2. 1. OS MICROORGANISMOS APARECEN EN TODOS OS DOMINIOS
O termo microorganismos ou microbios refírese a seres microscópicos,
polo que precisamos para visualizalos un microscopio. Poden ser
procariotas ou eucariotas, uni ou pluricelulares, autótrofos ou
heterótrofos. É dicir o termo só atinxe ao seu pequeno tamaño.
● Micra ou micrómetro
(µm): 10-3mm
● Nanómetro (nm): 10-6
mm
● Angstrom (Ä): 10-7mm
3. Podemos atopalos en calquera dos tres dominios nos que dividimos na
actualidade a árbore da vida:
Bacteria: procariotas que inclúen a maioría das bacterias (eubacterias).
Archea: procariotas do tipo das arqueobacterias. Xa falamos delas no
primeiro tema adicado á célula.
Eukarya: eucariotas como algas microscópicas, protozoos e fungos
microscópicos.
4. 2. AS FORMAS ACELULARES
O concepto de formas acelulares refírese a certas partículas microscópicas
de carácter infeccioso e que polo tanto poden provocar enfermidades.
Dentro deste concepto, están os máis coñecidos virus, pero tamén outras
partículas de máis recente descubrimento e menor tamaño como son os
viroides e prións.
VIROIDES
Son de pequeño tamaño (unha milésima parte dun virus pequeno).
Constituídos por una molécula de ARN circular monocatenario.
Ata agora, só detectados en vexetais.
Non sabemos como producen enfermidades, pero utilizan os enzimas do
hóspede para replicarse e afectan ao crecemento da planta.
Pensamos que puderon orixinarse a partir de intróns vexetais, xa que non
codifican proteínas.
5. 2. AS FORMAS ACELULARES
PRIÓNS
As encefalopatías esponxiformes transmisibles (TSEs) son un grupo de
enfermidades cerebrais dexenerativas que afectan a numerosos
mamíferos, incluído o home.
Son coñecidas dende fai anos (scrapie, 250 anos en ovellas), pero saltaron
a actualidade a partir dos anos 90 polo famoso “mal das vacas tolas”
debido a unha encefalopatía bovina que podía afectar os seres humanos.
Descubríuse que as vacas eran alimentadas con pienso obtido a partir de
ovellas, posiblemente algunhas con scrapie.
En 1982 Stanley Prusiner identificó e illou a proteína causante dunha TSE
e chamouna prión, acrónimo de “proteinaceus infective particle”.
Estas encefalopatías son provocadas por unha anomalía nunha proteína de
membrana das células cerebrais.
Parece que a proteína anómala afecta a proteína normal transformándola
tamén en anómala. Por eso, os prións son consideradas partículas
infecciosas que teñen unha estrutura terciaria diferente da forma normal.
6. VIRUS
Foron descubertos a finais do século XIX (experimentos de Pasteur da
rabia e Mayer e finalmente Iwanoski no VMT)
Stanley en 1935 demostrou a súa simplicidade no MTV (proteínas e ARN).
Son partículas infecciosas (acelulares) e parásitos celulares obrigados.
Son moi pequenos (<0,3 micras).
Carecen de metabolismo propio, non se nutren, nin se relacionan.
Non son células.
Cando están fora da célula denomínanse virións.
En función do hóspede que parasitan clasificámolos en :
Virus bacterianos ou bacteriófagos ou fagos
Virus vexetais
Virus animais
2. AS FORMAS ACELULARES
7. ESTRUTURA DOS VIRUS
Un virus ou virión está sempre constituido por:
1) Un ácido nucleico, que pode ser ADN ou ARN, nunca os dous
xuntos. Poden ser de cadea dobre ou simple (o máis frecuente ADN
bc ou ARN mc):
•ADN monocatenario: microvirus (fagos)
•ARN monocatenario: p.e. Os que provocan a rabia, o sarampelo, a
rubeola, a gripe ou a polio en humanos. Tamén vexetais como VMT. E
o grupo especial dos retrovirus que posúen a enzima
retrotranscriptasa, p.e VIH, virus carcinóxenos (oncovirus)
•ADN bicatenario: Moitos fagos como Myovirus, Stylovirus. Tamén
outros como os Herpesvirus (varicela, herpes zoster, herpes xenital...)
,os Poxvirus (viruela e enfermidades da pel) ou o virus da hepatite B
que afectan a animais.
•ARN bicatenario: Cystovirus (fagos)
8. 2) Unha envoltura proteica que rodea o ácido nucleico denominada
cápside ou cápsida que está formada por unhas subunidades
proteicas ou capsómeros. As cápsides poden ter, atendendo a como se
dispoñen os capsómeros, diversas formas: cápside helicoidal , cápside
icosaédrica ou cápside complexa.
