Ruud Foppen, Sovon

1. Hoe staat het er voor met
de vogels van het
boerenland?
Ruud P.B. Foppen

2. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Boerenlandvogels, wat zijn dat?
• Historisch perspectief
• Het Europese perspectief
• Wat gebeurt er in Nederland?
• Schuivende panelen: het ‘shifting baseline
syndroom’
• Oorzaken binnen de landbouw
• Systemische pesticiden
• Bescherming en beheer, helpt het?
• Toekomst?
Indeling verhaal

3. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Boerenland is wereldwijd het
meest verbreide habitattype
0 2000 4000 6000 8000 10000 12000
Wereldwijd
Bos
Struweel
Boerenland
Natuurlijk grasland
Wetlands
Savanne
Marien
Rotsen
Kustzones
Woestijn

4. Sovon Vogelonderzoek Nederland
High Nature Value Farmland

5. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Engelse naam Latijnse naam
Black-crowned Night-heron Nycticorax nycticorax
White Stork Ciconia ciconia
Mute Swan Cygnus olor
Tundra Swan Cygnus columbianus
Whooper Swan Cygnus cygnus
Bean Goose Anser fabalis
Pink-footed Goose Anser brachyrhynchus
Greater White-fronted Goose Anser albifrons
Lesser White-fronted Goose Anser erythropus
Greylag Goose Anser anser
Barnacle Goose Branta leucopsis
Brent Goose Branta bernicla
Red-breasted Goose Branta ruficollis
Garganey Anas querquedula
Black-winged Kite Elanus caeruleus
Black Kite Milvus migrans
Red Kite Milvus milvus
Egyptian Vulture Neophron percnopterus
Griffon Vulture Gyps fulvus
Cinereous Vulture Aegypius monachus
Short-toed Snake-eagle Circaetus gallicus
Northern Harrier Circus cyaneus
Montagu's Harrier Circus pygargus
Levant Sparrowhawk Accipiter brevipes
Long-legged Buzzard Buteo rufinus
Lesser Spotted Eagle Aquila pomarina
Greater Spotted Eagle Aquila clanga
Eastern Imperial Eagle Aquila heliaca
Spanish Imperial Eagle Aquila adalberti
Booted Eagle Hieraaetus pennatus
Bonelli's Eagle Hieraaetus fasciatus
Lesser Kestrel Falco naumanni
Common Kestrel Falco tinnunculus
Red-footed Falcon Falco vespertinus
Lanner Falcon Falco biarmicus
Saker Falcon Falco cherrug
Black Grouse Tetrao tetrix
Chukar Alectoris chukar
Red-legged Partridge Alectoris rufa
Black Francolin Francolinus francolinus
Grey Partridge Perdix perdix
Common Quail Coturnix coturnix
Spotted Crake Porzana porzana
Corncrake Crex crex
Common Crane Grus grus
Little Bustard Tetrax tetrax
Houbara Bustard Chlamydotis undulata
Great Bustard Otis tarda
Eurasian Oystercatcher Haematopus ostralegus
Eurasian Thick-knee Burhinus oedicnemus
Cream-coloured Courser Cursorius cursor
Collared Pratincole Glareola pratincola
Eurasian Golden Plover Pluvialis apricaria
Northern Lapwing Vanellus vanellus
Ruff Philomachus pugnax
Common Snipe Gallinago gallinago
Great Snipe Gallinago media
Black-tailed Godwit Limosa limosa
Eurasian Curlew Numenius arquata
Common Redshank Tringa totanus
Black-bellied Sandgrouse Pterocles orientalis
Pin-tailed Sandgrouse Pterocles alchata
Stock Dove Columba oenas
European Turtle-dove Streptopelia turtur
Barn Owl Tyto alba
Common Scops-owl Otus scops
Little Owl Athene noctua
Short-eared Owl Asio flammeus
European Bee-eater Merops apiaster
European Roller Coracias garrulus
Eurasian Hoopoe Upupa epops
Eurasian Wryneck Jynx torquilla
Eurasian Green Woodpecker Picus viridis
Syrian Woodpecker Dendrocopos syriacus
Dupont's Lark Chersophilus duponti
Calandra Lark Melanocorypha calandra
Greater Short-toed Lark Calandrella brachydactyla
Lesser Short-toed Lark Calandrella rufescens
Crested Lark Galerida cristata
Thekla Lark Galerida theklae
Wood Lark Lullula arborea
Eurasian Skylark Alauda arvensis
Barn Swallow Hirundo rustica
Tawny Pipit Anthus campestris
Yellow Wagtail Motacilla flava
Rufous-tailed Scrub-robin Erythropygia galactotes
Whinchat Saxicola rubetra
Common Stonechat Saxicola torquatus
Northern Wheatear Oenanthe oenanthe
Black-eared Wheatear Oenanthe hispanica
Fieldfare Turdus pilaris
Redwing Turdus iliacus
Common Grasshopper-warbler Locustella naevia
Eurasian River Warbler Locustella fluviatilis
Aquatic Warbler Acrocephalus paludicola
Olivaceous Warbler Hippolais pallida
Olive-tree Warbler Hippolais olivetorum
Orphean Warbler Sylvia hortensis
Barred Warbler Sylvia nisoria
Common Whitethroat Sylvia communis
Red-backed Shrike Lanius collurio
Lesser Grey Shrike Lanius minor
Great Grey Shrike Lanius excubitor
Woodchat Shrike Lanius senator
Masked Shrike Lanius nubicus
Red-billed Chough Pyrrhocorax pyrrhocorax
Eurasian Jackdaw Corvus monedula
Rook Corvus frugilegus
Eurasian Tree Sparrow Passer montanus
Island Canary Serinus canaria
Eurasian Linnet Carduelis cannabina
Twite Carduelis flavirostris
Trumpeter Finch Bucanetes githagineus
Yellowhammer Emberiza citrinella
Cirl Bunting Emberiza cirlus
Ortolan Bunting Emberiza hortulana
Reed Bunting Emberiza schoeniclus
Black-headed Bunting Emberiza melanocephala
Corn Bunting Miliaria calandra
Maar liefst 120
vogelsoorten
in Europa die
in High Nature
Value
Farmland
gebieden
voorkomen

