1. Α1.
Ιωάννης – Παναγιώτης Αμπελάς
ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
1. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
1.1 Τίτλος (Θέμα) σχεδίου διδασκαλίας
Διδακτική θεώρηση και Οργάνωση μιας Διαθεματικής Διδασκαλίας του
μαθήματος των «Αρχών Φιλοσοφίας». Διδασκαλία ενότητας με οργανική ένταξη
παραθεμάτων στη διδακτική επεξεργασία και με αξιοποίηση των Τ.Π.Ε.
1.2 Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές
Γνωστικά Αντικείμενα του σχεδίου διδασκαλίας: Αρχές Φιλοσοφίας Β΄ Λυκείου,
Αρχαία Ελληνική Γλώσσα και Γραμματεία, Λογοτεχνία.
Ιδιαίτερη Περιοχή του γνωστικού αντικειμένου: 1.1 Η ιδιαιτερότητα της
φιλοσοφικής σκέψης, 1.2 Βασικοί στόχοι της φιλοσοφικής δραστηριότητας
Συμβατότητα με το ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ:
Οι παραπάνω ενότητες είναι συμβατές με το ΑΠΣ και το ΔΕΠΠΣ εφόσον:
α) ανταποκρίνονται στις επιδιώξεις του Νέου Προγράμματος Σπουδών για το μάθημα
της Φιλοσοφίας1 που αποσκοπούν όχι μόνο στην ανανέωση του φιλοσοφικού λόγου
μέσα στη σχολική τάξη αλλά και στην αλλαγή της στάσης των διδασκόντων και των
διδασκομένων απέναντι στο μάθημα της Φιλοσοφίας.
β) προσφέρουν τη δυνατότητα για να εφαρμοστεί η συνερευνητική/μαθητοκεντρική
μέθοδος διδασκαλίας, να προωθηθεί η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών στην
ανακάλυψη της γνώσης χάρη στην παράλληλη αξιοποίηση του έντυπου και του
ηλεκτρονικού εκπαιδευτικού υλικού, να εγκαινιαστεί μια διαθεματική προσέγγιση
των φιλοσοφικών προβλημάτων, ώστε να αξιοποιηθούν γνώσεις και εμπειρίες των
μαθητών και από άλλα γνωστικά αντικείμενα περισσότερο οικεία για τους ίδιους,
όπως η Αρχαία Ελληνική Γραμματεία και Γλώσσα, καθώς και η Λογοτεχνία.
1.3 Σκοπός και στόχοι του σχεδίου διδασκαλίας
Γενικός Σκοπός: Να μυηθούν οι μαθητές στην ιδιαιτερότητα της φιλοσοφικής
σκέψης και να κατανοήσουν τους στόχους της φιλοσοφίας μέσα από τη δημιουργική
ανάγνωση και ερμηνεία αποσπασμάτων από φιλοσοφικά έργα ή λογοτεχνικά κείμενα
με φιλοσοφικό στοχασμό. Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη το γεγονός ότι οι μαθητές
έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά με το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο,
επισημαίνεται η ανάγκη να δημιουργηθεί ιδιαίτερα θετική εντύπωση.
1
http://www.pi-schools.gr/content/index.php?lesson_id=19&ep=243
1

2. Επιμέρους στόχοι2 ως προς το γνωστικό αντικείμενο και ως προς τη μαθησιακή
διαδικασία
Ενότητα 1.1
 Να αποκτήσουν οι μαθητές την αίσθηση του προβληματισμού που αφορά τις
λειτουργίες της φιλοσοφίας και να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της
φιλοσοφικής στάσης.
 Να έρθουν σε μία πρώτη επαφή με τα φιλοσοφικά ερωτήματα.
 Να αντιληφθούν την κατάχρηση και τις παρανοήσεις που προκαλούνται από
την «πληθωρική» χρήση του όρου «φιλοσοφία».
Ενότητα 1.2
 Να επισημάνουν: α) τις κυριότερες στοχεύσεις της φιλοσοφικής
δραστηριότητας και β) την αξία της οριοθέτησης/αποσαφήνισης του
σημασιολογικού πεδίου γενικών όρων.
 Να ελέγξουν αν οι πεποιθήσεις τους είναι λογικά θεμελιωμένες.
 Να συνειδητοποιήσουν ότι η φιλοσοφία: α) “τέμνει και τέμνεται” από την
επιστήμη, τη θρησκεία και την τέχνη, β) έχει και πρακτικό χαρακτήρα.
Επίσης
 Να ασκηθούν στην ομαδοσυνεργατική μάθηση και στη δημιουργική
ανάγνωση των κειμένων.
 Να ενεργοποιήσουν την κριτική τους σκέψη, αναλύοντας και σχολιάζοντας
κείμενα με φιλοσοφικό περιεχόμενο.
Σημειώστε αν αξιοποιούνται εκπαιδευτικά λογισμικά και υπηρεσίες των ΤΠΕ
Χρήση πολυμέσων, παρουσίαση με Power Point.
