Daftar isi
ii
ii
i Halaman judul
Daftar isi
Filosofi tembang macapat
Ancese tembang macapat
1
Paugerane tembang macapat
Unsur kebahasaan
Contoh tembung
14
15
16
19
Tembang macapat
nggadhahi makna proses gesang manungsa,
proses wonten pundi tuhan nyukani ruh-ipun ,
ngantos manungsa kasebat wangsul kalih
piyambakipun
2
Maskumambang
Jawa : Gambaraké jabang bayi sing
isih ono kandhutané ibuné, sing
durung kawruhan lanang utawa
wadhon, Mas ateges durung weruh
lanang utawa wadhon, kumambang
ateges uripé ngambang nyang
kandhutané ibuné.
Indonesia : Menggambarkan
kehidupan manusia saat ada di dalam
kandungan ibunya yang mana saat itu
belum diketahui jenis kelaminnya.
"Mas" artinya belum diketahui laki-laki
atau perempuan, sedangkan
"kumambang" artinya hidupnya
mengambang di dalam rahim ibunya.
3
Mijil
Jawa : Ateges wis lair lan jelas priya utawa
wanita
Indonesia : Menggambarkan masa di mana
manusia dilahirkan (kondisi bayi).
4
Sinom
Jawa : Ateges kanoman, minangka
kalodhangan sing paling wigati
kanggoné wong anom supaya bisa
ngangsu kawruh sak akèh-akèhé.
Indonesia : Menggambarkan masa
kanak-kanak sampai remaja manusia,
di saat itulah manusia perlu belajar
sebanyak-banyaknya.
5
Kinanthi
Jawa : Saka tembung kanthi utawa tuntun kang
ateges dituntun supaya bisa mlaku ngambah
panguripan ing alam ndonya.
Indonesia : Kinanthi berasal dari kata "kanthi"
ayang artinya dituntun (dilatih) tentang cara
hidup di dunia. Dalam arti lain dilatih tentang
karakter yang baik. Misalnya ketaatan
beribadah, sopan-santun, dsb.
6
Asmarandana
Jawa : Ateges rasa tresna, tresna
marang liyan (priya lan wanita lan
kosok baliné) kang kabèh mau wis
dadi kodrat Ilahi.
Indonesia : Asmarandana artinya rasa
cinta kepada lawan jenisnya, dan itu
sudah menjadi kodrat manusia.
7
Gambuh
Jawa : Saka tembung jumbuh / sarujuk kang
ateges yèn wis jumbuh / sarujuk njur
digathukaké antarane priya lan wanita sing
padha nduwèni rasa tresna mau, ing
pangangkah supaya bisaa urip bebrayan.
Indonesia : Gambuh berasal dari kata "jumbuh"
atau "sarujuk" yang artinya jika sudah cocok
(dengan yang dicintainya), dilanjutkan dengan
mengikat tali pernikahan untuk menjalani hidup
bersama.
8
Dhandhanggula
Jawa : Nggambaraké uripé wong
kang lagi seneng- senengé, apa kang
digayuh bisa kasembadan. Kelakon
duwé sisihan / kulawarga, duwé anak,
urip cukup kanggo sak kulawarga.
Mula kuwi wong kang lagi bungah /
bombong atine, bisa diarani lagu
ndandanggula.
Indonesia : Menggambarkan
kehidupan orang yang sedang
bahagia, apa yang dicita-citakan
terwujud. Mulai dari pekerjaan,
keluarga, dll.
9
Durma
Jawa : Saka tembung darma / wèwèh. Wong
yen wis rumangsa kacukupan uripé, banjur
tuwuh rasa welas asih marang kadang mitra
liyané kang lagi nandhang kacintrakan, mula
banjur tuwuh rasa kepéngin darma / wèwèh
marang sapadha – padha. Kabèh mau
disengkuyung uga saka piwulangé agama lan
watak sosialé manungsa.
Indonesia : Durma berasal dari kata darma /
wèwèh. orang yang sudah merasa
berkecukupan hidupnya akan muncul rasa
belas kasih kepada sesamanya. Sehingga akan
muncul rasa ingin memberi. Hal ini dipengaruhi
oleh pendidikan agamanya dan watak
sosialnya.
