1. PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University
Nijmegen
This full text is a author's version which may differ from the publisher's version.
For additional information about this publication click this link.
[http://hdl.handle.net/2066/91324]
Please be advised that this information was generated on 2013-01-03 and may be subject to
change.

2. 1
De particuliere recherche: ongecontroleerde opsporing?
mr. S. Brinkhoff1
1. Inleiding
De particuliere recherche houdt zich onder meer bezig met de opsporing van strafbare feiten.2
Anders dan de strafvorderlijke overheid bestaan de particuliere recherchebureaus niet met het
oog op een publiek belang, zo volgt onder meer uit de in art. 1 sub f van de Wet op de
particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus (Wpbr) gegeven definitie van
dergelijke bureaus. Primair verrichten zij hun onderzoek ten behoeve van degene die hen
inhuurt.3
Door de aard van hun werkzaamheden begeven deze recherchebureaus zich als
private partij wel op een van oudsher publiek speelveld. Een speelveld dat de iure door de
strafvorderlijke overheid wordt gedomineerd. Bij het uitvoeren van de opsporingstaak wordt
het handelen van die strafvorderlijke overheid genormeerd door (interne) regelgeving en
gecontroleerd door onder meer de strafrechter. De vraag rijst of een soortgelijk kader ook
geldt voor de particuliere rechercheur en de wijze waarop hij zijn informatie vergaart. Het
antwoord op deze vraag is van belang. Met name omdat de strafvorderlijke overheid de door
de particuliere rechercheur verkregen informatie in het strafproces kan betrekken op het
moment dat die gegevens aan haar worden verstrekt.4
In een dergelijk geval bestaat de
mogelijkheid dat door de strafvorderlijke overheid gebruik wordt gemaakt van onrechtmatig
verkregen materiaal: bij gebrek aan genoemd kader kan de particuliere rechercheur de
verstrekte informatie immers gemakkelijk op onrechtmatige wijze hebben vergaard. De
onrechtmatigheid schuilt dan in een ongelegitimeerde inbreuk op rechten van burgers. Een
inbreuk waar de strafvorderlijke overheid vervolgens van profiteert. In het verlengde hiervan
bestaat zelfs het gevaar dat de overheid op deze wijze strafprocessuele waarborgen omzeilt
door onderzoek als het ware uit te besteden aan de particuliere recherche.5
Het voorgaande rechtvaardigt een onderzoek naar de controle op de particuliere recherche én
de wijze waarop de door deze bedrijfstak vergaarde informatie in het strafproces wordt
getoetst. Hiertoe wordt in het navolgende bekeken welke normering en controlemechanismen
er ten aanzien van het handelen van de particuliere recherche bestaan. Voorts wordt bezien op
welke wijze de door de particuliere rechercheur verzamelde informatie op betrouwbaarheid en
rechtmatigheid wordt getoetst in het strafproces. In dit verband wordt eveneens bekeken of
het in het strafproces gebruikmaken van dergelijk materiaal tot enig in art. 359a Sv genoemd
gevolg leidt of dient te leiden in het geval de particuliere rechercheur die informatie op
onrechtmatige wijze heeft verkregen. In de conclusie wordt aangegeven of het hier
1
Mr. S. Brinkhoff is als docent en onderzoeker verbonden aan de vaksectie straf- en strafprocesrecht van de
Radboud Universiteit Nijmegen.
2
Zie eerder onderzoek over de particuliere opsporing A.B. Hoogenboom, Particuliere recherche: een
verkenning van enige ontwikkelingen, Den Haag: Sdu Uitgevers 1988, J.D.L. Nuis e.a., Particulier speurwerk
verplicht, Den Haag: Sdu Uitgevers 2004, en W. van der Kolk, Particulier onderzoek en opsporing. Een
(on)mogelijke combinatie?, Dordrecht: Stichting SMVP Producties 2006.
3
Zie in dit verband A.B. Hoogenboom, ‘Joseph Fouche en de bedrijfsmatig georganiseerde particuliere
opsporing’, RM Themis 2002, p. 150 - 158.
4
Overigens zij opgemerkt dat het primaire doel van de particuliere recherche niet ligt bij het verstrekken van
dergelijke informatie aan politie en OM. De particuliere rechercheur verricht immers onderzoek ten behoeve van
degene die hem inhuurt.
5
Zie in dit verband ook F.W. Bleichrodt, Over burgers en opsporing (oratie Leiden), Deventer: Kluwer 2010.

3. 2
daadwerkelijk een ongecontroleerde vorm van opsporing betreft en op welke wijze vorm kan
worden gegeven aan scherpere controle.
2. Controle op het handelen van de particuliere recherche
2.1 De privacygedragscode
De wijze waarop particuliere recherchebureaus hun informatie vergaren, wordt genormeerd
door een door de bedrijfstak zelf geconcipieerde privacygedragscode. Op grond van art. 23a
van de Regeling particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus is elk
recherchebureau verplicht een identiek aan de in de bijlage bij die regeling opgenomen
gedragscode vast te stellen.6
In de privacygedragscode worden normen gecreëerd waar ieder
particulier recherchebureau zich aan moet houden. Zo wordt gesteld dat het zich dient te
onthouden van het onrechtmatig vergaren van persoonsgegevens. Verder wordt een aantal
methoden van gegevensvergaring (zoals het betreden van niet openbare plaatsen, de
observatie en het interviewen van betrokkenen) besproken en aangegeven hoe een particulier
recherchebureau hier mee om zou moeten gaan.
Het werk van de particuliere rechercheur lijkt aldus op papier goed genormeerd. De facto ligt
dit evenwel anders. Ten eerste omdat de in de gedragscode gecreëerde normering niet voor
iedere particuliere rechercheur geldt. Zo valt onder meer de bedrijfsrecherche niet onder het
bereik van de Wpbr en de daarvan afgeleide regeling.7
De bedrijfsrecherche is dan ook niet
gehouden aan de verplichting een privacygedragscode vast te stellen. In de praktijk blijkt ten
tweede dat de particuliere recherchebureaus de in de privacygedragscode gecreëerde normen
niet (volledig) nakomen.8
Een gebrek aan controle op de naleving van de gedragscode wordt
als belangrijkste reden hiervoor gegeven.
2.2 Toezicht op de particuliere recherche
Uit de bepalingen van de Wpbr vloeien specifieke mechanismen voort waardoor het handelen
van de particuliere recherche lijkt te worden gecontroleerd. Zo zijn de recherchebureaus waar
deze wet op van toepassing is op grond van art. 2 vergunningplichtig. Een vergunning wordt
door de Minister van Justitie ingevolge art. 4 van de genoemde wet slechts verleend indien hij
verwacht dat het recherchebureau de bij of krachtens de wet gestelde regels zal naleven en
ook overigens zal worden gehandeld in overeenstemming met hetgeen van een goed
recherchebureau mag worden verwacht.9
Nader regels omtrent het (toetsen van de
betrouwbaarheid van) personeel van een recherchebureau en de aan dit personeel te stellen
eisen, worden gegeven in een ministeriële circulaire.10
Ten besluit kan worden vermeld dat in
het geval een recherchebureau handelt in strijd met de uit de Wpbr voortvloeiende bepalingen
dit tot een waarschuwing, het intrekken van de vergunning en zelfs tot het opleggen van een
bestuurlijke boete kan leiden.