Os virus complexos posúen unha cabeza de tipo icosaédrico onde se
atopa o ácido nucleico e unha cola de natureza helicoidal que
constitúe a estrutura de fixación á célula hóspede. Ésta é a estrutura
típica dos fagos. Nestes virus que infectan bacterias a cola pode estar
formada por un eixe tubular proteico rodeado dunha vaina contráctil; no
extremo da cola podemos atopar a estrutura de anclaxe formada por
unha placa basal con espiñas basais e filamentos caudais que lle serven
para adherirse a parede bacteriana (T2).
O conxunto de xenoma vírico e cápside denomínase nucleocápside.
10. Estrutura dos virus
Nalgúns virus pode aparecer unha membrana que rodea a cápside.
A esta membrana se lle denomina envoltura externa, e os virus que
a posúen chámanse virus con envoltura diferenciándoos dos denominados
virus desnudos.
A maioría dos virus animais posúen envoltura, pero case todos os vexetais
e os fagos son virus desnudos.
Os fosfolípidos desta membrana case sempre proceden das membranas da
célula hóspede.
Exemplos de virus con envoltura: Herpesvirus , VIH e virus da gripe
12. CICLO VITAL DOS VIRUS
Hai unha serie de características esenciais que comparten os ciclos de
multiplicación dos distintos virus, que son:
Entrada no citoplasma da célula hóspede.
Reprodución para producir unha descendencia de virións.
Liberación dos virións no ambiente e supervivencia nel.
Os virus nunca se reproducen por división senón que se multiplican
mediante un proceso no que os seus compoñentes son sintetizados por
separado e posteriormente ensamblados para formar os virións
completos.
13. Dentro dos ciclos vitais tamén hai grandes diferenzas e peculariedades:
O xeito de fixarse a célula hóspede (Adsorción) débese a presenza na
membrana das células de receptores que se unen a glicoproteínas da
envoltura vírica ou si son virus desnudos a proteínas da cápside.
A forma de penetrar na célula hóspede tamén pode variar:
1) Nos fagos habitualmente inxectan o ácido nucleico cando posúen
unha cola contráctil.
2) Nos virus animais entra todo o virión (endocitose; fusión de
membranas).
3) Nos virus vexetais utilizan vectores (insectos) ou por rozamento (a
través de feridas).
14. Ciclo lítico dun bacteriófago
Consta das seguintes fases:
Fase de fixación ou adsorción: na membrana bacteriana hai receptores que
permiten a fixación do virión a través das fibras caudais e por enlaces químicos.
Posteriormente, clavan as espiñas basais na parede bacteriana.
Fase de penetración: o fago mediante lisozimas destrúe a parede bacteriana e
inxecta o seu ácido nucleico que pasa o citoplasma da célula hóspede.
Fase de eclipse: chamada así porque non observamos virus no interior da célula.
En realidade, o xenoma vírico (ADN bc) valéndose da ARN-polimerasa da bacteria
replica ARNm vírico que fabrica endonucleasas que destrúen o ADN bacteriano e
bloquean o funcionamento celular; o xenoma vírico “secuestra” a maquinaria
metabólica da célula (os enzimas, proteínas e demais produtos necesarios) para
duplicarse e sintetizar as proteínas víricas que constituirán os capsómeros.
Fase de ensamblaxe: Os capsómeros reúnense para formar a cápside.
Simultaneamente ou con posterioridade o ácido nucleico prégase e introdúcese na
cápside.
Fase de lise ou liberación: os virus saen ao exterior da célula rompendo as
membranas (lise celular)
15. Ciclo lisoxénico dun bacteriófago
Os fagos inxectan o ácido nucleico no citoplasma celular, pero non se replica de xeito
inmediato, senón que o xenoma vírico e quen de integrarse no ADN bacteriano e
replícase con él. A este xenoma vírico inserto se lle denomina virus atenuado ou
profagos e a célula hóspede chámaselle célula lisóxena. O virus pode permanecer
latente, sen producir lise nin dano a célula, durante sucesivas xeracións ata que un
estímulo produza o ciclo lítico. Un exemplo típico deste tipo de bacteriófago é o fago λ
que infecta a E. Coli.
17. Ciclo vital dun retrovirus: VIH
O xenoma vírico é ARN mc e posúen unha enzima a transcriptasa inversa ou
retrotranscriptasa . O ciclo pódese dividir nas seguintes fases:
Fase de fusión e penetración: o VIH únese a receptores de membrana
específicos dos linfocitos TCD4 (receptor CD4 e coreceptores) e prodúcese a
fusión de membranas (lembrar que o VIH é un virus con envoltura). Entra dentro
da célula o virión xa que o ARN está protexido pola súa cápside. Posteriormente
elimínase (dixestión) esta cuberta quedando libre o ARN vírico e disposto para ser
procesado.
