Aldo Surya Saputra
01/XI IPS 1
Tembang
Macapat

Tembang utawa sekar yaiku
rumpakan basa kanthi paugeran
tertamtu kang pangucape kudu
nggunakake kagunan swara.
Tembang macapat (tembang cilik)
yaiku syair utawa geguritan
tradisional Jawa sing nduweni
makna tertamtu.
Tembang macapat dilagukake sarta
kaiket ing struktur tertamtu yaiku
guru gatra, guru lagu, lan guru
wilangan.
Filosofi Tembang Macapat

Ancase Tembang
Macapat
Ancase Tembang Macapat
1. Maskumambang
2. Mijil
3. Kinanthi
4. Sinom
5. Asmaradana
6. Gambuh
7. Dhandhang Gula
8. Durma
9. Pangkur
10. Megatruh
11. Pocung

Ancase Tembang
Macapat
1. Maskumambang
Maskumambang minangka pratandha wiwit uripe
manungsa ing donya, tembang macapat iki menehi
gambaran babagan jabang bayi ing guwa garbane ibu
nalika lagi mbobot. Tegesipun tembung Maskumambang
piyambak dipuntegesi dening tiyang kathah minangka
emas ngambang (emas kumambang).
2. Mijil
Anane manungsa ing donya iki digambarake kanthi
tembang macapat, yaiku tembang mijil, kang tegese
padha karo wijil. yaiku metu saka wetenge ibu.
3. Sinom
Sinom asale saka tembung enom kang tegese enom. Nom-
noman digunakake kanggo sinau, golek kanca lan golek
jati diri.
4. Kinanthi
Wonten ing filosofi tembang macapat kinanthi inggih
menika wekdal nalika lare dipun tuntun saha
dipuntuntun dening tiyang sepuhipun supados saged
dados pribadi ingkang langkung sae ing tembe.
5. Asmaradana
Asmaradana nggambarake geger asmara ing panguripane
manungsa. Periode iki diwiwiti nalika manungsa wiwit
nduweni minat marang lawan jenis, yaiku nalika isih
remaja.

Ancase Tembang
Macapat
6. Gambuh
Gambuh saged dipuntegesi jumbuh ingkang trep utawi
sarujuk, nggambaraken bab enggal gesangipun manungsa,
inggih menika mlebet ing jaman bebrayan.
7. Dhandanggula
Ngandharake proses munggah lan mudhun ing omah sing
kudu dilewati bebarengan. Wiwit mapan ing kulawarga
lan bisa nyukupi kabutuhan urip bebrayan.
8. Durma
Durma asale saka tembung derma kang tegese menehi
rejeki marang wong liya. Nalika kabeh kabutuhan wis
rampung lan ora ana kekurangan apa-apa, manungsa
wiwit mikir babagan mbagi rejeki marang wong liya.
Nanging ora jarang sawise rumangsa cukup dheweke
malah tumindak sombong lan gumedhe.
10. Megatruh
Megatruh yaiku tembang macapat kang nggambarake
manungsa ing setengahing pati. Megat tegesipun pisan,
ruh tegesipun gesang ingkang tegesipun misahaken raga
kaliyan nyawa lajeng wangsul dhateng asalipun.
11. Pocung
Raga kang wis ditinggal roh banjur disucekake sadurunge
dibalekake ing lemah. Layon banjur di adusi lan
dibungkus nganggo kain kafan lan diarani pocong.
Tembang macapat pocung, yaiku tembang kang
ngelingake marang pati. Tembang iki pungkasan saka
sewelas tembang macapat.

1. Guru gatra Guru gatra, yaiku akehe
gatra (baris) saben sapada (bait),
tembang
2. Guru Wilangan
Guru wilangan, yaiku akehe wanda (suku
kata) ing saben gatra (baris) tembang
3. Guru Lagu
Guru lagu yang dhong-dhinge/tibane
swara ing saben pungkasane gatra
Paugeran Tembang
Macapat
Unsur kebasaan tembang macapat
1. Tembung Garba Tembung garba,
yaiku tembung kang kedadeyan saka
gandhenge tembung loro utawa luwih
Tuladha:
- Araneki padha tegese karo : arane lan
iki
- Sinom padha tegese karo : isih lan
enom
- Dhemenyar padha tegese karo :
dhemen lan anyar

Unsur Kebasaan
Tembang Macapat
1. Tembung Garba Tembang garba, yaiku tembung
kang kedadeyan saka gandhenge tembung loro utawa
luwih
Tuladha:
- Araneki padha tegese karo : arane lan iki
- Sinom padha tegese karo : isih lan enom
- Dhemenyar padha tegese karo : dhemen lan anyar
2. Kawi Tembung
kawi yaiku tembung-tembung sing asale saka Basa
Jawa Tengahan/ Jawa kuno. Tembung iki biasane
digunakake kanggo omongan saben dino, mula saiki
wes arang keprungu.
Tuladhane
- Tembung langar ateges: angkuh, sangar, seneng padu
- Tembung sudra ateges: mlarat
- Tembung lawan ateges: mungsuh, tandhing
3. Dasanama Tembung dasanama iki asale saka
tembung 'dasan' ateges sepuluh, 'nama' ateges jeneng
utawa aran.
Tuladhane
- Sira padha tegese karo: kowe, sampeyan,
panjenengan
- Rina padha tegese karo: rinten, siyang, awan
- Sudra padha tegese karo: papa, mlarat, sengsara, kere.

Tabel Guru Gatra, Guru
Wilangan, Guru Lagu

Sandi Asma