Ter relativering van het voorgaande dient een aantal opmerkingen te worden gemaakt. Ten
eerste moet worden aangestipt dat niet al de particuliere recherchebureaus een vergunning
6
Stcrt. 2010, 4863.
7
Zie hiervoor P. Klerks, ‘Terughoudend toezicht op omvangrijke private recherche’, Tijdschrift voor Veiligheid
2008-4, p. 9-19.
8
J. Bos, S. Dekkers & G.H.J. Homburg, Evaluatie privacygedragscode particuliere recherchebureaus,
Amsterdam: Regioplan 2007.
9
Kamerstukken II 1993-1994, 23 478, nr. 3 (MvT).
10
Zie de Circulaire particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus. Laatstelijk gewijzigd in Stcrt.
2007, 224, p. 9.

4. 3
bezitten. Enerzijds omdat een deel van de vergunningplichtige recherchebureaus hun
werkzaamheden verrichten zonder hiervoor de benodigde vergunning aan te vragen.11
Feitelijk werken zij hiermee dus illegaal. De omvang van de groep illegaal werkende
recherchebureaus is overigens onbekend. Anderzijds omdat bepaalde particuliere rechercheurs
niet onder het bereik van de wet vallen. Denk in dit verband aan de eerdergenoemde
bedrijfsrecherche.12
Geconcludeerd kan dan ook worden dat de uit de Wbpr voortvloeiende
controlemechanismen niet goed functioneren en bovendien niet zien op de gehele bedrijfstak.
Het handelen van de particuliere rechercheur en de wijze waarop hij zijn informatie vergaart,
wordt op basis van de Wbpr dan ook onvoldoende gecontroleerd.
Ten aanzien van een laatste uit de Wpbr voortvloeiend controlemechanisme kan een zelfde
conclusie worden getrokken. Ik doel op de controle op (het handelen van) de particuliere
recherchebureaus door de regionale politie. Op grond van art. 11 Wpbr is de politie immers
belast met het toezicht op de particuliere recherchebureaus. Dit toezicht ziet onder andere op
de naleving van de vergunningvoorschriften, de juiste uitvoering van de Wpbr en het
handhaven en opsporen van overtredingen van de Wpbr. Gesteld kan worden dat de politie
door dit controlemechanisme een zekere verantwoordelijkheid bezit ten aanzien van de wijze
waarop particuliere rechercheurs hun informatie vergaren. De politie geeft echter nauwelijks
uitvoering aan deze toezichtfunctie. De controle van de politie op de particuliere
recherchebureaus is hiermee de facto illusoir.13
Een gebrek aan capaciteit is hier onder andere
debet aan.
2.3 Strafrechtelijke vervolging van de particuliere rechercheur
Een andere wijze waarop het handelen van de particuliere rechercheur wordt gecontroleerd,
kan zich voordoen op het moment dat deze rechercheur strafrechtelijk wordt vervolgd voor de
door hem verrichte opsporingshandelingen.14
In dit verband kan onder meer worden gedacht
aan een vervolging voor het in art. 139a t/m 139g Sr en art. 441b Sr strafbaargestelde. Deze
artikelen stellen onder meer strafbaar het met een technisch hulpmiddel afluisteren of
opnemen van een gesprek in een woning, het opnemen van een telefoongesprek en het
heimelijk maken van bijvoorbeeld cameraopnames in een woning of op een andere niet voor
het publiek toegankelijke plaats. De genoemde strafbare feiten maken, op een paar
uitzonderingen na, al vanaf het begin van de zeventiger jaren van de vorige eeuw een
onderdeel uit van het Wetboek van Strafrecht. De memorie van toelichting vermeldt dat de
artikelen een meer doeltreffende bescherming van de persoonlijke levenssfeer tot doel
hebben: privacybescherming dus.15
Veroordelingen van particuliere rechercheurs voor deze of andere strafbare feiten zijn er
nauwelijks.16
Wellicht acht het openbaar ministerie het in dergelijke situaties onwenselijk om
11
Zie hiervoor het rapport ‘Kwaliteit in particuliere veiligheid?!’ van de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid,
bijlage bij Kamerstukken II 2008-2009, 29 279, nr. 93.
12
Zie hiervoor P. Klerks, ‘Terughoudend toezicht op omvangrijke private recherche’, Tijdschrift voor Veiligheid
2008-4, p. 9-19 en de gegeven definitie van recherchebureaus in art. 1 lid 1 onder f Wbpr.
13
Zie P. Klerks, ‘Terughoudend toezicht op omvangrijke private recherche’, Tijdschrift voor Veiligheid 2008-4,
p. 9-19 en het rapport ‘Kwaliteit in particuliere veiligheid?!’ van de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid,
bijlage bij Kamerstukken II 2008-2009, 29 279, nr. 93.
14
Naast controle door de strafrechter, kan het handelen van de particuliere rechercheur ook door de civiele
rechter worden getoetst. Hier is sprake van in het geval de persoon ten laste van wie de opsporingshandelingen
zijn verricht hem voor de civiele rechter daagt wegens het plegen van de in art. 6:162 BW beschreven
onrechtmatige daad. Zie in dit verband M. Kremer, Onrechtmatig verkregen bewijs in civiele zaken, Deventer:
W.E.J. Tjeenk Willink 1999 en M. Kremer, ‘De grenzen van private opsporing’, Advocatenblad 2002, p. 6-11.
15
Kamerstukken II 1967-1968, 9419, nr. 3.
16
In civielrechtelijke jurisprudentie spelen de art. 139a t/m 139g Sr en 441b Sr wel een rol in het geval één van
de partijen zich er op beroept dat het bewijs op onrechtmatige wijze is verkregen, bijvoorbeeld door gemaakte

5. 4
strafrechtelijk te ageren. Zeker nu vanuit de politiek, maar ook binnen het openbaar ministerie
zelf, al enige tijd een actievere rol van de burger (de particuliere rechercheur kan in dit
verband als een opsporende burger worden aangemerkt) wat betreft het terugdringen van de
criminaliteit juist wordt toegejuicht en gestimuleerd.17
Een tweede oorzaak kan zijn dat in de
diverse delictsomschrijvingen het strafwaardige gedrag al aanzienlijk wordt beperkt. Een
strafrechtelijke vervolging zal dientengevolge slechts in een beperkt aantal gevallen mogelijk
succesvol zijn. Uit art. 139a lid 1 sub 2 Sr valt bijvoorbeeld af te leiden dat het maken van
opnamen van een gesprek in een woning door of in opdracht van een deelnemer aan dit
gesprek niet strafbaar is. Een derde oorzaak kan zijn dat het bij de onderhavige strafbare
feiten vaak om een tussen twee rechten te maken belangenafweging gaat. Mogelijk pakt die
belangenafweging al bij de door het openbaar ministerie te maken opportuniteitsafweging ten
nadele van de privacybescherming uit en wordt niet eens een strafrechtelijke vervolging
geëntameerd. Concluderend geldt worden dat het handelen van de particuliere recherche niet
wordt gecontroleerd door ingestelde strafrechtelijke vervolgingen, nu dergelijke vervolgingen
simpelweg niet voorkomen.