Fase de eclipse: a retrotranscriptasa do VIH posibilita a transformación do ARN
vírico en unha molécula de ADN bc que pode insertarse no ADN da célula como
un xene máis (integrasa).O ADN vírico integrado no xenoma celular chámase
provirus e pode permanecer inactivo anos. Chegado un momento o provirus
actívase e transcríbese a ARNm vírico, a expensas da maquinaria celular, que
será traducido a proteínas víricas (basicamente capsómeros, glicoproteínas da
cuberta vírica e retrotranscriptasa).
18. Fase de ensamblaxe: os capsómeros reúnense e rodean o ARN vírico
formado e a retrotranscriptasa. A súa vez as glicoproteínas virais
sitúanse na parte externa da membrana celular por onde sairán os
novos virións.
Fase de xemación ou liberación: os virións saen da célula por
xemación, levándose consigo unha parte da membrana onde se
atopan as glicoproteínas virais necesarias para que o virus poda
unirse os receptores doutras células e infectalas.
20. A ORIXE DOS VIRUS
Non sabemos con certeza como poideron orixinarse os virus, pero tres
son as teorías máis aceptadas:
Teoría da regresión celular: os virus proceden de pequenas células
que parasitaban células máis grandes. Se adaptaron tanto ao
parasitismo que perderon as estruturas que lles permitían vivir fóra.
Teoría da coevolución: os virus xurdiron xa coas primeiras células
e coevolucionaron con elas cara unha relación de parasitismo.
Teoría da orixe molecular-celular ou do nomadismo: os virus
teñen a súa orixe en fragmentos de ADN ou ARN que “escaparon” do
xenoma de células.
21. 3. AS BACTERIAS
Os tipos morfolóxicos e a estrutura das bacterias xa as vimos nos temas
adicados ás células.
O igual que calquera ser vivo as bacterias desenvolven funcións de relación,
reprodución e nutrición.
RELACIÓN NAS BACTERIAS
Moitas bacterias posúen mobilidade. O desprazamento pode ser por
reptación, contracción ou dilatación ou ben mediante flaxelos.
En bacterias fotosintéticas hai respostas a estímulos luminosos
(fototactismo) e químicos (quimiotactismo).
REPRODUCIÓN NAS BACTERIAS
Duplican o seu ADN e logo reprodúcense por bipartición. É polo tanto
unha reprodución asexual.
Ademais dispoñen de mecanismos de reprodución parasexual que lles
permiten intercambiar información xenética: a conxugación, a
transducción e a transformación.
22. Conxugación
Unha célula donadora transmite ADN por medio dun pelo sexual.
Transdución
O intercambio xenético entre bacterias débese aos virus que as infectan.
Transformación
As bacterias introducen no seu interior fragmentos doutras bacterias
lisadas.
Conxugación
23. NUTRICIÓN NAS BACTERIAS
A diversidade nutricional das bacterias é moi superior á división
habitual heterótrofo/autótrofo. Nas bacterias podemos atopar:
Fotoautótrofas: todas as bacterias fotosintéticas que son capaces de transformar a
materia inorgánica en orgánica gracias a enerxía luminosa. Bacterias verdes e
purpúreas e Cianofíceas.
Fotoheterótrofas: utilizan como fonte de enerxía a luz e a fonte de C é orgánica
(maioritariamente glícidos). Bacterias purpúreas non sulfúreas.
Quimioautótrofas: oxidan diversos compostos inorgánicos (nitrito, amonio,
sulfídrico) para obter enerxía e utilizan como fonte de materia diversos sustratos
(dióxido de C, xofre, sulfídrico, amonio...). Inclúense aquí moitas bacterias esenciais
nos ciclos bioxeoquímicos (nitrosificantes e nitrificantes)
Quimioheterótrofas: obteñen a enerxía da oxidación de compostos orgánicos e
utilizan como fonte de C tamén materia orgánica, principalmente glícidos. Son
exemplos a maior parte das bacterias cultivadas e moitas patóxenas.
24. BACTERIAS . MODOS DE VIDA
Bacterias heterótrofas
Parásitas: son heterótrofas e viven sobre outros organismos causando
enfermidades infecciosas.
Simbióticas: asócianse con outras especies de plantas ou animais e da
relación obtense un beneficio mutuo.
Descompoñedoras: aliméntanse de materia orgánica que descompoñen. Son a
causa de que moitos alimentos se descompoñan pero tamén de que se recicle e
mineralice a materia orgánica. Dalgunhas se utiliza a súa capacidade
fermentadora como as do leite para obter derivados lácteos.
Bacterias autótrofas
Fotosintéticas: realizan a fotosíntese e en xeral viven en medios asociados ó
auga.
Quimiosintéticas: utilizan compostos inorgánicos como nutrientes e da súa
oxidación obteñen enerxía.
25. Para finalizar, independentemente do tipo de nutrición, as Bacterias poden
precisar ou non osíxeno ou incluso, deben evitalo.