1.4 Προτεινόμενη εκπαιδευτική μέθοδος
Πρόκειται για εμπλουτισμένη/διαφοροποιημένη διδασκαλία, εφόσον βασίζεται
σε πρόσθετο διδακτικό υλικό της έμπνευσης του εκπαιδευτικού, ο οποίος λειτουργεί
στη λογική του εκπαιδευτικού σεναρίου ως «δάσκαλος δημιουργός». Η εκπαιδευτική
μέθοδος-τεχνική που επιλέγεται συνδυάζει την ερμηνευτική μέθοδο μέσω ερωτήσεων
και απαντήσεων, τη διδασκαλία μέσα από τις πηγές, τη διαθεματική προσέγγιση της
γνώσης μέσω κειμένων της Αρχαίας Γραμματείας και της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας
καθώς και τη χρήση των πολυμέσων και των ΤΠΕ. Οι μαθητές καλούνται να
συνεργαστούν σε ομάδες και να συζητήσουν σε ολομέλεια (στρογγυλό τραπέζι), ενώ
αντενδείκνυνται η αφηγηματική διδασκαλία και η διάλεξη3.
1.5 Εκτιμώμενη διάρκεια
Ώρα έναρξης: Με την έναρξη της διδακτικής ώρας
Διάρκεια: Δύο (02) διδακτικές ώρες
2
Βλ. Βιβλίο του Καθηγητή σελ. 18 για την πρώτη ενότητα και σελ. 20 για τη δεύτερη ενότητα.
3
Βλ. Βιβλίο Καθηγητή σελ. 18
2

3. 2. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
2.1 Γενική Περιγραφή
Η ανάπτυξη του συγκεκριμένου σχεδίου διδασκαλίας περιλαμβάνει τρεις (3)
φάσεις.
Α΄ φάση διδασκαλίας: Ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος των μαθητών.
Δεδομένου ότι οι μαθητές δεν έχουν διδαχθεί στο παρελθόν κάποιο αντίστοιχο
μάθημα, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό η πρώτη εμπειρία τους να είναι θετική και
ελκυστική. Γι’ αυτό τον λόγο ως αφόρμηση προβάλλεται στους μαθητές, οι οποίοι
κάθονται σε διάταξη ολομέλειας, ένα σύντομο βίντεο4 διάρκειας περίπου 4,5΄ των
Μόντυ Πάιθονς, όπου παρουσιάζεται ένας ιδιότυπος «ποδοσφαιρικός αγώνας»
μεταξύ Αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και Γερμανών φιλοσόφων. Η σατιρική διάθεση
και το χιούμορ των Μόντυ Πάιθονς επιτρέπουν τη δημιουργία κατάλληλου κλίματος
ώστε να είναι περισσότερο εφικτή μια αλλαγή της πιθανής αρνητικής στάσης ή έστω
δυσπιστίας εκ μέρους των μαθητών απέναντι στο μάθημα. Η προβολή του
συγκεκριμένου βίντεο συνοδεύεται από μερικά απλά ερωτήματα, τα οποία οι μαθητές
θα απαντήσουν προφορικά:
- Ποια ονόματα φιλοσόφων που ακούγονται στο παραπάνω βίντεο σάς είναι
οικεία;
- Γιατί ο Αρχιμήδης φωνάζει «Εὔρηκα»; Ποιο περιστατικό από τη ζωή του
Αρχιμήδη υπαινίσσεται το βίντεο;
- Γιατί κατά τη γνώμη σας παρουσιάζονται ως νικητές οι Αρχαίοι Έλληνες
Φιλόσοφοι σε αυτόν τον ιδιότυπο ποδοσφαιρικό αγώνα;
Στη συνέχεια, και πάντα στο πλαίσιο της εξοικείωσής τους με το μάθημα,
καλούνται να επιλέξουν ένα απόφθεγμα που θα τους αντιπροσώπευε, στην υποθετική
περίπτωση που αποφάσιζαν να φτιάξουν το «προφίλ» τους σε ένα δίκτυο κοινωνικής
δικτύωσης (π.χ. facebook). Τα αποφθέγματα (κορυφαίων φιλοσόφων ή διανοητών)
προβάλλονται με τη βοήθεια PowerPoint. Ενδεικτικά παρουσιάζονται τα εξής:
- «Οι συμφορές ενώνουν τους ανθρώπους.» (Αριστοτέλης)
- «Κρίνε τον εαυτό σου, αλλά μην απελπίζεσαι εξαιτίας του.» (Επίκτητος)
- «Αυτός που είναι πραγματικά καλός, δεν είναι ποτέ δυστυχής.» (Κουμφούκιος)
- «Όταν μια γυναίκα είναι τίμια, την εκτιμούν αλλά δεν την πλησιάζουν. Όταν
όμως δεν είναι τίμια, την πλησιάζουν, αλλά δεν την εκτιμούν.» (Καντ)
- «Όπου η θεληματικότητα είναι μεγάλη, οι δυσκολίες γίνονται μικρές.»