3. Controle op de van de particuliere recherche afkomstige informatie
3.1 Controle van de informatie door politie en openbaar ministerie
Zoals gesteld kan de door een particuliere rechercheur verstrekte informatie door de
strafvorderlijke overheid (lees: de politie en het openbaar ministerie) in het strafproces
worden betrokken. Deze informatie kan immers als startinformatie voor een strafrechtelijk
onderzoek dienen en daarnaast voor het bewijs worden gebezigd. Omtrent het gebruik van
door de particuliere rechercheur verstrekte informatie bestaat geen (interne) regelgeving.
Ongeregeld blijft dan ook de manier waarop de betrouwbaarheid van dat soort informatie
moet worden gecontroleerd. Evenmin worden algemene handreikingen geboden in relatie tot
de vraag of, en zo ja op welke wijze politie en openbaar ministerie moeten bekijken hoe de
particuliere rechercheur de strafrechtelijk relevante informatie heeft vergaard. Met andere
woorden een toetsing van de rechtmatigheid. In het verlengde hiervan blijft eveneens
ongeregeld in hoeverre politie en openbaar ministerie gebruik mogen maken van informatie
die een particuliere rechercheur op onrechtmatige wijze heeft verkregen. Van een
onrechtmatigheid is onder andere sprake in het geval de particuliere rechercheur een strafbaar
feit heeft gepleegd ter verkrijging van de informatie.
Het gevolg van het ontbreken van de bedoelde regelgeving is dat de controle op de
betrouwbaarheid en de rechtmatigheid van (de verkrijging van) dergelijke informatie in eerste
instantie puur en alleen in handen wordt gelegd van een individuele officier van justitie en
zijn politiële onderzoeksteam. Ten aanzien van het toetsen van de betrouwbaarheid is het
weinig bezwaarlijk dat algemene handreikingen achterwege worden gelaten. Het is een
beoordeling die per geval kan worden gemaakt. In het licht van de uit art. 6 EVRM
voortvloeiende onschuldpresumptie dient die beoordeling wel daadwerkelijk plaats te vinden
alvorens op basis van dergelijke informatie een opsporingsonderzoek wordt gestart. Het is
heimelijke cameraopnames. De civiele rechter ziet zich in een dergelijk geval genoodzaakt over te gaan tot een
(marginale) toetsing van de (wetsgeschiedenis van de) bewuste strafbepaling. Zie in dit verband bijvoorbeeld het
vonnis van de Rechtbank Haarlem d.d. 22 december 2004, JAR 2005, 26 en het vonnis van de Rechtbank Zwolle
d.d. 11 november 2005, JAR 2005, 280.
17
Zie in dit verband C. Fijnaut, ‘Bedrijfsmatig georganiseerde particuliere opsporing en (het Wetboek van)
Strafvordering’, in: M.S. Groenhuijsen en G. Knigge (red.), Dwangmiddelen en Rechtsmiddelen. Derde
interimrapport onderzoeksproject Strafvordering 2001, Deventer: Kluwer 2002, p. 689-749.

6. 5
immers niet uitgesloten dat de particuliere rechercheur valse informatie verstrekt. Het
voorgaande kan ertoe leiden dat een strafrechtelijk onderzoek wordt gestart en strafvorderlijke
dwangmiddelen worden ingezet tegen een onschuldige burger. Met deze notie is de noodzaak
van de uit te voeren betrouwbaarheidstoets gegeven. Hier dient door de politie en het
openbaar ministerie invulling aan te worden gegeven door aanvullende gegevens te
verzamelen die de door de particuliere rechercheur aangeleverde informatie bevestigen dan
wel ontkrachten.
Ten aanzien van het toetsen van de rechtmatigheid van de (vergaring van de) informatie geldt
dat dergelijke controle eveneens noodzakelijk is. Beoordeeld moet immers worden of de
informatie op rechtmatige wijze is verkregen. Een eventuele onrechtmatigheid schuilt in de
meeste gevallen in een gemaakte inbreuk op rechten van een andere burger. Een integer
handelend openbaar ministerie dient niet in alle gevallen (ongeclausuleerd) gebruik te maken
van dat soort informatie. Aan het gebruikmaken kleven bezwaren. Hierdoor ontstaat namelijk
de onwenselijke situatie dat wordt geprofiteerd van een onrechtmatige inbreuk op
eerdergenoemde rechten. In het verlengde hiervan bestaat zelfs het risico dat politie en
openbaar ministerie op deze wijze strafprocessuele waarborgen omzeilen door onderzoek als
het ware uit te besteden aan burgers die niet gehouden zijn aan strafvorderlijke regelgeving.18
In ieder geval kan worden gesteld dat met het gebruik van de informatie, de onrechtmatige
vergaring ervan wordt gebillijkt door het openbaar ministerie. Het gebruik van dat soort
materiaal geeft dan ook op zijn minst een verkeerd signaal af en kan de onrechtmatige
opsporing door particuliere rechercheurs bevorderen.
Gelet op het voorgaande rust op de politie en het openbaar ministerie een onderzoeksplicht
ten aanzien van de rechtmatigheid van de vergaring van informatie door een particuliere
rechercheur. Temeer nu de op basis van de Wpbr aan de politie toebedeelde toezichtfunctie
een verantwoordelijkheid met zich brengt ten aanzien van de wijze waarop deze rechercheur
zijn informatie verkrijgt. Dat aan de onderzoeksplicht wordt voldaan, dient geborgd te worden
door het creëren van nadere interne toetsing. Een en ander kan in een instructie worden
vastgelegd. De interne toetsing is om twee redenen van belang. Ten eerste om zeker te stellen
dat door de zaaksofficier en zijn politiële onderzoeksteam aan de onderzoeksplicht wordt
voldaan. Voorts wordt hiermee bewerkstelligd dat het openbaar ministerie in deze zoveel
mogelijk een uniform beleid voert. In verband met deze toetsing kan worden gedacht aan het
stellen van de eis dat de zaaksofficier slechts gebruik mag maken van dergelijke informatie na
verkregen toestemming van de rechercheofficier. Hierin kan wel een differentiatie worden
aangebracht. Zo is het goed voorstelbaar dat informatie die door een civielrechtelijke
onrechtmatigheid is verkregen, in nagenoeg alle gevallen mag worden gebruikt. Voor het
gebruik van informatie die is vergaard door het plegen van een strafbaar feit, kan dit anders
liggen. De rechercheofficier dient dan een afweging te maken tussen de ernst van de
strafrechtelijke onrechtmatigheid en het belang van de informatie voor de opsporing.
