2. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Alicja Jędrzejczyk
Organizacja pracy w gabinecie stomatologicznym
322[03].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

3. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
lek. med. Paweł Szymczyk
lek. med. Ewa Rusiecka
Opracowanie redakcyjne:
lek. stom. Alicja Jędrzejczyk
Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z2.01
„Organizacja pracy w gabinecie stomatologicznym”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

4. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Wyposażenie gabinetu stomatologicznego 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 21
4.1.3. Ćwiczenia 21
4.1.4. Sprawdzian postępów 22
4.2. Materiały stomatologiczne 23
4.2.1. Materiał nauczania 23
4.2.2. Pytania sprawdzające 27
4.2.3. Ćwiczenia 27
4.2.4. Sprawdzian postępów 28
5. Sprawdzian osiągnięć 29
6. Literatura 33

5. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
dotyczących organizacji pracy w gabinecie stomatologicznym.
W poradniku zamieszczono:
– wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji programu jednostki modułowej,
– cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki
modułowej,
– materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne,
– pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń,
– ćwiczenia, które zawierają: polecenie, sposób wykonania, wykaz materiałów do
wykonania ćwiczenia oraz pomagają ukształtować umiejętności praktyczne
i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,
– sprawdzian postępów, który pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,
– sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu programu jednostki modułowej, pozwoli
ocenić poziom nabytych umiejętności,
– wykaz literatury.
Schemat układu jednostek modułowych
322[03].Z2
Profilaktyka i leczenie chorób
narządu żucia
322[03].Z2.01
Organizacja pracy w gabinecie
stomatologicznym
322[03].Z2.02
Prowadzenie dekontaminacji
w gabinecie stomatologicznym
322[03].Z2.03
Zapobieganie próchnicy zębów
322[03].Z2.04
Zapobieganie chorobom błony
śluzowej jamy ustnej i przyzębia
322[03].Z2.05
Wykonywanie podstawowych
zabiegów profilaktyczno-leczniczych

6. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
− charakteryzować budowę anatomiczną, fizjologię i patofizjologię narządu żucia,
− przeprowadzać badania jamy ustnej,
− przeprowadzać wywiad chorobowy,
− opracowywać plan profilaktyczno-leczniczy,
− stosować zasady prowadzenia dokumentacji medycznej.

7. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
− scharakteryzować organizację systemu opieki stomatologicznej,
− określić wyposażenie gabinetu stomatologicznego,
− scharakteryzować zasady pracy w gabinecie stomatologicznym,
− określić zakres czynności higienistki stomatologicznej współpracującej z lekarzem
dentystą podczas wykonywania zabiegów stomatologicznych,
− przygotować gabinet do wykonywania różnych zabiegów stomatologicznych,
− zaplanować i zorganizować pracę zgodnie z wymaganiami ergonomii,
− dokonać klasyfikacji urządzeń oraz narzędzi stomatologicznych i określić ich
zastosowanie,
− dobrać diagnostyczne narzędzia stomatologiczne,
− dobrać narzędzia do obróbki szkliwa i zębiny oraz zakładania wypełnień,
− dobrać narzędzia stomatologiczne do leczenia endodontycznego,
− dobrać narzędzia do leczenia chirurgicznego,
− posłużyć się aparaturą i narzędziami stomatologicznymi oraz dokonać ich konserwacji,
− wyposażyć stanowisko pracy do wykonywania zabiegów stomatologicznych,
− scharakteryzować materiały stomatologiczne stosowane w profilaktyce oraz terapii
stomatologicznej,
− zaopatrzyć gabinet stomatologiczny w materiały do wypełnień czasowych i stałych,
− zaopatrzyć gabinet stomatologiczny w materiały stosowane w protetyce stomatologicznej
i ortodoncji,
− przygotować materiały stomatologiczne do zabiegów,
− scharakteryzować produkty lecznicze stosowane w profilaktyce oraz terapii
stomatologicznej
− przechować i zewidencjonować materiały stomatologiczne, wyroby medyczne i produkty
lecznicze,
− posłużyć się przepisami prawa dotyczącymi dystrybucji leków,
− uporządkować gabinet stomatologiczny po skończonej pracy,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

8. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Wyposażenie gabinetu stomatologicznego
4.1.1. Materiał nauczania
Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej w Instrukcji nr 5 z 1979 r. określiło zadania
i organizację opieki stomatologicznej. Opieka stomatologiczna jest organizowana
w poradniach działalności podstawowej i poradniach specjalistycznych, które funkcjonują
w systemie zakładów publicznych i nie publicznych.
Poradnia stomatologiczna to pomieszczenie lub zespół pomieszczeń przeznaczonych do
udzielania indywidualnych świadczeń profilaktyczno-leczniczych w dziedzinie stomatologii
zachowawczej, chirurgii stomatologicznej, chirurgii szczękowej, ortodoncji, stomatologii
dziecięcej, protetyki stomatologicznej, chorób błony śluzowej jamy ustnej
i przyzębia. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 9 marca 2000 r. określa wymagania, jakim
powinny odpowiadać pomieszczenia, urządzenia i sprzęt medyczny, służące wykonywaniu
praktyki.
Gabinet powinien składać się z pomieszczenia zabiegowego, poczekalni, wydzielonego
miejsca do przechowywania odzieży wierzchniej dla pacjentów i osobnego dla personelu.
Pomieszczenie zabiegowe przy zainstalowaniu jednego fotela musi mieć powierzchnię, co
najmniej 12 m2
, wysokość 2,5 m, jeśli wykonywane są zabiegi w znieczuleniu ogólnym to
powierzchnia wymagana wzrasta do 20 m2
a wysokość do 3 m. Poradnia musi być
wyposażona w instalację: elektryczną, grzewczą, wodociągową i kanalizacyjną.
Oświetlenie powinny stanowić trzy źródła światła: naturalne, ogólne (sufitowe),
miejscowe (reflektor). W celu ochrony przed nadmiernym nasłonecznieniem należy okna
zabezpieczyć odpowiednimi przysłonami. Wentylacja gabinetu musi być naturalna (okna),
grawitacyjna kanałowa, a w gabinetach chirurgicznych dodatkowo mechaniczna
(klimatyzacja).
Podłoga powinna być wykonana z materiałów gładkich, zmywalnych, odpornych na
działanie środków dezynfekcyjnych. Ściany powinny być gładkie, wykończone materiałami
trwałymi do wysokości 1,6 m.
Gabinet musi być wyposażony w zlew dwukomorowy, umywalkę z doprowadzeniem
bieżącej, ciepłej i zimnej wody, podajnik mydła w płynie, pojemnik na ręczniki jednorazowe,
pojemniki na odpady. Rozporządzenie określa również obowiązek posiadania lampy
bakteriobójczej.
Wyposażenie i urządzenie gabinetu jest związane z rodzajem działalności i musi
uwzględniać zasady ergonomii oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rys. 1. Wyposażenie gabinetu stomatologicznego [opracowanie własne]
Wyposażenie
podstawowe specjalistyczne pomocnicze

9. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
Do wyposażenia podstawowego zaliczamy:
− fotel stomatologiczny,
− wiertarkę wolnoobrotową i turbinę,
− spluwaczkę,
− ślinociąg i ssak,
− reflektor,
− asystor.
Rys. 2. Unit z fotelem stomatologicznym [2]
Wszystkie te elementy wchodzą w skład unitu stomatologicznego.
Wyposażenie specjalistyczne uzależnione jest od rodzaju pracy wykonywanej w gabinecie:
− radiowizjograf,
− aparatura do narkozy,
− aparaty do fizykoterapii,
− mikroskop,
− mikromotor endodontyczny,
− aparaty ultradźwiękowe do periodontologii, chirurgii,
− mikromotor implantologiczny z fizjodyspenserem.
Wyposażenie pomocnicze stanowią:
− aparatura do sterylizacji (sterylizator kulkowy, autoklaw, myjka ultradźwiękowa),
− piaskarka,
− komputer,
− meble,
− urządzenia sanitarne i higieniczne,
− urządzenia socjalne.

10. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Rys. 3. Sterylizator kulkowy. [2]
Rys. 4. Myjka ultradźwiękowa. [2]

11. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Rys 5. Autoklaw. [2]
Opieka stomatologiczna opiera się na pracy zespołu stomatologicznego.
Rys. 6. Schemat pracy zespołu stomatologicznego. [opracowanie własne]
Pracą zespołu kieruje lekarz
Higienistka stomatologiczna pracuje na zlecenie i pod nadzorem lekarza. Do jej zadań
należą:
− podstawowe działania profilaktyczno-lecznicze,
− edukacja i promocja zdrowia,
LEKARZ STOMATOLOG
higienistka
stomatologiczna
technik dentystyczny
asystentka
stomatologiczna

12. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
− oznaczanie wskaźników (higieny, próchnicy, periodontopatii),
− przygotowanie i organizacja pracy gabinetu,
− przygotowanie pacjenta do zabiegów,
− czynna asysta przy zabiegach,
− wykonywanie zabiegów profilaktycznych,
− wykonywanie zabiegów leczniczych pod nadzorem stomatologa,
− wykorzystywanie aparatury diagnostycznej i leczniczej,
− wykonywanie ćwiczeń ortodontycznych,
− działanie aseptyczne i antyseptyczne w gabinecie,
− prowadzenie dokumentacji medycznej.
Asystentka stomatologiczna wspomaga lekarza w działalności leczniczej
i rehabilitacyjnej. Do jej zadań należy głównie bierne asystowanie polegające na
wykonywaniu poleceń lekarza. Zakres jej działań powinien obejmować: przygotowanie
gabinetu i pacjenta do zabiegów, asystowanie, czynności administracyjne.
Technik dentystyczny pracuje na zlecenie stomatologa w zakresie rehabilitacji
protetycznej i ortodontycznej.
Praca zespołowa musi uwzględniać: podział czynności, współpracę i odpowiedzialność.
Przykładem takiej współpracy jest czynna i bierna asysta, planowanie profilaktyczno-
lecznicze, projektowanie i wykonanie uzupełnień protetycznych i aparatów ortodontycznych.
Należy przestrzegać przepisów dotyczących higieny i bezpieczeństwa pracy.
Przygotowanie gabinetu stomatologicznego do pracy polega na:
− włączeniu prądu i sprawdzeniu działania urządzeń,
− przygotowaniu asystora i stolika asysty,
− przygotowaniu narzędzi i materiałów sanitarnych,
− wietrzeniu.
Materiały sanitarne należą do podstawowych artykułów używanych podczas
wykonywania wszystkich zabiegów. Należą do nich: bielizna zabiegowa, materiały
opatrunkowe, materiały jednorazowe. Obecnie wszystkie one są dostępne w sterylnych,
fabrycznych opakowaniach.
W zależności od rodzaju gabinetu i zakresu jego działalności poza podstawowymi
narzędziami, materiałami i lekami, na stoliku lekarskim przygotowuje się sprzęt
specjalistyczny, np.
− do zabiegów periodontologicznych (skaler),
− do zabiegów chirurgicznych (narzędzia do usuwania zębów),
− do rehabilitacji (aparatura fizykoterapeutyczną).
Pacjent powinien mieć przygotowaną serwetę ochronną, jednorazowy kubek z płynem do
płukania jamy ustnej. Fotel powinien być ustawiony w pozycji wygodnej dla pacjenta
i uwzględniającej zasady ergonomii pracy zespołu stomatologicznego. Po zakończonej
wizycie jednego pacjenta należy stanowisko pracy usprzątnąć i przygotować dla następnego.
Odkażamy rejon pola zabiegowego, zmieniamy narzędzia na sterylne, szykujemy nową
serwetę i kubek jednorazowy.
Czynna asysta przy zabiegach polega na współdziałaniu z lekarzem stomatologiem.
Asysta przygotowuje pacjentów do zabiegów, instrumentuje je i asystuje podczas ich

13. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
wykonywania. Podaje narzędzia, leki i materiały (ważny jest sposób trzymania
i przekazywania narzędzi). Przygotowuje materiały do wypełnień, wycisków, obsługuje
aparaturę diagnostyczną i leczniczą. Nadzoruje prawidłowe oświetlenie pola zabiegowego,
prowadzi dokumentację.
Warunkiem wykonywania zabiegów jest znajomość procedur leczniczych i współpraca
manualna pomiędzy członkami zespołu.
Technika pracy zespołowej polega na pracy na cztery lub sześć rąk. Ergonomia nakazuje
wykonywanie pracy w najodpowiedniejszej pozycji dla całego zespołu, dzięki której
oszczędzamy układ nerwowy, mięśniowo-szkieletowy i wzrok. Dzięki pracy zespołowej
możemy zminimalizować przeciążenie kończyn górnych i tułowia przez ograniczenie
wykonywania ruchów całego ramienia i tułowia.
Po zakończonej pracy gabinet musi zostać bardzo dokładnie wysprzątany. Wszystkie
sprzęty odkażone, a narzędzia wysterylizowane. Otoczenie pola zabiegowego ze względu na
występowanie w gabinecie bakteryjnego aerozolu odkażone metodą fumigacji lub
promieniami UV. Podłogi powinny zostać dokładnie umyte, kubły opróżnione, a odpady
przygotowane do utylizacji.
Codziennie również należy konserwować i przeglądać narzędzia i urządzenia
stomatologiczne. Pozwoli to na długie i niezawodne funkcjonowanie. Sprawdzamy czy są
czyste i nieuszkodzone, konserwujemy preparatami zawierającymi olej parafinowy lub
silikonowy wolny od zanieczyszczeń mikrobiologicznych. Okresowe przeglądy urządzeń
specjalistycznych przeprowadzają wykwalifikowani konserwatorzy.
W poszczególnych dziedzinach stomatologii używane są różnorodne urządzenia
i narzędzia. Zestawy instrumentów możemy podzielić w zależności od zaplanowanych
zabiegów na:
− diagnostyczne,
− do leczenia zachowawczego,
− do leczenia biologicznego,
− do leczenia kanałowego,
− do leczenia periodontologicznego,
− do leczenia chirurgicznego,
− do leczenia ortodontycznego, itp.
Leczenie zachowawcze
W stomatologii zachowawczej podstawowy zestaw narzędzi składa się z: lusterka
stomatologicznego, zgłębnika(sondy), szczypczyków stomatologicznych (pęsety). Do tego
zestawu należy zaliczyć także dmuchawkę wodno-powietrzną.
Dmuchawka służy do przepłukiwania i osuszania ubytków, powierzchni zębów,
wypełnień itp.
Zgłębnik służy do oceny szczelności wypełnień, gładkości tkanek zęba, lokalizacji
ubytków.
Lusterko pomaga wzrokowo ocenić stan jamy ustnej, oświetla pole zabiegowe, pomaga
przytrzymać i odsuwać tkanki, może również służyć do opukiwania zębów w celach
diagnostycznych.
Pęseta pomaga we wprowadzaniu i wyjmowaniu opatrunków i leków do jamy ustnej.
Do opracowywania ubytków próchnicowych służą tradycyjne instrumenty ręczne
i maszynowe. Instrumenty maszynowe to narzędzia do używania na kątnicy wolnoobrotowej
i turbinie oraz na prostnicy.

14. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Obecnie możliwe jest opracowanie ubytków laserem, metodą abrazji powietrznej, ozonem
oraz specjalnym żelem.
Narzędzia maszynowe do szkliwa:
− kamienie karborundowe,
− kamienie diamentowe,
− wiertła diamentowe,
− krążki ścierne.
Narzędzia do zębiny:
− wydrążacze (ekskawatory) do ręcznego opracowania,
− wiertła stalowe, z węglików spiekanych, diamentowe.
Ze względu na kształt główki wiertła możemy podzielić na:
− różyczkowe z główką w kształcie kuli, służą do usuwania zmian próchnicowych,
trepanacji komory, poszerzania ubytku,
− szczelinowe o kształcie walca do opracowania bruzd,
− odwrócone stożki do opracowania dna i ścian ubytku,
− tarczowe używane sporadycznie,
− specjalne, np. do gładzenia, do usuwania ćwieków.
Rys 7. Wiertła diamentowe. [1]
Rys 8. Wiertła stalowe. [1]
Narzędzia do separacji zębów:
− rozsuwacze proste i złożone do czasowego rozdzielenia zębów.

15. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Narzędzia do izolacji zębów od dostępu śliny:
– językotrzymacz,
– ślinochron (koferdam).
Rys. 9. Zestaw do zakładania ślinochronu [1]
W skład koferdamu wchodzą: dziurkacz do gumy, kleszcze do zakładania klamer, guma,
klamry oraz dodatkowo gumeczki i nitki międzyzębowe.
Narzędzia do uzupełniania i odbudowy zęba służą do odtworzenia powierzchni, izolują
od dostępu wilgoci z kieszonki dziąsłowej.
Należą tu:
− kształtki celuloidowe,
− formówki jednościenne,
− formówki pierścieniowe.

16. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
a) b)
Rys. 10. Formówki: a)pierścieniowa, b)jednościenna [2]
Kształtki celuloidowe mają gotowy kształt i tylko docinamy je przyszyjkowo. Formówki
są to narzędzia, na które zakładamy metalowe lub celuloidowe paseczki (dostępne są proste
lub profilowane). W celu użycia należy paseczek zamocować na odpowiednią kształtkę
(pierścieniowa, jednościenna). Tak przygotowane narzędzie zakładamy na ząb i napinamy
pasek formując powierzchnię. Następnie lekarz zakłada wypełnienie. Po związaniu odbudowa
zęba musi zostać dopasowana do zgryzu. W tym celu higienistka odpowiednim zestawem
narzędzi: sprawdza szczelność wypełnienia okolicy przyszyjkowej oraz kalką zwarciową
powierzchnię żującą. Jeśli na wypełnieniu pojawi się odcisk kalki lub brzeg dodziąsłowy
wymaga korekty to należy dane miejsce spiłować i wygładzić.
Narzędzia do wypełniania ubytków:
− nakładacze,
− upychadła.
Do przygotowania materiałów do wypełnień używamy:
− płytek szklanych,
− płytek papierowych,
− łopatek metalowych,
− łopatek plastikowych,
− wstrząsarek.
Płytki i łopatki służą do ręcznego przygotowania wypełnień stałych i czasowych.
Wstrząsarki do maszynowego przygotowania materiałów (obecnie kapsułkowanych).
Do opracowania wypełnień stosujemy: krążki i paski ścierne, kamienie, gładziki i gumki.
Leczenie endodontyczne
Narzędzia do leczenia endodontycznego dzielimy na ręczne i maszynowe. W zależności
od zastosowania wyróżniamy:
− miazgociągi,
− rozszerzacze kanałowe (typu H, S, K, „szczurze ogony”),
− poszukiwacze,
− igły Millera,
− ćwieki papierowe,
− igły Lentulo,
− igły Druxa,

17. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
− upychadła kanałowe,
− upychadła do ćwieków gutaperkowych.
a) b) c) d) e)
Rys. 11. Narzędzia endodontyczne: a, b – miazgociągi, c – igła Lentulo, d – poszerzasz, e – szczurzy ogon. [5]
Wszystkie narzędzia endodontyczne powinny znajdować się w pojemnikach zwanych
endoboksami, które służą do przechowywania i sterylizacji.
Pomocą w leczeniu są specjalne mikromotory endodontyczne, które posiadają bardzo
małe obroty. Do pomiaru długości kanału służą endometry.
Usuwanie złogów nazębnych może odbywać się ręcznie lub maszynowo.
Do ręcznego usuwania złogów służą:
− skrobaczki,
− kirety,
− sierpy,
− lemiesze,
− pilniczki,
− motyczki,
− dłutka.
a b c d
Rys 12. Narzędzie do ręcznego usuwania złogów: a) dłutko, b) sierp prosty, c) motyczka, d) kireta [3]

18. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Trzymamy je trzema palcami uchwytem pisarskim, podpierając rękę na zębie pacjenta lub
na drugiej ręce. Ruch narzędzia powinien być płynny i nie traumatyzować przyzębia. Aparaty
ultradzwiękowe (skalery) służą do maszynowego usuwania kamienia. Usuwanie złogów
polega w nich na wykorzystaniu zjawiska kawitacji. Pod wpływem drgań kamień odpada od
powierzchni zęba. Aparaty te mają w swoim wyposażeniu różne końcówki (do powierzchni
międzyzębowych, wklęsłych, płaskich). Używamy je bardzo delikatnie, bez ucisku. Kąt
pomiędzy końcówką a powierzchnią zęba powinien wynosić ok. 15o
. Jeśli zostaną one użyte
nieprawidłowo mogą spowodować uszkodzenia tkanek zęba.
Piaskarka
Do usuwania nalotów można wykorzystać piaskarkę, pamiętając, aby końcówka nie była
skierowana w stronę kieszonki dziąsłowej. Przy zabiegu piaskowania obowiązkowo używamy
ssaka w celu szybkiego odessania piasku, wody i brudu.
Po usunięciu złogów należy zęby wypolerować. Do tego celu używamy szczoteczek
i gumeczek na kątnicę. Przy małych obrotach mikrosilnika i użyciu odpowiednich past
polerskich wygładzamy korony i szyjki zębów.
Narzędzia chirurgiczne
Do iniekcji:
− strzykawki (jednorazowe i wielorazowe typu „Carpula”),
− igły jednorazowe,
− urządzenia do automatycznego podawania środków znieczulających z fizjologiczna
prędkością.
Strzykawki wielorazowe służą jako „pistolety” do załadowania gotowych wkładów ze
środkiem znieczulającym. Używamy do nich specjalnych igieł, które same przebijają
ampułkę.
Rys. 13. Rodzaje strzykawek. [1]

19. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
Do usuwania zębów służą następujące narzędzia:
− kleszcze Bertena,
− kleszcze Meissnera,
− dźwignie proste i boczne.
a) b)
Rys. 14. Narzędzia do ekstrakcji: a) dźwignia prosta, b) zestaw kleszczy Meissnera. [5]
Rys. 15. Kleszcze Bertena [5]

20. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Narzędzia pomocnicze:
− łyżeczki zębodołowe,
− wiertła chirurgiczne i dłuta,
− kleszcze kostne,
− raspatory,
− zgłębniki chirurgiczne,
− skalpele,
− nożyczki,
− kleszczyki hemostatyczne,
− haki,
− imadła,
− igły i nici chirurgiczne,
− szczękorozwieracze,
− ochraniacze na palec.
Rys. 16. Igły chirurgiczne. [4]
Obecnie w chirurgii wykorzystywane są urządzenia piezoelektryczne z dodatkowym
chłodzeniem, które mają odpowiednie końcówki do cięcia i preparacji kości oraz specjalne
mikromotory z fizjodyspenserem (wykorzystywane w implantologii).
Narzędzia protetyczne i ortodontyczne:
− łyżki wyciskowe: górne i dolne, całkowite i częściowe,
− miski i łopatki do zarabiania,
− łopatka i nożyk do wosku,
− nożyk do gipsu,
− kleszcze protetyczne,

21. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
Rys. 17. Kleszcze protetyczne. [2]
− kleszcze ortodontyczne,
Rys. 18. Kleszcze ortodontyczne. [2]

22. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
– narzędzia pomiarowe,
– cyrkiel ortodontyczny,
– gumki regulacyjne,
– instrumenty do szlifowania.
a) b)
c)
Rys. 19. Łyżki do wycisków. a) częściowe, b) połówki, c)całkowite góra i dół [5]

23. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są rodzaje narzędzi do opracowywania szkliwa?
2. Jakie są rodzaje narzędzi do opracowywania zębiny?
3. Jak działają narzędzia do separacji zębów?
4. Jak działają formówki?
5. Jak działają narzędzia do izolacji od śliny?
6. Jakie są rodzaje narzędzi do wypełniania ubytku?
7. Jakie narzędzia potrzebne są do przygotowania wypełnień?
8. Jakie narzędzia stosuje się do skalingu?
9. Jakie instrumenty stosuje się do leczenia kanałowego?
4.1.3.Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj i pogrupuj narzędzia do usuwania złogów nazębnych, obróbki szkliwa i zębiny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) uzupełnić tabelę,
narzędzia do usuwania
złogów nazębnych
narzędzia do obróbki szkliwa narzędzia do obróbki zębiny
5) zastosować przepisy bhp i zadbać o ochronę osobistą,
6) dokonać podziału i sprawdzenia narzędzi,
7) zaprezentować i omówić pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna,
− kasety do narzędzi,
− narzędzia do usuwania złogów nazębnych, obróbki szkliwa i zębiny.

24. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
Ćwiczenie 2
Przygotuj zestaw instrumentów do leczenia endodontycznego. Scharakteryzuj je.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić narzędzia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) zastosować przepisy bhp i zadbać o ochronę osobistą,
5) dokonać podziału i sprawdzenia narzędzi,
6) zaprezentować i omówić pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna,
− kasety do narzędzi,
− narzędzia endodontyczne.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić narzędzia do opracowywania szkliwa?  
2) wymienić narzędzia do opracowywania zębiny?  
3) scharakteryzować działanie narzędzi do separacji zębów?  
4) scharakteryzować działanie formówek?  
5) scharakteryzować działanie narzędzi do izolacji od śliny?  
6) wymienić narzędzia do wypełniania ubytku?  
7) scharakteryzować narzędzia potrzebne do przygotowania
wypełnień?
 
8) wymienić narzędzia do skalingu?  
9) scharakteryzować instrumenty potrzebne do leczenia kanałowego?  

25. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
4.2. Materiały stomatologiczne
4.2.1. Materiał nauczania
W powszechnym i najczęściej stosowanym podziale materiałów stomatologicznych
wyróżniamy:
− profilaktyczne laki i lakiery,
− materiały do wypełnień czasowych,
− materiały podkładowe,
− materiały do wypełnień stałych,
− materiały pomocnicze,
− materiały do leczenia endodontycznego,
− materiały protetyczno-ortodontyczne,
− materiały wyciskowe,
− materiały wybielające.
Profilaktyka
Do profilaktyki stosujemy:
− laki szczelinowe do uszczelniania bruzd,
− lakiery do impregnacji szkliwa.
Laki służą do zabezpieczania zębów przed próchnicą w sposób mechaniczny
i chemiczny. Mechanicznie – blokują dostęp czynników kriogennych, chemicznie –
impregnują szkliwo.
Lakiery stosujemy głównie do profilaktyki gładkich powierzchni szkliwa, wokół
aparatów ortodontycznych, remineralizacji, przy nadwrażliwości szyjek zębów. Do działań
profilaktyczno-leczniczych wykorzystujących działanie fluoru należy również jonoforeza
(stosujemy tu żele i roztwory fluorowe).
Tabela 1. Podział materiałów wypełnieniowych [opracowanie własne]
Wypełnienia
Czasowe Podkładowe Stałe
Fleczer
Tlenek cynku z eugenolem
Cementy fosforanowe
Cementy polikarboksylowe
Cementy tlenkowo-eugenolowe
Cementy glassjonomerowe
Cementy wodorotlenkowo-
wapniowe
Cementy glassjonomerowe,
Cementy krzemowe
Amalgamaty
Materiały kompozytowe
Kompomery
Ormocery
Materiały do wypełnień czasowych:
1) gutaperka- obecnie stosowana do wypełniania kanałów,
2) cement cynkowo-siarczanowy, tzw. fleczer – proszek zarabiamy z płynem bezpośrednio
przed użyciem, na matowej stronie szklanej płytki, metalową łopatką, do konsystencji
gęstej śmietany, służy głównie jako opatrunek,
3) cement tlenkowo-cynkowo-eugenolowy – zarabiamy łącząc płyn i proszek na matowej
stronie szklanej płytki, metalową łopatką, służy jako opatrunek, posiada właściwości
odontotropowe, zaburza polimeryzację wypełnień kompozytowych,
4) materiały samotwardniejące – zbliżone do past fleczerowych, chemo- lub
światłoutwardzalne,
5) cementy prowizoryczne- cementy opatrunkowe długoczasowe.

26. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
Materiały podkładowe
Stosowane do ochrony miazgi zęba przed szkodliwym wpływem wypełnień ostatecznych.
(poza tym używamy ich do mocowania elementów protetycznych i w pedodoncji):
1) cementy fosforanowe – zarabiamy na matowej stronie szklanej płytki, metalową łopatką,
2) cementy polikarboksylowe – zarabiamy na papierowej płytce metalową lub syntetyczną
łopatką ,
3) cementy wodorotlenkowo-wapniowe – silnie alkalizują środowisko, działają
odontotropowo na miazgę, zarabiamy zgodnie z zasadami aseptyki jałową szpatułką na
jałowej płytce, wśród nich wyróżniamy nietwardniejące i samotwardniejące,
4) cementy glassjonomerowe – stanowią grupę materiałów uwalniających fluor, zarabiamy
je przez mieszanie ręczne lub maszynowe proszku i płynu, służą do cementowania,
wypełniania ostatecznego, jako podkłady i uszczelniacze bruzd,
5) cementy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe.
Materiały do wypełnień stałych:
1) cementy krzemowe – zarabiane na gładkiej stronie płytki syntetyczną szpatułką, obecnie
w wielu krajach stosowane jako prowizoria,
2) amalgamaty – podstawowymi składnikami są rtęć i srebro, mieszamy je w wstrząsarkach,
nakładamy specjalnymi nakładaczami i kondensujemy w ubytku,
3) glassjonomery,
4) kompozyty – materiały estetyczne, polimeryzują pod wpływem światła lub chemicznie po
zmieszaniu bazy i katalizatora,
5) kompomery – stanowią połączenie kompozytów z glassjonomerami, wiązanie ich
następuje dwufazowo pod wpływem działania światła oraz chemicznie, uwalniają fluor,
6) ormocery – mają zdolność uwalniania fluoru, są alternatywą dla amalgamatów.
Materiały kompozytowe, kompomerowe i ormocery mogą występować w postaci
rozrzedzonej tzw. flow.
Materiały pomocnicze:
1) wytrawiacze,
2) systemy wiążące.
Nowoczesne systemy wiążące posiadają zdolność samowytrawiania, nie używamy wtedy
wytrawiaczy w żelu.
Materiały do leczenia endodontycznego
1) środki do dewitalizacji miazgi- działają mumifikująco na miazgę, obecnie stosuje się
pasty bezarszenikowe,
2) leki endodontyczne – służą do oczyszczania, poszerzania kanałów, leczenia stanów
zapalnych tkanek okołowierzchołkowych, stosujemy je w postaci wkładek lub płukanek,
3) wypełnienia endodontyczne – pasty uszczelniające stosowane razem z gutaperką, obecnie
najnowocześniejszym wypełnieniem kanałowym jest Resilon.

27. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
Tabela 2. Zastosowanie ważniejszych leków w endodoncji. [2]
Nazwa leku Postać Zastosowanie
Antiforminum
Biopulp
Kamfenol
Chakaem
Chloraminum
Chlorphenol
Endosal
Eugenol
Parapasta
Tymol
Maści i pasty o działaniu
bakteriobójczym,
przeciwzapalnym,
przeciwbólowym: np.
Dekadent
Pulpomixine
Grinazol
roztwór
proszek wodorotlenku
wapnia
roztwór
roztwór
roztwór
roztwór
płyn
płyn
pasta
proszek
maść
maść
pasta
Odkażanie kanałów korzeniowych w przebiegu
zgorzeli miazgi zęba
Pokrycie miazgi, leczenie tkanek
okołowierzchołkowych
Odkażanie kanałów korzeniowych
Odkażanie kanałów korzeniowych
w leczeniu zgorzeli miazgi
Oczyszczanie kanału
Przyżeganie niedostatecznie zdewitalizowanej
miazgi
Chemiczne opracowanie kanału
Do odkażania
Środek dewitalizacyjny
Odkażanie kanałów
Leczenie zgorzeli i stanów zapalnych tkanek
okołowierzchołkowych
Materiały protetyczno-ortodontyczne:
1) masy podścielające: czasowe i stałe,
2) materiały korekcyjne,
3) materiały do tymczasowych uzupełnień protetycznych,
4) kleje protetyczne,
5) cementy ortodontyczne,
6) zamki i pierścienie ortodontyczne.
Materiały wyciskowe
Dzielimy je na sztywne i elastyczne. Najczęściej stosowane są masy elastyczne
alginatowe, polisulfidowe, silikonowe i polieterowe. Mogą być mieszane maszynowo
w specjalnych mieszalnikach lub ręcznie wg instrukcji zarabiania.

28. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
* gips
* masy termoplastyczne
sztywne * woski wyciskowe
* masy tlenkowo-cynkowo-eugenolowe
Masy agarowe – odwracalne
wyciskowe
hydrokoloidowe
alginatowe – nieodwracalne
elastyczne polisulfidowe
kondensacyjny
elastomery silikonowe
addycyjny
polieterowe
Rys. 20 Materiały do podobierania wycisków [opracowanie własne]
Materiały wybielające
Służą do wybielania martwych i żywych zębów. Wybielanie wewnątrzzębowe polega na
użyciu środków utleniających tylko w zębach martwych. Do wybielania zębów żywych
stosujemy preparaty działające:
− pasywnie (samoistnie) przykładem jest wybielanie nakładkowe,
− aktywnie (inicjacja fizyczna – naświetlanie).
Wyrobami medycznymi są wszystkie materiały, instrumenty, aparatura stosowane
w stomatologii z wyłączeniem materiałów i sprzętu stosowanego w laboratorium
protetycznym. Wyroby medyczne muszą być sprzedawane, dostarczane w oryginalnych
opakowaniach i z fabrycznymi oznakowaniami – Ustawa o wyrobach medycznych z 2004 r.
Ustawa ta nie dotyczy produktów leczniczych, które są unormowane Ustawą o lekach. Leki
powinny być przechowywane zgodnie z instrukcjami Ministerstwa Zdrowia. Powinny mieć
swoje stałe, oddzielne miejsce przechowywania. Muszą być pogrupowane
i usystematyzowane:
− leki przeciwwstrząsowe,
− przeciwbólowe,
− uspokajające,
− profilaktyczne,
− chirurgiczne, itp.

29. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie lakiery i laki szczelinowe są stosowane w profilaktyce?
2. Jakie materiały stosowane są do wypełnień czasowych?
3. Jakie są sposoby zarabiania materiałów podkładowych?
4. Jakie materiały stosuje się do wypełnień ostatecznych?
5. Co zaliczamy do materiałów pomocniczych?
6. Jakie znasz materiały do wypełniania kanałów korzeniowych?
7. Jakie znasz masy wyciskowe?
4.2.3.Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Pogrupuj materiały stomatologiczne stosowane do wypełnień. Załóż wypełnienie
amalgamatowe w zębie fantomowym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić odpowiednie narzędzia i wypełnienia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zaplanować tok postępowania, wykonać tabelę,
wypełnienia czasowe podkłady wypełnienia stałe
4) zastosować przepisy bhp i zadbać o ochronę osobistą,
5) dokonać podziału wypełnień,
6) założyć wypełnienie w zębie fantomowym,
7) zaprezentować i omówić pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna,
− kasety z narzędziami do zakładania wypełnień,
− ząb fantomowy,
− materiały stosowane jako wypełnienia,
− wstrząsarka.

30. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
Ćwiczenie 2
Rozróżnij materiały kompozytowe, kompomery i ormocery. Na fantomie uzębienia
wypełnij ubytek próchnicowy z wykorzystaniem kształtki pierścieniowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić odpowiednie narzędzia i wypełnienia,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) zaplanować tok postępowania,
4) zastosować przepisy bhp i zadbać o ochronę osobistą,
5) rozróżnić wypełnienia,
6) założyć wypełnienie na fantomie,
7) zaprezentować i omówić pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− odzież ochronna,
− kasety z narzędziami do zakładania wypełnień,
− fantom uzębienia,
− lampa do utwardzania wypełnień,
− materiały stosowane jako wypełnienia,
− formówka pierścieniowa.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1)Omó scharakteryzować lakiery i laki szczelinowe stosowane
w profilaktyce?
 
