2. IRGANDI KÖPRÜSÜ
yük turistik yerlerinden biri olan, üstün-
de galeri ve dükkanlar bulunan Rialto
Köprüsü ile Floransa'daki Ponte Vecchio
｡ｲｬ＠ köprü ｧ･ｬ･ｮ･ｩｮｩ＠ sürdürürken Ir-
ｧ｡ｮ､＠ Köprüsü'nün sadece bir geçit yeri
görünümünü ｡ｬｭ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ o'züntü veri-
cidir.
ｭｬ｡＠ yine bir Cahiliye dönemi ｫ｡ｶｲ｡ｭ＠
olan asabiyet ｫｵｬｬ｡ｮｬｭ｡ｫｴ｡ｹ､Ｎ＠ Ancak bu
kelime, ｡､｡＠ bir kavram olan ｲｫｬｮ＠
anlam ｧ･ｮｩｬｩｩｮ､･ｮ＠ uzak olup genellikle
kabilecilik çerçevesinde bir içerik ｴ｡ｹｯｲﾭ
du. Zamanla bilhassa ｲ｡ｮｬｬ｡ｲＧｮ＠ müslü-
man olmaya ｢｡ｬ｡ｭ｡ｳｹｬ｡＠ birlikte ｫｳｭ･ｮ＠
ｲｫ＠ ｡ｹｲｭｮ＠ ve buna ､｡ｹ｡ｬ＠ ･ｫｩｭ･ｬ･ｲｩ＠
de ifade eden ｵ｢ｩｹｹ･＠ kelimesi ｫｵｬｬ｡ｮｬﾭ
maya ｢｡ｬ｡ｮ､Ｎ＠
ｂｂｌｙｏｇｒａｆｙａ＠ :
Bursa ｋ｡､＠ Sicilleri, Defter, nr. 13, s. 11; nr. 72,
s. 1-14, nr. 110, s. 5, 6; nr. 116, s. 108; nr. 127,
s. 230; nr. 243, s. 123; nr. 304, s. 3; ｇ｡ｺｺｺ｡､･＠
Abdüllatif, Hulasatü'l-vefeyat, Süleymaniye
Ktp., Esad Efendi, nr. 2257, vr. 51b; R. Lubenau,
Beschreibung der Reisen (ed. W. Saim), Kö-
nigsberg 1914-1930, 11,78; Evliya Çelebi. Seya-
hatname, il, 26-27; Ayvansarayi, Mecmua-i Te-
varlh, s. 368; J. Pardoe, The City ofthe Sultan
and Domestic Manners of the Turks in 1836,
Landon 1837, il, 202-203; Ch. Texier, Asie mi-
neure, Paris· 1869; a.e.: Küçük Asya (trc. Ali
Suad), ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1339, I, 224, 240, rs. 2; Cevdet,
Tezakir; 1, 32-34; J. Nettancourt-Vaubecourt,
Sur les grandesroutes de l'Asie mineure, Pa~
ris 1908, iv. lll; ｋ｡ｺｭ＠ Baykal. Bursa ｶ･ａｮｴｬ｡ｮＬ＠
Bursa 1950, s. 121-122; a.mlf.. "Irgand1 Köp-
rüsü", ｕｬｵ､｡Ｚ＠ Halkevi Dergisi, sy. 84, Bursa
1947, s. l-2;a.mlf. - Cüneyt Ölçer, Bursa'da Ta-
rihi Köprüler ve Kurumun 1968 ｙｬ＠ ￇ｡ｬｭ｡＠
Raporu ile Bilançosu., Bursa 1968, s. 8;kGab-
riel. Une capitale turque: Brousse, Paris 1958,
s. 195-197; Ayverdi. ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Mi'mar'isi il, s.
368-369; Cevdet Çulpan, Türk ｔ｡＠ Köprüleri,
Ankara 1975, s. 106-107, rs. 61; Gülgüri Tunç.
ｔ｡＠ Köprülerimiz, Ankara 1978, s. 105 vd.; ｙｬﾭ
maz Önge, "The Original Architecture of Irgan-
､＠ Bridge in Bursa", V. lnternational Congres of
Turkish Art, Budapest 1978, s. 693-704; a.mlf.,
"Bursa'da ｉｲｧ｡ｮ､＠ Köprüsünün Orijinal Mima-
risifl, VD, XIII (198I). s. 425-448; P. Dumont, Tur-
quie- Tarkiye 1912-1923: ａｩＮｴｯ｣ｨｲｯｭ･ｳＭｃｯｬﾭ
lections Albert Kohn, Paris 1980, nr. 68; Gazali
ｓ｡ｬｴｫＬ＠ "Bursa'da ｬｫ＠ ｙ｡ｰｬ｡ｮ＠ Köprü ve Garip B~r
Olay", ｕｬｵ､｡Ｚ＠ Halkevi Dergisi, sy. 83, Bursa
1947, s. 1-2; ｄｯ｡ｮ＠ ｙ｡ｶ｡Ｌ＠ "Bursa'da ｉｲｧ｡ｮ､＠
Köprüsü", STAD,sy. 10 (1991), s. 14.
r
!il ｓｅｍａｖ＠ ｅｙｃｅ＠
IRKÇILIK
Sosyal gruplann
ｫ｡ｬｴｭｬ｡＠ geçen ｢･､･ｮ＠ özellikler
sebebiyle ｦ｡ｲｫｬｬ｡ｴｮ＠
7
ve bu ｦ｡ｲｫｬｬｫｬ｡ｲｮ＠ onlar ｡ｲ｡ｳｮ､｡ｫｩ＠
statü ve ｩｬｩｫｩｮｩｮ＠ belirleyicisi
ｯｬｭ｡ｳ＠ ｧ･ｲ･ｫｴｩｩｮｩＮ＠ iddia eden ｡ｫｭＮ＠
L . ｾ＠
Irk (J~f) kelimesi Arapça'da "kök, bit-
kinin gövdesi, ｹ｡ｰｲ｡ｮ＠ ｳ｡ｰＬ＠ damar, ｡ｳｬＬ＠
····· . irsrözellik,"nesep,. ｭ･ｮ･Ｌｾ｡ｴ｡Ｂ＠ gibi an-
lamlara gelir (Lisanü'l-'.Arab, ucar~" md.;
Tacü'l-caras, "car~" md.). ｢ｮ＠ Manzur'un
ｮ｡ｫｬ･ｴｴｩｩ＠ bir beyit eski Araplar'da ｲｫ＠ ke-
limesinin "soy ｳｴｮｬｶ･＠ asalet" anla-
ｭｮ､｡＠ ｫｵｬｬ｡ｮｬ｡｢ｩｬ､ｩｩｮｩ＠ göstermektedir.
ｳｬ｡ｭｩ＠ dönemde ｢ｵｮ｡Ｎｹ｡ｫｮ＠ bir anlam-
da, fakat ｯｵｮｬｵｫｬ｡＠ reddedici bir yakla-
124
Günümüz Türkçe'sinde ｡ｲ｡ｬ｡ｲｮ､｡＠ kan
｢｡＠ bulunan, ｡ｹｮ＠ soydan gelen büyük
insan ｴｯｰｬｵｬｵｫｬ｡ｲ＠ ｲｫ＠ kelimesiyle ifade
edjlmekle beraber ｡ｹｮ＠ anlamda veya da-
ha az içerikte_ olmak üzere nesil, nesep,
zürriyet, soy, sülale gibi ｢｡ｫ｡＠ kelimeler
de ｢ｵｬｵｮｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ Sosyal ｧｲｵｰｬ｡ｲｮ＠ ｫ｡ｬﾭ
ｴｭｬ｡＠ geçen ｢｡ｺ＠ özellikleri sebebiyle fark-
ｬｬ｡ｴｮＮ＠ bu ｦ｡ｲｫｬｬｫｬ｡ｲｮ＠ onlar ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠
statü ve ､･･ｲ＠ ｦ｡ｲｫｬ｡ｲｮ｡＠ da yol ｡ｴｮ＠
ileri süren ｡ｫｭｬ｡ｲ｡＠ ise ｲｫｬｫ＠ denmek-
tedir.
·_ Modern Arapça'da ｲｫ＠ kelimesi genel-
likle ｹｵｫ｡ｲ､｡ｫｩ＠ sözlük ｡ｮｬ｡ｭｹｬ｡＠ ｳｮｲｬ＠ ka-
ｬｲｫ･ｮ＠ ｡Ｇ｢Ｌ＠ nesil, ümmet, cil, .cins, kavim
gibi kelimeler ｫｳｭ･ｮ＠ belli bir insan soyu-
nu veya zümresini ifade etmekte, Türk-
çe·deki ｲｫ＠ ｫ｡ｲｬｮ､｡＠ genellikle unsur.
ｲｫｬｫ＠ ｫ｡ｲｬｮ､｡＠ ise unsüriyye ｫｵｬｬ｡ｮｬﾭ
ｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ Zaman zaman unsur-uns0riy-
ye yerine ｣ｩｮＭ｣ｩｮｳｩｹｹ･Ｌ＠ kavim-kavmiy"'. .
ye kelimelerinin ｫｵｬｬ｡ｮｬ､＠ da görülmek-
le birlikte özellikle kavmiyyenin (kavmiyet)
Türkçe'deki milliyetçilik ｫ｡ｲｬｮ､｡＠ kul-
ｬ｡ｮｭ＠ daha ｹ｡ｹｧｮ､ｲＮ＠
Irk kelimesinin ｫ｡ｲｬ＠ olarak ｂ｡ｴ＠ dil-
lerinde Latince ｡ｳｬｬ＠ race, rasse. ｲｫｬｫ＠
teriminin ｫ｡ｲｬｮ､｡＠ ise racisme, racial-
isme, racism veya rassismus gibi kelime-
ler ｫｵｕ｡ｮｬｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ ｂ｡ｴ＠ ､ｩｬ･ｲｩｮ､･＠ ｢ｩＮ＠ te-
rimler ｲｫｮＬ＠ ｩｮｳ｡ｮｮ＠ özelliklerinin ve ka-
pasitesinin temel belirleyicisi ｯｬ､ｵｵ＠ ve
ｲｫｩ＠ özelliklerin; bir ｲｫｮ＠ ､ｩ･ｲｩｮ･＠ üstün-
ｬｮ＠ ､ｯｵｲ､ｵｵ＠ ｩｮ｡ｮ｣ｮ＠ ifade etmek-
tedir (Webster's Ninth New Collegiate Dic-
tionary, s. 969).
Modern disiplinlerde ｲｫ＠ ｫ｡ｶｲ｡ｭ＠ ｢｡ﾭ
ｬ｣｡＠ ｵ＠ ｡ｮｬ｡ｭｬ｡ｲ＠ içermektedir: 1. ｮｳ｡ｮ＠
türünün alt ｳｮｦｬ｡ｲ＠ (beyaz, siyah, ｳ｡ｲ＠ ｲｫ＠
gibi)." 2. Etnik grup (Ce"rmen ｲｫ＠ gibi). 3.
Belli bir sosyokültürel grup. Bu son ｴ｡ｮｭＭ
. ···. ｡ｲｮ｡＠ nesnel ölçülere dayanmaz. Mesela
Kuzey ａｭ･ｲｩｫ｡ｬｬ｡ｲＧ｡＠ göre siyah ｲｫ＠ men-
ｳｵｰｬ｡ｲ＠ Brezilya'da beyaz olarakｴ｡ｮｭｬ｡ｮﾭ
ｭ｡ｫｴ｡､ｲ＠ (Cashmore, s. 237-239). Modern
ｂ｡ｴＧ､｡＠ ｲｫ＠ teoriler de üç ｦ｡ｲｫｬ＠ iddia se-
bebiyle birbirinden ｡ｹｲｬｭ｡ｫＮｴ｡､ｲＮ＠ Bir iddi-
aya göre insan türü piyolojik olarak ｦ｡ｲｫｬ＠
gruplardan ｯｬｵｭ｡ｫｴ｡､ｲ［＠ ir_siyet, tevarüs
･､ｩｬｭｩ＠ yetenek ve ･ｩｬｩｭｬ･ｲｩｮ＠ ｡ｫｬ｡ｮｭ｡ﾭ
ｳｮ＠ mümkün ｫｬ｡ｮ＠ bir faktördür. ｫｩｮ｣ｩ＠
ｧｲｴ･＠ grup özelliklerinin kanla ｧ･ｴｩｩ＠
ileri sürülürken son ｧｲ＠ ｲｫｬｮ＠ teoris-
yenlerince ortaya ｡ｴｬｭ＠ olup ｢｡ｺ＠ insan
ｧｲｵｰｬ｡ｲｮｮ＠ ､ｩ･ｲｬ･ｲｩｮ､･ｮ＠ fiziki, zihni ve
ｭ｡ｮ･ｶ＠ ｡､｡ｮ＠ üstün ｯｬ､ｵｵｮｵ＠ iddia eder
(The Encyclopedia ofPhilosophy, VII, 58-
59).
Eski ｍｳｲＬ＠ Yunan ve Roma dinleriyle
Hinduizm, ｩｮｴｯｩｺｭＮ＠ Jainizm. Taoizm,
Konfüçyanizm, ｚ･ｲ､ｴｩｬｩｫＬ＠ Mecusilik. Ya-
hudilik ve eski Türk dinleri gibi milli din-
ler bir milletin veya ｲｫｮ＠ dini olarak orta-
ya ｫｭ＠ olup sadece o milletin ｔ｡ｮｲ＠ ve-
ya ｴ｡ｮｲｬ｡ｲｬ｡＠ münasebetini düzenler ve
ｫｵｲｴｵｬｵｵｮｵ＠ amaçlar. Ancak bunlardan
Yahudilik ､ｮ､｡＠ kalanlar, belli bir ｲｫｮ＠
ｳｴｮｬｮ･＠ ve ､ｩ･ｲ＠ ｲｫｬ｡ｲ＠ üzerindeki
emellerine vurgu yapmaz. Hinduizm de
ｳｮｦ＠ bir ｹ｡ｰｹ｡＠ sahiptir ve kendi men-
ｳｵｰｬ｡ｲｮ＠ kast diye bilinen ｦ｡ｲｫｬ＠ katego-
rilere ｡ｹｲｲＮ＠ ｮｳ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ bu ･ｫｩｬ､･Ｎ＠ men-
sup ｯｬ､ｵｫｬ｡ｲ＠ kast içinde kalma mecburi,.;_
yetleri d_ini bir hüküm olup her ｫ｡ｳｴｮ＠ di-
ni ｵｹｧｵｬ｡ｭ｡ｬ｡ｲ＠ ｦ｡ｲｫｬ､ｲＮ＠ Irk ｡ｹｮｭ＠ ｢｡ｫﾭ
ｭｮ､｡ｮ＠ en ilgi çekici din Yahudilik.tir. Ya-
hudi teolojisi ｩｳｲ｡ｩｬｯｵｬｬ｡ｲＧｮ＠ ｳ･ｩｬｭｩ＠ ｲｾ＠
olarak görür. Her ne kadar daha çokAme-
rika ｂｩｲｬ･ｩｫ＠ Devletieri'ndeki modern ya-
hudiler ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ liberal bir kanat yahudi
ｲｫｮ､｡ｮ＠ ｯｬｭ｡ｹ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ da ihtida yoluyla
ｙ｡ｨｵ､ｩｬｩ･＠ girmesine yol ｡ｬｭ｡ｳ＠ gerek-
ｴｩｩｮｩ＠ savunuyorsa da hakim ｡ｮｬ｡ｹ｡＠ gö-
re söz konusu dine ihtida yoluyla girmek
mümkün ､･ｩｬ､ｩｲＮ＠ "YahudiUk mühtedi ka-
bul etmez" (Herzberg, s. 35, 37-45). Bu qn-
ｬ｡ｹ＠ yahudilerin yahudi olmr,iyanlarla (go-
.yim) ｩｬｩｫｩｬ･ｲｩｮ･＠ de ｹ｡ｮｳｭｴｲＮ＠ Yahudi ol~
mayanlarla ｩｬｩｫｩｬ･ｲｩ＠ düzenleyen özel hu-
kuk ｫｵｲ｡ｬｬ｡ｲ＠ ｶ｡ｲ､ｲ＠ (Horowitz, s. 100-102).
Mesela erkek veya ｫ｡､ｮ＠ bir goyimle ev-
lenmekｹ｡ｳ｡ｫｴｲＬ＠ onlarm mülkiyet ｨ｡ｫｬ｡ｲ＠
yahudilerinkinden ｦ｡ｲｫｬ､ｲＮ＠ Yahudiler ara-
ｳｮ､｡＠ faiz ｵｹｧｵｬ｡ｭ｡ｳ＠ yasak ｯｬ､ｵｵ＠ halde
goyimlerden faiz almak caizdir.
Yahudilik'teki bu ｡ｹｲｭ｣＠ ｡ｮｬ｡ｹｮ＠ te-
meli Hz. ｎｦｨＧｵｮ＠ ｯｵｬｬ｡ｲｮ｡＠ kadar götürü-
lür. Tevrat'a göre ｲｫｬ｡ｲ＠ tufandan sonra
Nüh'un Sam, Ham ve Yafes ｡､ｬ＠ üç ｯｬｵｮＭ
. dan ｴｲ･ｭｩｴｩｲ＠ Ｈｔ･ｫｶｮＬ＠ 5/32; 9/18; 10/32).
Ham ｢｡｢｡ｳｮ｡＠ ｫ｡ｲ＠ bir ｳ｡ｹｧｳｺｬｮ､｡ｮ＠
､ｯｬ｡ｹ＠ onun lanetine ｵｲ｡､＠ için soyun-
dan gelenler de Sam ile Yafes'in nesline
köle olmaya mahkQm ･､ｩｬｭｩ＠ (Tekvin, 9/
＠ 9-27), böylece ｲｫｬ｡ｲ＠ ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ ｫ｡ｬｴｭｬ｡＠
·geçen derece ｦ｡ｲｫｬ｡ｲ＠ ortaya ｫｭｴｲＮ＠ Bu
derecelenmede en üstün, hatta tek üs-
tün yer ｓ｡ｭＧｮ＠ soyundan ｧ･ｬ､ｩｩｮ･＠ ｩｮ｡ｮＭ
3. lan yahudilere tahsis ･､ｩｬｭｩｴｩｲＮ＠ Buna gö-
re, "Rab yer üzerinde olan bütün kavim-
lerden üstün olarak kendisine has bir ka-
vim olmak üzere" ｩｳｲ｡ｩｬｯｵｬｬ｡ｲＧｮ＠ ｳ･ｭｩ＠
(Tesniye, 14/12), bu suretle onlar Ｂａｬｬ｡ｨＧｮ＠
·kavmi" ｯｬｭｵｬ｡ｲ､ｲ＠ (Levililer, 26/12; ￇｫＮ＠
19/5-6). Tevrat'ta buna dair ｹｬ･＠ denil-
mektedir: "Ve onlardan nefret ettim. Fa-
kat size dedim: Siz ｯｮｬ｡ｲｮ＠ ｴｯｰｲ｡ｫｬ｡ｲｮ＠
miras ｡ｬ｡｣｡ｫｳｮｺ＠ ... Ve bana mukaddes
ｯｬ｡｣｡ｫｳｮｺ＠ ..." (Levililer, 20/24-26); Ｂｴ･＠
ｩｭ､ｩ＠ bildirri ki bütün dünyada Allah yok-
tur, ancak ｳｲ｡ｩｬＧ､･＠ ｶ｡ｲ､ｲＢ＠ (II. Krallar, 5/
20). ｋｩｴ｡｢Ｍ＠ Mukaddes'te yahudilerin üs-
ｴｮｬｮ＠ ifade eden daha birçok ｡ｫﾭ
lama yer ｡ｬｲ＠ (mesela bk. Tesniye, 2-3/20;
Mezmurlar, 67/6; II. Samuel. 22/44-48).
