1. PAG-IBIG SA TINUBUANG LUPA Ang na nga kapanahon ng aliw, at luha na lamang ang pinaa-agos
ni Andres Bonifacio ang inaasahang araw na darating
ng pagka-timawa ng mga alipin, Sa kanyang anyo’y sino ang tutunghay
Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya liban pa ba sa bayan tatanghalin? na di-aakayin sa gawang magdamdam
sa pagka-dalisay at pagka-dakila pusong naglilipak sa pagka-sukaban
gaya ng pag-ibig sa tinubuang lupa? At ang balang kahoy at ang balang sanga na hindi gumagalang dugo at buhay.
Alin pag-ibig pa? Wala na nga, wala. na parang niya’t gubat na kaaya-aya
sukat ang makita’t sasa-ala-ala Mangyari kayang ito’y masulyap
Ulit-ulitin mang basahin ng isip ang ina’t ang giliw lampas sa saya. ng mga Tagalog at hindi lumingap
at isa-isahing talastasing pilit sa naghihingalong Inang nasa yapak
ang salita’t buhay na limbag at titik Tubig niyang malinaw sa anak’y bulog ng kasuklam-suklam na Castilang hamak.
ng isang katauhan ito’y namamasid. bukal sa batisang nagkalat sa bundok
malambot na huni ng matuling agos Nasaan ang dangal ng mga Tagalog,
Banal na pag-ibig pag ikaw ang nukal na nakaa-aliw sa pusong may lungkot. nasaan ang dugong dapat na ibuhos?
sa tapat na puso ng sino’t alinman, bayan ay inaapi, bakit di kumikilos?
imbit taong gubat, maralita’t mangmang Sa kaba ng abang mawalay sa Bayan! at natitilihang ito’y mapanuod.
nagiging dakila at iginagalang. gunita ma’y laging sakbibi ng lumbay
walang ala-ala’t inaasam-asam Hayo na nga kayo, kayong ngang buhay
Pagpuring lubos ang nagiging hangad kundi ang makita’ng lupang tinubuan. sa pag-asang lubos na kaginhawahan
sa bayan ng taong may dangal na ingat, at walang tinamo kundi kapaitan,
umawit, tumula, kumatha’t sumulat, Pati na’ng magdusa’t sampung kamatayan kaya nga’t ibigin ang naaabang bayan.
kalakhan din nila’y isinisiwalat. waring masarap kung dahil sa Bayan
at lalong maghirap, O! himalang bagay, Kayong antayan na sa kapapasakit
Walang mahalagang hindi inihandog lalong pag-irog pa ang sa kanya’y alay. ng dakilang hangad sa batis ng dibdib
ng pusong mahal sa Bayang nagkupkop, muling pabalungit tunay na pag-ibig
dugo, yaman, dunong, tiisa’t pagod, Kung ang bayang ito’y nasa panganib kusang ibulalas sa bayang piniit.
buhay ma’y abuting magkalagot-lagot. at siya ay dapat na ipagtangkilik
ang anak, asawa, magulang, kapatid Kayong nalagasan ng bunga’t bulaklak
Bakit? Ano itong sakdal nang laki isang tawag niya’y tatalikdang pilit. kahoy niyaring buhay na nilant sukat
na hinahandugan ng buong pag kasi ng bala-balakit makapal na hirap
na sa lalong mahal kapangyayari Datapwa kung bayan ng ka-Tagalogan muling manariwa’t sa baya’y lumiyag.
at ginugugulan ng buhay na iwi. ay nilalapastangan at niyuyurakan
katwiran, puri niya’t kamahalan Kayong mga pusong kusang (pugal)
Ay! Ito’y ang Inang Bayang tinubuan, ng sama ng lilong ibang bayan. ng dagat at bagsik ng ganid na asal,
siya’y ina’t tangi na kinamulatan Di gaano kaya ang paghinagpis ngayon magbangon’t baya’y itanghal
ng kawili-wiling liwanag ng araw ng pusong Tagalog sa puring nalait agawin sa kuko ng mga sukaban.
na nagbibigay init sa lunong katawan. at aling kaluoban na lalong tahimik
ang di pupukawin sa paghihimagsik? Kayong mga dukhang walang tanging (lasap)
Sa kanya’y utang ang unang pagtanggol kundi ang mabuhay sa dalita’t hirap,
ng simoy ng hanging nagbigay lunas, Saan magbubuhat ang paghihinay ampunin ang bayan kung nasa ay lunas
sa inis na puso na sisinghap-singhap, sa paghihiganti’t gumugol ng buhay sapagkat ang ginhawa niya ay sa lahat.