(Μακιαβέλι)
- «Από τον καθένα ανάλογα με τις ικανότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις
ανάγκες του.» (Μαρξ)
- «Κι αν ακόμα ένας άνθρωπος έχει ακλόνητη πίστη, μπορεί να εμπλακεί στη
γοητεία της αμφιβολίας.» (Νίτσε)
4
Το συγκεκριμένο βίντεο βρίσκεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση
http://www.youtube.com/watch?v=I77TYLv_RT0 .
3

4. Αφού όλοι οι μαθητές ανακοινώσουν στην ολομέλεια την επιλογή τους,
ακολούθως καλούνται από τον διδάσκοντα να την αιτιολογήσουν σύντομα. Έτσι οι
μαθητές έρχονται σε μία πρώτη επαφή με τον φιλοσοφικό λόγο, έστω και μέσα από
την ανάλυση μιας αποφθεγματικής διατύπωσης, ενώ παράλληλα δίνεται το έναυσμα
για μία πρώτη συζήτηση μικρής διάρκειας. Με αυτόν τον τρόπο κλείνει ένας κύκλος
δραστηριοτήτων διάρκειας περίπου 15΄-20΄, που απώτερο στόχο έχει να ενταχθούν οι
μαθητές με τον πιο ομαλό, προσιτό και ελκυστικό τρόπο στο συγκεκριμένο μάθημα.
Με άλλα λόγια να κατανοήσουν οι μαθητές ότι «η φιλοσοφία δεν αποτελεί αυτιστική
ενασχόληση ξεκομμένη από τη ζωή και από τις ποικίλες εκφάνσεις του ανθρώπινου
πολιτισμού5».
Β΄ φάση διδασκαλίας: Επεξεργασία κειμένων βάσει συγκεκριμένων αναγνωστικών
οδηγιών-ερωτημάτων και διερεύνηση των ιδιαιτεροτήτων της φιλοσοφίας.
Κατά τη δεύτερη φάση της διδασκαλίας οι μαθητές κατανέμονται σε 3
6
ομάδες προκειμένου να ξεκινήσει η διερεύνηση των ιδιαιτεροτήτων της φιλοσοφικής
δραστηριότητας με την ενεργητική ανάγνωση και τον σχολιασμό φιλοσοφικών
αποσπασμάτων (πρωτογενών) καθώς και πολυτροπικών κειμένων. Σε κάθε ομάδα
δίνεται από ένα φύλλο εργασίας το οποίο καλούνται να επεξεργαστούν από κοινού.
Αναλυτικότερα:
Η Α΄ ομάδα καλείται να επεξεργαστεί ένα απόσπασμα στο πρωτότυπο (ή και
με παράλληλη νεοελληνική μετάφραση, αν διδάσκων το κρίνει απαραίτητο) από το
έργο του Αριστοτέλη «Μετὰ τὰ Φυσικά» με τη βοήθεια συγκεκριμένων ερωτήσεων.
Η Β΄ ομάδα καλείται να επεξεργαστεί δύο αποσπάσματα: ένα κείμενο από τον
«Μένωνα» του Πλάτωνα στο πρωτότυπο (ή και με παράλληλη νεοελληνική
μετάφραση, αν διδάσκων το κρίνει απαραίτητο), ένα κείμενο από το έργο του
Wittgenstein «Αφορισμοί και εξομολογήσεις» σε συνδυασμό με δύο γελοιογραφίες
του Αρκά (η μία εξ αυτών προέρχεται από το σχολικό βιβλίο).
Η Γ΄ ομάδα μέσα από λεκτικά παραδείγματα7 προσπαθεί να αποσαφηνίσει τις
σημασίες του όρου «φιλοσοφία» και τη χρήση της συγκεκριμένης λέξης στη γλώσσα
μας. Επίσης με τη βοήθεια παραθέματος από το έργο του Robert Musil «Ο άνθρωπος
χωρίς ιδιότητες» οι μαθητές της ομάδας προσπαθούν να κατανοήσουν τις τυχόν
επιπτώσεις από την κατάχρηση του όρου καταγράφοντας τις απόψεις τους σε μία
σύντομη παράγραφο.
5
Βιρβιδάκης Στ., Προτάσεις διδακτικής για το νέο βιβλίο της Φιλοσοφίας, Celestia, 1, 2008, σελ. 75
6
Το συγκεκριμένο σχέδιο διδασκαλίας προορίζεται να εφαρμοστεί σε τμήμα Θεωρητικής
Κατεύθυνσης της Β΄ Λυκείου με συνολική δύναμη μαθητών 12. Προφανώς σε ένα τμήμα με
περισσότερους μαθητές η κατανομή των φύλλων εργασίας θα γίνει με ανάλογο τρόπο.
7
Τα παραδείγματα προέρχονται από το ηλεκτρονικό λεξικό του Κ.Ε.Γ. στο λήμμα «φιλοσοφία»
(http://www.komvos.edu.gr/dictionaries/Dictionaries.htm).