Tevrat'a göre yahudiler bu üstünlükleri
､ｯｬ｡ｹｳｹｬ｡＠ ､ｩ･ｲ＠ milletleri idare etme
ｨ｡ｫｫｮ｡＠ sahiptir. "Bütün göklerin ｡ｬｴｮ､｡＠
olan kavimler üzerine bugün senin deh-
･ｴｩｮｩ＠ ve korkunu koymaya ｡ｬ｡｣｡ｭＮ＠
onlar senin haberini ｩｩｴ･｣･ｫｬ･ｲ＠ ve sehin
yüzüncien titreyip ｫｶｲ｡ｮ｡｣｡ｫｬ｡ｲＢ＠ (Tesni-
ye, 2/25).
ｙ｡ｨｵ､ｩｬｩｩｮ＠ ｲｫ｡＠ ｢｡ｬ＠ din ｡ｮｬ｡ｹｮ＠ ｈﾭ
ｲｩｳｴｩｹ｡ｮｬｫ＠ ｯｮ｡ｹｬ｡ｭ｡ｭｴｲＮ＠ Ancak Avru-
ｰ｡ｬ＠ hiristiyan. milletler gerek sömürge-
cilik dönemlerinde hakimiyetleri ｡ｬｴｮ｡＠
｡ｬ､ｫｬ｡ｲ＠ Asya ve Afrika ülkelerinde gerek-
se modern ｡､｡＠ Avrupa'daki yahudilere
ｫ｡ｲ＠ ｲｫ＠ bir ｴ｡ｶｲ＠ ｳ･ｲｧｩｬ･ｭｩｬ･ｲ､ｩｲＮ＠ Esa-
sen modern anlamda ｲｫ＠ ､ｮ｣･＠ ve uy-
gulamalar ilk olarak ｨｲｩｳｴｩｹ｡ｮ＠ toplumlar-
da ortaya ｫｭ＠ olup günümüzde ｂ｡ｴＧ＠ -
da hala ｦ｡ｲｫｬ＠ｲｫｬ｡ｲｮ＠ kiliselerinin de ｡ｹｲ＠
ｯｬ､ｵｵ＠ gözlenmektedir. Amerika ｂｩｲｬ･ｩｫ＠
Devletleri'nde ｳｩｹ｡ｨｬ｡ｲｮ＠ ve ｕｺ｡ｫ､ｯｵｬｩｬﾭ
ｬ｡ｲﾷｮ＠ kiliselerinin ｡ｹｲ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ bunun örne-
ｩ､ｩｲＮ＠
Cahiliye _döneminde modern anlamda-
kine benzer bir ｲｫｬｫ＠ ､ｮ｣･ｳｩ＠ ve bu-
nu ifade eden kavramlar bulunmamakla
birlikte genellikle asabiyet kelimesiyle ifa-
de edilen güçlü bir kabilecilik ruhu hakim-
di. Bu dönemde ｡ｲ｡ｬ｡ｲｮ､｡＠ baba ｴ｡ｲ｡ｦｮﾭ
dan kan ｢｡＠ bulunan ｴｯｰｬｵｬｵ｡＠ "asabe"•.
bu ｴｯｰｬｵｬｵｵｮ＠ bütün fertlerini birbirine
｢｡ｬ｡ｹ｡ｮ＠ topluluk ｡ｲ｡ｳｮ､｡ｫｩ＠ ､｡ｹ｡ｮｭ｡＠
duygusuna da "asabiyet" denilmekteydi.
Cahiliye toplumunda bu duygunun kabi-
ｯｹｮ｡ｭ｡ｳｮ＠ reddeder. Bu ｢｡ｫ＠ ｡ｳ＠ teo-
rik alana hakim ｯｬ､ｵｵ＠ gibi ondan hare-
ketle ｧ･ｲ･ｫｬ･･ｮ＠ sosyal ve ｨｵｫｵｫ＠ düzen-
lemelere de ｹ｡ｮｳｭｴｲＮ＠ Teorik ve felsefi
olarak ｳｬ｡ｭＧｮ＠ insan ｫ｡ｶｲ｡ｭｮ､｡＠ ｲｫ｡＠ da-
ｹ｡ｬ＠ bir üstünlük kabul edilmezken ｦｫｨﾭ
ta insanlar ｡ｲ｡ｳ＠ ｩｬｩｫｩｬ･ｲ＠ ｢｡ｬ｡ｭｮ､｡＠ da
ｲｫｮ＠ belirleyici bir yeri yoktur. Muhtelif
ｲｫＮｬ｡ｲｩｮ＠ ｶ｡ｲｬ＠ Allah'm kudret ve ilminin
bir ｩ｡ｲ･ｴｩ＠ olarakｹｯｲｵｭｬ｡ｮｭ＠ olup bu yo-
rum, ｲｫｬ｡ｲ＠ ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ ｫｵｲｵｬｭ｡ｳ＠ öngörülen
｢｡ｲ＠ ve ･ｩｴｬｩｫｩ＠ düzenin inanca daya-
ｬ＠ ｡ｨｬ｡ｫ＠ temelini ｯｬｵｴｵｲｵｲＮ＠ ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Ke-
rim'deki prensipler Hz. Peygamber'in ve
onun ｡ｳｨ｡｢ｮｮ＠ ｨ｡ｹ｡ｴｮ､｡＠ somut ifade-
sini ｢ｵｬｭｵｴｵｲＮ＠ Daha sonraki devirlerde
de felsefe, ｦｫｨＮ＠ tasavvuf ve ahlak alan-
ｬ｡ｲｮ､｡＠ eser veren alimler ｴ｡ｲ｡ｦｮ､｡ｮ＠ ｲｫﾭ
ｬｫ＠ sürekli olarak ｲ･､､･､ｩｬｭｩｴｩｲＮ＠ Bu ｡ﾭ
dan ｳｬ｡ｭ＠ dini kendinden önceki ｢｡ｺ＠ din
ve kültürlerde bulunan ｲｫ＠ veya kast
sistemine ､｡ｹ｡ｬ＠｡ｮｬ｡ｹｬ｡ｲｬ｡＠ mukayese
･､ｩｬ､ｩｩｮ､･＠ ｩｮｫｬ｡ｰ＠ bir tutum sergile-
ｭｩｴｩｲＮ＠
ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Kerim'in ｭ･ｳ｡ｪ＠ evrenseldir;
Kur'an, ｲｫ＠ ｡ｹｲｭ＠ gözetmeksizin yeryü-
zünde "halife" olarak ｹ｡ｲ｡ｴｬ､ｮ＠ bildir-
､ｩｩ＠ her ｩｮｳ｡ｮ＠ dünya ve ahiret saadetine
｡ｲｲ＠ .. Dil ve renk ｡ｹｲｬｩ＠ ile sosyal fark-
ｬｬ｡ｭ｡＠ bir problem ､･ｩｬ＠ ａｬｬ｡ｨﾷｮ＠ rahme-
tinin eseri olan bir nimet ve o·nun ilim
ve kudretini ortaya koyan bir alamettir
Ｈｩ｢ｲ｡Ｎｨｭ＠ 14/4; er-ROm 30/22; el-Hucurat
49/13). özellikle Hucurat suresinin 13.
ayetinde bütün insanlara hitap edilerek
ｯｮｬ｡ｲｮ＠ ｡ｲ｡ｳｮ､｡ｫｩ＠ tabii ｦ｡ｲｫｬｬ｡ｭ｡ｮｮ＠ ila-
hi bir fiil ｯｬ､ｵｵ＠ belirtilmekte ve bu fiilin
hikmeti göz önüne serilmektedir. Tabii
ｦ｡ｲｫｬ｡ｲｮ＠ ﾷｫ｡ｲｬｫｬ＠ ｴ｡ｮｭ｡ｹ｡＠ ve oradan
hareketle AllahＧ＠ ｴ｡ｮｭ｡ｹ｡＠ vesile ｯｬｭ｡ｳ＠
｡ｭ｡ｬ｡ｮｭｴｲＮ＠ Tabii ferdi ve sosyal fark-
ｬｬ｡ｭ｡ｮｮ＠ ｧ･ｴｩｲ､ｩｩ＠ özellikler birer üstün-
lük ｫ｡ｹｮ｡＠ olarak görülemez. üstünlük
iradi olmayan tabii özelliklerde ､･ｩｬ＠ iradi
olan dini ve ｡ｨｬ｡ｫ＠ ､ｵｹ｡ｲｬｫｬ｡＠ (takva) bu-
nun ürünü olan güzel fiillerde ｡ｲ｡ｮｭ｡ｬﾭ
､ｲＮ＠
ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Kerim, yeryüzünde ｨ｡ｫｳｺ＠ ola-
rak üstünlük ｴ｡ｳｬ｡ｹ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ veya ､ｩ･ｲ＠ in-
sanlar üzerinde hakimiyet kurmak iste-
yenlerin Allah ｴ｡ｲ｡ｦｮ､｡ｮ＠ ｩ､､･ｴｬｩ＠ bir ･Ｍ
=·=" ---c~~-~J~jiyelerinin ｣ｶｵｮｵｬｭ｡ｳＬｭ＠ Jrnkan_ ｳ｡ｾ＠
ｬ｡ｭ｡ｳ＠ ｹ｡ｮｮ､｡＠ kabileler ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ asalet
･ｫｩｭ･ｬ･ｲｩｮ･Ｎ＠ zulüm ve ｨ｡ｫｳｺｬｫｬ｡ｲ｡Ｎ＠ sa-
ｶ｡ｬ｡ｲ｡＠ yol ｡ｴ＠ bilinmektedir (bk. ASA-
ｂｙｅｔ［＠ ｃａｈｌｙｅＩＮ＠
ｳｬ｡ｭ＠ dini ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ ｲｫｬ｡ｲ､｡ｮ＠
ｧ･ｬ､ｩｩｮｩ＠ kabul etmekle beraber bunun
onlar ｡ｲ｡ｳｮ､｡ｫｩ＠ ｩｬｩｫｩｬ･ｲ､･＠ belirleyici rol
c-. ｫｩｬ､･Ｚ｣･ｺ｡ｬ｡ｮ､ｲｬ｡｣｡ｮ＠ haberverir. Bu-
na dair ayetler (el-Kasas 28/83-84) insan-
ｬ｡ｲｮ＠ ancak kendi fiillerinin ｫ｡ｲｬｮ＠ el-
de edebileceklerini göstermektedir. Allah
ｲｫ＠ ve benzeri özelliklere ｢｡ｫｭ｡ｫｳｺｮ＠ in-
ｳ｡ｮｬ｡ｲ＠ inanç ve ､｡ｶｲ｡ｮｬ｡ｲｮｮ＠ ､･･ｲｩｮ･＠
göre ･ｩｴ＠ bir ･ｫｩｬ､･＠ ｭｫ｡ｦ｡ｴｬ｡ｮ､ｲ｡｣｡ｫ＠
veya ｣･ｺ｡ｬ｡ｮ､ｲ｡｣｡ｫｴｲ＠ (el-Kehf 18/30). Bir
IRKCILIK
insana ｫ｡ｲ＠ bizzat onun kendi fiiline da-
yanmayan bir özellikten ､ｯｬ｡ｹ＠ olumsuz
bir tutum içine girmek bir iftira ve apa-
ｫ＠ ｧｮ｡ｨｴｲ＠ (el-Ahzab 33/58).
Cahiliye döneminde Mekke aristokrat-
ｬ｡ｲ＠ sosyal hayatta sahip ｯｬ､ｵｫｬ｡ｲ＠ yüksek
statünün dini alanda da ｫｯｲｵｮｭ｡ｳｮ＠ is-
tiyor, ancak bu ｡ｲｴｬ｡＠ ｳｬ｡ｭ＠ dinini be-
nimseyeceklerini, aksi takdirde Habbab
b. Eret, Bilal ve Ammar b. Yasir gibi ｡｡＠
ｳｮｦｴ｡ｮ＠ gördükleri kimselerle ｡ｹｮ＠ me-
kanda ｢ｵｬｵｮｭ｡ｹ＠ kabul edemeyecekleri-
ni ｳｹｬｹｯｲｬ｡ｲ､Ｎ＠ Fakat Kur'an. manevi ve
｡ｨｬ｡ｫ＠ ､･･ｲ＠ ölçülerine vurgu yapan ifa-_
delerle böyle bir dini kast sistemini red-
､･ｴｭｩ＠ ve ･ｩｴｬｩｩ＠ temel prensip olarak
ilan ･ｴｭｩｴｩｲ＠ (el-Kehf 18/28).
Atalar ｦ･ｴｩｩｺｭｩ＠ bir yandan hür ､ｮﾭ
ceyi ve ､ｯｲｵ＠ tercihler ｹ｡ｰｭ｡ｹ＠ engeller-
ken öte yandan ｨ｡ｫｳｺｬｫｬ｡ｲ｡Ｌ＠ adaletsizlik-
lere. hatta hak dinden sapmaya bile gö- ·
ｴｲ､＠ için ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Kerim'de birçok
ayette ｹ｡ｳ｡ｫＮｬ｡ｮｭＬ＠ böylece insana hür
､ｮ｣･ｹ･＠ ､｡ｹ｡ｬ＠ seçimler yapma imka-
ｮ＠ ｧ･ｴｩｲｩｬｭｩＬ＠ ｩｮｳ｡ｮｮ＠ ｡ｴ｡ｬ｡ｲｮｮ＠ ve ｲｫｮｮ＠
körü körüne. takipçisi. ｯｬｭ｡ｳｮｮ＠ önüne
geçilmesi ｩｳｴ･ｮｭｩｴｩｲ＠ (el-A'raf 7/28, 70;
Yunus 10/75,-78; Hud ll/61~63, 84-88; en-
Nahl 16/35; Sebe' 34/43; ez-Zuhruf 43/22-
25).
ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Kerim'in ortaya ｫｯｹ､ｵｵ＠ ilke-
ler ｢｡ｫｭｮ､｡ｮ＠ insanlar ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ renk.
cinsiyet ve ｣ｯｲ｡ｦｹ｡＠ ｦ｡ｲｫｬｬ＠ gibi fiziksel
sebeplere ｢｡ｬ＠ bir ､･･ｲ＠ ｨｩｹ･ｲ｡ｲｩｳｩｮ､･ｮ＠
söz edilemez; sadece takvaya ｢｡ｬ＠ olarak
ruhlar ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ derece ｦ｡ｲｫ＠ olabilir. An-
cak bu türden bir fazilet de sosyoekono-
ｭｩｫｩｬｩｫｩｬ･ｲ､･＠ üstünlük getirmez; takva-
ｮｮ＠ ｭｫ｡ｦ｡ｴ＠ ahirettedir. ｮｳ｡ｮｬ｡ｲ＠ ｡ｲ｡ｳｮﾭ
daki soy ve cinsiyet ｦ｡ｲｫｬｬｫｬ｡ｲｮ＠ alay ko-
nusu yapmak ve ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲ＠ ｡｡ｬ｡ｭ｡ｫ＠ Al-
lahＧｮ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ yaratmadaki hikmetini gör-
memek ｭ｡ｮ｡ｳｮ｡＠ gelir. Hucurat suresi-
nin 11-12. ayetleri. müslümanlar ｡ｲ｡ｳｮﾭ
da her türlü bölücü ve ｡｡ｬ｡ｹ｣＠ ｴ｡ｶｲ＠ fa-
ｳｫｬｫ＠ olarak nitelemekte, bu cümleden
ｯｬ｡ｲ｡ｫＭｲｫｬ＠ da ｹ｡ｳ｡ｫｬ｡ｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ Buna
ｫ｡ｲｬｫ＠ ｡ｹｮ＠ surede inanç ve ､･･ｲ＠ birli-
ｩｮ･＠ ､｡ｹ｡ｬ＠ ｫ｡ｲ､･ｬｩｩｮ＠ insanlar ｡ｲ｡ｳｮ､｡ｫｩ＠
ｩｬｩｫｩｮｩｮ＠ mahiyetini belirlemesini emret-
mektedir.
Irk ｦ｡ｲｫｬｬ｡ｭ｡ｳ＠ ､ｩ･ｲ＠ birçok kevni
ayetle birlikte yorumlanarak ele ｡ｬｮｭ｡ﾭ
ｬＬ＠ ａｬｬ｡ｨＧ＠ ve O'nun bu ｫ｡ｩｮ｡ｴ＠ yaratmada-
ki hikmetini daha iyi ｴ｡ｮｭ｡ｹ｡＠ vesile ｫﾭ
ｬｮｭ｡ｬ､ｲ＠ (el-Hucurat 49/l 3). Renk fark-
ｬｬ＠ sadece insanlara has bir durum de- ·
ｩｬ､ｩｲＮ＠ ａｬｬ｡ｨＧｮ＠ kudretinin bir ｩ｡ｲ･ｴｩ＠ ola-
rak bu tür biyolojik ｦ｡ｲｫｬｬｫｬ｡ｲ＠ tabiatta
125
4. IRKCILIK
bitkiler ve hayvanlar aleminde, hatta ､｡ﾭ
larda bile gözlenebilir Ｈｆ｡ｴｲ＠ 35/27-28; ay-
ｲ｣｡＠ bk. en-Nah! 16/13, 69; ez-Zümer 39/
21 ). Esasen ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ hepsi Adem'in ço-
｣ｵｫｬ｡ｲ､ｲＬ＠ kafirlerin ｡ｨｳｬ｡ｲ＠ ､･ｩｬ＠ inanç-
ｬ｡ｲ＠ v.e ｴｵｴｵｭｬ｡ｲ＠ red ve tahkir edilir. Ni-
tekim onlar bu inanç ve ｴｵｴｵｭｬ｡ｲｮ＠ ｢ﾭ
ｲ｡ｫｴｫｬ｡ｲ＠ anda müslümanlarla ｡ｹｮ＠ de-
･ｲｩ＠ ve onuru ｰ｡ｹｬ｡ｲｬ｡ｲＮ＠ Müslüman bir
· ｫｩｩｮｩｮ＠ ｲｫ､｡ｬ｡ｲ＠ bir yana ｡ｹｮ＠ ｩｮ｡ｮｬ｡ｲ＠
ｴ｡ｭ｡ｹ｡ｮ＠ aile üyeleriyle bile dostluk ｩｬｩﾭ
kisi ortadan kalkar (et-Tevbe 9/23).
ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Kerim, Araplar ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ son
derece önem verilen nesep ｩｬｩｫｩｬ･ｲｩｮｩ＠ ve
soy ｳｴｮｬ＠ ｡ｮｬ｡ｹｮ＠ tamamen ､ｬ｡ﾭ
yarak Ｂｳｬ｡Ｍｩ＠ rahim" Ｈ｡ｫｲ｡｢｡ｬｫ＠ ｢｡ｮ＠ sür-
dürme) ｢｡ｬ｡ｭｮ､｡Ｍｶ･＠ ahlak ｫｵｲ｡ｬｬ｡ｲ＠ çer-
çevesinde ödev, hak ve sorumluluklar ｡ﾭ
ｳｮ､｡ｮ＠ ､ｺ･ｮｬ･ｭｩｴｩｲＮ＠ ｳｬ｡ｭＧｮ＠ ｮ･ｲ､ｩｩ＠
bu yeni ｡ｮｬ｡ｹｴ｡＠ ｡ｫｲ｡｢｡ｬｮ＠ devam etti-
rilmesine ｹ｡ｰｬ｡ｮ＠ vurgu soyun üstünlü-
ｮ､･ｮ＠ ､ｯｬ｡ｹ＠ ､･ｩｬ＠ toplum düzeni ve
ｹ｡ｲ､ｭｬ｡ｭ｡＠ ｡ｳｮ､｡ｮ､ｲＮ＠ ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Ke-
rim bu. ｢｡ｫｭ､｡ｮ＠ ｳｬ｡Ｍ＠ rahmi ｴ･ｶｩｫ＠ et-
ｭｩＬ＠ ｳｯｹｬ｡ｲ＠ ile ｢｡ｬ｡ｮｴｹ＠ koparanlarryer-
ｭｩｴｩｲＮ＠ ancak soy ile övünmeyi de yasak-
ｬ｡ｭｴｲＮ＠ Nihai noktada sadakat soya de-
ｩｬ＠ ｳｬ｡ｭＧ｡､ｲＮ＠ Cahiliye dönemindeki ｲｫＬ＠
nesep ve kabile ｢｡ｬ｡ｲ＠ bu yeni ｢｡ｫ＠ ｡ﾭ
ｳｮ､｡ｮ＠ mahiyet ､･ｩｴｩｲｭｩｴｩｲＮ＠ Sosyal ya-
ｰ､｡ｫｩ＠ bu köklü ､･ｩｩｭｩｮ＠ önemli bir gös-
tergesi de sahabTier ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ muharebe-
lerde ｭｲｩｫ＠ ｡ｫｲ｡｢｡ｬ｡ｲｮ｡＠ ｫ｡ｲ＠ ｳ｡ｶ｡｡ｮＭ
·ｬ｡ｲｮ＠ ｢ｵｬｵｮｭ｡ｳ､ｲ＠ (Kare, s. 48-49, 66); Bu
nevi tarihi hadiseler, Cahiliye dönemi Arap
sosyal ｹ｡ｰｬ｡ｮｭ｡ｳｮ｡＠ tamamen hakim
olan kavim. kabile, aile gibi tabii ve irsi
özelliklere ､｡ｹ｡ｬ＠ sosyal kimliklerin bir ke-
nara ｢ｲ｡ｫｬｰ＠ akideye ､｡ｹ｡ｬ＠ bir ｫｩｭｬｩｩｮ＠
sosyal ｩｬｩｫｩｬ･ｲ､･＠ temel belirleyici haline
ｧ･ｬ､ｩｩｮｩ＠ göstermesi ｢｡ｫｭｮ､｡ｮ＠ önem-
lidir~ Bu olaylar ｡ｹｲ｣｡＠ ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Kerim'in
ｲｫｬ＠ yasaklayan hükümlerinin teorik
planda birer temenni olarak kalmayip
ｩｮ｡ｮ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ Ｎｨ｡ｹ｡ｴｮ､｡＠ gerçeklik ｫ｡ｺ｡ｮ､ﾭ
ｮ＠ göstermektedir.
Hadislerde çle genellikle asabiyet olarak
｡､ｬ｡ｮ､ｲｬ｡ｮ＠ ｲｫｬｫ＠ ｹ｡ｳ｡ｫｬ｡ｮｭｴｲＮ＠ Hadis
literatüründe asabiyet ｲｫｬ＠ da içine
alan ｧ･ｮｩ＠ bir kavram olup ｫｳ｡｣｡＠Ｂｳｬ｡ｭ＠
､＠ bir gaye ･ｴｲ｡ｦｮ､｡＠ ｧｲｵｰｬ｡ｭ｡Ｂ＠ mana-
·=~·~'·"~---,,,,.~,~sma,gelir~-Hz~· ｐ･ｹｧ｡ｭ｢･ｲｴﾷｩｮｳ｡ｮｬｫ｡ｩｬ･＠ ..··'
sinin ｡ｹｲｭｳｺ＠ -olarak ｢･ｹ｡ｺｹｬ｡＠ ｳｩｹ｡ｨｹｬ｡＠
hepsine ｧｮ､･ｲｩｬｭｩ＠ tek ｭｲｩ､ｩ､ｩｲ＠ (Müs-
.ned, 1,250, 30 l; Darimi, "Siyer", 67; Müs-
lim, "Mesacid", .3). ａｹｮ＠ ･ｫｩｬ､･Ｎ＠ Resüh.il-
lah Veda hutbesinde, "Ne ａｲ｡ｰＧｮ＠ Arap
olmayana ne de Arap ｯｬｭ｡ｹ｡ｮｮ＠ Arap ola-
na ｳｴｮｬ＠ varctir (Müsned, VI, 411 )
126
derken de o zamana kadarki bütün ｲｫｩ＠
üstünlük ｩ､､ｩ｡ｬ｡ｲｭ＠ temelinden ｹｫｭ｡ｹ＠
ｨ･､･ｦｬ･ｭｩｴｩｲＮ＠
ｉｲｫｬｮ＠ önemli bir tezahürü veya so-
nucu da ｫｺｧｮｬｫＬ＠ nefret ve ｨ｡ｫｳｺｬｫｴ｡＠
ｹ｡ｲ､ｭｬ｡ｭ｡＠ ｯｬ､ｵｵ＠ için Hz. Peygamber
ｹｬ･＠ ｢ｵｹｵｲｭｵｴｵｲＺ＠ "Kim ｲｫｬ｡＠ (asabi-
yet) ｡ｲ｡ｲ｡ｫ＠ yahut ｲｫｬｫＮｴ｡ｮ＠ ､ｯｬ｡ｹ＠ ｢｡ﾭ
ｫ｡ｳｮ｡＠ ｫｺ｡ｲ｡ｫ＠ gayesi belirsiz bir toplulu-
ｵｮ＠ ｢｡ｹｲ｡＠ ｡ｬｴｮ｡＠ girerse onun ölümü Ca-
hiliye'deki ölüm gibidir" (Müslim, Ｂｭ｡ｲ･ＢＬ＠
57; ｎ･ｳ｡Ｌ＠ Ｂｔ｡ｬＺｩｭＢＬ＠ 28; ｢ｮ＠ Mace, "Fiten",
7). "Asabiyet bir ｫｩｩｮｩｮ＠ kavminin ｨ｡ｫｳｺ＠
､｡ｶｲ｡ｮｮ｡＠ arka ｫｭ｡ｳ､ｲＢ＠ (Müsned, IV,
107, 160; EbO Davud, "Edeb", 112). ｉｲｫﾭ
ｬｫｬ｣Ｑ＠ Hgiii hadislerin en anlarrY1 ､｡ｮ＠
biri de ResülullahＧｮ＠ Veda hutbesindeki
ｵ＠ ifadeleridir; "Ey insanlarJ Sizin rabbi-
niz birdir~ ｂ｡｢｡ｮｺ＠ da birdir... Haberiniz
olsun ki takva ､ｩｮ､｡＠ hiçbir Arap'm Arap
olmayana, hiçbir Arap ｯｬｭ｡ｹ｡ｮｮ＠ da bir
Arap'a, hiçbir siyahinin beyaza, hiçbir be~
ｹ｡ｺｮ＠ da siyaha ｫ｡ｲ＠ bir ｳｴｮｬ＠ yok-
tur. ｰｨ･ｳｩｺ＠ ki ilahi huzurda en ､･･ｲﾭ
liniz en müttaki ｯｬ｡ｮｮｺ､ｲ＠ ..." (Müsned, .
VI. 411 }. Resul-i Ekrem ｲｫｬｮ＠ bir top-
ｬｵｬｵｵ＠ ｺ｡ｹｦｬ｡ｴｰ＠ sonunda ､＠ ｳ｡ｬ､ｲｬ｡ｲ｡＠
｡ｫ＠ hale ｧ･ｴｩｲ･｣･ｩ＠ konusunda da ｵｹ｡ｲﾭ
da ｢ｵｬｵｮｭｵｴｵｲＮ＠ Soya dayanarak böbür-
lenmeyi ｡ｫ｡＠ yasaklayan, ｲｫ＠ ｡ｹｲｭ｣ﾭ
ｬｮｩ＠ ｫｫｲｴ｡ｲ｡ｫ＠ ｭｳｬｲｩ｡ｮｬ｡ｲ＠ ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠
bölücülük ｹ｡ｰ｡ｮｬ｡ｲ＠ ｩ､､･ｴｬ･＠ ｫｮ｡ｹ｡ｮ＠ ha-
disler de ｶ｡ｲ､ｲ＠ (Ebü Nuaym, Ｎ＠ 9; il, 367;
ｓｹｏｴＮ＠ I, 8-12; ｈ｡ｴｩｰｯｬｵＬ＠ XXIII 119781. s.
135).
Ayet ve hadislerin ortaya ｫｯｹ､ｵｵ＠ bu
｡ｫ＠ ｴ｡ｶｲ＠ ahlaki bir ｴ｡ｶｲ＠ ｯｬｭ｡ｮｮ＠
ｹ｡ｮｮ､｡＠
hukuki sonuçlar da ､ｯｵｲｭｵｴｵｲＮ＠ ｳｬ｡ｭ＠
ｦｫｨｮ､｡ﾷ＠ ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ temel ｨ｡ｫｬ｡ｲ＠ ve so-
ｲｵｭｬｵｬｵｫｬ｡ｲ＠ belirlenirken muayyen bir
ｲｫ｡＠ mensubiyet bir istisna ｴ･ｫｩｬ＠ etmez.
ｉｲｫ＠ ne olursa olsun hukuk ｫ｡ｲｳｮ､｡＠ bü-
tün müslümanlar ･ｩｴｴｩｲＮ＠ ｆｫｨｮ＠ ｡ｭ｡｣＠
.olan, insanlarla ilgili leh ve aleyhte husus~
tar yani hak' ve sorumluluklar belirlenir-
ken ｲｫ＠ ｦ｡ｲｫｬｬｮ｡＠ en küçük bir rol ｴ｡ｮｮﾭ
ｭ｡ｭｴｲＮ＠ ｬｫ･＠ ﾷｯ｡ｲ｡ｫ＠ yönetici. ｈ｡｢･ｬｩ＠ bir
.köle bile olsa: ona itaat etmek gerekir
(Müsned, IV, 126, ＠ 27; ｄ｡ｲｩｭＬ＠ "Mul5addi-
me", 16; Ｎ｢ｮ＠ Mace, "Mul5addime", 6, "Ci-
had", 39; bt ibn Teymiyye, Minha.cü's- .
_, ｳｮｮ･ｴｉｖＬＭＹＲＩＮＭｈ｡ｬｩｦ･ｬｩｩｮ＠ ｋｵｲ･ｹＧ･＠ ait ol-
､ｵｵｮｵ＠ ifade eqen hadisi de bu ｢｡ｬ｡ｭﾭ
da ､･･ｲｬ･ｮ､ｩｲｭ･ｫ＠ ｧ･ｲ･ｫｴｩｩＬ＠ aksi halde
ｋｵｲ･ｹｬｩｬ･ｲＧｩ＠ yönetici ｳｮｦ＠ gibi görmenin
｡ｫ｡＠ ｳｬ｡ｭ＠ prensiplerine ters ､･｣･ｩ＠
de ifade edilmektedir Ｈ｢ｮ＠ Haldun. Mu-
~addime, il, 583; ｈ｡ｴｩｰｯｬｵＮ＠ XXIII (19781,
s. 121-213). NitekiITlHz. Ömer'in, ölüm
､･ｩｮ､･＠ iken ｳ｡ｨ｡｢ｬ･ｲ､･ｮ＠ bir ｫｳｭｮｮ＠
ona yerine birini_ tayin etmesini ｨ｡ｴｲｬ｡ｴﾭ
ｭ｡ｳ＠ üzerine. yerine güvenerek ｢ｲ｡ｫ｡｢ｩﾭ
ｬ･｣･ｩｮｩ＠ ｳｹｬ･､ｩｩ＠ iki ｫｩｩ､･ｮ＠ birinin azat-
ｬ＠ bir köle ｯｬｭ｡ｳ＠ bir yandan hilafetin Ku-
ｲ･ｹＧ＠ e has ｯｬｭ｡､ｮ｡Ｌ＠ öte yandan renk
unsurunun ｹｮ･ｴｩ｣ｩｬｩ･＠ hiçbir ･ｫｩｬ､･＠ en-
gel ｴ･ｫｩｬ＠ ･ｴｭ･､ｩｩｮ･＠ delil olarak göste-
rilir. Hz. Ömer'in kendisi cemaate namaz
ｫｬ､ｲｭ｡ｹ｡＠ gücü yetmeyince yerine imam
olarak ｃ､Ｇ｡ｮＧｮ＠ ｡ｺ｡ｴｬ＠ kölesi Suheyb .b.
ｓｩｮ｡ｮＧ＠ vekil tayin etmesi de ilgi çekicidir.
Suheyb, ｡ｳｨ｡｢ｮ＠ önde gelenlerinin de bu-
ｬｵｮ､ｵｵ＠ cemaate ｩｭ｡ｭｬｫ＠ yapmaya yeni
halifenin seçilmesine kadar devam ･ｴｭｩﾭ
tir Ｈｈ｡ｴｩｰｯｬｵＬ＠ xxm ＠ ＠ 9781. s. ＠ 27). Halbu-
ki ｳｬ｡ｭＧ､｡ｮ＠ önce ａｲ｡ｰｬ｡ｲＧｮ＠ Bizans ｡ｳｬｬ＠
ｯｬ､ｵｵ＠ rivayet edilen ｡ｺ｡ｴｬ＠ bir köleye ta-
bi ｯｬｭ｡ｬ｡ｲ＠ kesinlikle ､ｮｬ･ｭ･ｺ､ｩＮ＠
ｆｫｨｴ｡＠ hukukun temel ｡ｭ｡ｬ｡ｲｮ､｡ｮ＠
biri nesli korumak ｯｬ､ｵｵ＠ için bir ｩｮｳ｡ｮｮＬ＠
kendi soyundan ｢｡ｫ｡＠ bir soya kendisi ve-
ya bir ｢｡ｫ｡ｳ＠ ｴ｡ｲ｡ｦｮ､｡ｮ＠ nisbet edilme-:-
sinin haram ｯｬ､ｵｵ＠ da· ｢ｩｬ､ｩｲｩｬｭｩ＠ ol.up
bu tür hükümler, ｲｫｬ｡＠ ｫ｡ｲ＠ ｯｬｭ｡ｮｮ＠
kendi soyunu inkar ｡ｮｬ｡ｭ＠ ｴ｡ｭ｡､ｮ＠
göstermesi ｢｡ｫｭｮ､｡ｮ＠ önemlidir. ｄｩ･ｲ＠
taraftan bir ｩｮｳ｡ｮｮ＠ soyu ile ｡ｬ｡ｫ｡ｳ＠ hiçbir
zaman inanç ｢ｩｲｬｩｩｮ･＠ ｢｡ｳｫｮ＠ gelemez ve
inanç ｦ｡ｲｫｬｬｮｮ＠ miras ve evlenme gibi
｢｡ｺ＠ konularda ｫｳｴｬ｡ｹ｣＠ hükümler do-·
ｵｲｭ｡ｳｮ＠ önleyemez. Evlilikte denklikko~
nusunda ｢｡ｺ＠ ｦｫｨ＠ alimlerinin kabileler ·
veya ｲｫｬ｡ｲ＠ ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ fark gözeten bir ta-
ｶｲ＠ sergilemelerinin de ､ｩｮ＠ bir temeli ol-
ｭ｡ｹｰ＠ tarihi ve sosyal telakkilerden kay-
ｮ｡ｫｬ｡ｮｭｴｲＮ＠
ｳｬ｡ｭ＠ öncesinde ｲｫ＠ bir zihniyetin ha-
kim ｯｬ､ｵｵ＠ Cahiliye toplumundan bu te,.
Iakkiyi bir anda tamamen silmek müm,-
kün ｯｬｭ｡ｭｴｲＮ＠ Ashap ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ zenci ve .
｢･ｹ｡ｺｬ｡ｲｮ＠ ｩｬｩｫｩｳｩｮ､･ｫｩ＠ ､･ｩｩｭＬ＠ bu ｡､｡Ｚ＠
ｳｬｾｭ＠ öncesi ve ｳｬ｡ｭ＠ ｳｯｮｲ｡ｳ＠ dönemlere
bakarak mukayeseli bir ･ｫｩｬ､･＠ incelen-
､ｩｩｮ､･＠ bu zihni ve sosyal ､･ｩｩｭ＠ süre-
ci ve bu süreçte ｫ｡ｲｬ｡ｬ｡ｮ＠ problemler
｡ｫ｡＠ görülür. Çünkü Araplar neseple;.
rine son derece ､ｫｮ＠ ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲ､＠ ve bu
durumkabileler ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ bir övünç kay-
ｮ｡＠ idi. Kendi ｲｫｹｬ｡＠ övünmek ｲ｡ｮｬｬ｡ｲＧ＠ -
da da ｶ｡ｲ､Ｎ＠ ｒ･ｳｬｵｬｬ｡ｨＧｮ＠ ｲ｡ｮ＠ ｡ｳｬｬ＠ saha-
bileri bu konuda ･ｩｴｴｩｩ＠ görülmektedir
(Ebu DavOd, "Edeb", I 12).
ｉｲｫｬ｡＠ ｫ｡ｲ＠ mücadelenin Hulefa-yi
ｒ｡ｩ､ｩｮ＠ dörieminde de sürdürülmesine .
ｲ｡ｭ･ｮ＠ eski ｡ｲｩｳｴｯｫｲ｡ｴｬ｡ｲｮ＠ yeni ･ｩｴｬｩｫｩ＠
düzenden zaman zaman ｩｫ｡ｹ･ｴ＠ ettikle~
ri ｧｲｬｭｴｲ＠ Ｈ｢｡ｺ＠ örnekler için bk. Bu-
ｨ｡ｲＮ＠ ･ｴＭｔ｡ｮＡｊｵＧｬＭｫ･｢ｲＬ＠ II. ＠ 04-105; Abdul-
5. lah b. Mübarek, s. 1000; Hakim, Müsted-
rek, 111, 282; ｩ｢ｮＧｬＭｅｳｲＬ＠ II, 480; ｈ｡ｴｩｰｯﾭ
lu, XXIII 119781. s. 152-d 53). Müslümanlar
｡ｲ｡ｳｮ､｡ｫｩ＠ ･ｩｴｬｩｫ＠ ｡ｮｬ｡ｹｮｮ＠ ｩｬｩｫｩ＠ kurduk-
ｬ｡ｲ＠ ｲｫＮ＠ toplumlarca da ｹ｡､ｲｧ｡ｮ､＠ ol-
ｭｵｴｵｲＮ＠ Mesela ｍｳｲＧ＠ müslümanlara kar-
＠ savunmaya ｡ｬ｡ｮ＠ ｍｵｫ｡ｶｫｳＧ｡＠ gönde-
rilen heyetin ｢｡ｮ､｡＠ esmer tenli Ubade
b. Samit'in ｢ｵｬｵｮｭ｡ｳ＠ onu ｲ｡ｨ｡ｴｳｺ＠ et-
ｭｩ［＠ bu ｲ｡ｨ｡ｴｳｺｬｮ＠ ｡ｫｬ｡ｭ｡ｳ＠ üzerine
heyettekiler Ubade'nin içlerinde en üs-
tün ve .en ｡ｫｬｬ＠ ｫｩｩ＠ ｯｬ､ｵｵｮｵＬ＠ bu sebeple
onun ｬｩ､･ｲｬｩｩｮ･＠ ｲ｡ｺ＠ ｯｬ､ｵｫｬ｡ｲｭＬ＠ her konu-
da onun ｧｲｮ･＠ ｳ｡ｹｧ＠ duyup itaat ede-
ceklerini ｢ｩｬ､ｩｲｭｩｬ･ｲ､ｩｲ＠ (Lewis, Race and
Color in Ista·m, s. 10).