6. Sovon Vogelonderzoek Nederland

7. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• 70% van onze landoppervlakte bestaat uit
landbouwgrond. Daar leven >30
vogelsoorten die niet of nauwelijks
daarbuiten voorkomen
• Veel typen boerenland: landgebruik hangt
af van bodem-klimaat en traditie
• Vogels variëren per type/regio
Nederlandse boerenlandvogels?

8. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Gele kwikstaart
• Grauwe Gors
• Kwartel
• Kievit
• Patrijs
• Scholekster
• Veldleeuwerik
• Wulp
Typen boerenland: akkers

9. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Graspieper
• Grutto
• Kemphaan
• Roek
• Slobeend
• Tureluur
• Watersnip
Typen boerenland: grasland

10. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Typen boerenland: kleinschalig
cultuurlandschap
• Geelgors
• Grasmus
• Grote lijster
• Ringmus
• Roodborsttapuit
• Spotvogel
• Spreeuw
• Steenuil
• Torenvalk
• Zomertortel
• Boerenzwaluw
• Roodborsttapuit

11. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Hoe gaat het met boerenlandvogels:
Europese Farmland Bird Indicator

12. Sovon Vogelonderzoek Nederland
In Nederland?

13. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Verschillen binnen boerenland

14. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Europa: 300 miljoen sinds 1980
Hoeveel vogels zijn we kwijt?