4

5. 1ο Φύλλο Εργασίας-Α΄ ομάδα
ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ «Από θαυμασμό και απορία οι άνθρωποι
νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν, και τώρα και παλιά άρχισαν να
φιλοσοφούν πρωταρχικά θαύμαζαν τα
ἐξ ἀρχῆς μὲν τὰ πρόχειρα τῶν ἀτόπων
παράδοξα φαινόμενα που
θαυμάσαντες, εἶτα κατὰ μικρὸν οὕτω
παρουσιάζονταν μπροστά τους, έπειτα
προϊόντες καὶ περὶ τῶν μειζόνων σιγά σιγά και προοδευτικά απορούσαν
διαπορήσαντες, οἷον περί τε τῶν τῆς και για τα πιο μεγάλα, παραδείγματος
σελήνης παθημάτων καὶ τῶν περὶ τὸν χάριν για τις μεταβολές της σελήνης, για
τα φαινόμενα του ήλιου και των άστρων
ἥλιον καὶ ἄστρα καὶ περὶ τῆς τοῦ παντὸς
και για τη γένεση των πάντων. Όποιος
γενέσεως. Ὁ δ' ἀπορῶν καὶ θαυμάζων όμως θαυμάζει και απορεί, έχει την ιδέα
οἴεται ἀγνοεῖν (διὸ καὶ ὁ φιλόμυθος πως βρίσκεται σε άγνοια (γι' αυτό και
φιλόσοφός πώς ἐστιν· ὁ γὰρ μῦθος όποιος αγαπά τον μύθο είναι από μια
σύγκειται ἐκ θαυμασίων)· ὥστ' εἴπερ διὰ άποψη και φιλόσοφος, γιατί ο μύθος
περιλαμβάνει θαυμαστά συμβάντα).
τὸ φεύγειν τὴν ἄγνοιαν ἐφιλοσόφησαν,
Ώστε, μιας και φιλοσόφησαν
φανερὸν ὅτι διὰ τὸ εἰδέναι τὸ ἐπίστασθαι προσπαθώντας να ξεφύγουν από την
ἐδίωκον καὶ οὐ χρήσεώς τινος ἕνεκεν. άγνοια, είναι φανερό πως φιλοσόφησαν
για να μπορούν να κατανοήσουν
θεωρητικά τη μορφή των πραγμάτων και
όχι για κάποια πρακτική χρήση».
(Ἀριστοτέλης, Μετὰ τὰ Φυσικά, Α 2, 982b121)
1. Να εντοπίσετε τις λέξεις-κλειδιά του πρωτότυπου κειμένου και να τις
υπογραμμίσετε.
2. Μπορείτε να σκεφτείτε την ετυμολογία ή να προσδιορίσετε την ιδιαίτερη
σημασία μερικών εξ αυτών;
[Οι μαθητές καλούνται να εντοπίσουν λέξεις όπως ἀπορία, θαυμάζω, ἄτοπα,
ἐπίσταμαι. Η αξιοποίηση ετυμολογικών ή λεξιλογικών γνώσεων από το
μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας μπορεί να
συμβάλει στην ακριβέστερη προσπέλαση του φιλοσοφικού λόγου.]
3. Να εντοπίσετε στο πρωτότυπο κείμενο τις αιτίες και τους λόγους που
ώθησαν τον άνθρωπο στη φιλοσοφική αναζήτηση κατά τον Αριστοτέλη.
[Οι μαθητές αξιοποιώντας τις γνώσεις τους για το πώς εκφέρεται η αιτία ή ο
σκοπός στα αρχαία ελληνικά καλούνται να εντοπίσουν διατυπώσεις όπως διὰ
τὸ θαυμάζειν, διὰ τὸ φεύγειν τὴν ἄγνοιαν, διὰ τὸ εἰδέναι.]
4. Να εντοπίσετε στο πρωτότυπο κείμενο τα ερωτήματα που αρχικά
απασχόλησαν τους φιλοσόφους και να τα χαρακτηρίσετε ως προς το
περιεχόμενό τους.
5

6. [Οι μαθητές αξιοποιώντας και πάλι τις γνώσεις τους για το πώς εκφέρεται η
αναφορά στα αρχαία ελληνικά καλούνται να εντοπίσουν διατυπώσεις όπως
περὶ τῶν μειζόνων, περί τε τῶν τῆς σελήνης παθημάτων καὶ τῶν περὶ τὸν ἥλιον
καὶ ἄστρα καὶ περὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως, ώστε να κατανοήσουν ότι τα
πρώτα ζητήματα που απασχόλησαν τον άνθρωπο ήταν κοσμολογικά, φυσικά.]
5. Να σχολιάσετε γραπτώς σε μία παράγραφο την άποψη του Αριστοτέλη ότι
«ὁ φιλόμυθος φιλόσοφός πώς ἐστιν· ὁ γὰρ μῦθος σύγκειται ἐκ θαυμασίων
(όποιος αγαπά τον μύθο είναι από μια άποψη και φιλόσοφος, γιατί ο μύθος
περιλαμβάνει θαυμαστά συμβάντα)».