Emeviler ve ａ｢｢｡ｳｬ･ｲ＠ döneminde ｲ｡ｮﾭ
ｬｬ｡ｲＬ＠ Berberiler ve Türkler gibi Arap olma-
yan kavimlerin ｳｬ｡ｭＧ｡＠ girmesiyle ｳｬ｡ｭ＠
､ｮｹ｡ｳｮ､｡＠ ｲｫｬ＠ ｨ｡ｴｲｬ｡ｴ｡ｮ＠ ｢｡ｺ＠ prob-
lemler gündeme ｧ･ｬｭｩＬ＠ bu dönemde
"mevali" olarak ｡､ｬ｡ｮ､ｲｬ｡ｮ＠ gayri Arap
unsurlara ｫ｡ｲ＠ ａｲ｡ｰｬ｡ｲＧｮ＠ üstün ｯｬ､ｵｵｮｵ＠
iddia edenler ｫｭｴｲＮ＠ Bunlar Peygam-
ber'in Arap, ｋｵｲＧ｡ｮＧｮ＠ da Arapça olma-
ｳ＠ gibi ｨｵｳｵｳｬ｡ｲ＠ ｫｵｬｬ｡ｮｭｬ｡ｲ､ｩｲＮ＠ öte yan-
dan bu tür ｳｴｮｬｫｩ､､ｩ｡ｬ｡ｲｮ｡ｴ･ｰｫｩＭｯｬ｡ﾭ
rak ｢｡ｴ｡＠ ｲ｡ｮ＠ ｡ｳｬｬｬ｡ｲ＠ olmak üzere Arap . ·
· ､＠ unsurlar ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ ｲｫｬ＠ ｨ｡ｴｲｬ｡ｴ｡ｮ＠
bir hareket ｢｡ｬ｡ｭｴｲＮ＠ Ｂｵｵ｢ｩｹｹ･ｾ＠ deni-
len bu hareketin ｡ｭ｡｣＠ Arap olmayanla-
ｲｮ＠ Araplar'dan daha üstün ｯｬ､ｵｵｮｵ＠ is-
.ｰ｡ｴｬ｡ｭ｡ｫｴＮ＠ ｂ｡ｬ｡ｮｧｴ｡＠ bir tepki hareke.,.
ti olarak ortaya ｫ｡ｮ＠ ve ･ｩｴｬｩｩ＠ savunan
bu ｹｮ･ｬｩＬ＠ sonradan ｹ｡ｶ｡＠ ｹ｡ｶ｡＠ Arap-
lar'a ｫ｡ｲ＠ ｭｵｴ｡｡ｳｳｰ＠ davranarakArap so-
yunun ､ｭ｡ｮ＠ olan, onu dünya kavimle-
rinin en adisi sayan ve Arap olmayan ka-
vimleri Araplar'a üstün tutan bir ｦｲｫ｡＠ ha-
line ｧ･ｬｭｩｴｩｲＮ＠ Böylece ｵ｢ｩｹｹ･ｮｩｮ＠ esa-
ｳ＠ ｲｫｬ｡＠ dayanmakta olup (Cahiz, II,
20; ｋｬｬＬ＠ s. 53) bu ideolojinin lehinde ve
aleyhinde olanlar ｴ｡ｲ｡ｦｮ､｡ｮ＠ zengin bir
literatür ortaya ｫｯｮｭｵｴｵｲ＠ (bk. ｕￜｂｙﾭ
YE).
Gerek ｳｬ｡ｭ＠ vahyinde gerekse onun iç-
. timai ve ｳｩｹ｡ｳ＠ uygulamalar ｰｬ｡ｮｮ､｡ｫｩ＠
tarihi yornmunda ｲｫｬｫ＠ hiçbir zaman.
önemli bir problem ｯｬｵｴｵｲｭ｡ｭ｡ｫｬ｡＠ bir-
. likte müslüman ｴｯｰｬｵｬｵｫｬ｡ｲｮ＠ ･､･｢ｩｹ｡ｴｮＭ .
da genelde ｲｫＮ＠ özelde renk ｡ｹｲｲｲｩｭｮ＠ ya-
~"ｰｬ､＠ izlenimini veren ｢｡ｺ＠ beyanlar bu-
ｬｵｮｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ Bu edebiyat içinde erdeme
ｳ｡ｲｬ｡ｮ＠ siyahi kölelerin beyaz tenli ｫｬｮ｡ﾭ
rak ､ｬｬ･ｮ､ｩｲｩｬｩｩｮｩ＠ konu edinen masal-
lara, ｢｡ｺ＠ kavimlerin ｡ｫｬ＠ ilimler konusun-
da ｹ｡ｲ｡ｴｬｴ｡ｮ＠ yeteneksiz ｯｬ､ｵｵｮｵＬ＠ hat-
ta ｢｡ｺ＠ iklimlerde ｹ｡｡ｹ｡ｮ＠ kavimlerin kö-
le ｴ｡｢ｩ｡ｴｬ＠ ｹ｡ｲ｡ｴｬ､ｭ＠ iddia eden metin-
)ere rastlanmakta, mevaliye reva görülen
çok ｡｡ｬ｡ｹ｣＠ Arap ｴ｡ｶｲｮ｡＠ dair edebi ör-
neklerle ｫ｡ｲｬ｡ｬｭ｡ｫｴ｡､ｲ＠ (Lewis, Race
and Slavery in the Middle East, s. 19, 36-
37, 55). ｋｳｭ･ｮ＠ ｳｬ｡ｭ＠ öncesi felsefeler-
den ｨｶ｡ｮＭ＠ Safa ve ｢ｮ＠ Sina gibi ｢｡ｺ＠ filo-
ｺｯｦｬ｡ｲｮ＠ eserlerine de ｹ｡ｮｳｹ｡ｮ＠ (mesela bk.
er-Resa)il, I, 302-305; ･Ｍｩｦ｡ＮＧＬ＠ I, 447), fa-
kat ｳｬ｡ｭ＠ diniyle ilgisi .bulunmayan ve
sosyokültürel ｡ｲｴｬ｡ｮｭｬｮ＠ eseri olan
bu ｡ｲｺｩ＠ ön ｹ｡ｲｧｬ｡ｲＬ＠ zaman içinde ･ｩｴｬｩＮ＠
kavimlerin ｳｬ｡ｭ＠ medeniyetine ｹ｡ｰｴ＠
ｫ｡ｴｫｬ｡ｲ＠ ｭ｡ｨ･､･＠ edildikçe ｫ･ｮ､ｩｬｩｩｮ､･ｮ＠
yok ｯｬｭｵｴｵｲＮ＠ ｓ･ｬｵｫｬｵＭｏｳｭ｡ｮｬ＠ gelene-
ｩｮ､･＠ de ｲｫ＠ temayüllere rastlanmamak-
ｴ｡､ｲＮ＠ özellikle ｏｳｭ｡ｮｬ＠ millet sistemi fark- ·
ｉ＠ din ve kavimlerden ｯｬｵ｡ｮ＠ çok dinli, çok
kavimli ve çok kültürlü bir sosyal dokuya
ｳ｡ｨｩｰｴ＠ ve bu sistem temellerini evrensel
ölçekte ｹｯｲｵｭｬ｡ｮｭ＠ bir din ｟｡ｮｬ｡ｹｮ､｡＠
｢ｵｬｭ｡ｫｴ｡ｹ､Ｎ＠ Bu sebeple ｲｫ＠ faktörü hiç-
bir ･ｫｩｬ､･＠ bu sistemin ｩｬ･ｹｩｩｮ､･＠ bir im-
tiyaz ölçüsü olarak ｧｲｬｭ･ｭｩｴｩｲＮ＠ Nite-
kim millet sistemi içinde yer alan ｦ｡ｲｫｬ＠
etnik gruplar ve kavim"rer, bu sistemin ön-
ｧｲ､＠ kamu düzeni çerçevesinde ken- .
di din ve ｩｮ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ ｡ｫ｡＠ ifade edebili-
yor, tam bir kültürel özerklik içinde ｹ｡｡ﾭ
ｹ｡｢Ｎｩｬｩｹｯｲｬ｡ｲ､Ｎ＠ Zimmfler ｨ｡ｫｫｮ､｡ｫｩ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠
hükümler ｶ･Ｎ｢｡ｺ＠ uygulamalar ise kesin-
likle ｲｫ＠ temeline ､｡ｹ｡ｮｭ｡ｹｰ＠ din ve inanç
hürriyetinin ｫｯｲｵｮｭ｡ｳ＠ ve inanç ｦ｡ｲｫｬｬＭ .
ｮｮ＠ siyasi, idari ve hukuki alanlara yan-
ｳｭ｡ｳｹｬ｡＠ ilgilidir. Sonuç olarak ilk fütu-
hat döneminin ｡ｲ､ｮ､｡ｮ＠ gözlenen Arap-
Acem, Arap-mevali ｡ｹｲｭｮｮ［＠ siyahiler,
Berberiler. Hintliler, Türkler gibi ｢｡ｺ＠ et-
nik gruplara yönelik ön ｹ｡ｲｧｬ｡ｲｮ＠ dinde
yerinin ｢ｵｬｵｮｭ｡､Ｌ＠ ｢｡｡ｲＬ＠ üstünlük ve
ｩｫｴｩ､｡ｲｮ＠ｲｫ＠ ve renkfaktörüne dayanma-
､＠ ｫｳ｡＠ sürede ｡ｮｬ｡ｬｭｴｲＮ＠ Kur'an ve
Sünnet'te ｲｫ＠ temayüllere ｫ｡ｲ＠ kesin
bir ｴ｡ｶｲ＠ ｴ｡ｫｮｬｭ｡ｳｮ｡＠ ｢｡ｬ＠ olarak ｳｬ｡ｭ＠
alimlerinin ｲｫｲ＠ ･ｩｬｩｭｬ･ｲｬ･＠ mücadelesi
her devirde hakim bir çizgi ｯｬｵｴｵｲｭｵＭ
. tur. Buna dair eserler ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ Ebü'I-Fe-
rec ｢ｮＧｬＭｃ･ｶｺｩＧｮｩｮ＠ ｔ･ｮｶｩｲＧｬＭｧ｡｢･＠ fi
fazli's-Sudan ｶ･ＧｬＭｦＮＺｬ｡｢･Ｌ＠ Celaleddin es-
Süyuti'nin Ret'u ･ＩｮｩＧｬＭｉＺｦｵ｢｡ｮＬ＠ Mu-
hammed Nu'man b. Muhammed b. Ar- ·
ｲ｡ｫＮＧｮ＠ ｋｩｴ･｢＠ Kenzi1z-Zinddi'l-vô.r1 fi
ｩｫｲｩ＠ ebnô.>i's~serari; Ebü'l-Meani Alaed-
din Muhammed b. Abdülbaki el-Buhari
el-Mekki'nin ･ｴＭｔｲ｡ｺＧｬＭｭ･ｮ｝ｳ＠ f1 me-
｝ｊＮｻｳｩｮｩＧｬＭｉＺｉｵ｢ＢＴＬ＠ Ali b. Abdürrauf eJ.,Ha-
. ｢･ｩＧｮｩｮＮ＠ ｒ･ｦＩｬＧｬＭｧｵ｢ｵ＠ fi fezd'ili'l-Jju-
｢ｵＬ＠ ｃ｡ｨｩｺＧｩｮｆ｡ＮｬｲＧｳＭｓｵ､､ｮ＠ cale'l-bf-'
zan ve Fezô.'ilü'l-Etrak ｡､ｬ＠ eserleri zik-
redilebilir.
IRKCILIK
ａｬｬ｡ｨＧｮ＠ ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ ｲｫｬ｡ｲ＠ halinde ya-
ｲ｡ｴｴ＠ ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Kerim'de ｢･ｬｩｲｴｩｬｭｩ＠ olup
konuya ilgi duyan ｳｬ｡ｭ＠ alimleri. özellikle
filozof, müfessir ve tarihçiler, bu ｦ｡ｲｫｬﾭ
ｬ｡ｭ｡＠ ｨ｡ｫｫｮ､｡＠ dönemlerinin kültür ve
biliminden yararlanarak ､･ｩｩｫ＠ ｧｲｬ･ｲ＠
ortaya ｫｯｹｭｵｬ｡ｲＺ＠ ｲｫ＠ ｦ｡ｲｫｬｬ｡ｭ｡ｳｮｮ＠ se-
bebi olarak bir ｫｳｭ＠ alimler nesep faktö-
rünü, ､ｩ･ｲｬ･ｲｩ＠ ise ｣ｯｲ｡ｦｹ｡ｹ｡＠ ｢｡ｬ＠ iklim
faktörünü öne ｳｲｭｬ･ｲ､ｩｲＮ＠ Birinci grup-
taki alimler Tevrat ve ｳｲ｡ｩｬｩｹ｡ｴＧＬ＠ ikinci
gruptakiler de klasik Yunan felsefesini,
ｴｰ＠ ve ｣ｯｲ｡ｦｹ｡ｳｮ＠ kendi ｧｲｬｾｲｩｮｩ＠ des-
teklemek için ｫｵｬｬ｡ｮｭｬ｡ｲ､ｲＮ＠ Ancak is-
railiyat ve Yunan ｫ｡ｹｮ｡ｫｬ＠ teoriler ｴ｡ｲ｡ｦｳｺ＠
ｯｬｭ｡ｹｰ＠ kendi ｲｫｬ｡ｲｮ＠ en üstün ｲｫ＠ gös-
terme ｡ｭ｡｣＠ ｴ｡ｲｫ･ｮ＠ müslüman alimler
konuyu ｲｫ＠ ｳｴｮｬ＠ ｡ｳｮ､｡ｮ＠ ､･ｩｬ＠ sa-
dece bir antropolojik problem olarak ele
｡ｬｭｬ｡ｲ､ｲＮ＠ ｂｵｮｬ｡ｲｮ＠ ilkine göre ｲｫ＠ fark-
ｬｬ｡ｭ｡ｳｮｮ＠ ｫ｡ｹｮ｡＠ nesep. ､ｩ･ｲｩｮ･＠ gö-
re iklim yani ｦ｡ｲｫｬ＠ ｣ｯｲ｡ｦｩ＠ ｡ｲｴｬ｡ｲ､ｲＮ＠ Bi-
rinci ｧｲｮ＠ ｴ｡ｲ｡ｦｴ｡ｲｬ｡ｲ＠ ｲｫ＠ ｦ｡ｲｫｬｬ｡ｭ｡ﾭ
ｳｮＬ＠ tabii faktör ve süreçlerin ､･ｩｬ＠ bizzat
ａｬｬ｡ｨＧｮ＠ ｢｡ｴ｡ｮ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ neseplerｹ｡ｲ｡ｴｭ｡ｳﾭ
ｮｮ＠ sonucu diye ､ｮｲｬ･ｲＮ＠ Bu ､ｮ｣･ﾷ＠
dünyada üç ana ｲｫ＠ oldugu ve ｢ｵｮｬ｡ｲｮ＠
büyüktüfandan sonra NOh peygamberin
üç ｯｬｵｮ､｡ｮ＠ (Ham. Sam, YMes) ｴｲ･､ｩｩ＠
･ｫｬｩｮ､･ｫｩ＠ ｋｩｴ｡｢Ｍ＠ Mukaddes telakkisin-
den gelir.
Hadis literatürüne de giren bu telakki-
nin ｳ｡ｶｵｮｵ｣ｵｬ｡ｲＬ＠ "Onun ＨｎＱｨＧｵｮＩ＠ zürriye-
tini, evet ｯｮｬ｡ｲ＠ yeryüzünde baki ｫｬ､ｫＢ＠
(es-Saffat 37/77) mealindeki ayetin bu te-
lakkiyi ､･ｳｴ･ｫｬ･､ｩｩｮｩ＠ ileri sürerlerse de
Hud süresinin 40. ayetinde Hz. NOh'a sa~
ｹｳ＠ az olmakla birlikte ｢｡ｫ｡＠ ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ da
. iman ･ｴｴｩｩ＠ bildirilmektedir. Buna göre
Saffat suresinin 77. ayetindeki "zürriyet"
ile NOh'a iman ･ｴｭｩ＠ ｯｬ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ kastedil-
､ｩｩ＠ ｡ｮｬ｡ｬｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ Bütün ｲｫｬ｡ｲｮ＠ Hz.
NOh'un üç ｯｬｵｮ､｡ｮ＠ ｧ･ｬ､ｩｩｮ･＠ dair hika- ·
ye ｢｡ｺ＠ hadis, tefsir ve tarih ｫｩｴ｡ｰｬ｡ｲｮ｡＠
ｧｩｲｭｩｴｩｲＮ＠ Ancak ｢ｩｲｴ｡ｫｭ＠ ｳｬ｡ｭ＠ alimleri
hadis olarak ｡ｫｴ｡ｲｬ｡ｮ＠ hikayelerin ravile-
rinin güvenilirliklerini ｳｯｲｧｵｬ｡ｭｬ｡ｲ＠ ve
bu rivayetlerin Tevrattan ｧ･ｬ､ｩｩｮｩ＠ ortaya
koymaya ｡ｬｭｬ｡ｲＬ＠ özellikle ｲｫ＠ ｦ｡ｲｫｬｬ｡ﾭ
ｭ｡ｬ｡ｲｮｮ＠ iklimden ｫ｡ｹｮ｡ｫｬ｡ｮ､ｭ＠ ､ﾭ
nen ekole mensup olan ｢ｮ＠ Haldun gibi
alimler ｡ｫ｡＠ bu rivayetlerin ｡ｳｬｳｺ＠ oldu-
ｵｮｵ＠ ｢･ｬｩｲｴｭｩｬ･ｲ､ｩｲＮ＠
ｉｲｫｬ｡ｲｮ＠ ｫ｡ｹｮ｡ｮｮ＠ ｣ｯｲ｡ｦｩ＠ ｡ｲｴｬ｡ｲ＠ oldu- .
· ｵ＠ ･ｫｬｩｮ､･ｫｩ＠ ikinci temel iddia ､ｮｹ｡ｹ＠
yedi iklime ｡ｹｲ｡ｮ＠ klasik Yunan ｣ｯｲ｡ｦｹ｡Ｍ
. ｳｮ｡＠ ､｡ｹ｡ｮｲＮ＠ Bu ｣ｯｲ｡ｦｹ｡＠ ｡ｮｬ｡ｹ＠ ile dö-
nemin dört unsura ､｡ｹ｡ｬ＠ｴｰ＠ ｡ｮｬ｡ｹ＠ bir- .
ｬ･ｴｩｲｩｬ･ｲ･ｫ＠ ｲｫｬ｡ｲｮ＠ ｫ｡ｹｮ｡＠ izah edilmeye
127
6. IRKÇILIK
｡ｬｬｭＮ＠ yine Grek ､ｮ｣･ｳｩｮ･＠ hakim
olan her ･ｹｩｮ＠ ｯｲｴ｡ｳｮｮ＠ (itidal) en iyisi ol-
､ｵｵ＠ ölçütü de ｫｵｬｬ｡ｮｬ｡ｲ｡ｫ＠ orta iklimde
yer alan ｲｫｬ｡ｲｮ＠ zihinsel ｳｴｮｬ＠ iddia
･､ｩｬｭｩｴｩｲＮ＠ Bu ｡ｮｬ｡ｹ＠ Aristo gibi Yunan
ｦｩｬｯｺｯｦｬ｡ｲｮｮ＠ siyaset ve sosyal teorilerini
de ･ｴｫｩｬ･ｭｩＬ＠ Yunan felsefesinin ｳｬ｡ｭ＠
､ｮｹ｡ｳｮ｡＠ girmesiyle ｳｬ｡ｭ＠ ｦｩｬｯｺｯｦｬ｡ｲ＠ ta-
ｲ｡ｦｮ､｡ｮ＠ da ilgi ｧｲｭｴｲＮ＠ ｋｩｮ､Ｇ､･ｮ＠ ｢｡ﾭ
lamak üzere ｆ｡ｲ｡｢Ｌ＠ｨｶ｡ｮＭ＠ Safa, ｢ｮ＠ ｓｮ｡Ｌ＠
｢ｮ＠ ｒ､＠ gibi ｦｩｬｯｺｯｦｬ｡ｲｮＬ＠ ､ｲｳ＠ gibi ｣ｯﾭ
ｲ｡ｦｹ｡｣ｬ｡ｲｮＬ＠ Said ･ｬＭｅｮ､･ｬｳ＠ ve ｢ｮ＠ Hal-
dün gibi tarihçilerin ｧｲｬ･ｲｩｮｩ＠ ･ｴｫｩｬ･ｭｩﾭ
tir. Mutedil iklim ､ｮ､｡＠ ｹ｡｡ｹ｡ｮ＠ Türkler
ve ｳｩｹ｡ｨｬ｡ｲｮ＠ medeniyete kabiliyeti olma- ·
､＠ bu teoriye ､｡ｹ｡ｮｬ｡ｲ｡ｫ＠ ileri ｳｲｬｭﾭ
tür.