Atendendo a esto podemos falar de:
Bacterias aerobias: precisan osíxeno para vivir.
Bacterias anaeorobias: non precisan ou deben evitalo. Dentro deste
grupo podemos diferenciar:
Anaerobias estrictas: o osíxeno é tóxico.
Anaerobias facultativas: utilizan o osíxeno se está presente,
pero poden vivir sin él.
26. BACTERIAS. CLASIFICACIÓN
Poden clasificarse desde distintos puntos de vista. En relación a súa
nutrición e fisioloxía diferenciamos:
Bacterias purpúreas e verdes: fotosintéticas, xeralmente anaerobias e
con bacterioclorofila. Denomínase sulfurosas se empregan o H2S como
dador de e- na fotosíntese. En zonas anóxicas e ricas en sulfuros.
Cianobacterias ou algas verdeazuis: fotosintéticas, aerobias e con
clorofila e ficocianina. Foron os primeiros osixenadores do planeta.
Algunhas establecen simbiose con fungos e forman liques. A maioría
acuáticas.
Bacterias nitrosificantes e nitrificantes: quimioautótrofas que oxidan
NH4
+ (nitrosificantes-Nitrosomonas) ou NO2
- (nitrificantes-Nitrobacter) para
obter enerxía. No solo como elemento esencial na reciclaxe do N. Deixan
dispoñible os nitratos para as plantas.
27. Bacterias fixadoras do N2: fixan o N2 atmosférico. Viven no solo. Son
exemplos Azotobacter e Rhizobium. Este último establece simbiose con
leguminosas.
Bacterias entéricas: Viven en simbiose no intestino humano e doutros
animais. Constitúen a microbiota intestinal ou flora bacteriana. Por
exemplo Escherichia Coli e Salmonella.
Espiroquetas: longas e onduladas. Tipicamente acuáticas, hainas que
producen enfermidades como a sífile humana.
Bacterias do ácido láctico: anaerobias facultativas. Viven en produtos
orgánicos realizando a fermentación láctica. Por exemplo, Lactobacillus
empregada como xa falamos na produción de queixo, iogur...
Micoplasmas: bacterias diminutas sen parede e con membrana de
esteroles. Moitas especies son patóxenos como Mycoplasma
pneumoniae que produce a neumonía atípica.
28. 4. AS ARQUEOBACTERIAS
Constitúen un dominio, Archae. Son procariotas habitualmente anaerobios
e extremófilos. Segundo o seu hábitat podemos falar de:
Halófilas: de ambientes hipersalinos.
Termófilas: de zonas termais e volcánicas.
Metanóxenas: producen CH4 a partir de diversos compostos como o CO2.
Son as responsables do “gas dos pantanos” en condicións anaeróbicas.
Tamén producen este gas en plantas de tratamento de residuos, nos
tractos dixestivos. Este gas tamén pode empregarse industrialmente
para obter enerxía.
Xa falamos da súa estrutura: parede sen peptidoglicano, membrana sen
ácidos graxos e ADN asociado a histonas.
29. 5. OS MICROBIOS EUCARIOTAS: PROTOCTISTAS E FUNGOS
Todos están incluidos nun único dominio Eukarya. As algas (neste caso
microscópicas) e os protozoos se enmarcan dentro do reino Protoctista e os fungos
microscópicos dentro do reino Fungo.
ALGAS MICROSCÓPICAS
Uni ou pluricelulares. Posúen cloroplastos onde realizan a fotosíntese grazas ás
clorofilas, xantofilas e carotenoides. Viven fundamentalmente en medios acuáticos e
no mar forman o fitoplancto sendo nestes ecosistemas os produtores. Son grupos
importantes as euglenas, as diatomeas e os dinoflaxelados. Estos últimos son
responsables das mareas vermellas.
PROTOZOOS
Unicelulares e heterótrofos. O xeito de capturar o alimento e o seu metabolismo
fainos similares aos animais. A maioría son de vida libre, pero hainos comensais e
algúns parasitos (Plasmodium falciparum- malaria). Desprázanse mediante
pseudópodos, falxelos ou cilios. Os principais grupos son: flaxelados, amebas
(pseudópodos), esporozoos (contracción) e ciliados.
Teñen reprodución asexual por división binaria ou esporulación. Nos ciliados hai un
xeito de reprodución sexual chamada conxugación que permite intercambio de ADN.
30. FUNGOS MICROSCÓPICOS
Uni ou pluricelulares e heterótrofos. Posúen paredes de quitina.
Reprodución sexual e asexual empregando ou non esporas. Hai dous
grandes grupos:
Fungos saprófitos: aliméntanse de materia orgánica morta e contribúen
a súa descomposición.
Fungos parasitos: nútrense de vexetais ou animais vivos parasitándoos.
Segundo o nº de células:
Fungos unicelulares: os lévedos. Divídense por xemación e viven sobre
medios azucarados (froitos, flores...)