[Οι μαθητές αξιοποιώντας ευρύτερες γνώσεις αντιλαμβάνονται ότι τελικά η
μυθολογία υπήρξε η πρώτη απόπειρα ερμηνείας θαυμαστών και παράδοξων
φαινομένων και γεγονότων. Και δεν είναι τυχαίο ότι ο μύθος θα αξιοποιηθεί
από πολλούς φιλοσόφους και ιδιαίτερα από τον Πλάτωνα (βλ. Φιλοσοφικός
Λόγος Γ΄ Λυκείου).]
2ο Φύλλο εργασίας-Β΄ ομάδα
ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΜΕΝΩΝ: Ὦ Σώκρατες, ἤκουον μὲν «ΜΕΝΩΝ: Σωκράτη, είχα ακούσει,
ἔγωγε πρὶν καὶ συγγενέσθαι σοι ὅτι προτού σε γνωρίσω, πως το μόνο που
σὺ οὐδὲν ἄλλο ἢ αὐτός τε ἀπορεῖς καὶ κάνεις είναι να βρίσκεσαι σε αμηχανία
τοὺς ἄλλους ποιεῖς ἀπορεῖν: καὶ νῦν, και να φέρνεις σε αμηχανία και τους
ὥς γέ μοι δοκεῖς, γοητεύεις με καὶ άλλους και αυτό που νιώθω τώρα είναι
φαρμάττεις καὶ ἀτεχνῶς κατεπᾴδεις, πως με τα μάγια και τα φίλτρα σου με
ὥστε μεστὸν ἀπορίας γεγονέναι. καὶ έχεις παραλύσει, έτσι που να βρίσκομαι
δοκεῖς μοι παντελῶς, εἰ δεῖ τι καὶ κι εγώ σε τέλεια αμηχανία. Για να πω και
σκῶψαι, ὁμοιότατος εἶναι τό τε εἶδος ένα αστείο, μου φαίνεται πως είσαι
καὶ τἆλλα ταύτῃ τῇ πλατείᾳ νάρκῃ τῇ ακριβώς σαν το σελάχι της θάλασσας,
θαλαττίᾳ: καὶ γὰρ αὕτη τὸν ἀεὶ που ηλεκτρίζει όποιον το πλησιάζει και
πλησιάζοντα καὶ ἁπτόμενον ναρκᾶν το αγγίζει, και μου έχεις κάνει κάτι τέτοιο
ποιεῖ, καὶ σὺ δοκεῖς μοι νῦν ἐμὲ αυτή τη στιγμή, γιατί το μυαλό μου και
τοιοῦτόν τι πεποιηκέναι, (ναρκᾶν): το στόμα μου είναι ναρκωμένα και δεν
ἀληθῶς γὰρ ἔγωγε καὶ τὴν ψυχὴν καὶ μπορώ να σου απαντήσω».
τὸ στόμα ναρκῶ, καὶ οὐκ ἔχω ὅτι
ἀποκρίνωμαί σοι.
(Πλάτων, Μένων, 80a)
«Ξεκινάμε με μια διανοητική δυσφορία σαν του παιδιού που ρωτάει: “Γιατί;”
Το ερώτημα του παιδιού δεν είναι σαν εκείνο του ώριμου ανθρώπου· είναι μια έκφραση
απορίας και όχι αίτημα για παροχή ακριβών πληροφοριών. Έτσι και οι φιλόσοφοι
ρωτούν: “Γιατί;” και “Tι;”, χωρίς να ξέρουν τι ακριβώς είναι αυτό που ρωτούν.
Εκφράζουν ένα αίσθημα διανοητικής δυσφορίας ... Τα φιλοσοφικά προβλήματα έχουν
τη μορφή: “Τα ΄χω χαμένα».
(L. Wittgenstein, Αφορισμοί και εξομολογήσεις)
6

7. 1. Να εντοπίσετε τις λέξεις-κλειδιά των δύο παραπάνω κειμένων και να τις
υπογραμμίσετε.
2. Να επισημάνετε τον κοινό τρόπο ανάπτυξης των δύο παραθεμάτων και σε
τι εξυπηρετεί.
[Οι μαθητές αξιοποιώντας γνώσεις από τους τρόπους ανάπτυξης παραγράφου
αντιλαμβάνονται τη χρήση της αναλογίας προκειμένου να είναι εφικτές η
κατανόηση, απλούστευση, και η παραστατικότητα.]
3. Να αναφέρετε τα συναισθήματα που αρχικά χαρακτηρίζουν αυτούς που
ασχολούνται με τη φιλοσοφία.