sa balong malalim ng siphayo’t hirap. kung wala ring ibang kasasadlakan
kundi ang lugami sa ka-alipinan? Ipaghandog-handog ang buong pag-ibig
Kalakip din nito’y pag-ibig sa Bayan hanggang sa mga dugo’y ubusang itigis
ang lahat ng lalong sa gunita’y mahal Kung ang pagka-baon niya’t pagka-busabos kung sa pagtatanggol, buhay ay (mailit)
mula sa masaya’t gasong kasanggulan sa lusak ng daya’t tunay na pag-ayop ito’y kapalaran at tunay na langit.
hanggang sa katawan ay mapasa-libingan. supil ng pang-hampas tanikalang gapos

2. HULING PAALAM mamatay at upang mabigyan kang buhay, huwang gambalain ang katahimikan.
Ni Dr. Jose Rizal malibing sa lupang puspos ng karikta’t
Paalam, sintang lupang tinubuan, sa silong ng iyong langit ay mahimlay. Pagpitaganan mo ang hiwagang lihim,
bayang masagana sa init ng araw, at mapapakinggan ang tinig marahil,
Edeng maligaya sa ami’y pumanaw, Kung sa ibang araw ikaw’y may mapansin ng isang salteryo: Ito nga’y ako ring
at perlas ng dagat sa dakong Silangan. nipot na bulaklak sa aba kong libing, inaawitan ka ng aking paggiliw.
sa gitna ng mga damong masisinsin,
Inihahandog ko ng ganap na tuwa hagka’t ang halik mo’y itaos sa akin. Kung ang libingan ko'y limot na ng madla
sa iyo yaring buhay na lanta na’t aba; ay wala nang kurus at bato mang tanda
naging dakila ma’y iaalay rin nga Sa samyo ng iyong pagsuyong matamis, sa nangagbubukid ay ipaubayang
kung dahil sa iyong ikatitimawa. mataos na taghoy ng may sintang dibdib, bungkali’t isabog ang natipong lupa.
bayang tumaggap noo ko ng init,
Ang nanga sa digmaan dumog sa paglaban na natatabunan ng lupang malamig. Ang mga abo ko’y bago pailanlang
handog din sa iyo ang kanilang buhay, mauwi sa wala na pinanggalingan,
hirap ay di pansin at di gunamgunam Bayaan mong ako’y malasin ng buwan ay makaulit munang parang kapupunan
ang pagkaparool o pagtagumpay. sa liwanag niyang hilaw at malamlam; ng iyong alabok sa lupang tuntungan.
bayaang ihatid sa aking liwayway
Bibitaya’t madlang mabangis na sakit ang banaag niyang dagling napaparam. Sa gayo’y wala ng anoman sa akin,
o pakikibakang lubhang mapanganib, na limutin mo na’t aking lilibutin
pawang titiisin kung ito ang nais Bayaang humalik ang simoy ng hangin; ang himpapawid mo kaparanga’t hangin
ng baya’t tahanang pinakaiibig. bayaang sa huning masaya’y awitin; at ako sa iyo’y magiging taginting.
ng darapong ibon sa kurus ng libing
Ako’y mamamatay ngayong minamalas ang buhay payapang ikinaaaliw. Bango, tinig, higing, awit na masaya
ang kulay ng langit na nanganganinag liwanag at kulay na lugod ng mata’t
ibinababalang araw ay sisikat, Bayaang ang araw na lubhang maningas uulit-ulitin sa tuwi-tuwina
sa kabila niyang mapanglaw na ulap. pawiin ang ulan, gawing pawang ulap, ang kataimtiman ng aking pag-asa.
maging panginuring sa langit umakyat,
Kung dugo ang iyong kinakailangan at ang aking daing ay mapakilangkap. Sintang Pilipinas, lupa kong hinirang,
sa ikadidilag ng iyong pagsilang, sakit ng sakit ko, ngayon ay pakinggan
dugo ko’y ibubo’t sa isa man lamang Bayaang ang aking maagang pagpanaw, huling paalam ko't sa iyo'y iiwan
nang gumigiti mong sinag ay kuminang. itangis ng isang lubos na nagmamahal; ang lahat at madlang inirog sa buhay.
Ang mga nasa ko, mulang magkaisip, kung may umalala sa akin ng dasal,
magpahanggang ngayong maganap ang bait, ako’y iyo sanang idalangin naman. Ako’y yayao na sa bayang payapa,
ang ikaw’y makitang hiyas na marikit Idalangin mo rin ang di nagkapalad, na walang alipi’t punong mapang-aba,
ng dagat Silangan na nakaliligid. na nangamatay na’t yaong nangaghirap doo’y di nanatay ang paniniwala
sa daming pasakit, at ang lumalanghap at ang naghahari'y Diyos na dakila.