｢ｮ＠ Haldün da ｭ･ｨｵｲ＠ ｣ｯｲ｡ｦｹ｡｣＠ ､ｲﾭ
st'nin ｶ･ｲ､ｩｩ＠ bUgilere dayanarak dünya-
ｮｮ＠ yedi "iklim" (bölge) ｯｬ､ｵｵｮｵ＠ var sayar
ve ｲｫ＠ ｦ｡ｲｫｬｬ｡ｭ｡ｳｮｮ＠ ｫ｡ｹｮ｡＠ ｨ｡ｫｫｮ､｡ﾭ
ki ｫｵｲ｡ｭｮ＠ bu var ｳ｡ｹｭ＠ üzerine ｩｮ｡＠ eder
(Mu~addime, I, 337-397). ｢ｮ＠ Hald0n'un
ｲｫ＠ ｦ｡ｲｫｬｬ｡ｭ｡ｳ＠ ｨ｡ｫｫｮ､｡ｫｩ＠ ｧｲｬ･ｲｩｮｩｮ＠
｡ｮｬ｡ｬ｡｢ｩｬｭ･ｳｩ＠ için antik Yunan'dan dev-
ｲ｡ｬｮ｡ｮ＠ ve ｏｲｴ｡｡＠ boyunca müslüman-
larＮ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ ｹ｡ｹｧｮ＠ olarak ｫｵｬｬ｡ｮｬ｡ｮ＠ ｴｰＬ＠
biyoloji. astronomi ve ｣ｯＮｲ｡ｦｹ｡＠ ｡ｮｬ｡ｹﾭ
ｮｮ＠ da göz önünde ｢ｵｬｵｮ､ｵｲｵｬｭ｡ｳ＠ ge-
rekir.
Irk ｫ｡ｶｲ｡ｭｮｮ＠ ｫ｡ｲｬ＠ olarak ümmet.
ｮ･ｶＮ＠ dl kelimelerini kullanan ｢ｮ＠ Hal-
dun'un "hukema"ya nisbet ederek verdi-
ｩ＠ bilgilere göre dördüncü iklim ｫｵ｡＠ en
üstün ｲｫｮ＠ ｹ｡｡､＠ ve medeniyete en
uygun ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ ortaya ｫｴ＠ bölgedir
(a.g.e.; Ｎ＠ 387). Dördüncüden sonra onun
iki ｴ｡ｲ｡ｦｮ､｡ｫｩ＠ üçüncü ve ｢･ｩｮ｣ｩ＠ iklimler
gelir. ｋｳ｡｣｡＠ en mutedil iklim olan dör-
düncü iklimden ｵｺ｡ｫｬ｡ｴｫ｡＠ ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲｮ＠
medeniyete olan kabiliyeti ｺ｡ｹｦｬ｡ｲＮ＠ dola-
ｹｳｹｬ｡＠ ｲｫｮ＠ üstünlük derecesi de ｡ｺ｡ｬｲＮ＠
Mutedil iklim ｫｵ｡ｫｬ｡ｲｮ､｡＠ ｹ｡｡ｹ｡ｮｬ｡ｲ＠
beden, renk, ahlak ve din ｢｡ｫｭｮ､｡ｮ＠ en
mükemmel ｴｯｰｬｵｬｵｫｬ｡ｲ＠ ｯｬｵｴｵｲｵｲＮ＠ Hatta
peygamberler bile genellikle bu bölgeden
ｹ･ｴｩｩｲＮﾷ＠ Buna ｫ｡ｲｬｫ＠ itidalli iklim ｫｵ｡ｮﾭ
dan en uzakta olan güney ve kuzey ik-
limlerine peygamber ｧｮ､･ｲｩｬ､ｩｩｮ･＠ dair
hiçbir bilgi yoktur. .
｢ｾ＠ Haldun ｲｫｬ｡ｲｮ＠ ｫ｡ｹｮ｡ｮｮ＠ nesep
ｯｬ､ｵｵｮｵ＠ iddia edenleri ･ｬ･ｴｩｲｩｲｫ･ｮ＠ ｹＭﾷ＠
le der: Ｂｖ｡ｲｬｫｬ｡ｲｮ＠ ｴ｡｢ｩ｡ｴｬ｡ｲ＠ ｨ｡ｫｫｮ､｡＠ hiç-
bir bilgi sahibi olmayan ｢｡ｺ＠ nesep alim-
leri vehmettiler ki siyahlar Nuh'un ｯｬｵ＠
ｈ｡ｭＧｮ＠ ｯ｣ｵｫｬ｡ｲ､ｲＺ＠ ｢｡｢｡ｳｮｮ＠ onun nes-
linin köle ｯｬｭ｡ｳ＠ için ｹ｡ｰｴ＠ ｢･､､ｵ｡ｮｮ＠
eserinin ortaya ｫｭ｡ｳ＠ sonucu siyah renk
128
ile ､ｩ･ｲ＠ insanlardan ｡ｹｲｬ､ｬ｡ｲＮ＠ Onlar bu
konuda hikayecilerin hurafelerinden hika-
yeler de naklederler. N0h'un. ｯｬｵ＠ Ham'a
｢･､､ｵ｡ｳ＠ Tevrat'ta yer almakta, ancak
orada siyah renkten bahsedilmemekte-
dir; N0h sadece ｈ｡ｭＧｮ＠ ｯ｣ｵｫｬ｡ｲ＠ ｫ｡ｲ､･ﾭ
lerinin (Sam ve Yafes'in) kölesi olsun diye
beddua ･ｴｭｩｴｩｲＢ＠ (a.g.e., I, 389).
Said ･ｬＭｅｮ､･ｬｳ＠ de ｲｫｬ｡ｲ＠ medeniyete
ｹ｡ｴｫｮｬｫｬ｡ｲ＠ ｢｡ｫｭｮ､｡ｮ＠ tabakalara ｡ｹｲﾭ
ｭｴｲＮ＠ Ona göre ｣ｯｲ｡ｦｹ｡ｹ｡＠ ｢｡ｬ＠ olarak
iklim bir ｲｫｮ＠ medeniyete ne derece ~a-
biliyetli ｯｬ｡｣｡ｮ＠ belirler. Bu yönden in-
ｳ｡ｮｬｫ＠ yedi ana ｲｫ｡＠ ｡ｹｲｬｲＮＺ＠ 1. ｲ｡ｮｬｬ｡ｲＬ＠ 2.
Keldaniler, 3. Yunan, ｆｲ｡ｮｳｺＬ＠ Slav ve Ro-
ｭ｡ｬｬ｡ｲＮ＠ 4. ｋｰｴｩｬ･ｲＧｬ･＠ onlara ｹ｡ｫｮ＠ olan ba-
ｺ＠ zenciler, ｈ｡｢･ｩｳｴ｡ｮｬｬ｡ｲ＠ ve ｂ･ｲ｢･ｲｬ･ｲＬ＠
s. Türkler,·6. Hintliler, 7. Çinliler. ｅｮ､･ｬｳ＠
bu ｲｫｬ｡ｲ＠ ilme ､･･ｲ＠ verenler ve verme-
yenler diye ikiye ｡ｹｲ｡ｲ｡ｫ＠ ilme ､･･ｲ＠ ve-
ren. ｲｫｬ｡ｲ＠ Hintliler, ｲ｡ｮｬｬ｡ｲＬ＠ ｋ･ｬ､｡ｮｬ･ｲＬ＠
｢ｲ｡ｮｩｬ･ｲＬ＠ ｙｵｮ｡ｮｬｬ｡ｲＮ＠ ｒｯｭ｡ｬｬ｡ｲＬ＠ ｍｳｲｬｬ｡ｲ＠
ve Araplar ･ｫｬｩｮ､･＠ ｳｲ｡ｬ｡ｭ｡ｫｴ｡Ｚ＠ geride
kalan ｲｫｬ｡ｲｮ＠ hiçbirinin ilme önem ver-
ｭ･､ｩｩｮｩ＠ ileri sürmektedir (Tabah:atü 'l-
ümem, s. ＠ 0-11). Bu ､ｮ｣･ｬ･ｲ＠ klasik Yu-
nan ｣ｯｲ｡ｦｹ｡Ｌ＠ ｴｰ＠ ve felsefesinin bir ürü-
nüdür. ｊ｜ｹｲ｣｡＠ nesebe ､｡ｹ｡ｬ＠ teori gibi Said
･ｬＭｅｮ､･ｬｳＧｮｩｮ＠ yedi iklim teorisinin so-
nunda ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲ＠ medeniyet ve bilime yat-
ｫｮｬｫ＠ ｡ｳｮ､｡ｮ＠ tabakalara ｡ｹｲｭ｡ｳｮｮ＠
da ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠ Kerim ve hadislerin ｹｵｫ｡ｲ､｡＠
ortaya konan temel ｢｡ｫｮ｡＠ ters ､ｴﾭ
＠ ｡ｫｴｲＮ＠
. ｂ｡ｴ＠ ､ｮｹ｡ｳｮ､｡＠ ｲｫｬｫＬ＠ modern ｡ｮ＠
en önem.fi ｯｬｧｵｬ｡ｲ＠ ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ yer alan sö-
mürgecilik ve onunla ｢｡ｬ｡ｮｴｬ＠ kapitalist
sistemin ｯｬｵｴｵｵ＠ ｡ｲｴｬ｡ｲ＠ ｡ｬｴｮ､｡＠ sömür-
ｧ･｣ｩｬｩ･＠ ｭ･ｲｵｩｹ･ｴ＠ tarnyan bir ideoloji ola-
rak ortaya ｫｭｴｲＮ＠ Tarih boyunca ｂ｡ｴ＠
kolonyalizmi ve kapitalizminin ｧ･ｬｩｭ･＠
｡｡ｭ｡ｬ｡ｲｮ｡＠ ｢｡ｬ＠ olarak ｲｫｬｫ＠ da fark-
ｬ＠ tezahürlerde ｧ･ｬｩｭｩｴｩｲＮ＠ ｬｫ＠ ｡｡ｭ｡､｡＠
Amerika ve Karayipler'in yerli sakinleri
olan ｋｺｬ､･ｲｩｬｩｬ･ｲ＠ sömürgecilerin ｡ｰ｡ｫ＠
talan ve ｳｯｹｫｲｭｮ｡＠ maruz ｫ｡ｬ､ｬ｡ｲＺ＠ ｲｫ＠
teoriler de bu dönemde ortaya ｫｭ｡ｹ｡＠
｢｡ｬ｡､Ｎ＠ Sömürgeciler, buralarda ｹ｡ｰｴｫﾭ
ｬ｡ｲ＠ ｢｡ｳｫ＠ ve zulümleri izah için ｲｫｬ＠
bit araç gibi ｫｵｬｬ｡ｮ､ｬ｡ｲＮ＠ Nitekim ilk ola-
rak 1ｓｓＰｹｬｮ､｡＠ ｳｰ｡ｮｹｯｬ＠ ｩｬ｡ｨｩｹ｡ｴ＠ Gaines
de Sepulveda ｋｺｬ､･ｲｩｬｩｬ･ｲＧｩｮ＠ ｡｡ｬｫ＠ bir
ｲｫ＠ ｯｬ､ｵｵｮｵ＠ ve ｢ｵｮｬ｡ｲｮ＠ beyazlara hiz-
met etmek üzere ｹ｡ｲ｡ｴｬ､ｫｬ｡ｲｮ＠ ileri sür-
dü. Bu teori Am~rika'da uzun ｹｬｬ｡ｲ＠ pro-
paganda ･､ｩｬｭｩｴｩｲＮ＠ XVII. ｹｺｹｬｮ＠ ilkｹ｡ｲﾭ
ｳｮ､｡＠ beyaz ｩｩｬ･ｲｬ･＠ siyah köleler ｩ＠ yer-
lerinde yanyana ｡ｬｹｯｲｬ｡ｲ､Ｎ＠ Ancak si-
yah köleler beyazlara göre hem ucuzdu
hem de her türlü ｡ｲｴｬ｡ｲ､｡＠ ｡ｬｭ｡ｹ｡＠ ra-
ｺ＠ ｯｬ､ｵｫｬ｡ｲｮ､｡ｮ＠ bu dönemde ｩ＠ gücü ola-
rak sadece siyah köleler ｫｵｬｬ｡ｮｬｭ｡ｹ｡＠ ｢｡ﾭ
ｬ｡ｮ､Ｎ＠ Amerika ve Karayipler'de köleler
"hayvan sürüsü" olarak ｡､ｬ｡ｮ､ｲｬｹｯｲ､ｵＮ＠
Siyahlar beyazlara özgü hiçbir ･ｹｩ＠ taklit
edemezlerdi. XIX. ｹｺｹｬｮ＠ ｢｡ｬ｡ｲｮ､｡ｮ＠
itibaren siya~-beyaz ｩｬｩｫｩｬ･ｲｩ＠ ､･ｩｭ･ｹ･＠
｢｡ｬ｡､Ｎ＠ Çünkü ekonomik ve politikse-
beplerle ｡ｲｴｫ＠ köle ｩｳｴｩｨ､｡ｭ＠ ｩｬ･ｶｩｮｩ＠ yitir-
ｭｩｴｩＮ＠ ｬｫ＠ olarak 1804 ｹｬｮ､｡＠ ｆｲ｡ｮｳｺｬ｡ｲ＠
Haiti'de ｫｬ･ｬｧｩ＠ ｫ｡ｬ､ｲ､ｬ｡ｲ［＠ ､ｩ･ｲ＠ sömür-
gelerde de ｫｬ･ｬｩｩｮ＠ peyderpey ｫ｡ｬ､ｲｬﾭ
ｭ｡ｳｹｬ｡＠ ｲｫｬｫ＠ ､ｮ｣･ｳｩｮ､･＠ de ､･ｩＭ .
meler gözlendi. Buna göre ｡ｲｴｫ＠ siyahlar
da insan ｳ｡ｹｬｭ｡ｫｬ｡＠ birlikte üstün ｲｫ｡＠
mensup olan beyazlara ｫｹ｡ｳｬ｡＠ ｡｡＠ ｲｫ＠
ｯｬｵｴｵｲｵｹｯｲｬ｡ｲ､Ｎ＠ Üstelik bunlar zihinsel
ve kültürel ｢｡ｫｭ､｡ｮ＠ geri ｯｬ､ｵｫｬ｡ｲｮ＠ ken-
dileri de kabul ediyor ve bu yüzden be-
yazlara uyum ｳ｡ｬ｡ｭ｡ｹ｡＠ ｡ｬｹｯｲｬ｡ｲ､Ｎ＠
Yeni ｩｬｩｫｩ＠ biçimi sürekli olarak yeni te-
orilerin de ortaya ｡ｴｩｬｭ｡ｳｮ｡＠ yol ｡ｹｯｲ､ｵＮ＠
ｆｲ｡ｮｳｺ＠ ａｹ､ｮｬ｡ｮｭ｡｣＠ ､ｮｲｬ･ｲｩｮ､･ｮ＠
Boulainvilliers ve Buffone gibi ｲｫ＠ fikir-
leri ortaya atan ｦｩｬｯｺｯｦｬ｡ｲｮ＠ ｡ｲ､ｮ､｡ｮ＠ ｲｫﾭ
ｬ＠ bir sistem ha_linde ortaya koyari ｫｩｩ＠ .
· Kont Joseph Arthur de Gobineau oldu.
Gobineau, Essai sur l'inegalite des ra-
ces humaines (HV, Paris 1853~1855) ｡､ｬ＠
eserinde beyaz ｲｫｮ＠ ｡ｫｬ＠ ve ､ｲｳｴｬＮ＠
ｳ｡ｲ＠ ｲｫｮ＠ fayda. düzen ve ortayolu, siyah
ｲｫｮ＠ ise ｨｲｳＬ＠ lirik ve artistikyetenekleri
temsil ･ｴｴｩｩｮｩ＠ ileri sürdü ve Nordik (ku-
zeyli-beyaz) ｲｫ＠ ｩｮｳ｡ｮｬｮ＠ en üstüne yer-
ｬ･ｴｩｲ､ｩＮ＠ Houston Stewart Chamberlain
Die Grundlagen des neunzehnten
Jahrhunderts (Hl, Munih 1899) ｡､ｬ＠ ese-
rinde benzeri bir ｹ｡ｫｬ｡ｭ＠ sergileyerek
Aryan ve Töton ｲｫｮｮ＠ ｳｴｮｬｮ＠ sa-
vundu. Ancak Amerika ｂｩｲｬ･ｩｫ＠ Devletleri
ve ｮｧｩｬｴ･ｲ･Ｇ､･＠ ortaya ｡ｴｬ｡ｮ＠ ｲｫ＠ teoriler
daha çok sosyal ve ekonomik faktörlerle
｢｡ｬ｡ｮｴｬ＠ bir ･ｫｩｬ､･＠ ｧ･ｬｩｴｩｲｩｬ､ｩ［＠ bu teori-
ler, zencilerin biyolojik olarak daha ｡｡＠
ｯｬ､ｵｫｬ｡ｲ＠ ｩ､､ｩ｡ｳｮ＠ sürdürmekle birlikte
ｧ･ｬｩ･ｮ＠ ｳｩｹ｡ｨ＠ bilincin gelecekte beyazla-
ｲｮ＠ sosyal ve ekonomik ｫｯｮｵｭｬ｡ｲ＠ ｢｡ｫﾭ
ｭｮ､｡ｮ＠ tehlike Ｎ｡ｲｺ･､･｢ｩｬ･｣･ｩ＠ üzerinde
durdular.. Madison Grant, The Passing
of the Great Race.(NewYork 1916) ｡､ｬ＠
eserinde, Lothrop Stoddard The Rising
Tide of Color Against White ｓｵｰｲ･ﾭ
acy (New York 1920) ｡､ｬ＠ ｫｩｴ｡｢ｮ､｡＠ Asya-
ｬｬ｡ｲ＠ ve ａｦｲｩｫ｡ｬｬ｡ｲ＠ ｡ｲ｡ｳｮ､｡ｫｩ＠ ､ｵｭ＠ oran-
ｬ｡ｲｮｮ＠ ｹｫｳ･ｫｬｩｩｮ･＠ dikkat çekerek beyaz
ｲｫｮ＠ gelecekte hakimiyeti kaybedebilece-
7. ｩ＠ ･ｮ､ｩ･ｳｩｮｩ＠ dile getirdiler (The Encyclo-
pedia ofPhilosophy, VII, 60).