4. Να ερμηνεύεσετε σε μία σύντομη παράγραφο αυτή τη συναισθηματική
στάση με τη βοήθεια και των παρακάτω δύο γελοιογραφιών του Αρκά:
[Ερωτήματα όπως «Τι νόημα έχει να ζούμε; Γιατί να γεννιόμαστε; Γιατί να
υπάρχουμε;» από την πρώτη γελοιογραφία ή αναφορές του τύπου «Δεν έχουν
σημασία οι απαντήσεις. Σημασία έχει η σκέψη!» από τη δεύτερη γελοιογραφία
βοηθούν τους μαθητές να κατανοήσουν δύο πράγματα: α) τον ιδιαίτερο
χαρακτήρα των φιλοσοφικών ερωτημάτων (οριακά, έσχατα, θεμελιώδη) και
τη εγγενή δυσκολία που έχουν ώστε να προκαλείται τελικά νοητική δυσφορία,
β) ότι φιλοσοφία είναι τελικά σκέψη πάνω στις ίδιες τις δυνατότητες της
σκέψης.]
7

8. 3ο Φύλλο Εργασίας-Γ΄ ομάδα
1. Με τη βοήθεια των παρακάτω φράσεων να προσπαθήσετε να εντοπίσετε τις
διαφορετικές σημασίες του όρου «φιλοσοφία». Για διευκόλυνσή σας η
ένδειξη || υποδηλώνει αλλαγή σημασίας.
Είναι η φιλοσοφία επιστήμη; || Yλιστική / ιδεαλιστική / εμπειρική φιλοσοφία. H
φιλοσοφία του Mαρξ / του Kαντ / του Xέγκελ. Διδάσκω / σπουδάζω φιλοσοφία.
Φιλοοσοφία της Iστορίας / της Tέχνης / του Δικαίου. Mάθημα / έδρα / βιβλίο / φοιτητής
/ καθηγητής Φιλοσοφίας || Για να καταλάβεις την ιστορία, πρέπει να μπεις στη
φιλοσοφία της. Ποια είναι η φιλοσοφία αυτού του νομοσχεδίου; || H φιλοσοφία του
είναι: Γλέντα τη ζωή, γιατί είναι σύντομη. || Tο πράγμα είναι απλό, δε χρειάζεται / θέλει
(μεγάλη) φιλοσοφία.
Από το ηλεκτρονικό λεξικό του Κ.Ε.Γ.
2. Ποιες επιπτώσεις μπορεί να έχει η πληθωρική χρήση του όρου
«φιλοσοφία»; Πριν απαντήσετε συμβουλευτείτε το παρακάτω κείμενο. Η
απάντησή σας να έχει τη μορφή παραγράφου.
«Σήμερα υπάρχει τρομακτικά πολλή φιλοσοφία σε μικρές φέτες, έτσι ώστε πια
μόνο στα μαγαζιά μπορεί να αγοράσει κανείς κάτι χωρίς κοσμοαντίληψη, ενώ από την
άλλη μεριά επικρατεί δεδηλωμένη καχυποψία απέναντι στα μεγάλα κομμάτια
φιλοσοφίας […] σήμερα μόνο οι εγκληματίες τολμούν να βλάψουν άλλους ανθρώπους
χωρίς να επικαλεστούν τη φιλοσοφία».
(Robert Musil, Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες)
Μετά την ολοκλήρωση της επεξεργασίας των παραπάνω φύλλων εργασίας, οι
ομάδες σε διάταξη ολομέλειας ανακοινώνουν τις εργασίες τους και ακολουθεί
συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων8. Ο διδάσκων περισσότερο συντονίζει και
λιγότερο προτείνει, ώστε τελικά οι ίδιοι οι μαθητές αλληλοσυμπληρώνοντας ο ένας
τον άλλο και η μία ομάδα την άλλη να καταλήξουν στα εξής: α) ότι τα ερωτήματα της
φιλοσοφίας είναι από τη φύση τους οριακά, θεμελιώδη ή έσχατα ώστε να
προκαλούν αμηχανία και δυσφορία, β) ότι φιλοσοφία είναι σκέψη πάνω στην ίδια
τη σκέψη και τις δυνατότητές της και γ) ότι η κατάχρηση του όρου φιλοσοφία
δημιουργεί σύγχυση στον κοινό νου για το αντικείμενό της.
8
Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή του μαθητή είναι η αναγκαία προϋπόθεση για μια
ουσιαστική και αποτελεσματική διδασκαλία, λαμβάνοντας μάλιστα υπ’ όψιν το ότι ο διάλογος, η
συζήτηση είναι εγγενές χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας. Φιλοσοφία χωρίς διάλογο δεν μπορεί να
υπάρξει: από τη προφορική διδασκαλία του Σωκράτη και τη διαλογική μορφή των έργων του Πλάτωνα
μέχρι την αντιπαράθεση απόψεων και ιδεών μέσω των γραπτών έργων των φιλοσόφων και των
διανοητών ανά τους αιώνες, η φιλοσοφία πορεύεται με αυτό τον συγκεκριμένο τρόπο. Όπως το
πείραμα αποτελεί το θεμέλιο των φυσικών επιστημών, έτσι κι ο διάλογος για τη φιλοσοφία αποτελεί
την ουσία της. Άρα η συζήτηση μέσα στην τάξη δεν πρέπει να φαντάζει ως πολυτέλεια, αλλά πρέπει να
γίνει από ένα χρονικό σημείο και μετά (ιδιαίτερα κατά το Β΄ Τετράμηνο του σχολικού έτους)
καθημερινή πρακτική.