Noo mo’y maningning at sa mga mata naming mga ina ng luhang masaklap.
mapait na luha bakas ma’y wala na, Paalam anak, magulang, kapatid,
wala ka ng poot, wala ng balisa, Idalangin sampo ng bawa’t ulila bahagi ng puso’t unang nakaniig,
walang kadungua’t munti mang pangamba. at nangapipiit na tigib ng dusa; ipagpasalamat ang aking pag-alis
idalangin mo ring ikaw’y matubos na sa buhay na itong lagi ng ligalig.
Sa sandaling buhay maalab kong nais sa pagkaaping laong binabata.
ang kagalingan mo’t ang paiwang sulit Paalam na liyag, tanging kaulayaw,
ng kaluluwa kong gayak ng aalis, Kung nababalot na ang mga libingan taga ibang lupang aking katuwaan;
ginhawa’y kamtan mo. Anong pagkarikit! ng sapot na itim ng gabing mapanglaw, paaalam sa inyo, mga minamahal;
Nang maaba’t ikaw’y mapataas lamang, at wala ng tanod kundi pawang patay, mamatay ay ganap na katahimikan.

3. Dekalogong katipunan
sinulat ni Gat Andres Bonifacio IX - Ang sipag sa paggawa na iyong ikabubuhay ay siyang
tunay na sanhi ng pagibig, pagmamahal sa sarili, sa iyong
asawa ' t mga anak, sa iyong kapatid at mga kababayan.
"KATUNGKULANG GAGAWIN NG MGA ANAK NG BAYAN"
X - Parusahan ang sinomang masamang tao ' t taksil at purihin
ang mabubuting gawa. Dapat mong paniwalaan na ang
I - Ibigin mo ang Dios ng boong puso. tinutungo ng K.K.K. ay mga biyaya ng Dios;
II - Pakatandaang lagi na ang tunay na pagibig sa Dios ay siya
ring pagibig sa Tinubuan, at iyan din ang pagibig sa kapwa.
III - Itanim sa iyong puso na, ang tunay na kahalagahan ng puri '
t kaginhawahan ay ang ikaw ' y mamatay dahil sa ikaliligtas ng
Inang-Bayan.
IV - Lahat ng iyong mabuting hangad ay magwawagi kapag
ikaw ' y may hinahon, tiyaga, katwiran at pag-asa sa iyong
inaasal at ginagawa.
V - Pagingatan mo, kapara ng pagiingat sa sariling puri, ang
mga pasya at adhikain ng K.K.K.
VI - Katungkulan ng lahat na, ang nabibingit sa malaking
kapahamakan sa pagtupad ng kanyang tungkulin ay iligtas
sukdang ikapariwara ng sariling buhay at kayamanan.
VII - Ang kaugalian natin sa ating sarili at sa pagtupad ng ating
tungkol ay siyang kukunang halimbawa ng ating kapwa.
VIII - Bahaginan mo ng iyong makakayanan ang sino mang
mahirap at kapus-palad.

4. Bayan ko LUPANG HINIRANG
Bayang magiliw,
Ang bayan ninasa ng Inang- Perlas ng Silanganan,
Bayan, ay mga nasain din ng Alab ng puso,
Dios.kong Pilipinas, Sa dibdib mo'y buhay.
Lupain ng ginto't bulaklák. Lupang Hinirang,
Pag-ibig ang sa kaniyang Duyan ka ng magiting,
palad Sa manlulupig,
Nag-alay ng ganda't dilág. 'Di ka pasisiil.
At sa kaniyang yumi at ganda, Sa dagat at bundok,
Dayuhan ay nahalina. Sa simoy at sa langit mong
Bayan ko, binihag ka, bughaw,
Nasadlak sa dusa. May dilag ang tula
At awit sa paglayang minamahal.
Ibon mang may layang Ang kislap ng watawat mong
Tagumpay na nagniningning,
lumipad, Ang bituin at araw niya
Kulungin mo at umiiyak! Kailan pa ma'y di magdidilim.
Bayan pa kayáng sakdál
Lupa ng araw,
dilág, ng luwalhati't pagsinta,
Ang 'dì magnasang Buhay ay langit
makaalpás? sa piling mo;
Pilipinas kong minumutya Aming ligaya,
Pugad ng luhà ko't dalita na 'pag may mang-aapi
Aking adhika Ang mamatay
Makita kang sakdál laya! nang dahil sa iyo.