Daarenboven kan in een dergelijk geval besloten worden tot strafrechtelijke vervolging van de
particuliere rechercheur.
3.2 Rechterlijke controle van de informatie
De door een particuliere rechercheur verkregen informatie kan in het strafproces worden
betrokken als startinformatie en worden gebruikt voor het bewijs. Nu dergelijke informatie
aldus onderdeel uitmaakt van het aan de rechter voor te leggen strafdossier, zijn deze
gegevens onderhevig aan rechterlijke controle. Deze controle spitst zich toe op de
rechtmatigheid van het gebruik van dergelijke gegevens in het strafproces. In dit verband
18
Zie in dit verband ook F.W. Bleichrodt, Over burgers en opsporing (oratie Rotterdam), Deventer: Kluwer
2010.

7. 6
beziet de rechter met name of politie en openbaar ministerie zich met de verkrijging van die
gegevens hebben bemoeid. De vraag of dergelijke informatie tot een verdenking van
strafwaardig gedrag kan leiden, met andere woorden het toetsen van de betrouwbaarheid,
speelt in de jurisprudentie een marginale rol. Overigens zij opgemerkt dat de particuliere
rechercheur in de te bespreken jurisprudentie gelijk wordt gesteld met een opsporende burger.
3.2.1 Toetsen van de rechtmatigheid van het gebruik van de informatie
Zoals gesteld toets de rechter met name de rechtmatigheid van het gebruik van de door
opsporende burgers vergaarde gegevens door politie en openbaar ministerie. Een door een
opsporende burger begane onrechtmatigheid schuilt in de meeste gevallen in een schending
van het door art. 8 EVRM beschermde recht op privacy. De vraag of een dergelijke
onrechtmatigheid politie en openbaar ministerie kan worden aangerekend en dientengevolge
tot een in art. 359a Sv genoemd strafprocessueel gevolg kan leiden, wordt in de jurisprudentie
beantwoord met gebruikmaking van het in het tweede lid van art. 8 lid 2 EVRM
geformuleerde inmengingscriterium. Art. 8 lid 2 EVRM bepaalt dat de inmenging van enig
openbaar gezag in de uitoefening van het recht op privacy, slechts is toegestaan indien dit bij
wet is voorzien en noodzakelijk is in een democratische samenleving in het belang van onder
meer de openbare veiligheid en het voorkomen van strafbare feiten. In het geval politie en/of
openbaar ministerie een rol hebben gespeeld in de privacyschendende handelingen van de
opsporende burger, dan kunnen deze handelingen als het ware aan hen worden toegerekend en
is er aldus sprake van een inmenging van enig openbaar gezag zonder dat hierin bij wet is
voorzien.19
In een dergelijk geval maken politie en openbaar ministerie zich schuldig aan een
schending van art. 8 lid 1 EVRM en kan aan deze schending een strafprocessueel gevolg
worden verbonden.
De lijn van de Hoge Raad op dit punt is dat de politie en het openbaar ministerie wel op
beperkte schaal adviezen kunnen geven en (technische) ondersteuning mogen bieden aan de
opsporende burger.20
In dergelijke gevallen spreekt de Hoge Raad nog niet van een
inmenging als bedoeld in het tweede lid van art. 8 EVRM. In dit verband is bepalend in
hoeverre politie en/of openbaar ministerie door aldus te handelen sturend zijn opgetreden dan
wel in hoeverre zij zich hebben bemoeid met het onrechtmatige handelen van de burger. Het
EHRM legt een strengere maatstaf aan dan de Hoge Raad en heeft Nederland dan ook al tot
twee keer toe terechtgewezen.21
Waar de Hoge Raad nog wel enige sturing of bemoeienis
accepteert, spreekt het EHRM al van een onacceptabele inmenging die een inbreuk op art. 8
lid 1 EVRM met zich brengt. Overigens zij opgemerkt dat in de zaken waarin Nederland is
terechtgewezen, de Hoge Raad dit in de nadien gevolgde herzieningsprocedures maar zeer
beperkt ten voordele van de verdachte laat doorwerken. Volstaan wordt met
strafvermindering.22
19
In de jurisprudentie is overigens een soortgelijke benadering zichtbaar in het geval politie en OM gebruik
maken van uit het buitenland verkregen informatie. Zie in dit verband HR 14 november 2006, NJ 2007, 179
m.nt. YB.
20
HR 18 februari 1997, NJ 1997, 500 m.nt. ‘t H en HR 9 november 1999, NJ 2000, 422 m.nt. Sch. Zie in een iets
ander verband HR 23 november 2004, NJ 2005, 193 m.nt. YB. In casu oordeelt de Hoge Raad dat geen sprake
was van de in art. 126ij Sv geregeld burgerpseudo-koop nu het initiatief tot het terugkopen van gestolen
schilderijen uitging van de particuliere rechercheur, de officier van justitie en de politie pas in een later stadium
door de particuliere rechercheur werden ingelicht over de terugkoop van de schilderijen en de bemoeienis van de
politie zich ertoe beperkte te adviseren over hoe verder te handelen ten aanzien van de geplande overdracht van
de schilderijen.
21
Zie in dit verband EHRM 8 april 2003, NJCM-Bulletin 2003, p. 653-658 m.nt. Myjer (M.M. v. Nederland) en
EHRM 25 oktober 2007, NJ 2008, 584 m.nt. EJD (Van Vondel v. Nederland). Zie voor een terechtwijzing van
Frankrijk op dit punt EHRM 23 november 1993, nr. 14838/89 (A. v. Frankrijk).
22
HR 27 september 2005, LJN AS8858 en HR 10 februari 2009, NJ 2009, 167 m.nt. Sch.

8. 7
Los van het bovenstaande is de politie of het openbaar ministerie in sommige gevallen slechts
op de hoogte van de handelingen van een opsporende burger. Een voorbeeld hiervan is terug
te vinden in de casus die ten grondslag ligt aan een arrest van het Hof Den Bosch.23
In deze
zaak verdenkt een werkgever een werknemer van verduistering van goederen uit het
magazijn. Om hier bewijs van te verzamelen, laat de werkgever door een particulier
recherchebureau camera’s plaatsen in de expeditieruimte van het bedrijf. De officier van
justitie is hiervan op de hoogte, maakt geen bezwaar tegen de plaatsing van de camera’s en
voegt de belastende camerabeelden later toe aan het strafdossier. Het Hof overweegt dat er
door het ophangen van de camera’s weliswaar een beperkte inbreuk op de privacy van de
verdachte is gemaakt, maar dat de werkgever hier een rechtmatig belang bij had en dus niet
onrechtmatig handelde. Het stond de werkgever derhalve vrij om op de werkplaats van de
verdachte een camera op te hangen. Het enkele feit dat de officier van justitie op de hoogte
was van het plaatsen van de camera maakt vervolgens nog niet dat sprake is van een
inmenging als bedoeld in art. 8 lid 2 EVRM.