15. Sovon Vogelonderzoek Nederland
We zijn sinds 1900 15 miljoen
vogels kwijt uit het boerenland

16. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Veldleeuwerik 96-97%: 750.000-1.000000
broedparen
• Ringmus 93-94%: 700.000-940.000
broedparen
• Patrijs 93-95%: 90.000-140000 broedparen
• Zomertortel: 92-95%: 55.000-85.000
broedparen
Grootste verliezers

17. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Hongerende zaadeters

18. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Turbograslanden verdrijven
weidevogels

19. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Niet alleen kommer en kwel

20. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Niet alleen kommer en kwel

21. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Niet alleen kommer en kwel:
graseters doen het goed, vooral
wintergasten

22. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Shifting baselines

23. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Enorme veranderingen (verwacht)

24. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Van weide naar stad
1900 2040

25. Sovon Vogelonderzoek Nederland
NL koploper opbrengsten per ha

26. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Meer loosers dan winners
Strijd tussen méér voedsel voor mens en
(meestal) minder voor andere soorten

27. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Exacte mechanismen ingewikkeld

28. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Voedsel staat onder druk
Het gaat niet alleen om landgebruik, zaden
en gras
Insecten en insecteneters staan onder druk

29. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Er zijn steeds meer aanwijzingen
dat insectenmassa afneemt

30. Sovon Vogelonderzoek Nederland
We weten ook dat pesticiden
boerenlandvogels negatief beïnvloeden
via de insectenrijkdom

31. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Weinig voedsel rondom nest veel voedsel rondom nest
Hoog gewicht jongen
Laag gewicht jongen

32. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Weinig voedsel rondom nest veel voedsel rondom nest
Veel sterfte nestjongen
Weinig sterfte
nestjongen

33. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Mogelijke rol van (nieuwe)
gifstoffen

34. Sovon Vogelonderzoek Nederland
In veel wateren wordt norm
overschreden voor pesticiden

35. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Imidacloprid

36. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Macrofauna blijkt erg gevoelig

37. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Steeds meer aanwijzingen dat ‘non-target’
soorten negatief worden beïnvloed, recent:
loopkevers

38. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Neonicotinoïden komen
onbedoeld in het milieu

39. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Kunnen we een relatie zien met
vogeltrends?

40. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Boerenzwaluw Bosrietzanger Fitis
Gele kwikstaartGeelgors Grasmus
Graspieper Grote lijster Kleine karekiet
Rietzanger Ringmus Roodborsttapuit
Spotvogel Spreeuw Veldleeuwerik
• Merendeel
van de
soorten
reageert
significant
negatief

41. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Al bij lage concentraties
negatieve effecten
> 20 ng/l imidacloprid
Afname 3,5%/jaar

42. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Wereldwijd veel aandacht

43. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• We gaan veldstudies uitvoeren en
insecten verzamelen + kijken naar
broedsucces: zien we verlaagde
dichtheden van insecten en slechte
reprductie in regio’s met hoge gehaltes?
• Uiteindelijk niet alleen beperken tot
vogels
Hoe verder? Promotietraject Anne
Kwak

44. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Veldleeuweriken foerageren meer in
faunaranden
• De insectendichtheid is 3-5 x zo hoog als
in mais en graanpercelen
• Broedsucces is niet hoger als er meer
wordt gefoerageerd in randen
Hoopvolle studies naar effect van
akkerranden (Kuiper 2015)

45. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Is dus agrarisch natuurbeheer de
oplossing?

46. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• NEE!!!!!!!!!!!!!!!!
Mijn persoonlijke mening
• Lapmiddel- Overlevingsmiddel
• Gaat de miljoenen vogels van het
boerenland niet terubrengen
• Alleen een radicaal andere landbouw
(niet export-obese) zal echte verandering
teweeg brengen
Zie reviews over effectiviteit agrarisch natuurbeheer o.a David
Kleijn

47. Sovon Vogelonderzoek Nederland
• Plannen maken voor randvoorwaarden en
condities voor een basiskwaliteit natuur
voor het boerenland: in ieder
kilometerhok boerenland minimaal een
kievit-een veldleeuwerik etc.
Wat dan wel? Bijvoorbeeld
Plan Basiskwaliteit Natuur VBN

48. Sovon Vogelonderzoek Nederland
Bedankt voor uw aandacht!