10
Pangkur
Jawa : Saka tembung mungkur kang
ateges nyingkiri hawa nepsu angkara
murka. Kang dipikir tansah kepingin
wèwèh marang sapadha - padha.
Indonesia : Pangkur berasal dari kata
mungkur yang artinya menyingkirkan
(menahan) hawa nafsu.
11
Megatruh
Jawa : Saka tembung megat roh utawa pegat
rohe / nyawane, awit wis titi wanciné katimbalan
marak sowan mring Sing Maha Kuwasa.
Indonesia : Megatruh berasal dari kata "megat
roh" artinya meninggal. Saat itu lah waktu
kembalinya ruh kepada Tuhan Yang Maha
Kuasa.
12
Pocung
Jawa : Yen wis dadi layon / mayit
banjur dibungkus mori putih utawa
dipocong sak durungé dikubur.
Indonesia : Artinya jika sudah
meninggal, manusia kemudian akan
ditinggalkan oleh semua harta
dunianya. yang dibawa hanya
beberapa lembar kain kafan yang
membungkus raganya di dalam kubur.
13
Ancase tembang
macapat
TEMBANG MACAPAT ISINE PITUTUR
KANG DIANDHARAKE KANTHI
WICAKSANA. TEMBANG MACAPAT
NGANDHUT PIWELING SUPAYA ING
JAMAN BIYEN WONG TUWA
NGGUNAKAKE TEMBANG MACAPAT
KANGGO PITUTUR MARANG ANAK
TEMBANG MACAPAT WIWIT
WIWITAN ANA ING ABAD XIV
MASEHI NGANT SAKI DIGUNAKAKE
ING PANGURIPAN SOSIAL, KALEBU
MINANGKA HIBURAN, ESTETKA,
PENDIDIKAN.
ANA UGA KANG NGGUNAKAKE
PAGELARAN TRADISIONAL PIRANTI
KORESPONDENSI TEMBANG
MACAPAT
MANTRA KANGGO NGUSIR BALA,
KUMPUL-KUMPUL ADAT JAWA KANCA,
UPACARA KEGIATAN PANGESTU LAN
FILOSOFI SIKLUS URIP..
14
Paugerane
Tembang Macapat
Apa tegese guru gatra?
Guru gatra kuwi cacahe larik (banyaknya
baris) saben pada (tiap bait).
Apa tegese guru wilangan?
Guru wilangan kuwi cacahe wanda (jumlah
suku kata) saben larik (tiap baris).
Apa tegese guru lagu?
Guru lagu kuwi wuni pungkasane saben larik.
Wuni pungkasane saben gatra (a, i, u, e, o)
uga diarani dong dinge swara
15
Unsur Kebahasaan
Tembang Macapat
Tembung garba tegese yaiku
tembung (kata) loro utawa luwih
kang digabung dadi siji sarono
nyudha cacahing wandane utawa
ngurangi cacahing wandane.
Tembung garba diarani tembung
kang uga bisa kasebut tembung
sinandhi. Amerga tembung iki
digawe kangge nyingkat tembung
loro uga menak ngucapake.
1) Tembung Garba
Tuladha:
1.
2.
3.
Unsur Kebahasaan
Tembang Macapat
Tembung kawi,
yaiku tembung-
tembung sing asale
saka basa jawa
tengahan/Jawa
Kuno. Tembung iki
bisasane digunake
saben dino, mula
saiki wes arang
keprungu
2) Tembung Kawi
Tuladha:
1.
2.
3.
Unsur Kebahasaan
Tembang Macapat
Dasanama yaiku tembung-tembung
kang tegese padha. Dalam bahasa
Indonesia, dasanama adalah kata-
kata atau istilah yang memiliki arti
sama. Jika dalam bahasa Indonesia
dikenal dengan istilah sinonim atau
persamaan kata.
Dengan adanya tembung
dasanama, kita akan lebih
menyebutkan sesuatu berkali-kali
atau berulang tanpa menimbulkan
kesan monoton.
1) Tembung Dasamana
Tuladha:
1.
2.
3.