..

1. Objektivat:
1. Te diskutojme per gjenetiken
2. Te informohemi per Mendelin
3. Te njihemime ligjet e Mendelit
4. Te zbulojme se si arriti ne perfumdim Mendeli
5. Te analizojmetipat e mutacioneve
Punoi: FjoraldiKeçi

2. CFARE ESHTE GJENETIKA ?
Gjenetika eshte shkenca qe studion menyren dhe mekanizmat e
transmetimit dhe te ndryshimit te tipareve nga prinderit tek pasardhesit .
Koncepti themelor i gjenetikes eshte qe trashegimi i ketyre tipareve
kontrollohet nga faktoret e trashegimise qe quhen gjene .Mekanizmat e
percuarjes se tipareve nga prinderit te pasardhesit jane te nderlikuara.
Mendeli ishte ai qe zbuloi ligjshmerine e trashegimise se tipareve.
KUSH ISHTE GREGOR MENDELI ?
Gregor Mendel ishte biolog dhe një prift austriak. Më 1856 filloi duke
punuar me kryqëzimin e disa bizeleve qe i kishte mbjellur ne kopshtin e
manastirit. Ai i përmblodhi këto eksperimente ne tre ligje, qe sot njihen me
emrin Ligjet e Mendelit. Babai i shkencës, siç quhet ndryshe Mendeli
(Johann Gragor Mendel) lindi në Heizendorf më 22 korrik 1822. Fëmijrinë e
tij Mendeli e kaloi në varfëri. Nga familja e tij ai arriti te marre njohuri te
mira mbi mbjelljen e frutave, gjë qe e lidhi atë edhe me profesore qe e
edukuan Mendelin ne drejtimin shkencor.
3 LIGJET E MENDELIT
LIGJI I PARE: LIGJI I NJETRAJTSHMERISE-Pasardhesitlindin 100% heterozigot
LIGJI I DYTE: LIGJI I ZBERTHIMITTETIPAREVE-Tepasardhesitebreznisese dyte
shfaqettipari recesiv.
LIGJI I TRETE: LIGJI I PAVARSISESETIPAREVE -TARSHEGIMIA EDYOSE ME
SHUME TIPAREVEDHEZBERTHIMI NERAPORTIN9:3:3:1

3. .Ligji i njetrajtshmeris se tipareve

1. BIZELET E KOPSHTIT TË GREGOR MENDEL. Gregor Mendel u
përqendrua në shtatë tipare të veçanta të
bizeles. Ai zbuloi se secili tipar është i
trashëgueshëm dhe paraqitet në dy forma
alternative. Kështu për shembull tipari
‘ngjyrë e lules së bizeles’ paraqitet në dy
forma: e bardhë dhe e purpurt.

2. Gjithashtu pozicioni i luleve (në majë ose
anash kërcellit), ngjyra e kokrrës së bizeles
(të blerta ose të verdha), forma e tyre (e
lëmuar ose e rrudhosur), nga forma e
bishtajës (e lëmuar ose kokrrizore), nga
ngjyra e saj (e blertë ose e verdhë), si dhe
nga shtati i bimës (i gjatë ose i shkurtër).

3. Linja të pastra quhen të gjitha bimët që
sa herë riprodhohen me vetëpjalmim
përsëritin te pasardhësit të njëjtat tipare.
Kështu, nëse bimët e bizeles me ngjyrë të purpurt vetëpjalmohen, ato në të
gjitha breznitë japin pasardhës që kanë vetëm lule me ngjyrë të purpurt.
Përmes kësaj teknike, Mendeli krijoi një koleksion farash të linjave të pastra
për të shtatë tiparet e bizeles. LINJAT E PASTRA TË BIMËS SË BIZELES.

4. PJALMIMI I KRYQËZUAR I LINJAVE TË PASTRA. Gregor Mendel
kryqëzoi bizele që mbartin dy format alternative të një tipari. Kështu për
shembull: ai kryqëzoi linja të pastra të bizeleve me lule të bardha me ato me
ngjyrë të purpurt. Format prindërore të pastra të përdorura për kryqëzim,
Mendel i shënoi me shkronjën P.