XX. ｹｺｹｬ＠ ｂ｡ｴＧ､｡＠ ilk defa tek bir dünya
sistemi ｩ､､ｩ｡ｳｮｮ＠ ortaya ｫｴ＠ dönem-
dir. ｂ｡ｴ＠ ､ｮｹ｡ｳｮｮ＠ ｧ･ｬ･ｮ･ｫｬ･ｭｩ＠ ﾷｯ｡ｮ＠
ｲｫｬｫ＠ zihniyetinin bu ｹｺｹｬ､｡＠ ｦ｡ｩｳｴ＠ po-
litikalarla ｢ｩｲｬ･ｭ･ｳｩｮ､･ｮ＠ sonra ｢｡ｺ＠ mil-
_
!etler kendi ｲｫｮｮ＠ ｳｴｮｬｮ､･ｮ＠ ve
dünya ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ kendisinin kurtaraca-
ｮ､｡ｮ＠ söz etmeye ｢｡ｬ｡､ｬ｡ｲＮ＠ ａｬｭ｡ｮｬ｡ｲＧｮ＠
ｩｧ｡ｬ＠ ettikleri her yerde yahudileri ｳｯｹｫﾭ
ｲｭｮ｡＠ maruz ｢ｲ｡ｫｭ｡ｬ｡ｲ＠ bu·､ｮ｣･､･ｮ＠
ｫ｡ｹｮ｡ｫｬ｡ｮｭｴｲＮ＠ AncakAvrupa'da yahu-
di ､ｭ｡ｮｬ＠ ile ｰｲ｡ｴｩ･＠ ｹ｡ｮｳｹ｡ｮ＠ anti -
semitizm (Sami ｲｫｮ｡＠ ､ｭ｡ｮｬｫＩ＠ olgusu,
Cermen ｲｫｮｮ＠ ｳｴｮｬｮ＠ ileri süren
Adolf Hitler'inyeni bir ｢ｵｬｵｵ＠ ｯｬｭ｡ｹｰ＠ Ba-
ｴ＠ tarihinde ･ｫｩｬｬ･ｮｭｩ＠ bir ｲｫｬｫ＠ biçi-
midir.
XX. ｹｺｹｬ､｡＠ Avrupa ｫｴ｡ｳ＠ ､ｮ､｡＠ ｲｫﾭ
ｬｮ＠ en ｹｯｵｮ＠ ｹ｡｡ｮ､＠ bölgelerden biri
Güney Afrika, ､ｩ･ｲｩ＠ de Amerika ｂｩｲｬ･ｩｫ＠
Devletleri ｯｬｭｵｴｵｲＮ＠ XVII. ｹｺｹｬ､｡ｮ＠ itiba-
ren Hindistan, Endonezya ve Malezya'-
dari köle olarak Güney Afrika'ya getirilen
müslümanlar da bu ülkedeki ｲｫ＠ uygu-
ｬ｡ｭ｡ｬ｡ｲｮ＠ ｳｫｮｴｳｮ＠ ｹ｡｡ｭｬ｡ｲ､ｲＮ＠ ･ｹｨ＠
Y0suf el-Makassari, imam Abdullah it?n
KadiAbdüsselam, Ahmed Efendi, Abdul-.
lah Abdurrahman ve ｭ｡ｭ＠ Abdullah Ha-
r-On gibi ｬｩ､･ｲｬ･ｲＮｹ｡ｮｮ､｡＠ daha birçok müs-
lüman ferdi olarak veya Afrika Ulusal
Kongresi (ANC) gibi platformlarda ｲｫｬＭ ·
｡Ｎ＠ emperyalizme ve ｢｡ｳｫｬ｡ｲ｡＠ ｫ｡ｲ＠ mü-
cadele ･ｴｭｩｬ･ｲ､ｩｲＮ＠
Amerika ｂｩｲｬ･ｩｫ＠ Devletleri'nde XIX.
ｹｺｹｬｮ＠ sonunda ve XX. ｹｺｹｬｮ＠ ｢｡ｮ､｡＠
ｲｫ＠ ｡ｹｲｭｮ＠ öngören ilkyasalar (Jim Crow
Laws) ｫ｡ｲｬｭ｡ｹ｡＠ ｢｡ｬ｡ｮ､Ｎ＠ Bu yasalara
ｹ｡ｹｧｮ＠ bir ｩ､､･ｴ＠ ､｡ｬｧ｡ｳ＠ da ･ｬｩｫ＠ ediyor-
du. Irk｡ｹｲｭｮ｡＠ ｫ｡ｲ＠ yürütülen mücade-
lelerde siyahlar ｦ｡ｲｫｬ＠ kamplara ｡ｹｲｬ､ｬ｡ｲＺ＠
.siyah örgütlerin üç ｦ｡ｲｫｬ＠ ｧｲ＠ ･ｴｲ｡ｦｮ､｡＠
ｯｬｵｴｵｵ＠ söylenebilir. Bunlardan siyah
burjuvazinin ｫ｡ｲｬ｡ｲｮ＠ temsil eden grup
(National Association for the Advancement of .
Coioured Peopl~ [NAACP]) sadece yasal bir
devrim istiyor ve son derece ｬｭｬ＠ bir ta-
ｶｲ＠ sergiliyordu. ｌｩ､･ｲｬｩｩｮｩ＠ Martin Luther
King'in ｹ｡ｰｴＮ＠ ~hemen özgürlük" (free-
.dom now) ｳｬｯｧ｡ｮｹｬ｡＠ ortaya ｫ｡ｮ＠ ikinci si-
yah hareketi beyazlarla entegrasyonµ sa-
vunuyordu. Gandi'nin ｳ｡､ｫ＠ bir izleyicisi
olan Protestan rahibi King mücadelede
ｩ､､･ｴ＠ ｫｵｬｬ｡ｮｬｭ｡ｳｮ｡＠ ｫ｡ｲ＠ ｫｭＮ＠ ｢｡ｲﾭ
ｬ＠ eylemlerle ｲｫ＠ ｵｹｧｵｬ｡ｭ｡ｬ｡ｲ＠ yenmeye
｡ｬｭｴｲＮ＠ Üçüncü hareketi, ｵｺｬ｡ｭ｡ｺ＠ ve
sert bir çizgi takip eden Siyah Müslüman-
lar Hareketi (Black Muslims) temsil ediyor-
du. 1930 ｹｬｮ､｡＠ Wallace D. Fard (Wallace
Fard Muhammed) ｴ｡ｲ｡ｦｮ､｡ｮ＠ kurulan bu
hareketin ｢｡ｮ｡＠ daha sonra Elijah Mu-
hammed ｧ･ｭｩ＠ ve hareketi il. Dünya
ｓ｡ｶ｡Ｇｮ､｡ｮ＠ sonra faal bir konuma getir-
ｭｩｴｩｲＮ＠ ａｲ＠ tepkici davranan ve asli kay-
naklarla tarihi uygulamalardan çok ｦ｡ｲｫｬ＠
bir ｳｬ｡ｭ＠ ｡ｮｬ｡ｹｮ｡＠ sahip olan Elijah Mu-
hammed, ｢･ｹ｡ｺｬ｡ｲｮ＠ ､ｯｵｴ｡ｮ＠ birer ･ｹﾭ
tan ｯｬ､ｵｵｮ｡＠ ve kendisinin Allah ｴ｡ｲ｡ｦｮﾭ
dan bu ｲｫ＠ yok etmek üzere görevlendi-
ｲｩｬ､ｩｩｮ･＠ ｩｮ｡ｮｹｯｲ､ｵＮ＠ Buna göre ｢ｯ＠ bir
·･ｩｴｬｩｫ＠ ve entegrasyon için mücadele et-
mektense sadece siyahlardan ｯｬｵ｡ｮ＠ ｡ｹｲ＠
bir dünya kurmak ve ｢｡ｭｳｺ＠ olmak da-
ha gerçekçiydi (Fontette, s. l 09- ＠ 1O). Sa-
ｭｩｭｩｹ･ｴｳｩｺｬｩｩ＠ ve bozuk ｩｮ｡ｮ｣＠ bizzat ken-
di ｯｬｵ＠ Wallace (Warith) Muhammed tara-
ｦｮ､｡ｮ＠ ｴ･ｨｩｲ＠ edilinceye kadar ｳｬ｡ｭ＠ Mil-
leti (The Nation of Islam) örgütune mensup
müslümanlar onun gayet disiplinli ve
ｩｮ｡ｮｭ＠ birer izleyicisi olarak ｫ｡ｬ､ｬ｡ｲＮ＠ Si-
yah Müslümanlar Hareketi'ne hapiste iken
ｫ｡ｴｬ｡ｮ＠ Malcolm X (Malik ･Ｍ｡ｨ｢｡ｺＩ＠ 19SZ
ｹｬｮ､｡＠ hapisten ｫｴｫｴ｡ｮ＠ sonra kendisini
bu harekete ｡､｡ｭＬ＠ ｫｳ｡＠ zamanda ｲｫｬｫ＠
mücadelesinin Amerika'daki en önemli
liderlerinden biri ｯｬｭｵｴｵｲＮ＠ Malcolm X,
hareketten ｡ｹｲｬ､＠ 1964ｹｬｭ｡＠ kadar Eli-
jah Muhammed'in ｳ｡､ｫ＠ bir izleyicisi idi.
Mekke'yeｹ｡ｰｴ＠ bir hac ziyaretinden son.,.
ra fikirlerini kökten gözden geçirmeye
｢｡ｬ｡､Ｎ＠ Hareketten ｡ｹｲｬ､ｫｴ｡ｮ＠ sonra da
bu siyah ｭｳｬｭ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ meselelerini gi-
derek ｹｵｭｵ｡ｹ｡ｮ＠ bir üsl0pla ｩｬ･ｭ･ｹ･＠
devam etti. Siyah Müslümanlar Hareke-
ti'nden ｡ｹｲｬ､ｫｴ｡ｮ＠ sonra Harlem'de (New
York) Müslüman Camii (Muslim Mosque)
ve ａｦｲｩｫ｡ｬＭａｭ･ｲｩｫ｡ｬｬ｡ｲ＠ ｂｩｲｬｩｩ＠ ｄ･ｲｮ･ｩＧﾭ
ni (Afro-American ｕｩｩｴｹ＠ Or.ganization) kuran
Malcolm X, ｡ｬｭ｡ｬ｡ｮｮ＠ z1 ｵ｢｡ｴ＠ 1965'-
te öldürülünceye kadar bu ｫｵｲｵｬｵｬ｡ｲ＠ va-
ｳｴ｡ｳｹｬ｡＠ sürdürdü.
Günümüz ａｭ･ｲｩｫ｡Ｇｳｮ､｡＠ ｡ｹｲｭ｣＠ yasa-
lar ortadan ｫ｡ｬ､ｲｬｭ＠ ve hukuki ･ｩｴｬｩｫ＠
ｳ｡ｬ｡ｮｭｴｲＮ＠ Ancakuygulamada hala be-
yazlar ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ yer yer ｲｫ＠ ön ｹ｡ｲｧｬ｡ｲ｡＠
ｲ｡ｳｴｬ｡ｮｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ Her ne kadar ｢｡ｬ｡ｮｧﾭ
ta ｦ｡ｩｺｭ＠ ile ｲｫｬｫ＠ ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ birebir ｩｬｩｫｩ＠
söz konusu ､･ｩｬｳ･＠ de bugün ･ｩｴｬｩ＠ Avru-
pa ülkelerinde ortaya ｫ｡ｮ＠ "yeni ｦ｡ｩｺｭＢ＠
hareketlerinin hepsi ｲｫｬ＠ vazgeçilmez
bir ilke olarak ideolojilerine ｫ｡ｴｭｴｲＮ＠ Av-
rupa'da bu tür ｧｲﾵｰｬ｡ｲｮ＠ üzerinde ｢ｩｲｬ･ﾭ
tikleri en önemli konu ｹ｡｢｡ｮ｣＠ ､ｭ｡ｮｬﾭ
､ｲＮ＠ Eski ｙｵｧｯｳｬ｡ｶｹ｡Ｇｮｮ＠ ､｡ｬｭ｡ｳｮ､｡ｮ＠
sonra Bosna-Hersek'te ve Kosova'da
müslüman ｂｯｮ｡ｫｬ｡ｲＧｬ｡＠ ａｲｮ｡ｶｵｴｬ｡ｲＧ＠ he-
IRKÇILIK
def alan etnik ｡ｲｮ､ｲｭ｡＠ eyleminin de te-
melinde ｲｫｬｫ＠ ｹ｡ｴｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠
XIX ve XX. ｹｺｹｬｬ｡ｲ､｡＠ Avrupa'da esen
milliyetçilik ve ｲｫｬｫ＠ ｲｺｧ｡ｲｬ｡ｲ＠ zamanla
ｳｬ｡ｭ＠ ､ｮｹ｡ｳｮ＠ da etkisi ｡ｬｴｮ｡＠ ｡ｬｭｴｲＮ＠
ümmet bilinciyle ｹ｡｡ｹ｡ｮ＠ milletler ｡ｲ｡ｳｮﾭ
da genel olarak ｲｫｬｫ＠ ve ｫ｡ｶｭｩｹ･ｴｩｬｩｩｮ＠
ne ｯｬ､ｵｵ＠ bilinmezken ｂ｡ｴｬ＠ devletlerin
ｳｬ｡ｭ＠ ､ｮｹ｡ｳｮ｡Ｌ＠ özellikle ｏｳｭ｡ｮｬｬ｡ｲＧ｡＠
yönelik ｰｯｬｩｴｩｫ｡ｬ｡ｲｮ､｡＠ görülen ､･ｩｩｫｬｩｫﾭ
lerden sonra Arnavutlar, Araplar, Türk-
ler ve Kürtler ｡ｲ｡ｳｮ､｡＠ müstakbel ｳｲｴﾭ
melere zemin ｨ｡ｺｲｬ｡ｭ｡ｫ＠ üzere kavmi-
yet ｡ｹｲｭｮ｡＠ ､｡ｹ｡ｬ＠ ideolojiler gündeme
ｧ･ｬｭｩｴｩｲＮ＠
XIX. ｹｺｹｬ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ｡ｹ､ｮｬ｡ｲＮ＠ dönemin
ａｶｲｵｰ｡ｳｮ､｡＠ ortaya ｫ｡ｮ＠ "cins ｩｴｴｩｨ｡､Ｂ＠
yani ｲｫ＠ ｢ｩｲｬｩｩ＠ fikrine ､｡ｹ｡ｬ＠ olan milliyet-
çilik ｡ｫｭｬ｡ｲｮ＠ kendi ｴｯｰｬｵｭｬ｡ｲ＠ için elve-
ｲｩｬｩ＠ ｧｲｭ･ｭｩｬ･ｲ､ｩｲＮ＠ ｍ･･ｬ｡＠ ｎ｡ｭｫ＠ Ke-
mal birlik ve ｫ｡ｲ､･ｬｩｫ＠ fikrini ｩｮｳ｡ｮｬ｡ｲｮ＠
"yumru ｹ｡ｮ｡ｫｬＢ＠ veya Ｂ｡ｴｫ＠ ｫ｡ｬＢ＠ bir ne-
silden gelmelerine ､｡ｹ｡ｮ､ｲ｡ｮ＠ ｡ｮｬ｡ｹ＠
ｲ･､､･ｴｭｩｴｩｲＮ＠ Yine Esad Efendi "cins" ＨｲｫＩ＠
unsurunu birlikve ､｡ｹ｡ｮｭ｡＠ sebeplerin-
den biri olarak kabul etmekle birlikte ｳﾭ
lami ｡ｮｬ｡ｹｴ｡＠ ｢ｩｲｬｩｩ＠ ｳ｡ｬ｡ｹ｡｣｡ｫ＠ ｶ｡ｳｴ｡ｮｮ＠
ｳｬ｡ｭｩｹ･ｴ＠ ｯｬ､ｵｵｮｵ＠ ｳ｡ｶｵｮｭｵｴｵｲ＠ (Türkö-
ne, s. 266-267). Kendi tabiriyle "Avrupa'da
ras (race) meselesi"yle ilgili ｲｫ＠ ｴ｡ｲｴｭ｡ﾭ
ｬ｡ｲ＠ ｹ｡ｫｮ､｡ｮ＠ ta~p eden (ｄ｡ｮｩｭ･ｮ､Ｌ＠ s.
28-29) Ali Suavi de Avrup~'da güdülen
"cinslik ､｡ｶ｡ｳＢｮ｡＠ Ｈｲｫｬｫ＠ ideolojisi) Osman~
ｬ＠ ülkesinde ｲ｡ｳｴｬ｡ｮｭ｡､ｮ｡＠ dikkat çeke-
rek ｭｳｬｭ｡ｲｩｬ｡ｲｮ＠ ｢ｩｲｬｩｩｮｩｮ＠ tevhid ilke-
sine ､｡ｹ｡ｮ､ｮ＠ ｢･ｬｩｲｴｭｩｴｩｲＮ＠ Ali Suavi'ye
göre ｏｳｭ｡ｮｬ＠ bir Türk devletidir, ancak
ｲｫｬｫ＠ ､｡ｶ｡ｳｮ｡＠ itibar etmeyerek her ｲｫﾭ
tan ehliyetli ｢ｵｬ､ｵｵ＠ kimseleri istihdam
･ｴｭｩｴｩｲＮ＠ Ali Suavi ｢｡ｺ＠ ａｶｲｵｰ｡ｬ＠ yazarla-
ｲｮ＠ Türkler'i "mesai-yi zihniyyeden ari,
ｹ｡ｬｮｺ＠ bir kaba kahraman gibi" ､･･ｲｬ･ｮﾭ
diren ｲｫ＠ ｹ｡ｫｬ｡ｭｬ｡ｲｮ＠ ｩ､､･ｴｬ･＠ red-
､･ｴｭｩ＠ ve Türkler'in müslüman olduktan
sonra ilim ve medeniyet ｡ｬ｡ｮｮ､｡＠ ortaya
ｫｯｹ､ｵｫｬ｡ｲ＠ ｢｡｡ｲ､｡ｮ＠ örnekler ｶ･ｲｭｩｴｩｲ＠
(Çelik, s. 623-630)..
iL ｍ･ｲｵｴｩｹ･ｴＧｩｮ＠ ｩｬ｡ｮｮ､｡ｮ＠ sonra ｳｴ｡ｮﾭ
bul'da Türk ｄ･ｲｮ･ｩＬ＠ Selanik'te Genç
Kalemler dergileri ｹ｡ｹｮ＠ ｨ｡ｹ｡ｴｮ｡＠ Ｎｫ｡ｴｦ｡ﾭ
rak ｏｳｭ｡ｮｬＮ＠ Devleti'nin ｢ｴｮｬ＠ idea-
lini örselemeksizin Türk dili ve kültürü et-
. ｲ｡ｦｮ､｡＠ milliyetçi bir ｵｵｲ＠ telkin etmeye.
｢｡ｬ｡ｭｴＮ＠ 1913 ｹｬｮ､｡＠ ｹ｡ｹｮ＠ ｨ｡ｹ｡ｴｮ｡＠ .
｢｡ｬ｡ｹ｡ｮ＠ ｳｬ｡ｭ＠ ｍ･｣ｭｵ｡ｳＧｮ､｡＠ eski ･ｹﾭ
hülislam Musa ｋ｡ｺｭ＠ Efendi ｳｬ｡ｭ＠ dinine_
göre ｲｫ＠ ve cins ｩ､､ｩ｡ｳｮ､｡＠ ｢ｵｬｵｮｭ｡ｮｮ＠
ｩ､､･ｴｬ･＠ yasak ｯｬ､ｵｵｮｵＬ＠ ｲｫ＠ ve cins da-
ｶ｡ｳ＠ gütmenin ｳｬ｡ｭ＠ ｫ｡ｲ､･ｬｩｩｮ･＠ zarar
·129
8. IRKÇILIK
ｶ･ｲ･｣･ｩｮｩ＠ ｹ｡ｺ､Ｎ＠ Bunun üzerine Takib ve
Tenkid dergisinden Nüzhet Sabit. ｲｫ＠ ve
cinsiyet ｩ､､ｩ｡ｳｮ､｡＠ ｢ｵｬｵｮｭ｡ｮｮ＠ hangi ba-
ｫｭｬ｡ｲ､｡ｮ＠ ｳｬ｡ｭＧ｡＠ ｺｴ＠ ､ｴ＠ konusun-
da Musa ｋ｡ｺｭ＠ Efendi'ye bir soru yönelt"'"
ti. ｳｬ｡ｭ＠ ｍ･｣ｭｵ｡ｳＧｮ､｡＠ herhangi birce-
vap verilmeyince Babanzade Ahmed Naim
ｓ･｢ｩｬｲｲ･､､＠ dergisinde Ｂｳｬ｡ｭＧ､｡＠ Da'-
va-yJ Kavmiyyet" ｢｡ｬｫｬ＠ ｧ･ｮｩ＠ ilgi gören
bir ｹ｡ｺ＠ ｮ･ｲ･ｴｴｩ＠ (sy. 293 ＠ 10 Nisan 1330J;
bu metin ｡ｹｲ｣｡＠ ｓ･｢ｬｲｲ･｡､＠ Kütüphane-
si ｎ･ｲｩｹ｡ｴＧｮｩｮ＠ 18. ｫｩｴ｡｢＠ olarak bir risale
halinde ｹ｡ｹｭｬ｡ｮｭｴｲＬ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1332).