8

9. Γ΄ Φάση Διδασκαλίας: Επεξεργασία κειμένων βάσει συγκεκριμένων αναγνωστικών
οδηγιών σε ολομέλεια και αναζήτηση των στόχων της φιλοσοφίας.
Κατά την τρίτη φάση της διδασκαλίας οι μαθητές σε διάταξη στρογγυλού
τραπεζιού επιχειρούν να προσδιορίσουν μέσα από παραθέματα (πρωτογενή
φιλοσοφικά, ερμηνευτικά, λογοτεχνικά κείμενα) τους κύριους στόχους και τη
σημασία της φιλοσοφικής δραστηριότητας, αφού οι φιλόσοφοι είναι κατεξοχήν αυτοί
που α) αποσαφηνίζουν γενικές και αφηρημένες έννοιες (Κείμενο Α΄). β)
αιτιολογούν, ανατρέπουν, αμφιβάλλουν ωθώντας την ανθρωπότητα σε πρόοδο
(Κείμενο Β΄). γ) αναδεικνύουν αρχές και αξίες που νοηματοδοτούν τη ζωή μας
(Κείμενο Γ΄).
Τα τρία κείμενα9 αναγιγνώσκονται από τον διδάσκοντα, δίνονται σε έντυπη
μορφή (για τυχόν υπογραμμίσεις, επισημάνσεις) συνοδευόμενα με οδηγίες-ασκήσεις,
ενώ ταυτόχρονα προβάλλονται και μέσω προτζέκτορα, ώστε η προσοχή των μαθητών
να μετατεθεί στο κείμενο και ο διδάσκων να περιοριστεί σε ρόλο διαμεσολαβητή και
συντονιστή της συζήτησης.
Πιο συγκεκριμένα οι μαθητές καλούνται:
1. Να εντοπίσουν τις λέξεις-κλειδιά κάθε κειμένου και να τις υπογραμμίσουν.
Με τη βοήθεια αυτών των λέξεων να επιχειρήσουν στη συνέχεια να
αποτυπώσουν το νοηματικό κέντρο του κάθε κειμένου με την εξής μορφή:
Σύμφωνα με το κείμενο …. στόχος της φιλοσοφίας είναι
………………………………………… .
2. Να κατανοήσουν τη διαφορά στόχων ανάμεσα στις υπόλοιπες επιστήμες και
τη φιλοσοφία αξιοποιώντας φράσεις των κειμένων.
3. Να κατανοήσουν τη διαφορά συμπεριφοράς και στάσης ανάμεσα στους
κοινούς ανθρώπους και στους φιλοσόφους παραπέμποντας σε
χαρακτηριστικές φράσεις των κειμένων.
4. Να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν τη στάση του Μπρεχτ και να
συνειδητοποιήσουν την αξία της αμφισβήτησης.
5. Να επιχειρηματολογήσουν προφορικά για την πρακτική αξία της φιλοσοφίας.
9
Τα κείμενα Α και Γ εμπεριέχονται στο Βιβλίο του Μαθητή σελ. 17
9

10. 4ο Φύλλο εργασίας-Κοινό για όλες τις ομάδες
ΚΕΙΜΕΝΟ Α΄
«Το κύριο μέλημα της φιλοσοφίας είναι να ελέγξει και να κατανοήσει πολύ
κοινές έννοιες, που όλοι μας τις χρησιμοποιούμε καθημερινά χωρίς να τις σκεφτόμαστε.
Ένας ιστορικός μπορεί να ζητήσει να μάθει τι συνέβη κάποτε στο παρελθόν, αλλά ένας
φιλόσοφος θα ρωτήσει: τι είναι χρόνος; Ένας μαθηματικός μπορεί να ερευνά τις
πιθανές σχέσεις μεταξύ των αριθμών, αλλά ένας φιλόσοφος θα αναρωτηθεί: τι είναι
αριθμός; (…) Ένας ψυχολόγος μπορεί να ερευνήσει πώς μαθαίνουν τα παιδιά μια
γλώσσα, αλλά ένας φιλόσοφος θα ρωτήσει: τι είναι αυτό που κάνει μια λέξη να έχει
κάποιο νόημα; O καθένας μπορεί να αναρωτιέται αν είναι κακό να τρυπώνεις στο
σινεμά χωρίς εισιτήριο, αλλά ένας φιλόσοφος θα ρωτήσει: γιατί μια πράξη είναι καλή ή
κακή;»
(Τhomas Nagel, Θεμελιώδη φιλοσοφικά προβλήματα)
ΚΕΙΜΕΝΟ Β΄
«Ευλογημένη να ’ναι η αμφιβολία! Σας συμβουλεύω να τιμάτε
χαρούμενα και προσεχτικά εκείνον που τον λόγο σας εξετάζει σαν κάλπικη μονέδα!