Fungos pluricelulares: formados por filamentos chamados hifas que en
conxunto forman o micelio. Entre estes fungos atopamos os mofos.
31. 6. A IMPORTANCIA DOS MICROORGANISMOS NOS CICLOS
BIOXEOQUÍMICOS
O carbono, o hidróxeno, o osíxeno e o nitróxeno e en menor proporción o
fósforo e o xofre son os elementos máis abundantes que compoñen a
materia viva (bioelementos primarios).
Pero estos bioelementos son tamén os que están presentes no aire, nas
rochas, na auga…; polo tanto co transcurso do tempo estos elementos
químicos pasan dos seres vivos ao medio e viceversa, completando
percorridos cíclicos denominados ciclos bioxeoquímicos que se suceden no
noso planeta dende que existe a vida.
O papel dos microorganismos nestos ciclos é vital, xa que son
indispensables nos procesos de descomposición da materia orgánica a
materia orgánica sinxela e posteriormente a materia inorgánica, esto último
denomínase mineralización. A mineralización permite por unha banda
rexenerar a materia inorgánica para a Biosfera e por outra poñer a
disposición das plantas esta materia mineral.
32. O CICLO DO CARBONO
Dentro dos microorganismos as bacterias fotosintéticas e as algas
microscópicas empregan o CO2 atmosférico incorporandoo a materia
orgánica (fotosíntese). Por outra banda, as arqueas metanoxénicas
descompoñen a materia orgánica e producen CH4 e as bacterias oxidantes
do metano na súa oxidación liberan CO2 á atmosfera.
As bacterias desintegradoras realizan a descomposición de materia orgánica
mediante fermentación butírica (Clostridium butyricum) que descompón
restos vexetais ou fermentación pútrida que descompón materia de tipo
proteico.
Os fungos da putrefacción da madeira tamén descompoñen a materia
vexetal orixinando entre outros produtos CO2 e CH4.
34. O CICLO DO NITRÓXENO
A atmosfera contén un 79% de N2, pero non todos os organismos somos
capaces de asimilalo. O nitróxeno tamén está no solo sobre todo en forma
de NO3
-. No ciclo podemos diferenciar os seguintes procesos:
Fixación do N atmosférico: a fixación biolóxica sucede grazas a
bacterias Gram (-) como Azotobacter, ou simbióticas como Rhizobium
(con leguminosas). Tamén algunhas cianobacterias como Anabaena e
Nostoc (ambas simbióticas) poden fixar o N2.
Descomposición: as bacterias descompoñedoras do solo e dos fondos
mariños, degradan os restos orgánicos de organismos mortos e
contribúen a enriquecer en NH4 o substrato. Ademais as substancias
nitroxenadas excretadas por todos os organismos tamén son
transformadas en NH4 por distintos microorganismos descompoñedores.
Todo isto denomínase amonificación.
35. O CICLO DO NITRÓXENO
Nitrificación: as bacterias nitrificantes do solo oxidan aeróbicamente o
NH4 en dous procesos:
Nitrosación: as bacterias Nitrosomonas pasan o NH4 a NO2
-
Nitratación: as bacterias Nitrobacter pasan o NO2
- a NO3
-.
O NO3
- é a forma máis asimilable para as plantas.
Desnitrificación: as bacterias desnitrificantes como Pseudomonas
degradan os NO3
- a N2 que pasa á atmosfera.
36. OUTROS CICLOS
Ciclo do Ferro: hai bacterias que oxidan o ferro e outras que o reducen.
Ciclo do xofre: neste ciclo participan numerosos microorganismos
descompoñedores que degradan moléculas orgánicas con S a H2S.
Tamén podemos falar das bacterias redutoras do S que reducen o SO4
-2
a H2S, as sulfobacterias que transforman o H2S en S molecular e as
bacterias oxidantes do S que empregan o S para formar SO4
-2.
Ciclo do fósforo: a maior reserva de P esta na codia terrestre e nos
depósitos mariños. As bacterias descompoñedoras fosfatizantes e
algúns fungos microscópicos transforman o P da materia orgánica en
fosfatos inorgánicos (PO4
-3) asimilable polas plantas.
37.
38. 7. ENFERMIDADES PRODUCIDAS POR MICROORGANISMOS
A maioría dos microorganismos non son prexudiciais e moitos deles
son indispensables para a vida: ciclos bioxeoquímicos, flora microbiana,...
E incluso poden ter aplicacións prácticas para nós como a produción de
alimentos (viño, queixo...), de medicamentos, medioambientais...
Sen embargo, existen tamén microorganismos patóxenos que poden
xerar en nós e noutros organismos enfermidades infecciosas.
As veces, normalmente non producen enfermidades, pero si baixan as
nosas defensas poden xerar un prexuízo, son os denominados
oportunistas (como sucede con bacterias da nosa flora bacteriana).