Ahmed Naim bu ｹ｡ｺｳｮ､｡＠ ｳｬ｡ｭ＠ dininin
Ｂ､｡Ｇｶ｡Ｍｹ＠ kavmiyyet" (kavmiyetçilik)ve "da'-
ｶ｡Ｍｹ＠ cinsiyyet" ＨｲｫｬｫＩ＠ ideolojilerini kesin
olarak ｲ･､､･ｴｴｩｩｮｩ＠ ve bu tür fikirlerin
Cahiliyyet ､｡ｶ｡ｳ＠ ｯｬ､ｵｵｮｵ＠ ｶｵｲｧｵｬ｡､Ｎ＠ is-
. ｬ｡ｭ｣＠ ､ｮｲｬ･ｲＮ＠ daha sonraki ｹｬｬ｡ｲ､｡＠ da
ｲｫｬｫ＠ ｡ｲｭ＠ yapan fikirler aleyhinde.-
ki ｴ｡ｶｲｬ｡ｲｮ＠ ｳｲ､ｲｭｬ･ｲ､ｩｲ＠ (bk. iSLAM-
｣ｌｉｋ［＠ ｍｌｌｙｅｔￇｌｉｋＩＮ＠
1932'de toplanan Türk tarih kongresiy-
le tesbit edilen "Türktarih tezi"nde Türk
ｲｫｮｮ＠ çok defa öne ｳｲｬ､＠ gibi ｳ｡ｲ＠
ｯｬｭ｡､Ｌ＠ beyaz ve brakisefal ｯｬ､ｵｵ＠ gö-
ｲｮｮ＠ ｢･ｮｩｭｳ･ｮ､ｩｩ＠ görülmektedir.
Tezde yer alan bu ana fikrin ｂ｡ｴＧ､｡＠ orta- .
ya ｫ｡ｮ＠ ｲｫ＠ tasniflere bir tepki ｯｬ､ｵｵ＠
｡ｮｬ｡ｬｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ Nitekim 1928'de Afet
ｮ｡ｮ＠ Atatürk'e, Türk ｲｫｮｮ＠ ｳ｡ｲ＠ ｲｫ｡＠ men-
sup ｢ｵｬｵｮ､ｵｵｮｵ＠ ve Avrupa zihniyetine
göre ikinci nevi bir insan tipi ｯｬ､ｵｵｮｵ＠ id-
dia eden bir ｆｲ｡ｮｳｺ｣｡＠ kitap ｧｳｴ･ｲｭｩＬ＠
Atatürk'ün bu iddiaya ｧｳｴ･ｲ､ｩｩ＠ tepki
Türk tarih tezinde yer alan ana fikrin çe-
ｫｩｲ､･ｩｮｩ＠ ｴ･ｫｩｬ＠ ･ｴｭｩｴｩｲ＠ (}nan - Kara!, s.
59,64).
ＱＹＴＰＧｬ＠ ｹｬｬ｡ｲ､｡＠ ｲｫｬｮ＠ hararetli· ~ar-
ｴｭ｡ｬ｡ｲ｡＠ konu ｯｬ､ｵｵ＠ görülmektedir.
ｒｺ｡＠ Nur'un·1942'den itibaren ｫ｡ｲｭ｡ﾭ
ya ｢｡ｬ｡､＠ Türkçü dergi ｔ｡ｮｲ､｡Ｇ､｡＠
konuyla ilgili｢｡ｺ＠ fikirler ortaya ｡ｴｩｬｭﾭ
ｴｲＮ＠ MustafaAkansel, Gobineau'nun "ilmi
ｲｫｬｫＢ＠ ｳ｡ｹ､＠ ve dahiyane ｢ｵｬ､ｵｵ＠ fi~
kirlerine ｡ｴｦｬ｡ｲ＠ yaparak saf ｫ｡ｮｮ＠ Turk·
ｲｫｮｮ＠ ｧ･ｬ･｣･ｩ＠ ｡ｳｮ､｡ｮ＠ hayati önem
. ｴ｡､ｮ＠ iddia ･ｴｭｩＬ＠ devletlerin·çökü- ·
ｮ＠ ｹ｢｡ｮ｣＠ ~an ｫ｡ｲｭ｡ｳ＠ sonucµ ｲｫﾭ
ｬ｡ｲｮ＠ ｹｯｺｬ｡ｭ｡ｳｮ｡＠ ｢｡ｬ｡ｭｴｲ＠ (ｔ｡ｮｲ､｡Ｌ＠
I/8 I1942]; s. 5-6). Ziya ｇ･ｭＬ＠ aynf der-·
ginin ｰ･ｰ･･＠ i'ki ｳ｡ｹｳｮ､｡＠ Akansel'fn id- .
dialarn11 esas aiarak bir ｹ｡ｺ＠ ｹ｡ｹｭｬ｡ｭＬ＠
antropolojinin ｲｫ＠ tasnifinde ｢｡ｶｵｲ､ｵｵ＠
ｫ｡ｦ｡ｴ｡ｳ＠ biçimi, bururi ･ｫｬｴ＠ deri ve göz
·. rengi, boy ve kan grubu gibi kriterler
.. ｡ｲ｡ｳｮ､｡ｮＮ＠ özellikle kan ·grubu. üzerinde
durarakTürkler ｡ｲ｡ｳｮ､｡ｹ｡ｹｧｭ＠ çlan kan.
ｧｲｵｰｬ｡ｲｹｬ｡＠ saf Türk ｲｫ＠ ｡ｲ｡ｳｮ､｡ﾷ＠ ｩｬｩｫｩ＠
130
kurmaya ｡ｬｭｴｲ＠ (a.g.e., I/16119421. s.
11-13; 1/17119421, s. l 1-12).
1943-1944ｹｬｬ｡ｲｮ､｡＠ Nihal ａｴｳｺＧｮ＠ sa-
hibi ve müdürp ｯｬ､ｵｵ＠ Orhun dergisin-
de Türk_ ｭｩｬｬｩｹ･ｴｩｬｩｩ＠ fikrinin ｲｫｬｫ＠ kav-
ｲ｡ｭｮ｡＠ indirgenerek ｳ｡ｶｵｮｵｬ､ｵｵｮ｡＠ ta-
ｮｫ＠ ｯｬｵｮｭｵｴｵｲＮ＠ Dergide esas itibariyle
Türk ｲｫｬｮｮ＠ Türk ｭｩｬｬｩｹ･ｴｩｬｩｩｮｩｮ＠ en
｢｡＠ unsuru ｯｬ､ｵｵ＠ ve dünya ｧｲ＠ ola-
rak modern ｂ｡ｴＧ､｡ｮ＠ ithal ･､ｩｬｭｩ＠ olma-
ｹｰ＠ Türk tarihinin bilinen en eski devirle-
rine kadar ｵｺ｡ｮ､＠ fikri ｩｬ･ｮｭｩｴｩｲＮ＠ Der-
gi ｹｮ･ｴｩｭｩｮｮ＠ ､ｺ･ｮｬ･､ｩｩ＠ bir ankette
okuyuculara, Ｂｔｲｫｬｮ＠ ｢｡＠ unsuru
size göre ｲｫｬｫ＠ ｭ､ｲＬ＠ kültür müdür, va-
tan ｭ､ｲＮ＠ devlet midir?" sorusuna ｯｵｮﾭ
ｬｵｵｮﾷ＠ Ｂｲｫｬｫｴｲ＠ .. ｣･ｶ｡｢ｮ＠ ｶ･ｲ､ｩｩ＠ görül-
mektedir. ａｹｮ＠ ankette okuyucuya, "Irk-
ｬ｡ｲ＠ üstün ve ｡｡＠ olarak ｡ｹｲｭ｡ｹ｡＠ ta-
raftar ｭｳｮｺ＿Ｂ＠ ･ｫｬｩｮ､･＠ yöneltilen soru-
ya d.a ｯｵｮｬｵｫｬ｡＠ Ｂｴ｡ｲ｡ｦｴ｡ｲｭＢ＠ ･ｫｬｩｮ､･＠
cevap ｡ｬｮｭｴｲ＠ (Orhun, sy. I2 11943 J, s.
12-13; sy._ 13119441, s. 18-22; sy. 14119441,
s. ﾷｯＭＱＸ［＠ sy. 15119441. s. 17-22; sy. 16
11944), s. 17-25).
1944 ｹｬ＠ ｍ｡ｹｳ＠ ｡ｹｮ､｡＠ ｢｡ｴ｡＠ Ulus, Ta-:-
nin, ａｫ｡ｭＬ＠ -Tein, Vakit ve Cumhuriyet
gibi gazeteler olmak üzere ｹ｡ｺｬ＠ ｢｡ｳｮ､｡＠
ＢｲｫｬｫＭｴｵｲ｡ｮ｣ｬｫＢ＠ ｡ｬ･ｹｨｴ｡ｲ＠ ｹｯｵｮ＠ bir
kampanya ｢｡ｬ｡ｴｬ､［＠ siyasi iradenin de
bu yön~e ｴ｡ｶｲ＠ ｡ｬｭ｡ｳｹｬ｡＠ birlikte Türkçü-
ler'e yönelik bir tutuklama faaliyetine gi-
ｲｩｩｬ､ｩＮ＠ Uzun süren bir ｹ｡ｲｧｬ｡ｭ｡＠ süreci
sonunda ｳ｡ｮｫｬ｡ｲｮ＠ hepsi 194Sｹｬｮ､｡＠ be-
raat etti (Tanyu, s. 4-8, 11, 28).
Modern dönemde müslümanlar ara- ·
ｳｮ､｡＠ ortaya ｫ｡ｮ＠ ｲｫ＠ veya ｲｫｬ＠ ｡ﾭ
ｲｴｲ｡ｮ＠ ｡ｫｭｬ｡ｲ＠ ｧ･ｬｩｰ＠ güçlenmelerine
yetecek fikri,kültüreI. ｳｩｹ｡ｳ＠ ortam bu- ·
ｬ｡ｭ｡､ｫｬ｡ｲｮ､｡ｮ＠ çökmeye. veya marjinal
ｳｮｲ､｡＠ kalmaya mahkOm ｯｬｭｵｬ｡ｲ､ｲＮ＠
Bununla beraber her·ne kadar kendi iç-.
· _lerinde ｲｫｩ＠ yenseler de müslüman-
ｾｲ＠ ､ｴ｡ｮ＠ gelen: ｲｫ＠ ｳ｡ｬ､ｲｬ｡ｲ｡＠ maruz
ｫ｡ｬｭｦ｡ｲ､ｲｾ＠ Müslümanlara yönelikbu
ｳ｡ｬ､ｲｬ｡ｲＮ｡ｲ｡ｳｭ､｡ｕｫ＠ dikkat çekeni siyo-
nizrri ideölöjisidir..ｂｩｲｬ･ｭｩ＠ Milletler Ge-
nel Kurulu 1Oｋ｡ｳｭ＠ 197S tarihli ｫ｡ｲ｡ｲｮＭ ·
da siyoriizmirfbir ･ｩｴ＠ ｲｫｬｫ＠ ve ｲｫ＠ Ｍ｡ｹＭﾷ＠
ｲｭ＠ ｯｬ､ｵｵｮｵ＠ tesbit ve tescil ･ｴｭｩｴｩｲＮ＠ ·
- ａｹｮ＠ ･ｫｩｬ､･＠ Çinliler·in ｄｯｵ＠ Türkistan'-
da ｹ｡｡ｹ｡ｮ＠ Türklefe, Hindular'm müslü-
manlara, Ermeni ve ｙｵｮ｡ｮｬｬ｡ｲＧｮ＠ Türk-
ler'e, ｓｲｰｬ｡ｲＧｮ＠ Arn·avut ve ｂｯｮ｡ｫｬ｡ｲＧ｡Ｌ＠
ｒｴＮｳｬ｡ｲＧｮ＠ genel olarak Orta Asya Türkle-
ri'ne, Bulgarlar'm Türkler'e ｫ｡ｲ＠ uygula-
､ｫｬ｡ｲｩ＠ ｲｫ＠ politikalar ve Ｎｳ｡ｬ､ｲｬ｡ｲ＠ dikkat
. çekmektedir~
öte yandan ｂ｡ｴ＠ Avrupa ülkelerinde
ｹ｡｡ｹ｡ｮ＠ ｭｳｬｭ｡ｮｬ｡ｲｮ＠ giderek artan
bir ･ｫｩｬ､･＠ yeniden güçlenen ｲｫ＠ ｳ｡Ｎｬ､ﾭ
ｲｬ｡ｲ｡＠ maruz ｫ｡ｬ､ｫｬ｡ｲ＠ gözlenmektediL
Almanya'da Türkler'e, Fransa'da Ceza-
yirliler'e ｫ｡ｲ＠ yürütülen ｳ｡ｬ､ｲｬ｡ｲ＠ buna
örnek olarak gösterilebilir. Bu duru_m,
ｂ｡ｴＧ､｡＠ ｲｫｬｫ＠ ｴｯｨｵｭｬ｡ｲｮｮ＠ yeniden ye- .
･ｲｭ･ｹ･＠ ｢｡ｬ｡､ｮ＠ ｡ｲｰ｣＠ bir ･ｫｩｬ､･＠ or-
taya ｫｯｹｭｵｴｵｲＮ＠ Modern ｩｮｳ｡ｮｮ＠ böyle tu-
tumlardan uzak ｫ｡ｬ｡｣｡＠ beklentisi için-
de olan toplumbilimciler bu beklenme-
dik ｧ･ｬｩｭ･＠ ｫ｡ｲｳｮ､｡＠ derinden ･ｮ､ｩ･ﾭ
lenerek ｲｫｬ｡ｲ＠ ve etnik gruplar ｫｯｮＮＬｳｵｮｵ＠
yeniden ele almak zorunda ｫ｡ｬｭ｡ｲ､ｩＭ · ·
(Rattansi-Westwood, s. 9-22).
ｉｲｫｬｫ＠ problemiyle yeniden ｫ｡ｲ＠ kar-:-
ｹ｡＠ gelen ｂ｡ｴｬｬ｡ｲ＠ için özellikle ｲｫｬｫ＠ ·
ｭ｡､ｵｲｵ＠ olanlar ｡ｳｮ､｡ｮＬ＠ ｳｬ｡ｭＧｮ＠ sun-
､ｵｵ＠ her ｲｫ｡＠ ｳ｡ｹｧ＠ duymakla birlikte ma-
nevi ve moral ｧ･ｬｩｭｩｬｩｩｮ＠ üstünde de-
･ｲ＠ ｴ｡ｮｭ｡ｹ｡ｮ＠ ･ｩｴｬｩｫｩ＠ ｡ｮｬ｡ｹ＠ cazip.bir
alternatif ｯｬｵｴｵｲｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ özellikle Ame-
rika'da ｹ｡｡ｹ｡ｮ＠ ve nesillerdir beyaz ｲｫｾ＠
ｬｮ＠ ｫｵｲ｢｡ｮ＠ olan.siyahlar için ｳｬ｡ｭ＠ ｹ･ｮＧＮＧ＠
den ｢｡ｫ｡ｬ｡ｲｹｬ｡＠ ･ｩｴ＠ bir insan haline gel,.
menin en emin yolu olarak görünmekte.,
dir; çünkü ｈｲｩｳｴｩｹ｡ｮｬｫＬ＠ Yahudilik ve ｈｮＧＮＧ＠
duizm gibi geleneksel dinlerin ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ ..
modern ideolojiler de ｧｬｯ｢｡ｬｬ･･ｮ＠ VE! gi~ · ·
derek birbiriyle .daha ｳｫ＠ ｩｈｫｩ＠ ｩ･ｲｊｳｮ･＠
girmek zorunda kalan ｦ｡ｲｫｬ＠ ｲｫｬ｡ｲ｡＠ men.;.
sup insanlar ｡ｲ｡ｳｮ､｡ｫｩ＠ ｢･･ｲｩ＠ ｩｬｩｫｩｬ･ｲｩ＠ .
･ｩｴ･＠ düzenleyici kurallar ortaya koya.:
ｭ｡ｭ｡ｫｴ｡､ｲＮ＠ Halbuki ｳｬ｡ｭｩｹ･ｴＬ＠ ｋｵｲＧ｡ｮＭ＠
Kerim ve Hz. Peygamber'in ｰｨ･ｹ･＠ yet
｢ｲ｡ｫｭ｡ｹ｡ｮ＠ ｡ｫ＠ ｢･ｹ｡ｮｬ｡ｲ＠ ve ｳｬ｡ｭ＠ tari-.
hinin ･ｨ｡､･ｴｩｹｬ･＠ her türlü ｲｫｬ＠ red-
､･ｴｭｩｴｩｲＮ＠
ｂｂｌｙｏｇｒａｆｙａ＠ :
, Lisan'ü'l-cArab, "carls:" md.; Tacü'l-carüs,
"carl5." md.; Webster's Ninth New Collegiate.
Dictionary, Springfield 1959, s. 969; Musned,
I. 250, 301; il, 311; iV, 107, 160; V, 107, 130, ·
158; VI, 136,411; Darimi. "Mul$'.addime",.16; .