Uit de jurisprudentie kunnen ook gevallen worden gedestilleerd waarin politie en openbaar
ministerie zich in het geheel niet hebben bemoeid met de handelingen van een opsporende
burger en daar evenmin wetenschap van hadden. In de casus die ten grondslag ligt aan het
arrest van de Hoge Raad van 14 januari 2003 nemen buren van de latere verdachte
telefoongesprekken op met gebruikmaking van een babyfoon.24
De opgenomen
telefoongesprekken worden vervolgens aan de politie overhandigd, toegevoegd aan het
dossier en door de rechter voor het bewijs gebezigd. De Hoge Raad overweegt allereerst dat
politie noch openbaar ministerie enige bemoeienis hebben gehad wat betreft het opnemen van
de telefoongesprekken. Voorts overweegt de Hoge Raad dat het bewuste opnemen weliswaar
een privacyschending oplevert, maar dat niet gezegd kan worden gezegd dat een zodanige
schending van beginselen van een behoorlijke procesorde dan wel een veronachtzaming van
de rechten van de verdediging heeft plaatsgehad, dat de inhoud van die gesprekken van het
bewijs zou moeten worden uitgesloten.
Concluderend volgt uit de Nederlandse jurisprudentie dat in het geval politie en openbaar
ministerie geen wetenschap hebben van de informatievergaring door een opsporende burger
of er slechts van op de hoogte zijn, een inmenging als bedoeld in art. 8 lid 2 EVRM niet wordt
aangenomen. Zelfs in de gevallen waarin politie en/of openbaar ministerie zich wel met de
verkrijging van dat soort informatie bemoeien, wordt deze inmenging niet aanwezig geacht.
De Nederlandse rechter heeft dientengevolge in dit verband tot op heden nog nooit een
schending van het eerste lid van art. 8 EVRM aangenomen. Het EHRM legt evenwel een
strengere maatstaf aan. Op het moment dat de politie of het openbaar ministerie zich
bemoeien met het handelen van de opsporende burger, ook al bestaat de bemoeienis slechts
uit het geven van adviezen of het verlenen van (technische) ondersteuning, spreekt het EHRM
al van een onacceptabele inmenging die een inbreuk op art. 8 lid 1 EVRM met zich brengt.
3.2.2 Mogelijk strafprocessueel gevolg
In het geval politie en/of openbaar ministerie zich dermate hebben bemoeid met het
onrechtmatig handelen van de opsporende burger dat sprake is van een onacceptabele
inmenging die een inbreuk op art. 8 lid 1 EVRM met zich brengt, dan lijkt in de Nederlandse
situatie de uitsluiting van het bewijs van het aldus verkregen materiaal het meest voorstelbare
strafprocessuele gevolg. Mocht dergelijke informatie alleen als startinformatie hebben
gediend, dan zou strafvermindering kunnen volgen. Een dergelijke situatie heeft zich, blijkens
23
Hof Den Bosch 6 januari 2003, NJ 2003, 279. Zie bijvoorbeeld ook HR 26 mei 2009, LJN BH8800.
24
HR 14 januari 2003, NJ 2003, 288 m.nt. YB. Zie bijvoorbeeld ook Rechtbank Rotterdam 27 maart 2003, LJN
AF6799.

9. 8
de gepubliceerde jurisprudentie, in Nederland nog niet voorgedaan. Overigens zijn er ook
omstandigheden denkbaar waarin het onder regie dan wel verantwoordelijkheid van politie en
openbaar ministerie handelen van een opsporende burger de ontvankelijkheid van het
openbaar ministerie raakt. Wil de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in beeld
komen, dan moet het onrechtmatige handelen wel een schending van art. 6 EVRM op hebben
geleverd. Een en ander kan worden afgeleid uit het arrest van de Hoge Raad van 29 juni
2010.25
De Hoge Raad overweegt in dat arrest immers dat de niet-ontvankelijkheid van het
openbaar ministerie in beeld komt in het geval de verdachte is uitgelokt door een
opsporingsambtenaar dan wel door een persoon voor wiens handelen de politie of het
openbaar ministerie verantwoordelijk is. Aangetekend moet wel worden dat de aan dit arrest
ten grondslag liggende casus zich in een andere context afspeelt, namelijk die van de door de
CIE gerunde informant. Een informant die in casu de latere verdachte uitlokt tot het aangaan
van een transactie met vals geld. Uit dit arrest zou kunnen worden afgeleid dat aan het
onrechtmatig handelen van een opsporende burger de zwaarste strafprocessuele sanctie kan
worden verbonden als aan twee voorwaarden is voldaan. De politie en het openbaar ministerie
bezitten een zekere verantwoordelijkheid ten aanzien van het handelen van die burger én de
informatievergaring door de opsporende burger tast de eerlijkheid van het proces aan. Zoals
eerder aangegeven bestaat een dergelijke verantwoordelijkheid in het bijzonder ten aanzien
van een bijzondere categorie opsporende burgers: de particuliere rechercheurs.
Handelt de opsporende burger onrechtmatig zonder dat van de bedoelde bemoeienis of sturing
sprake is, dan kan het aldus verkregen materiaal in beginsel als startinformatie en voor het
bewijs worden gebruikt.26
In beginsel, want de Hoge Raad heeft zich in een aantal arresten
uitgelaten over het te verbinden strafprocessueel gevolg aan het gebruikmaken van dergelijk
materiaal. Een arrest van de Hoge Raad uit 1999 is hierbij van belang.27
In casu handelt de
afdeling kaartacceptatie van creditcardmaatschappij Visa onrechtmatig. Deze afdeling lokt uit
tot het plegen van inbraak, hangt verborgen camera’s op en neemt telefoongesprekken op. De
resultaten van dit onderzoek worden aan de politie overhandigd en vormen de start van het
opsporingsonderzoek. De Hoge Raad overweegt dat onrechtmatige handelingen ter opsporing
verricht door natuurlijke of civielrechtelijke rechtspersonen, waar politie en openbaar
ministerie geen weet van hebben en waarmee zij geen bemoeienis hebben gehad, niet kunnen
leiden tot de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. Onder omstandigheden kan
dit echter wel tot bewijsuitsluiting leiden. Onbenoemd blijft welke sanctie kan volgen in het
geval deze informatie puur en alleen als startinformatie is gebruikt. Nu de Hoge Raad
overweegt dat de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie is uitgesloten, kan hieruit
a contrario worden afgeleid dat op basis van de huidige jurisprudentie in een dergelijk geval
hooguit strafvermindering kan volgen. In de gepubliceerde jurisprudentie heeft zich tot op
heden nog geen situatie voorgedaan waarin op dergelijke gronden tot bewijsuitsluiting over
wordt gegaan.
Het gebruikmaken van materiaal verkregen door een onrechtmatig particuliere rechercheur
lijkt aldus hoogstens tot bewijsuitsluiting te kunnen leiden. Voor bewijsuitsluiting worden
doorgaans drie argumenten gebezigd.28
Allereerst kan het dienen ter preventie van
onrechtmatig optreden van opsporingambtenaren. Ten tweede kan de rechter door middel van
bewijsuitsluiting aan de burgers laten zien dat onrechtmatig overheidsoptreden niet ongestraft
25
HR 29 juni 2010, LJN BL0655. Dit is één van de zogenaamde Goudsnip-zaken. Voor de noot bij deze zaken
zij verwezen naar HR 29 juni 2010, NJ 2010, 442 m.nt. Sch.
