθλητικό γεγονός.
41 Βλ. αυτ. σελ. 7-9
42 Βλ. αυτ. 11-12

28. 27
6. ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών ορίζει την πράσινη οικονομία, ως μία43
«που αποφέρει βελτίωση στη ζωή των ανθρώπων και την κοινωνική ισότητα, ενώ παράλληλα
μειώνει τους περιβαλλοντικούς κινδύνους και αντιμετωπίζει την έλλειψη οικολογικών πόρων».
Σύμφωνα με έρευνα των Καραδάκη και Καπλανίδου για τους χειμερινούς αγώνες του
Βανκούβερ το 2010 «η περιβαλοντική κληρονομιά είχε την υψηλότερη βαθμολογία σε όρους
σημασίας για τους κατοίκους».
Η οικονομική αποτυχία των Ολυμπιακών Αγώνων του Μόντρεαλ το 1976 έκανε τη Διεθνή
Ολυμπιακή Επιτροπή να αφαιρέσει την παράγραφο για τον ερασιτεχνικό αθλητισμό από τον
Ολυμπιακό Καταστατικό Χάρτη44. Έτσι, άνοιξε ο δρόμος για την εμπορευματοποίηση του
Ολυμπιακού Κινήματος, με συνέπεια η ΔΟΕ να θέσει σε δεύτερη μοίρα τα πολιτισμικά
γεγονότα, το περιβάλλον, τις Ολυμπιακές Αξίες και τους αθλητές. Αυτό άρχισε ν' αλλάζει το
1994, όταν ο τότε ο πρόεδρος της ΔΟΕ, Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ, δήλωσε ότι ο πολιτισμός και
το περιβάλλον θα αποτελούν βασικούς πυλώνες της Επιτροπής. Ουσιαστικά ήταν η κριτική για
την περιβαλλοντική καταστροφή, που προκάλεσαν οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες στο
Αλμπερτβίλ το 1992, που οδήγησε στην πολιτική των «Πράσινων Ολυμπιακών Αγώνων». Ίσως
μάλιστα η αντίληψη των «Πράσινων Αγώνων» να ήταν ο βασικότερος παράγοντας της
ανάθεσής τους στο Σίντνεϊ το 1993, ενώ έκτοτε το παραπάνω «κόνσεπτ» αποτελούσε πάντοτε
έναν πολύ σημαντικό παράγοντα για τις υποψήφιες πόλεις. Αν και περιβαλλοντολογικά
προβλήματα είχαν προκύψει και σ' άλλους αγώνες (1932 Χειμερινοί στη Λίμνη Πλέισιντ στη
Νέα Υόρκη, 1972 Χειμερινοί Σάπορο και 1980 πάλι Λίμνη Πλέισιντ) έπρεπε ουσιαστικά να
ανακύψει μεγαλύτερο δημόσιο ενδιαφέρον για τα περιβαλλοντικά ζητήματα, ώστε να προσθέσει
η ΔΟΕ το 1996 μια παράγραφο για το περιβάλλον στον καταστατικό της χάρτη. Εξάλλου, το
1992 είχε προηγηθεί στο Ρίο Ντε Τζανέιρο η Σύσκεψη Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για το
Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Σ' αντιστοιχία λοιπόν με την Ατζέντα 21 του ΟΗΕ (ένα σχέδιο
μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος, το οποίο εθελοντικά πρέπει ν' ακολουθούν τα
κράτη κι οι μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί), το Ολυμπιακό Κίνημα αποφάσισε να θεσπίσει τη δική
του Ατζέντα 21.Υιοθετημένη από την ΔΟΕ το 1999, αυτή η Ατζέντα είχε ως στόχο να
43 Βλ. Holger Preuss,The Contribution of the FIFA World Cup and the Olympic Games to Green Economy, Institute
of Sport Science, Johannes Gutenberg, σελ. 2
44 Βλ. αυτ. σελ. 4-5