39. Ata hai apenas dous séculos, a orixe das enfermidades infecciosas era un misterio. A enfermidade
explicábase como un castigo divino ou como consecuencia da contaminación do aire polos “miasmas”:
emanacións procedentes da descomposición da materia orgánica.
No século XIX, investigadores como
Pasteur estableceron a relación entre
as enfermidades infecciosas e a
presenza de microorganismos no
enfermo. Pero pasaron aínda varios
anos ata que Robert Koch demostrou
a teoría microbiana da enfermidade,
que di que cada enfermidade
infecciosa está producida por un
microorganismo determinado e cada
microorganismo xera unha
enfermidade diferente.
ENFERMIDADES INFECCIOSAS
40. Os axentes infecciosos son parasitos que se introducen no corpo dun organismo
(chamado hospedeiro) danando os seus tecidos, o que produce a aparición de
síntomas da enfermidade. Cando os síntomas son complexos e variables entre as
persoas, denomínanse síndrome.
Hai catro tipos de microorganismos patóxenos: virus, bacterias, protozoos e
fungos.
Os virus non son células, son
partículas infecciosas. Só teñen
material xenético no interior dunha
cápsula de proteínas e, ás veces,
unha membrana. Necesitan ás
células para poder reproducirse.
As bacterias son células procariotas
(sen núcleo) que poden reproducirse
fóra doutras células. As bacterias
poden producir toxinas que viaxan
polo sangue e causan os síntomas da
enfermidade.
Os protozoos e os fungos
teñen células eucariotas
(con núcleo). Son moito
máis grandes cás bacterias.
AXENTES INFECCIOSOS
41. Contaxiosidade: capacidade de propagación do axente infeccioso.
Infectividade: capacidade do patóxeno de instalarse e multiplicarse.
Patoxenicidade: capacidade do patóxeno de producir a enfermidade.
Virulencia: grao de patoxenicidade.
Os axentes infecciosos caracterízanse por:
FACTORES DE VIRULENCIA
Os factores de virulencia son os mecanismos polos cales un microorganismo
é patóxeno. Poden ser:
Toxinas: substancias producidas sobre todo por bacterias que son tóxicas
para o hospedeiro.
Enzimas extracelulares: proteínas enzimáticas que degradan estruturas do
hospedeiro; por exemplo a hialuronidasa producida por Staphylococcus
aureus.
Fimbrias de bacterias: como mecanismo de anclaxe.
Envoltura de virus: nela se atopan glicoproteínas de anclaxe.
42. O virus da gripe na súa envoltura ten
dous tipos de proteínas que definen
os diferentes tipos de virus, a
hemaglutinina (H) e a neuraminidasa
(N), que son as responsables da
unión do virus á célula hospedeira.
Os virus noméanse en función da
combinación destas proteínas que
presenten (H1N1 ou H5N1, por
exemplo).
A adhesina das fimbrias permítelle
algunhas bacterias anclarse ao
hospedeiro.
43. • Por contacto directo: contacto da pel, a
través das gotiñas dos espirros ou por
contacto sexual.
• Por medio da auga (ocorre sobre todo se hai
contaminación fecal).
• Por medio dos alimentos.
• Por medio de animais. Os animais que poden
transmitir enfermidades chámanse vectores
(por exemplo, os mosquitos, poden transmitir
microorganismos dunhas persoas a outras a
través da picada).
Os animais que albergan axentes infecciosos
para a especie humana chámanse reservorios.
Os roedores son os principais reservorios de
virus.
TRANSMISIÓN DE ENFERMIDADES INFECCIOSAS
44. As enfermidades emerxentes son novas
enfermidades infecciosas, transmitidas por xermes
descoñecidos ata o momento.
Eso non quere dicir que os xermes non existan
antes, xa que poden permanecer moitos anos lonxe
do contacto coas persoas . Cambios no medio, como
a deforestación, ou mutacións no axente infeccioso
fanos perigosos para a nosa especie.
A sida ou o ébola foron enfermidades emerxentes.
As enfermidades reemerxentes son enfermidades
que volven a afectar rexións nas que se pensaba que
estaban erradicadas (cólera, malaria, tuberculose,
dengue…) Xeralmente débense á aparición de
resistencias aos medicamentos nos organismos
infecciosos.
As enfermidades emerxentes e reemerxentes
Algunhas enfermidades emerxentes e
reemerxentes
45. No último século apareceron moitas enfermidades infecciosas novas, ao mesmo
tempo que enfermidades que se crían erradicadas volveron con forza.
Cales son as posibles causas deste fenómeno?
• Maior mobilidade das persoas, facilitando o contaxio e propagación das
enfermidades.
• Cambios no uso do solo e da auga. A deforestación ou a construción de presas
alteran o hábitat de especies que transmiten novas enfermidades.