26
Zie bijvoorbeeld HR 16 oktober 1990, NJ 1991, 175 en HR 11 april 1995, NJ 1995, 537 m.nt. C.
27
HR 1 juni 1999, NJB 1999, p. 1167. Zie in dit verband ook Y. Buruma, ‘Particuliere opsporing’, AA 2000, p.
117-121. De lijn is bevestigd in HR 18 maart 2003, NJ 2003, 527.
28
Zie M.C.D. Embregts, Uitsluitsel over bewijsuitsluiting, Deventer: Kluwer 2003, p. 104-107, en F.W.
Bleichrodt, ‘Onrechtmatig verkregen bewijs afkomstig van derden’, in: M.S. Groenhuijsen en J.B.H.M.
Simmelink (red.), Glijdende Schalen (De Hullu-bundel), Nijmegen: Wolf 2003, p. 39-50.

10. 9
blijft, het zogenaamde demonstratieargument. Tot slot speelt het reparatieargument: zoveel
mogelijk dient de oude toestand voor de onrechtmatige gedraging te worden hersteld. In het
geval de politie en het openbaar ministerie sturing geven aan dan wel bemoeienis hebben met
het onrechtmatig handelen van de particuliere rechercheur, dan lijkt in het bijzonder het
preventie- en demonstratieargument te spelen. Het onrechtmatige handelen wordt in een
dergelijk geval immers toegerekend aan politie en openbaar ministerie.
In het geval geen sprake is van dergelijke sturing dan wel bemoeienis, maar wel van een door
een particuliere rechercheur begane onrechtmatigheid, dan lijken de drie bestaande
argumenten voor bewijsuitsluiting niet goed toepasbaar. Hoogstens kan aan het
reparatieargument worden gedacht. Het is in dit verband dan ook de vraag hoe het door de
rechter in een dergelijk geval overgaan tot bewijsuitsluiting valt te beargumenteren. Hiertoe
dient aan de formulering van een vierde argument voor bewijsuitsluiting te worden gedacht.
Een argument met de strekking dat het niet hoort dat de overheid (lees: de politie en het
openbaar ministerie) de vruchten plukt dan wel profiteert van grove door burgers begane
onrechtmatigheden, kort gezegd het profijtargument.29
Naast het feit dat het gebruik van
dergelijk materiaal moreel gezien vragen kan oproepen, bergt dit argument ook een
strafprocessueel punt in zich. De politie en het openbaar ministerie dienen zich immers aan
strafvorderlijke voorschriften te houden, onder meer bij de toepassing van
opsporingsbevoegdheden. De onrechtmatig opsporende burger houdt zich geenszins aan
dergelijke voorschriften. Op het moment dat politie en openbaar ministerie toch gebruik
maken van op dergelijke wijze verkregen materiaal, wordt de facto ook door hen afbreuk
gedaan aan deze strafvorderlijke voorschriften. Als het ware kan gezegd worden dat zij zich
hier dan indirect ook niet aan houden. In het gebruikmaken en het aldus strafprocessueel
profiteren van dergelijk materiaal schuilt de door politie en openbaar ministerie begane
onrechtmatigheid. Deze onrechtmatigheid kan het door de rechter uitsluiten van het bewijs
van bedoeld materiaal rechtvaardigen.
In aansluiting op het voorgaande is op de geschetste benadering van de Hoge Raad kritiek te
formuleren. Het is onwenselijk dat het inmengingscriterium centraal wordt gesteld in relatie
tot het verbinden van rechtsgevolgen aan het gebruik van dergelijk onrechtmatig verkregen
materiaal. De politie en het OM kunnen hierdoor vrijwel probleemloos gebruikmaken
(oftewel profiteren) van dat soort gegevens, zolang zij zich maar niet bemoeien met de wijze
waarop de particuliere rechercheur deze verkrijgt. Door de toepassing van dit criterium wordt
dit gebruik immers de facto niet of nauwelijks gesanctioneerd.30
Hierdoor is een leemte
ontstaan in de sanctionering van het gebruik van onrechtmatig verkregen materiaal in het
strafproces en wordt onder meer tekort gedaan aan de rechtsbescherming van de verdachte.
Het voorgaande dwingt ertoe om in dit verband een ander criterium leidend te laten zijn,
namelijk de ernst van de door de particuliere rechercheur begane onrechtmatigheid. Met
andere woorden het onrechtmatigheidscriterium. De rechter dient op basis hiervan te
beoordelen of en zo ja welke in art. 359a Sv genoemde sanctie moet volgen. Zoals eerder
29
Zie in dit verband mijn bijdrage aan de naar aanleiding van het OM Congres 2008 verschenen bundel De
burger als opspoorder, met bijdragen van H. Boutelier, Y. Buruma, S. Brinkhoff en H. Brouwer, Openbaar
Ministerie 2008.
30
Een situatie die gelijkenis vertoont met de in het Amerikaanse recht geformuleerde silver platter doctrine. Dit
leerstuk is in het begin van de twintigste eeuw in de Amerikaanse jurisprudentie ontstaan. Het komt er in de kern
op neer dat destijds de exclusionary rule (oftewel bewijsuitsluiting) wel toepasbaar was voor materiaal verkregen
door onrechtmatig handelende federale politie, maar niet voor onrechtmatig door de lokale politie verkregen
materiaal. De federale politie kon aldus profiteren van door de lokale politie begane onrechtmatigheden. Zie in
dit verband Weeks v. United States, 232 U.S. 383 (1914). In latere jurisprudentie is het op dergelijk wijze
profiteren van onrechtmatigheden overigens aan banden gelegd. Zie hiervoor Elkins v. United States, 364 U.S.
206 (1960). Zie in dit verband ook E.E. Joh, ‘The paradox of private policing’, Journal of Criminal Law and
Criminology 2004, p. 49-131.

11. 10
gesteld in verband met het inmengingscriterium schuilt in het gebruikmaken van het materiaal
de door politie en openbaar ministerie begane onrechtmatigheid. De door de particuliere
rechercheur begane onrechtmatigheid wordt de politie en het openbaar ministerie met andere
woorden dan toegerekend. Bij het nieuwe onrechtmatigheidscriterium vindt de toerekening op
een zelfde manier plaats. Het toerekenen van de begane onrechtmatigheid wordt bij hantering
van dit laatste criterium alleen niet meer afhankelijk gesteld van de vraag of politie en
openbaar ministerie enige bemoeienis hadden met het vergaren van de informatie door de
particuliere rechercheur. De rechter moet in dit verband bij de toepassing van art. 359a Sv een
aantal factoren laten meewegen. Gedacht kan worden aan de ernst van de door de particuliere
rechercheur begane onrechtmatigheid, de inbreuk die hierdoor is gemaakt op rechten van de
verdachte en de zwaarte van de strafzaak waarin de door de particuliere rechercheur vergaarde
informatie wordt gebruikt. Onder meer deze factoren maken of de rechter een strafprocessueel
gevolg aan de onrechtmatigheid dient te verbinden en bepalen voorts de zwaarte van deze
sanctie. Alleen op deze manier wordt het ontstane gat in de sanctionering van onrechtmatig
verkregen materiaal gedicht. De Hoge Raad dient zijn standaardrechtspraak hieromtrent mijns
inziens dan ook aan te passen.