Buhari, ".Ezan", 56; a.mlf., et-Tart!Ju'l-keb~r,
il, 104-105; a.mlf., el-EdebQ'l-müfred, Beyrut
1984,1, 324; Müslim, "Mesacid", 3, ""Ith:",
166, Ｂｭ｡ｲ･ＢＬ＠ 57; lbn Mace, "Mul.$:addime'',
6; ＢｎｩｫｾｬＺＢＮ＠ 6, "Fiten", 7; Ebu Davud, "Edeb;',
. 110-112; Tirmizi, Ｂｍ･ｮｾ｢ＢＬ＠ 75; Nesat "Si-
yer", 173-175; Heysem b. Küleyb. el-Müsned
ＨｮｲＮ＠ MahfuzurrahmanZeynullah).Medine 1410/:
1990, Ｌ＠ 187; Abdullah b. Mübarek, Kitabü'l-Ci-
ha.d, Beyrut 1971, s. 1000; ｢ｮ＠ ｈｩ｡ｭＬ＠ es-Sire2,
1-11, tür.yer.; ｢ｮ＠ Sa'd, et-Taba~a.t, 1, 42-45; ·ca~
hiz, Restt>il ＨｮｲＮ＠ Abdüsselam M. Harun), K,:jhire
1399/1979; I, l-86, 173-226; il, 20; ｢ｮ＠ Kuteybe,:
el-Macarif Ｈｓ｡ｶＩＬ＠ I, 15; Dtneveri, ･ｬＭａｬ｝｢｡ｲＧｴＭｴﾭ
va.l, s. 34; Ya'kübi, Tarllj, I, 15; Taberi. Tanb
(Ebü'l~Fazl), 1, 102; a.mlf.• Cami'u'l-beyan,.XXIII,
67; ｢ｮ＠ Abdürabbih, el-cJ~dü'l-ferld, Ill,
0
405;,
Mes'Qdt, Abbarü'z-zaman, ｍｳｲ＠ 1384/1964, s.-
9. IRSOY, Ahmet
75; Hakim, el-Müstedrek, il, 546; ili, 282; Sa'le- Badawi, A Dictionary ofthe Social Sciences: ＠
IRSOY, Ahmet
(1869-1943}
7
bi, 'Ara'isü'l-mecalis, s. 61; ｢ｮ＠ Sina. ･Ｍｩｦ｡Ｌ＠ el- English, French, Arabic, Beyrut 1982, s. 344;
lla.hiyya.t (1), s. 447; Ebü Nuaym, Zikrü abbari Alaeddin ･ｮ･ｬＬ＠ Irk ve ｉｲｫｬｫ＠ ｄｮ｣･ｳｩＬ＠ An-
ｬ｢｡ｨ｡ｮ＠ ＨｮｲＮ＠ S. Dedering). Leiden 1931-34, 1, kara 1984, s. 37-52, 57-61; Harry H. L. Kita-
9; 11, 367; Said el -Endelüsi, Taba~atü 'l-ümem no, Race Relations, New Jersey 1985, s. 1-8;
ＨｮｲＮ＠ Luvis ･ｹｨｯＩＮ＠ Beyrut 1912, s. 5-11; ｬｨｶ｡ｮＭ＠ Hichem Djait, Europe and lslam: Cultures and L
Türk musikisi ｢･ｳｴ･ｫ｡ｲ＠
ve ｨｯ｣｡ｳＮ＠
.J
Safa, er-Resa.>il, Beyrut 1376/1957, 1, 302-305; Mo<i.ernity (trc. Peter Heinegg), Berkeley 1985,
｢ｮＧｉＭｅｳｩｲＬ＠ Üsda'l-gabe (Benna), il, 480; Mün- . s. 9-98; Mustafa ｋｬｬＬ＠ Arap ｅ､･｢ｩｹ｡ｴｮ､｡＠ ｵＭ
ziri. et-Tergib ve't-terhib ＨｮｲＮ＠ M. Muhyiddin Ab- Qbiyye (doktora tezi, ＠ 986). Atatürk Üniversi-
dülham1d). Kahire 1399/1979, 111, .612, 613; tesi, s. 51-53; E. Ellis Cashmore, Dictionary of
ｍ･ｶｳｬｩＬ＠ el-/lJ.tiyar, s. 445-446; ｢ｮ＠ Teymiyye. Race and Ethnlc Relations, London 1988, s.
Minhacü's-sünne, Bulak 1321-22/1903-1904, 97-102, 235-251; E.van Donzel. "Ibn al-Jawzi
iV, 92; a.mlf.• Mecmü'u fetava, XXXV, 39-40; on Ethiopians in Baghdad"., The lslamic World
｢ｮ＠ ·Kesir. el-Bidaye, 1, 115; a.mlf., ｬｦ｡＠ 'l- {rom Classical to Modern Times: Essays in
enbiya>, 1, 137-139; Heysemi, Mecma'u'z-ze- Honor of Bernard Lewis (ed. c. E. Bosworth
va.'id, VIU, 84; ｢ｮ＠ Haldün, Mu~addime, 1, 337- ｶＮ､ｲＮ＠ ), Princeton 1991, s. 113-120; M. ａｳｭ＠
397; il, 583; a.mlf.. el-'lber, 11, 1, 6; ｓｹＱｴｩＮ＠ el- Köksal, Peygamberler Tarihi, Ankara 1990, s.
ｬｪ｡｡Ｎ＾ｩ＠ 'l-kübra, Beyrut 1405/1985, Ｌ＠ 7- ＠ 2; 107-109; M. ｌ｡ｭｮＬ＠ Becoming a Jew, New
･ｹｨｺ｡､･ｾ＠ ｦｪ｡Ｎｩｹ･ｴ＠ Mu}Jyiddtn 'ala Tefsfrl'l- York 199_1, s. 270-277; François de Fontette,
/fli(lf Beyzavi, ｄｩｹ｡ｲ｢｡ｫｲＬ＠ ts., iV, 24; w. R. ｬｲｫｬｫＨｴｲ｣Ｎ＠ H. Karyol). ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1991, s. 101-
Churto-J. M. Fuller-W. H. Davey, The Old Tes- 119; Mümtaz'er Türköne, ｓｩｹ｡ｳ＠ ideoloji Ola-
tament According to the A uthorised Verslon rak ｬｳｬ｡ｭ｣ｬｮ＠ ｄｯｵｵＬ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1991, s. 266-
With a BrlefCommentary by Varius Authors, 270; Masami Arai, Jön Türk Dönemi. Türk Mil-
London 1889, 9 1
IX)/25; Said Halim ｐ｡｡Ｌ＠ Buh- ｬｩｹ･ｴｩｬｩｩＬ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1992, s. 108-109; Bilal Er-
ｲ｡ｮｬ｡ｲｭｺＬ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1330, s. 171, 173; Meh- ｹｬｭ｡ｺＬ＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ Devletinde Millet Sistemi, ｳＭ
ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ Eyüp'te ｃ･､ｩ､｡ｬｩｰ｡｡＠ mahal-
lesinde ､ｯ､ｵＮ＠ ｂ｡｢｡ｳ＠ ｸｸｾ＠ ｹｺｹｬｮ＠ ｭ･ﾭ
hur ｭｏｳｩｫｩｩｮ｡ｳｬ｡ｲｮ､｡ｮ＠ Mehmed Zekai
Dede, annesi Fatma ｈ｡ｮｭＧ､ｲＮ＠ Musiki
çevrelerinde Zekaizade ｈ｡ｦｺ＠ Ahmet Efen-
di diye ｴ｡ｮｮｲＮ＠ ilk tapsilini Eyüp'te Kalen-
derhane mahallesindeki La'lizade Abdül-
baki Efendi ｢ｴｩ､｡ｩ＠ Mektebi'nde ｹ｡ｰｴＮ＠ Bu
ｹｬｬ｡ｲ､｡＠ mektebin ｨｯ｣｡ｬ｡ｲｮ､｡ｮ＠ ｈ｡ｦｺ＠ Os-
man Efendi'den ｨｦｺ｡＠ ｡ｬ｡ｲ｡ｫ＠ 1881'de
icazet ｡ｬ､Ｎ＠ ｂ｡ｺ＠ eserlerde ｨｦｺ｡＠ ｢｡｢｡ｳｹﾭ
la ｢｡ｬ｡､＠ ve ｨ｡ｦｺｬｫ＠ icazetini ondan al-
､＠ ｫ｡ｹｴｬｹｳ｡＠ da bu bilgi ､ｯｲｵ＠ ､･ｩｬ､ｩｲＮ＠
ｍｏｳｩｫｩｩｮ｡ｳｴｹ｡ｮｮ､｡＠ hattat da olan ba-
｢｡ｳｮ､｡ｮ＠ aym ｹｬ＠ sülüs ve nesih icazetna-
mesi ｡ｬｭｴｲＮ＠
med Akif [Ersoy], Hanoto'nun Hücümuna Kar- tanbul 1992, s. 33-42, 101-107; SuaVi ａｹ､ｮＮ＠
･ｹｨ＠ Muhammed Abduh'un fsla.m Ｇ＠ Müda- ｍｯ､･ｲｮｬ･ｭ･＠ ve Milliyetçilik, Ankarc1 1993, s. ｈ｡ｦｺ＠ Ahmet Efendi, bir süre askeri
ｦ｡｡ｳＬ＠ Ａ｢｡ｳｫ＠ yeri yok! 1331 Ｈｔ･ｶｳｦＭ＠ ｔ｢｡｡ｴ＠ Mat- 111-180; Hüseyin Çelik, Ali ｓｵ｡ｶ＠ ve Dönemi, ｲ､ｩｹ･ｹ･＠ devam ettikten sonra Kur'an
｢｡｡ｳＩ［＠ Ziya Gökalp, ｔｲｫｬｮ＠ ｅｳ［［ｳｬ｡ｲＬ＠ An- ｳｴ ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1994, s. 615-634; Abdülaziz Abdur- ilimleri ｳ｡ｨ｡ｳｮ､｡＠ ､･ｲｩｮｬ･ｭ･ｹ･＠ kararve-
kara 1972, s. 16-29; a.mlf., "Millet Nedir?", rahman Kare. el-lSlam ｶ･ＧｬＭＧｵｮｵｲｩｹｹ･＠ ve tefa.- ｲ･ｲ･ｫｺ｡ｭ｡ｮｮｴ｡ｮｮｭ＠ alimlerinin ders-
°lctlmaiyilt ｍ･｣ｭｵ｡ｳ＠ ＨｮｲＮ＠ Mehmet Kanar). is- z.Q'l-~aba'il ve ~evl'l-elva.n fi mlza.ni'l-lsla.m, terini takip etmeye ｢｡ｬ｡､Ｎ＠ Humbara.ha-
tanbul 1997, s. 146-154; ｳｭ｡ｩｬ＠ Hami ｄ｡ｮｩＭ Cidde 1416/1995, tür. yer.; M. ｫｲ＠ ｈ｡ｮｩｯＭ
1 ,.,.h ｙ＠ 77 k • o ·t· N v k ne (Kumbarahane} Camii ｢｡ｩｭ｡ｭ＠ Reisül-
mend, Ali Sua.vi'nin ｔｲｫｬＬ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ u; ,, e oung ur s m ｰｰｯｳ＠ ｯｮＬ＠ ew ｯｲ＠
1995, s. 208-212; Seyyid Nl'metullah el-Cezai- kurra Hoca Süleyman Efendi'den ｫｲ｡｡ｴＭｩ＠
1942, s. 28-29; Mehmet Ali Ayni, Milliyetçilik, . r1, K..｡｡＠ '[-enbiya'. (ｮｲＮ＠ Muhsin Akil). Beyrut b' .. . t ＠ ..Ab . A t· ld (1884)
ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1943, s. 5-16, 33, 59; Hikmet Tanyu. se a, ｡･ｲ･＠ ve aru ＠ ｣｡ｺ･＠ ＠ a I· •
Türkçülük ｄ｡ｶ｡ｳ＠ ve Tarklye'de ｩｫ･ｮ｣･ｬ･ｲＬﾷﾷ＠ 141811997• s•. 97; Muhammed Cemal Baruk, ｬｫｭｏｳｩｫｩ＠ bilgilerini ｫｫｹ｡ｬ｡ｲ､｡＠ baba-
. Kayseri 1950, s. 4-8, 11, 28; Annemarie Sehim- fjareketü'l-~avmiyyfne'l-½rab, ｄｭ｡ｫ＠ 1997• ｳｮ､｡ｮ＠ alan Ahmet Efendi. dint ve din ､ＬＮ［＠
· s. 117-150; Ali Rattansi - Sailie Westwood, ｂ｡ｴ＠
mel, Dinler Tarihine ｇｩｲｩＬ＠ Ankara 1955, s. 3- ＠ formlarda pek çok eserin ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ Mev-
7; Nihal ａｴｳｺＮ＠ Türk Ülküsü, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1956, s. Cephesindelrkçtltk, Modernite ve Kimlik (trc.
Sevda Akyüz). ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1997, s. 9-22, 211-322; levi ayinleri vemüsiki usullerini ｲ･ｮ､ｩＮ＠
39, 122; Hilmi Ziya Ülken, Veraset ve Cemiyet, Necmeddin ｓ｡､ｫＬ＠ "irsiyet ve Irk", lctima.iyat 1884'te ｢｡｢｡ｳ＠ Bahariye Mevlevihanesi
ｳｴ ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1957, s. l ｬ｡Ｍ ＴＴ ［＠ a.mlf.• Sosyoloji Söz- ｍ･｣ｭｵ｡ｳ＠ ＨｮｲＮ＠ Mehmet Kanar). ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1997, ｫｵ､ｭｺ･ｮ｢｡ｬｮ｡＠ getirilince mukabe-
ｬｑＬ＠ Ankara 1969, s. 149;R. Lewy, TheSocial s. 166-172·, Mustafa ｈ｡ｫｫ＠ Akansel, Ｂｔ｢｢ａＭｔ｡Ｍ A A d
St t f ＠ ＠ c b 'd 1962 53 90 le günleri onunla ｭ･ｶｬ･ｶｨ｡ｮ･ｹ･＠ evam
ruc ure O 15
am, am ｲ＠ ge , s. - ; ｲｩｨ＠ Bir inceleme.· ｙ｡｢｡ｮ｣＠ Kan v.e Devletlerin ·
A H b · J d · N · ~, k 1962 35 et.meye ｢｡ｬ｡､Ｎ＠ Bu onun Mevlevi ｡ｹﾷｮ･Ｍ
. erz erg, u. ｡ｳｭＬ＠ ew ｯｲ＠ • s. • ｂ｡ｴｭ｡ｳＢＬ＠ ｔ｡ｮｲ､｡Ｌ＠ 1/8, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1942, s. 5-
37-45; Ali Kemal Meram, Türkçülük ve Türk- 6; Ziya ｇ･ｭＮ＠ "Irk Tayininde 'Kan ｇｲｵｰｬ｡ｮＧｮｮ＠ rinin icra ｴ｡ｲｺｬ｡ｲＬ＠ ｴ｡ｶｲｬ｡ｲ＠ ve ôzellikleriy-
çülük Mücadeleleri ｔ｡ｲｩｨｩＬｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1969, s. 8; . / le ilgili ｹﾷ＠ bir eg"itim ｡ｬｭ｡ｳｮ＠ ｳ｡ｬ｡､Ｎ＠ Bu
ｄ･･ｮＢＬ＠ a.e., I 16(1942).s.11-13; 1/17 (1942), .
1. Goldziher, Muslim Studies, London 1970, s~ s. 11 _12; Qrhun, sy. 12, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1943, s. l2- ｳｲ｡､｡Ｌ＠ ileride mesai ｡ｲｫ｡､｡ｬ＠ ｹ｡ｰ｡｣｡＠
99-l00,· 243-244; 8· Lewis, Race and Color in 13; sy. 13 (1944), s. 18-22; sy. 14 (1944). ·s. 10- Rauf Yekta ve Mehmet Suphi (Ezgi} bey-
/slam, New York 1971, tür.yer.; a.mlf..-Race 18;sy.15(l944).s.17-22;sy.16(1944}.s. 17- ｬ･ｲｬ･ｴ｡ｮｴｩＮ＠ ｍ･ｶｬ･ｶｩｨ｡ｮ･ｮｩｮ･ｹｨｩ＠ Hüse-
and Slavery in the Middle East: A Historlcal _25·, Neidet sançar, Ｂｂ｡ｺ＠ Manalar ve Kavram- ·
l · v. Ｚ＠ ｹﾷｮ＠ Fahreddin Dede'den ney. Farsça ve
ｮｱｵｲｹＬ＠ New ,ork 1990, tür.yer.; G. Horowits, ｡ｲＢＬ＠ Orkun, 1/1o, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1962, s. 23-24; Meh-
The Spirit ofJewish Law, New York 1973, s. . med Said ｈ｡ｴｩｰｯｬｵＮ＠ Ｂｳｬ｡ｭＧ､｡＠ ｴｫ＠ ｓｩｹ｡Ｚｳ＠ Kav- ｢｡ｴ＠ ｮｯｴ｡ｳ＠ dersleri ｡ｬ､Ｎ＠ ｙ･ｮｩｫ｡ｰ＠ Mevle-
100-102; E. Weber. Peasants lnto Frenchmen: miyetçilik: Hilafetin ｋｵｲ･ｹｬｩｬｩｩＢＬ＠ AOIFD, xxm vihanesi kudｭｺ･ｮ｢｡ｳ＠ Ahmed Hüsa-
The Modernizatlon of Rural France, 1870- (1978). s. 121 _214; FadelAbdallah. "Islam, ｳ｡Ｍ meddin Dede·den ｮ｡ＧｴＭ＠ Mevlana ve mi'-
1~14, ~ta~for? 1; 76, s~ 485-497: M. ｅｲｴｵｲｾ＠ . very and Racism: The Use of Strategy in the raciyye ｭ･ｫ･ｴｴｩＮ＠ ａｹｲ｣｡＠ Bahariye Mevle-
ＭＭＭｾｾｵｺ､｡ｧＬ｟ｔｵｲｫｹ･｟､､ｳｬ｡ｭ＠ ･Ｎｾｫｬｴｾｍｾｾｾ･Ｎ｟Ｎ｟＠ __-:-Pursuit ofｈｵｭ｡ｲ＠ Rights",The American Jour---·--·"·---· ".. --- . · · ·
Ａｳｴ｡ｮｾｵ｟＠ 1.978,.5
•
27: 1~-~; ［ａｮｳ＠ ＺｾＭｋ｡ｳｭＬ＠ e~- nal of lslamic Social Sciences,·iV/1, Chicago
ｾｮｵｲｹｹ･ｶ･＠ s-sela~u 1- ｡ｬ･ｭ＠ • ･Ｍ｡ｨｹｵＭ 1987, s. 31~50; Frans Boas, ''Race"., Encyclo-
m~yebarek';:t ｜ｭｵｲｴｾｙ｟･Ｌ＠ Bey~t 1979, _s. 1~- pedia of the Soda! Sçiences, New York 1935,
22, H. Wals, ･Ｍ｡ｨｹｵｮｾ･＠ ve ＱＭ［ｾｵｮｹｹ･＠ , · s. 25-36; .Hans Kohn~ ..Race Conlict", ·a.e., s.
a.:··s~2.:3-~2; S. Gu:a~of, ..･Ｍ｣ｵｮｵｮｹｹ･＠ meb- 36-41; Melville J. Herskovlts, "Race"; a.e., s.
de ･ｾＡ ｳ ｦｩ＠ Ｍ｡＿ｙＺＱｮｹｹ･＠ / a.e.,As. 33:41: J. ~- 41-43; G. Vajda, "1:Iam", E/2 (lng.), III, 104-105;
Ryan, ･Ｍ｡ｨｹｵｮｹｹ･＠ ve 1-yehud ve 1-Yehu- P.h
.•1
; w C · · "R · .. -rh E t
d
. ..
43 49
. M . ..
1
.. ＠ ｰ＠ . ｵｭｭｮｧｳＬ＠ ｡｣ｳｮ＠ , , , e neye o-
｟｟ｹｹ･＠ _,~~-e., s. _ ｾ＠ • ~-. : ~la~;81• ｾ＠ -~~- pedia ofPhilosphy ＨｮｲＮ＠ P. Edwards), New York
n~ver~~ Ｍｾｾｾｭｹｹ･＠ ｬｩＭｳｴｩ､ｲ｡｣ｵ＠ 1-yehud 1~ 1- 1972, Vll, 58-61; A. J. Toynbee, "Race"' ERE,
ｨ｣ｲ･＠ ｬ｡｟＠ tsra ｬ＠ , a.e., s. 53-64; Ahmet ｎ｡ｭ＠ X 551 556 R . s · k. "R ,, E l
B l '"" 'd l · . . . , - ; oJer arue ace , neye ope-
abanzade. ｳ｡Ｎｭ＠ a ｉｲｫ＠ ｫ＠ ve ｍｬｬｬｹ･ｴｬｫ＠ d" {S ·· 1 d c Ltur; l A ·th l ( d
(lslam'da ｄ｡Ｇｵ｡Ｍｹ＠ Kavmiyyet) (s. ｮｲＮ＠ Ömer ·. ｡＠ O
ｯ｣｡＠ an u . a n ropo ogy e ·
L tfl z · ) A k 1979 27_1
85
. H·tt· . Alan Barnard-Jonathan Spencer), London 1996,
u ｡ｲ｡ｲｳｺ＠ , n ara , s. , ＠ Ｌ＠ .
462
_
4
5
4
lslam Tarihi, il, 364-369, 429-443, 541-548; s. ｲＬ［Ｚ＠ ·
m, 803-°805; iV, 1'156-1159, 1227-1231; Zaki iMi ｒｅｃｅｐｅｎｔￜｒｋＭｋＮａｄｩｒＮｃａｎａｔａｎ＠ Ahmetlrsov
131