5. Duke zbatuar pjalmimin e kryqëzuar, ai përdori polenin e thekëve të luleve
të bardha, të cilin e transferoi te pistili i luleve të purpurta të bimës tjetër dhe
anasjelltas. Të gjitha bimët që lindin nga pjalmimi i kryqëzuar i linjave të
pastra janë quajtur bimë hibride.

6. Nisur nga kryqëzimi i bimëve prindërore P, pra i bimëve me lule të purpurta
me bimë me lule të bardha, lindin pasardhës të brezit F1, të cilët kanë vetëm
lule me ngjyrë të purpurt. P: F1 - 100% Dd DD dd Dd LIGJI I PARË I
TRASHËGIMISË:”NJËTRAJTSHMËRIA E TIPAREVE”.

7. Tipari i ngjyrës së purpurt është mbizotërues ose dominant mbi tiparin e
ngjyrës së bardhë. Ndonëse tipari i ngjyrës së bardhë nuk shfaqet në këtë
brezni, ai qëndron i fshehur ose recesiv dhe shfaqet më vonë në breznitë e
tjera.

4. LIGJI I PAVARSISE SE TIPAREVE -TARSHEGIMIA E DY OSE ME
SHUME TIPAREVE DHE ZBERTHIMI NE RAPORTIN 9:3:3:1
Kur analizohet trashegimia e dy ose me shume tipareve dihibride vihet re grupimi i pavarur i
tyre. Ne kryqezim zberthimi ne f2 behet ne raportin 9:3:3:1 .
Numri i fenotipeve ne f2 gjendet me fomulen 2 ne fuqi n,ndersa numri i gjenotipeve gjendet
me fomulen 3 ne fuqi n.
Mendeli mori ne shqyrtim tipare te vecanta ,te kunderta dhe te ndryshme.
si objekt studimi mori bizelen
studioi hibridet e dala gjate kryqezimeve te ndryshme ne baze te tejcuarjes se tipareve te
kunderta, nga prinderit tekpasardhesit.
Njerinnga prinderit e mori me dy tipare dominante (kokerr e lemuar dhe ngjyre e
verdhe)prindin tjeter e mori me dy tiare recesiv(kokerr e rrudhosur dhe ngjyre e gjelber).
Ne breznine e dyte mori : 315 kokrrae lemuar dhe ngjyre e verdhe .
108 kokrrae lemuar dhe ngjyre e gjelber
101 kokrrae rrudhosur dhe ngjyre e verdhe
32 kokrra e rrudhosur dhe ngjyre e gjelber

5. MUTACIONE NUMERIKE SEKSUALE
Mutacione numerike seksuale konsiderohen ato mutacione qe ndryshojne numrin e
kromozomeve seksuale.
Njerezit qe kane ne kromozomet seksuale gjenotipin XXX , XXY , XYY quhen trizomike,kurse
ato qe e kane gjenotipin X0 quhen monozomike.
Crregullimet e kromozomit X shkaktoohen per skak te moszberthimit te ketyre
kromozomeve gjate mejozes.
Cilat jan disa nga mutacionet seksuale ?
Sindromen Klinfelter:
47 , XXY. Nje mashkull me kete sindrome ka dy ose me shume
kromozome X pervec nje kromozomi Y .Individet e prekur jane sterilet
dhe jane me shume tipare femerore
47 XYY
Jane meshkuj qe kane dy kromozome Y ne vend te nje, te cilet kane
tipare te theksuara mashkullore. Zakonisht ,jane me shtatlarte sesa
mesatarja, priren qe te kene nje inteligjence me te ulet se normalja dhe
shfaqin shenja dhune
TRISOMIA XXX
Femrat me kete sindrome mund te kene crregullime fizike, parregullsi ne riprodhim dhe
inteligjence te ulet.
SINDROMA TURNER 45 X0
Eshte shembulli i nje monozomie. Shfaqet te femrat me mungese te nje
kromozomi x. Ato kane fizik te shkurtet , jane sterile dhe mund te kene
defekte te bashkelindura te zemres.