3.2.3 Toetsen van de betrouwbaarheid van de informatie
Naast het toetsen van de rechtmatigheid van (het gebruik van) de door een opsporende burger
verkregen informatie, dient de rechter ook de betrouwbaarheid van deze gegevens te
verifieren. In de gepubliceerde jurisprudentie is deze uit te voeren toets weinig zichtbaar.
Oorzaak hiervan kan zijn dat de verdediging hieromtrent geen verweer voert. Het arrest van
het EHRM in de zaak Schenk is een van de weinige voorbeelden waarin de genoemde toets
naar voren komt.31
In casu benadert Schenk een persoon met het verzoek zijn vrouw te doden.
Deze persoon benadert vervolgens Schenk’s vrouw en samen stappen zij naar de
onderzoeksrechter. De man overhandigt dan een op een bandje opgenomen telefoongesprek
waarin Schenk het bewuste verzoek doet. Het opgenomen telefoongesprek wordt door de
rechter voor het bewijs gebezigd. Het EHRM overweegt dat dit geen schending van art. 6
EVRM oplevert, nu de verdediging de authenticiteit van het bewijs heeft kunnen aanvechten
en in staat is gesteld de maker van de opname en de politiechef dienaangaande te horen. Van
belang is in de ogen van het EHRM voorts dat het opgenomen telefoongesprek niet het enige
bewijsmiddel is.
Een voorbeeld uit de Nederlandse jurisprudentie waarin de verdediging de betrouwbaarheid
ter sprake stelt, is te vinden in een arrest van het Hof Den Bosch.32
In casu laat een vermeend
incestslachtoffer opnameapparatuur inbouwen in haar schooltas. Met deze schooltas gaat zij
naar de latere verdachte en confronteert hem met het misbruik. Het slachtoffer werkt
vervolgens het gesprek tussen hen uit en overhandigt deze uitwerking aan de politie tijdens
het doen van aangifte. De verdediging stelt vervolgens dat de uitwerking van het gesprek van
het bewijs moet worden uitgesloten, nu niet zeker is dat er stukken zijn weggelaten uit de
opname of de uitwerking daarvan. Het Hof verwerpt dit verweer en overweegt dat de
verdachte niet concreet heeft kunnen maken dat de opname is gemanipuleerd. Bovendien
overweegt het hof uit eigen waarneming vast te hebben gesteld dat de uitwerking van het
gesprek een getrouwe weergave is van de inhoud van de opname. Het hof oordeelt dat de
uitwerking en de gespreksopname dan ook betrouwbaar zijn en gebruikt de uitwerking voor
het bewijs.
Uit de schaarse gepubliceerde jurisprudentie op dit punt lijkt het volgende te kunnen worden
gedestilleerd. In het geval het door een opsporende burger verkregen materiaal voor het
31
EHRM 12 juli 1988, NJ 1988, 851 m.nt. EAA (Schenk v. Zwitserland).
32
Hof Den Bosch 5 juni 2008, LJN BD3318.

12. 11
bewijs wordt gebruikt, dan dient dit materiaal te worden getoetst zoals elk ander
bewijsmiddel. De vraag op welke wijze de betrouwbaarheid moet worden geverifieerd
wanneer deze informatie alleen als startinformatie wordt gebruikt, blijft evenwel
onbeantwoord. Dit terwijl ook dergelijk gebruik risico’s met zich kan brengen. De particuliere
rechercheur kan immers bewust of onbewust verkeerde informatie verstrekken aan politie en
openbaar ministerie. Mocht deze valse informatie vervolgens niet op betrouwbaarheid worden
getoetst, dan kan dat ertoe leiden dat onschuldige burgers ten onrechte te maken krijgen met
ingrijpend overheidsoptreden. Om het risico hierop te verkleinen dienen politie en openbaar
ministerie dergelijke informatie altijd te verifiëren met informatie verkregen uit nader
onderzoek. De resultaten van dit nadere onderzoek dienen in een proces-verbaal te worden
vastgelegd. De rechter dient er vervolgens op toe te zien dat die verificatie plaatsvindt en
moet er ook een strafprocessuele sanctie aan verbinden in het geval deze toets niet wordt
uitgevoerd.
4. Conclusie en aanbevelingen
Het handelen van de particuliere recherche wordt de facto maar in beperkte mate genormeerd
en gecontroleerd. Geconstateerd is immers dat de privacygedragscode niet (volledig) wordt
nagekomen en dat de hiermee gecreëerde normering bovendien niet voor de gehele bedrijfstak
geldt. Voorts is gebleken dat de uit de Wpbr voortvloeiende controlemechanismen niet (goed)
functioneren. Het handelen van de particuliere rechercheur wordt ten slotte ook niet
gecontroleerd door de strafrechter. Reden hiervoor is dat strafrechtelijke vervolgingen van
dergelijke rechercheurs simpelweg niet of nauwelijks worden geëntameerd. Het voorgaande
brengt met zich dat het handelen van de particuliere rechercheur in belangrijke mate
ongecontroleerd blijft en deze dus ook gemakkelijk verregaande en privacyschendende
opsporingshandelingen kan verrichten ten laste van andere burgers, zonder dat hier
consequenties aan worden verbonden. In die zin is dan ook sprake van een vorm van
ongecontroleerde opsporing.
De geschetste situatie dient te worden gewijzigd. Hiervoor is geen nadere normering benodigd
en behoeven geen aanvullende controlemechanismen te worden gecreëerd. In de kern zijn
immers alle instrumentaria aanwezig om het handelen van de particuliere rechercheur op
effectieve wijze te controleren. Volstaan kan worden met daadwerkelijke controle binnen het
bestaande kader. Hiertoe kan aan het volgende worden gedacht. Ten eerste dient de Wbpr te
worden aangepast, in die zin dat alle particulier werkende rechercheurs onder het bereik van
deze wet vallen. Aldus wordt elke particuliere rechercheur onderworpen aan het regime van
de Wpbr en de daarvan afgeleide regelingen. Voor de daadwerkelijke controle op het
handelen van die rechercheur is vervolgens een belangrijke rol weggelegd voor de politie. Zij
dient dit handelen (periodiek) te controleren door uitvoering te geven aan de haar toebedeelde
toezichtfunctie. De Wpbr biedt de politie hiertoe al de mogelijkheid. Noodzakelijk
voorwaarde hiervoor is wel dat capaciteit wordt vrijgemaakt om effectief gestalte te kunnen
geven aan het toezicht op deze bedrijfstak. Wordt vervolgens geconstateerd dat de particuliere
rechercheur onrechtmatig handelt, dan kunnen twee sporen worden bewandeld: sanctionering
op grond van de Wpbr en/of het entameren van een strafrechtelijke vervolging. Alleen op
deze wijze wordt het handelen van de particuliere rechercheur afdoende gecontroleerd en
wordt zoveel mogelijk voorkomen dat hij verregaande inbreuken maakt op rechten van andere
burgers door op onrechtmatige wijze gegevens te vergaren.