2) scharakteryzować materiały do wypełnień czasowych?  
3) wymienić i scharakteryzować sposoby zarabiania materiałów
podkładowych?
 
4) wymienić materiały do wypełnień ostatecznych i materiały
pomocnicze?
 
5) rozpoznać materiały do wypełniania kanałów korzeniowych?  
6) scharakteryzować masy wyciskowe?  

31. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Zestaw zawiera 20 zadań.
5. Do każdego zadania przyporządkowane są 4 możliwe odpowiedzi, z których tylko jedna
odpowiedź jest prawidłowa.
6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak x.
W przypadku pomyłki zakreśl błędną odpowiedź kółkiem i zaznacz x odpowiedź
prawidłową.
7. Za każdą prawidłową odpowiedź otrzymujesz 1 punkt, za złą odpowiedź lub jej brak
0 punktów.
8. Rozwiązuj zadania samodzielnie.
9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.
ZESTAW PYTAŃ TESTOWYCH
1. Do wyposażenia podstawowego gabinetu stomatologicznego nie zaliczamy
a) fotela stomatologicznego.
b) wiertarki.
c) spluwaczki.
d) radiowizjografu.
2. W skład zespołu stomatologicznego nie wchodzi
a) higienistka.
b) asystentka stomatologiczna.
c) lekarz.
d) rejestratorka.
3. Przygotowanie gabinetu do pracy nie polega na
a) przygotowaniu asystora i stolika.
b) wietrzeniu.
c) włączeniu do prądu aparatury.
d) wymyciu okien.
4. Przygotowanie pacjenta do zabiegu polega na
a) podaniu mu glukozy.
b) podaniu znieczulenia.
c) podaniu środków p/alergicznych.
d) odpowiednim ustawieniu fotela.
5. Do konserwacji narzędzi używamy
a) oleju parafinowego.
b) smaru uniwersalnego.
c) płynu dezynfekcyjnego.
d) talku.

32. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
6. Narzędziem nie służącym do obróbki szkliwa jest
a) kamień karborundowy.
b) wiertło diamentowe.
c) językotrzymacz.
d) krążek ścierny.
7. Płytki papierowe służą do
a) przygotowania materiałów do wypełnień.
b) podawania narzędzi.
c) demonstracji higienicznych.
d) sprawdzania działania wierteł.
8. Igła Millera jest narzędziem
a) chirurgicznym.
b) endodontycznym.
c) protetycznym.
d) do usuwania złogów.
9. Do usuwania zębów służą
a) łyżeczki zębodołowe.
b) lemiesze.
c) dźwignie proste.
d) poszukiwacze.
10. Lakiery impregnacyjne należą do
a) narzędzi chirurgicznych.
b) materiałów profilaktycznych.
c) materiałów izolacyjnych.
d) materiałów wyciskowych.
11. Fleczer to
a) materiał profilaktyczny.
b) podkład.
c) materiał endodontyczny.
d) cement cynkowo-siarczanowy.
12. Fluoru nie uwalniają
a) ormocery.
b) kompomery.
c) amalgamaty.
d) glassjonomery.
13. W postaci tzw. flow mogą występować
a) kompomery.
b) cementy krzemowe.
c) fleczery.
d) środki do dewitalizacji

33. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
14. Ormocery mają właściwości
a) kompomerów i fleczeru.
b) amalgamatów i glassjonomerów.
c) cementów krzemowych.
d) kompozytów i i glassjonomerów.
15. Resilon to
a) materiał tymczasowy.
b) gutaperka.
c) masa wyciskowa.
d) materiał do wypełnień kanałowych.
16. Cementy wodorotlenkowo-wapniowe
a) uwalniają fluor.
b) nie działają odontotropowo.
c) alkalizują środowisko.
d) zakładane są z formówkami.
17. Gabinet musi posiadać wysokość
a) 2 m.
b) 3 m.
c) co najmniej 2,5 m.
d) 1,7 m.
18. Ustawa o wyrobach medycznych dotyczy
a) leków.
b) utylizacji odpadów.
c) materiałów stosowanych w pracowni protetycznej.
d) dystrybucji wyrobów medycznych.
19. Narzędziem do ręcznego usuwania zębiny jest
a) ekskawator.
b) różyczka.
c) nakładacz.
d) upychadło.
20. Gabinet stomatologiczny może nie posiadać
a) wentylacji.
b) instalacji wodociągowej.
c) instalacji elektrycznej.
d) klimatyzacji.

34. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko .................................................................................
Organizacja pracy w gabinecie stomatologicznym
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

35. „Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
6. LITERATURA
1. Barnett L. V. (red): Asystowanie w stomatologii. Urban & Partner, Wrocław 2006
2. Jańczuk Z.: Podręcznik dla asystentek i higienistek stomatologicznych. PZWL,
Warszawa 2006
3. Jenkins W. M. M., Allan C.J: Periodontologia. Sanmedica, Warszawa 1996
4. Kryst L.: Atlas zabiegów chirurgii stomatologicznej. PZWL, Warszawa 1991
5. Stawiński K.: Podręcznik dla pielęgniarek i higienistek stomatologicznych. PZWL,
Warszawa 1984
Czasopisma specjalistyczne:
− Higienistka Stomatologiczna, eDentico 1/07
− Twój Przegląd Stomatologiczny
− Nowy Gabinet Stomatologiczny