Άμποτε να ’σαστε συνετοί και να μη δίνετε τον λόγο σας με σιγουριά πολλή. […]
Α, όμορφο που ’ναι το κούνημα του κεφαλιού για τις «ατράνταχτες» αλήθειες! […]
Μα απ’ όλες τις αμφιβολίες ομορφότερη είναι σαν οι φοβισμένοι
αδύναμοι σηκώνουν το κεφάλι και παύουν να πιστεύουν στων τυράννων τη δύναμη.
Α, με πόσο κόπο καταχτήθηκε κείνο το σοφό αξίωμα! Πόσες θυσίες κόστισε!
Πόσο δύσκολο στάθηκε να βρεθεί πως τα πράγματα ήταν έτσι κι όχι αλλιώς!
Με στεναγμό ανακούφισης το ’γραψε ένας άνθρωπος μια μέρα στης Γνώσης το βιβλίο.
Καιρό πολύ έμεινε χαραγμένο εκεί μέσα και γενιές ολόκληρες ζήσαν μαζί του,
το’βλεπαν σαν αλήθεια αιώνια.
Μα κάποτε μια υποψία μπορεί να γεννηθεί, γιατί μια καινούρια εμπειρία
τραντάζει το ατράνταχτο αξίωμα.
Ξυπνάει η αμφιβολία.
Και μιαν άλλη μέρα ένας άλλος άνθρωπος στοχαστικά σβήνει απ’ το βιβλίο της Γνώσης
το αξίωμα με μια μονοκοντυλιά.»
(Bertholt Brecht, Εγκώμιο στην αμφιβολία)
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ΄
«Επειδή λοιπόν η παρούσα φιλοσοφική μας ενασχόληση δεν έχει ως στόχο της,
όπως οι άλλες, τη θεωρητική γνώση (η έρευνά μας δε γίνεται για να μάθουμε τι είναι η
αρετή, αλλά για να γίνουμε ενάρετοι - αλλιώς δε θα είχε κανένα νόημα), είναι ανάγκη
να εξετάσουμε το θέμα των πράξεων, δηλαδή το πώς πρέπει να τις πράττουμε».
(Ἀριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια, 1103b26-28)
10

11. Ερωτήματα
1. Να διαβάσετε προσεκτικά τα παραπάνω κείμενα και να υπογραμμίσετε τις
λέξεις-κλειδιά. Προσπαθήστε να εντοπίσετε το νοηματικό κέντρο κάθε
κειμένου και να το καταγράψετε με την εξής μορφή: Σύμφωνα με το κείμενο
…. στόχος της φιλοσοφίας είναι ………………………………………… .
2. Ποια νομίζετε ότι είναι η διαφορά της φιλοσοφίας σε σχέση π.χ. με την
ιστορία, τα μαθηματικά, την ψυχολογία όπως αυτή διαφαίνεται στο πρώτο
κείμενο;
3. Πώς οι κοινοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν συνήθως τις «αλήθειες», τα
«αξιώματα», τις αιτιολογημένες πεποιθήσεις στο «βιβλίο της Γνώσης» και
πώς οι φιλόσοφοι;
4. Γιατί ο Μπρεχτ εγκωμιάζει την αμφιβολία; Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη
στάση του ποιητή;
5. Πότε η φιλοσοφία αποκτά νόημα κατά τον Αριστοτέλη;
Βιβλιογραφικές πηγές του σχεδίου διδασκαλίας
- Βέικος Θεόφιλος (1989) Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο
- Βιρβιδάκης Στέλιος (2008) Προτάσεις διδακτικής για το νέο βιβλίο της
Φιλοσοφίας, στο Celestia, 1
- Βιβλίο Καθηγητή για το μάθημα «Αρχές Φιλοσοφίας» (2007) – Επιμέλεια: Στ.
Βιρβιδάκης, Β. Καρασμάνης, Χ. Τουρνά, Αθήνα: Εκδόσεις ΟΕΔΒ
- Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό Προγράμματος Μείζονος Επιμόρφωσης (2011)
Τόμοι Α,Β (ειδικό μέρος ΠΕ02 φιλόλογοι)
- Lipman Matthew (1988) Philosophy Goes to School, Philadelphia USA:
Temple University Press
- Nahmias Eddy (2005), Practical Suggestions for Teaching Small Philosophy
Classes. Στο: Teaching Philosophy, 28:1, Μάρτιος 2005
- Sadler Brook (2004), How important is student participation in teaching
philosophy. Στο Teaching Philosophy, 27:3, Σεπτέμβριος 2004, σσ. 251-
267
2.2 Υλικοτεχνική υποδομή
Υπολογιστής, βιντεοπροβολέας, ηχεία, ο συνήθης εξοπλισμός και τα φύλλα εργασίας
με τα κείμενα και τις ερωτήσεις που αναφέρθηκαν κατά την περιγραφή της
διδακτικής πρακτικής.
3. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Διαμορφωτική αξιολόγηση και αναστοχαστική διεργασία κατά τη διάρκεια της
εφαρμογής του σχεδίου διδασκαλίας.
11

12. 12