Dit college gaat over het militaire raadsel van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Toen in 1568 in de Nederlandse gewesten een opstand uitbrak tegen de Spaanse koning, was niet te voorzien dat deze zou uitmonden in de scheuring van de Nederlanden. Alleen de noordelijke gewesten wisten zich militair staande te houden. Zij vormden een onafhankelijke Republiek die steeds beter opgewassen was tegen het machtige Spanje. Hoe was dit mogelijk? Om daarachter te komen bespreekt van Vliet in hoofdlijnen het optreden van het leger en de vloot van de opstandelingen tegen de Spaanse militaire macht. Van de overlevingsstrijd van de geuzen onder Willem van Oranje tot Maurits’ slag bij Nieuwpoort en de klinkende overwinning van Tromp bij Duins. Dit soort confrontaties op land en ter zee maakten samen de militaire geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog. Ook behandelt Van Vliet de (nieuwe) financieringswijze van het Staatse leger en de tactische militaire revolutie waardoor de Republiek kon uitgroeien tot een militaire grootmacht in Europa. Adri P. van Vliet (1956) is sinds 2005 als hoofd van de afdeling Publieksinformatie en Collecties en plaatsvervangend directeur verbonden aan het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (Den Haag). Hiervoor was hij directeur van het Instituut voor Maritieme Historie van de Koninklijke Marine (Den Haag) en hoofd Externe Dienstverlening bij het toenmalige Rijksarchief in Noord-Brabant (’s-Hertogenbosch). In 1994 promoveerde hij aan de Universiteit Leiden op de monografie Vissers en kapers. Hij publiceerde boeken over archivistische en maritiem-historische onderwerpen, waaronder Marinekapiteins uit de achttiende eeuw. Een Zeeuws elftal (2000),’Operatie Watersnood’. De hulpverlening door de Koninklijke Marine en de Watersnoodramp van 1953 (2003), Vissers in oorlogstijd. De Zeeuwse zeevisserij in de jaren 1568–1648 (2003) en ‘Een vriendelijcke groetenisse’. Brieven van het thuisfront aan de vloot van De Ruyter (1664-1665) (2007). Onlangs verscheen bij Uitgeverij Boom het standaardwerk De Tachtigjarige Oorlog. Van opstand naar geregelde oorlog (1568-1648). Deze oorlog markeert niet alleen het ontstaan van Nederland, het was ook het begin van de Nederlandse militaire geschiedenis.

1. ‘De Tachtigjarige Oorlog
en het militaire raadsel
van de Republiek der
Zeven Verenigde
Nederlanden’
Nederlands Instituut
voor Militaire Historie
Dr. Adri P. van Vliet
Plv. directeur

2. Aandachtspunten voor vandaag
1. De context van de Tachtigjarige Oorlog
2. Nieuwe inzichten
3. (verrassende) Conclusies
2
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

3. De Opstand
Kaart van de Nederlanden
De Leo Belgicus (1609)
3
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

4. De Opstand
Portret van Fernando Alvarez de Toledo, derde
hertog van Alva (1507-1582) en een allegorie op
zijn komst.
Schilderij van Antonio Moro, na 1549 en Anoniem.
4
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

5. 5
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

6. Militaire verloop van de Opstand bepaald door:
1. De wijze waarop en de mate waarin de opstandelingen
hun troepen en scheepsmacht konden financieren.
2. Belang van een gezonde financiële basis voor een
adequate legervorming.
3. Samenhang en gevechtsdiscipline van de
Spaanse/koninklijke troepen
superioriteit op
het slagveld
6
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

7. Oorzaken
van
de
Opstand
Aanbieding van het smeekschrift, 5 april 1566
7
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

8. Oorzaken van
de Opstand
Schilderij van de
beeldenstorm
Dirck van Delen, 1630
8
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

9. Watergeuzen nemen Den Briel in
9
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

10. De Opstand
‘overleeft’ in
Holland en
Zeeland
10
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

11. Nieuwe inzichten
1. Geïntegreerde benadering van het optreden van
leger en vloot laat samenhang zien in het optreden
en ieders aandeel in het welslagen van de opstand.
2. De Republiek groeit tijdens de Tachtigjarige Oorlog
uit tot een militaire grootmacht in Europa
(Tactische militaire revolutie).
3. De scheiding en de grenzen tussen de Nederlandse
gewesten is in hoge mate militair bepaald.
11
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

12. Geïntegreerde
benadering van
leger en vloot
Militaire operaties
in de eerste
Opstandsjaren
12
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

13. Het beleg van Haarlem. Frans van Hogenberg (1573-1590)
13
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

14. Beleg van
Haarlem
Slag op de Haarlemmermeer op 26 mei 1573 door
Hendrick Cornelisz. Vroom (1621)
14
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

15. Beleg van Haarlem
Executies van soldaten uit het Haarlemse garnizoen
15
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

16. Slag op de
Zuiderzee
11 oktober 1573
Jan Theunisz. Blanckerhoff (1633)
16
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

17. Beleg van Leiden
17
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

18. Strijd in de
Scheldemondingen
Slagen bij Bergen op Zoom
(1572) en bij de Blokkersdijk
(1605)
18
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

19. Strijd in de
Scheldemondingen
19
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

20. Tactische militaire revolutie: Van Oldenbarnevelt,
Maurits en Willem Lodewijk
20
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

21. Legerfinanciering
Lijst van tarieven
21
Johan van Oldenbarnevelt
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

22. Tactische militaire revolutie:Willem Lodewijk
en Maurits
22
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

23. Tactische militaire revolutie
1. Aantal soldaten bewapend met pieken,
hellebaarden en zwaarden omhoog;
2. Toepassing van de gesystematiseerde exercities en
dril;
3. Handhaving van een strikte discipline;
4. Ontwikkeling van het salvovuur. Optimaal gebruik
van de vuurkracht van het Staatse leger.
23
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

24. Samenstelling van legereenheden
24
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

25. Excercities
25
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

26. Discipline
Plundering van Antwerpen,
november 1576
26
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

27. Ontwikkeling van salvovuur
27
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

28. Tactische militaire revolutie: minder veldslagen
28
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

29. Geen militaire revolutie op zee
29
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

30. Ontwikkeling van een sterke vloot
Slag bij Gibraltar (1607)
en bij Duins (1639)
30
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

31. Scheiding Noord-Zuid:
spil Antwerpen
Alexander Farnese, hertog
van Parma
31
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

32. Scheiding Noord-Zuid
Maurits
32
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

33. Scheiding Noord-Zuid
Frederik Hendrik
voor
‘s-Hertogenbosch
(1629)
33
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

34. Conclusies
1. De Opstand zorgde voor de scheiding tussen Noord en
Zuid.
2. In het Noorden ontstond een militaire grootmacht.
3. De Oranje’s speelden een hoofdrol.
4. De Watergeuzen zouden tegenwoordig als terroristen
worden beschouwd.
5. Gezonde financiële basis: tactische militaire revolutie.
6. Er was nog geen sprake van een militaire revolutie op
zee.
7. Terreur tegen de burgerbevolking door beide partijen.
34
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie

35. Vrede van Munster (1648)
35
Het militaire raadsel van de Republiek
Nederlands Instituut voor Militaire Historie