Resteert het toetsen van de informatie afkomstig van de particuliere rechercheur in het
strafproces. Allereerst dient in dit verband te worden opgemerkt dat in het geval zijn handelen
op bovengenoemde wijze wordt gecontroleerd, de kans wordt verminderd dat hij informatie

13. 12
op onrechtmatige wijze vergaart. Niettemin dient de strafvorderlijke overheid en de rechter
dergelijke informatie altijd op betrouwbaarheid en rechtmatigheid te toetsen. In het licht van
art. 6 en 8 EVRM dient die beoordeling daadwerkelijk plaats te vinden op het moment dat
dergelijke informatie in het strafproces wordt betrokken.
De toetsing van dat soort informatie dient allereerst te geschieden door politie en openbaar
ministerie op het moment dat het voor de start van een opsporingsonderzoek wordt gebruikt.
Hieromtrent bestaat geen interne regelgeving. Ten aanzien van het toetsen van de
betrouwbaarheid is dit weinig bezwaarlijk. Het is een beoordeling die door de zaaksofficier en
zijn politiële onderzoeksteam kan worden gemaakt. Aan de toetsing van de betrouwbaarheid
kan invulling worden gegeven door aanvullende gegevens te verzamelen die de door de
particuliere rechercheur verstrekte informatie bevestigen dan wel ontkrachten.
Ten aanzien van de rechtmatigheidstoets dient wel interne regelgeving te worden gecreëerd.
Het dwingt de zaaksofficier ertoe aan de in dit verband noodzakelijke onderzoeksplicht te
voldoen. Mocht naar aanleiding hiervan blijken dat de informatie op onrechtmatig wijze is
verkregen dan voorziet deze regelgeving voorts in nadere interne toetsing. Deze toetsing is
benodigd nu in een dergelijk geval een inbreuk op rechten van een burger is gemaakt. Een
integer handelend openbaar ministerie dient niet in alle gevallen (ongeclausuleerd) gebruik te
maken van informatie die op een dergelijke wijze is verkregen. Aan de interne toetsing kan
gestalte aan worden gegeven door het stellen van de eis dat de zaaksofficier slechts gebruik
mag maken van dergelijke informatie na verkregen toestemming van de rechercheofficier. De
rechercheofficier dient in relatie hiermee een afweging te maken tussen de ernst van de
onrechtmatigheid en het belang van de informatie voor de opsporing.
Dergelijke informatie dient vervolgens op betrouwbaarheid en rechtmatigheid te worden
gecontroleerd door de rechter. De toetsing van de betrouwbaarheid is nauwelijks zichtbaar in
de gepubliceerde jurisprudentie. Dit is onwenselijk. Zoals eerder gesteld, betreft het immers
informatie die zeer wel onbetrouwbaar kan zijn, mogelijk resulterend in ingrijpend
strafrechtelijk optreden tegen een onschuldige burger. De rechter moet erop toezien dat
dergelijke informatie door politie en openbaar ministerie wordt geverifieerd. Voorts dient hij
er sancties aan te verbinden als deze toets niet is uitgevoerd.
De controle van de rechtmatigheid spitst zich toe op de vraag of politie en openbaar ministerie
zich met het mogelijk onrechtmatig handelen van de opsporende burger (lees: particuliere
rechercheur) hebben bemoeid, het zogenaamde inmengingscriterium. De geschetste
benadering van de Hoge Raad is onwenselijk en behoeft mijns inziens aanscherping. Het
gebruik van informatie die onrechtmatig door een particuliere rechercheur is verkregen, wordt
hierdoor immers de facto niet gesanctioneerd. De politie en het openbaar ministerie kunnen
dan ook probleemloos gebruikmaken van dat soort gegevens, zolang zij zich maar niet
bemoeien met de wijze waarop de particuliere rechercheur deze vergaart. Aldus is een gat
ontstaan in de sanctionering van het gebruik van onrechtmatig verkregen materiaal. Hierdoor
wordt niet alleen tekortgedaan aan de bescherming van de onder meer uit art. 6 en 8 EVRM
voortvloeiende rechten van de verdachte. Ook de integriteit van de strafrechtspleging kan er
door worden geraakt. Het voorgaande dwingt ertoe niet het inmeningscriterium, maar de ernst
van de door de particuliere rechercheur begane onrechtmatigheid leidend te laten zijn, het
zogenaamde onrechtmatigheidscriterium. De toepassing van dit criterium leidt ertoe dat de
door de particuliere rechercheur begane onrechtmatigheid de strafvorderlijke overheid wordt
toegerekend op het moment dat door haar in het strafproces gebruik wordt gemaakt van de
gegevens die op dergelijke wijze zijn vergaard. In het gebruikmaken van dergelijk materiaal
schuilt met andere woorden de door politie en openbaar ministerie begane onrechtmatigheid.
Het toerekenen van de begane onrechtmatigheid wordt bij hantering van dit criterium niet
meer afhankelijk gesteld van de vraag of politie en openbaar ministerie enige bemoeienis
hadden met het vergaren van de informatie door de particuliere rechercheur. Alleen op die

14. 13
manier wordt het ontstane gat in de sanctionering van onrechtmatig verkregen materiaal
gedicht en wordt recht gedaan aan de rechtsbescherming van de verdachte. De rechter dient
met toepassing van het onrechtmatigheidscriterium te beoordelen of en zo ja welke in art.
359a Sv genoemde sanctie moet volgen. In dit verband moet de rechter een aantal factoren
laten meewegen. Gedacht kan onder meer worden aan de ernst van de door de particuliere
rechercheur begane onrechtmatigheid, de inbreuk die hierdoor is gemaakt op rechten van de
verdachte en de zwaarte van de strafzaak waarin de door de particuliere rechercheur vergaarde
informatie wordt gebruikt. Onder meer deze factoren maken of de rechter een strafprocessueel
gevolg aan de onrechtmatigheid dient te verbinden en bepalen voorts de zwaarte van deze
sanctie.
Tot slot kan worden gesteld dat de particuliere recherche een ongecontroleerde vorm van
opsporing betreft. Zowel het handelen van de particuliere rechercheur als de van hem
afkomstige informatie blijft immers in belangrijke mate ongetoetst. Met de voorgestelde
wijzigingen wordt hier verandering in gebracht. Een verandering die noodzakelijk is. Alleen
op die wijze wordt zoveel mogelijk voorkomen dat de particuliere rechercheur verregaande
inbreuken maakt op rechten van andere burgers en worden bovendien in het strafproces de
rechten van de verdachte zoveel mogelijk geëerbiedigd.