46. Unha epidemia é un brote dunha enfermidade infecciosa que se propaga rapidamente,
afectando a moitas persoas dunha mesma área xeográfica durante un tempo limitado.
Se a epidemia permanece na zona, chámase endemia.
Unha pandemia é unha epidemia que afecta ao mesmo tempo a todos os países do mundo.
Epidemias e pandemias
A enfermidade de Chagas é endémica de América
47. En 1981 identificáronse as manifestacións da síndrome de inmunodeficiencia adquirida. Desde
entón, morreron varios millóns de persoas en todo o mundo. A África subsahariana concentra
arredor dos dous tercios de seropositivos en todo o mundo.
A pandemia da SIDA
48. A neumonía atípica
ou SARS (síndrome
respiratoria aguda
severa), foi a
primeira pandemia
do século XXI
Científicamente
denomínase
neumonía atípica a
causada por
micoplasmas
49. Entre os anos 2003 e 2005 produciuse unha pandemia de gripe aviar
50. No ano 2009 produciuse unha pandemia de gripe A (gripe porcina)
51. Tuberculose (tise): enfermidade infecciosa,
causada por diversas especies do xénero
Mycobacterium, pero principalmente por M.
tuberculosis , o bacilo de Koch. Transmítese
polo aire. Os síntomas más frecuentes son:
tos con flema, as veces con sangue no
esputo, febre, sudoración nocturna, mareos
momentáneos, calafríos e perda de peso.
Trátase con antibióticos.
Cólera: é unha enfermidade diarréica que
se non se trata pode causar a morte en
horas. Transmítese por augas ou alimentos
contaminados pola bacteria Vibrio cholerae.
Hai vacinas anticoléricas e o tratamento
baséase na hidratación e antibióticos.
ENFERMIDADES BACTERIANAS
52. Sífile: é unha enfermidade de transmisión sexual producida por unha
espiroqueta. Afecta a homes e mulleres. Produce úlceras xenitais e outros
síntomas, afecta ao sistema nervioso e circulatorio. Trátase con antibióticos e o
preservativo constitúe un bo método de prevención. Padecela aumenta o risco de
contraer o SIDA polas feridas que provoca.
ENFERMIDADES BACTERIANAS
ENFERMIDADES VÍRICAS
Meninxite: infección das meninxes (membranas que recobren e protexen o SNC)
provocada por diferentes axentes patóxenos, pero o máis frecuente é que sexan
virus. Tamén poden ser bacterias (meningococos). Avanza moi rapidamente e
pode ser letal polo que a detección precoz é esencial.
53. ENFERMIDADES VÍRICAS
Gripe: A gripe é unha infección vírica (virus de ARN) que provoca epidemias anuais.
Ademais das epidemias anuais, cada certo tempo a gripe provoca pandemias que
causan importantes mortandades. Este virus está mutando constantemente. Se
estas mutacións provocan cambios nas moléculas da envoltura, o noso sistema
inmunitario non o recoñece e non pode protexernos contra el, polo que
enfermaremos aínda que previamente estivéramos expostos a outros virus da gripe.
A vacina da gripe fabrícase con compoñentes dos diferentes tipos de virus que
causan epidemias cada ano. A súa composición revísase cada ano para modificala en
función das variantes que circulan entre a poboación. Contáxiase polo aire.
Herpesvirus: Son virus de ADNbc entre eles o Herpes zoster (afecciones cutáneas y
latencia; se trata con aciclovir), herpes xenital (pel e mucosas xenitais, trátase tamén
con antivirais) e a varicela (vesículas infecciosas (exantema); frecuente en nenos e
máis perigosa en adultos; hai vacina moi eficaz). A varicela e o herpes-zoster son
provocados polo mesmo virus (virus varicela-zoster).
54. ENFERMIDADES VÍRICAS
SIDA: a síndrome de inmunodeficiencia adquirida provocado polo virus VIH (virus
de inmunodeficiencia humana). É un retrovirus. O VIH ataca , entre outras células
do sistema inmunitario, aos linfocitos T CD4 colaboradores que poden considerarse
en boa parte os directores da resposta específica provocando a desorganización do
S.I. Cabe destacar a diferenza entre estar infectado por VIH e padecer a sida. Unha
persona infectada polo VIH é seropositiva e desenvolve a sida cando o seu nivel de
linfocitos T CD4 desciende por baixo de 200 células/ml de sangue. O VIH
transmítese polos seguientes fluídos corporais: sangue, semen, secrecións vaxinais
e leite materna.
Xarampelo: enfermidade vírica moi contaxiosa (contacto directo e aire) da que
existe unha vacina moi eficaz. Enfermidade típicamente infantil que pode ser
mortal. Síntomas: febre alta, exantema rostral e en casos graves encefalitis,
ceguera…
Rubeola: enfermidade vírica moi contaxiosa (aire) de carácter leve que afecta
especialmente a nenos e adultos xoves. Síntomas: erupción cutánea, febre,
náuseas…
55. Enfermidade Creutzfeldt-Jakob (un tipo de encefalopatía
esponxiforme)
Mal neurolóxico producido por unha proteína chamada prión
(PrP). É unha enfermidade dexenerativa e de pronóstico
mortal. A alteración débese a un pregamento anormal do
prión. Este fenómeno parece estimular a que outras
proteínas normales presentes nas neuronas alteren as súas
formas, afectando ao seu funcionamento.
Nas etapas iniciais da enfermidade, os enfermos sofren fallos
de memoria, cambios de comportamento, falta de
coordinación e perturbacións visuais. A medida que progresa,
o deterioro mental faise máis pronunciado e poden darse
movementos involuntarios, ceguera, debilidade das
extremidades e coma, culminando sen excepción coa morte
do paciente.
Transmitese ao inxerir alimentos contaminados co prión.
ENFERMIDADES DE ORIXE PRIÓNICO
56. ENFERMIDADES PROTOZOARIAS
Malaria ou paludismo: A
enfermidade é causada polo
protozoo Plasmodium. Os
vectores desta enfermidade son
diversas especies do mosquito
Anopheles. Os síntomas son
moi variados, empezando con
fiebre de 8 a 30 días despois da
infección, acompañada, ou non,
de dor de cabeza, dores
musculares, diarrea, decaemento
e tos. Outras enfermidades de
orixe protozoario son a
enfermidade do sono e a de
chagas debidas a tripanosomas.
57. ENFERMIDADES FÚNXICAS
Algúns fungos poden producir infeccións coñecidas como micoses.
Hai varios tipos:
Micoses superficiais ou dermatomicoses (na pel): tiñas e
pe de atleta.
Micoses subcutáneas: producidas por feridas que
favorecen o crecemento dos fungos bajo la piel.
Micoses sistémicas (nos órganos internos): candidiases,
infección oportunista que afecta á pel, o tubo dixestivo, o
aparallo respiratorio e o xenital; asperxiloses, producida
por Aspergillus, que pode provocar reaccións alérxicas e
graves infeccións en persoas inmunodeficientes.
58. Ademais de a nosa especie os microorganismos poden afectar a outros
animais e ás plantas.
Exemplos de enfermidades animais son:
Mixomatose nos coellos: enfermidade vírica que provoca un alta
mortandade.
Enfermidade das vacas tolas: encefalopatía esponxiforme bovina. O
consumo de alimentos contaminados destes animais pode producir en
nós a enfermidade de Creutzfeldt-Jakob.
Exemplos de enfermidades vexetais:
Mildeu da vide: producido por un fungo que afecta as vides.
Virus do mosaico do tabaco, que afecta a esta planta.
Coroa ou cancro do colo da raíz: que afecta a dicotiledonias e como xa
vimos ten importantes aplicacións biotecnolóxicas.
59. 8. APLICACIÓS BIOTECNOLÓXICAS DOS MICROORGANISMOS
Produción de antibióticos: Son substancias
fabricadas e secretadas por microorganismos
(mofos e bacterias) e que en pequeñas
cantidades matan (acción bactericida) ou
impiden o crecemento (acción bacteriostática)
de certas clases de bacterias sensibles. O seu
principal problema é o desenrolo de
resistencia de aí a insistencia das autoridades
sanitarias nun uso responsable dos mesmos.
Control de pragas: os microorganismos empréganse como bioinsecticidas,
sendo ademais respectuosos co medio natural.
Enxeñería xenética: xa falamos desto en temas anteriores.
Depuración de augas residuais: as EDAR dispoñen dun tratamento biolóxico
que levan a cabo microorganismos para eliminar as substancias orgánicas.
Biorremediación: xa comentado en temas anteriores.
60. Para finalizar,
As repercusións económicas e sociais dos microorganismos son enormes.
Como acabamos de ver, algúns microorganismos son patóxenos que
nalgúns casos provocan enfermidades a escala mundial (pandemias) o que
supón implementar medidas para previr e paliar os efectos destas
enfermidades non só a escala local ou rexional, senón as veces mundial
constituíndo un custo social e económico de primeira magnitude.
Por outra banda, moitos microorganismos son indispensables para a vida
no planeta, pensemos nos ciclos bioxeoquímicos, e tamén moitos deles
teñen aplicacións industriais que melloraron a nosa vida case dende o
principio da nosa existencia; grazas a eles fabricamos viño, pan, queixo... E
na actualidade, en plena era da enxeñería xenética empregámolos como
“pequenas fábricas” de produción de produtos do noso interese (insulina,
GH, interferón, antibióticos, factores de coagulación...), ou como
mecanismos para a loita contra a contaminación (depuración,
biorremediación...)