5. Mga Sinaunang Kabihasnan
sa Asya > Makikita sa Fertile Crescent ang
Nagbago ang pamumuhay ng tao sa Mesopotamia Nagtatanim ang mga tao rito ng
panahong neolitiko. trigo, barley, gisantes, mais, at
Nagsimula ang malawakang hackberries.
agrikultura. Sa pamayanang agrikultural sa natutunan din nilang mag-alaga ng
Ang mga tao sa kapuluan ay nabuo, may hamon ang kalikasan aso.
natutong magtanim ng halamang ng mesopotamia.
ugat at palay. hindi regular ang pag apaw ng ilog at
pag bagsak ng ulan. Sistemang Pampulitika at Pang -
Marunong din silang maglayag at ekonomiya
mangisda. ginawan ito ng paraan : isang lider
ang mapipili upang mamahala sa Tinatayang noong 3500 – 3000
Sa lambak-ilog, ang tao doon ay B.C.E umusbong ang Lungsod
natutong magtanim ng mga pampublikong proyekto.
ito ang simula ng pag – usbong ng ng Sumer.
crops. At nag aalaga din sila ng ang mga pinakamahalagang lungsod
mga hayop tulad ng kabayo, organisadong pamahalaan.
Mga Pamayanang Neolitiko bago ang na lumitaw sa Sumer ay ang
tupa, camel at ox. Ur,
Nagtanim sa oasis ang mga taong Sumer
nakatira sa disyerto.
Batayang Salik sa Pagbubuo ng > Bago lumitaw ang lungsod estado ng Uruk,
Kabihasnan kabihasnang Sumer sa Mesopotami
Sibilisasyon [ Latin word: civitas = a, may ilang pamayanang Neolitiko na
Lungsod] lumitaw sa rehiyon sa labas ng
Mesopotamia. Ito ay ang: Eridu,
-kabihasnan Ang Jericho sa Israel bandang 7000
> pagkakaroon ng organisado at B.C.E
sentralisadong pamahalaan. Nag tatanim sila ng trigo at barley.
> masalimout na relihiyon. Nangangaso din sila Lagash,
Espesyalisasyon sa gawaing pang- Nangangalakal ng sulfur at asin na
ekonomiya at uring panlipunan. galing sa dead sea.
Nippur,
Mataas na antas ng kaalaman sa Ang Çatal Hüyük sa Anatolia noong
teknolohiya, sining at arkitektura. 6000 B.C.E
º Nangangalakal sila ng obsidian isang at Kish.
Sistema ng pagsulat. volcanic glass na maaaring gamitin Ang pinakamalaking gusali sa Sumer
Kabihasnang Sumer bilang salamin, kutsilyo, at iba pang ay ang templo na tinatawag na
matatalas na kagamitan.
Ang Halicar sa Anatolia bandang ziggurat.
Mesopotamia [ Greek word : meso 5700 B.C.E Nasa tuktok ng ziggurat ang
= middle ; potamus= river ] Doon natagpuan ang mga katangi- Dambana para sa mga diyos at
tanging mga Pottery o palayok. diyosa ng lungsod.

6. May lugar din para sa mga bazaar at Ang mga sumerian ay may mga Paggamit ng perang pilak.
pagawaan ng mga artisano o espelisasyon sa trabaho na nag-
may mga kasanayan tulad ng bibigay daan sa pag-usbong ng
manghahabi at karpintero. mga uring panlipunan. Naimbento nila ang decimal system.
mahalaga ang naging papel na Nasa tuktok ng lipunan ang mga
ginampanan ng paring – hari sa pinunong pulitikal at ispiritwal. ang hugis na bilog na hinati nila sa
mga templong – estado. kasama sa naghaharing uri ang 360 degrees.
may mga tungkulin siya na dapat matataas na opisyal at kanilang
tuparin bilang isang pulitikal at mga pamilya.
ispiritwal na lider. kasunod ang mga mangangalakal, At paggamit ng kalendaryong lunar.
Sistemang Panrelihiyon artisano,
scribe o tagasulat
Ang mga ziggurat o templo ay
tahanan ng mga sumerian.
habang tumataas ang ziggurat at mababang opisyal.
lumiliit ang mga baitang pangatlo ang nakakaraming Kabihasnang Indus
patungong tuktok nito. magsasaka at nasa ibabang uri Ang lambak-ilog ng Indus at Ganges
ang bawat baitang ay pinag-uugnay ang mga alipin. ay makikita sa Timog Asya.
ng mga hagdan. Kontribusyon ng Sumer sa Ang rehiyong ito ay binabantayan ng
pagsapit sa tuktok, matatagpuan ang Kabihasnang Pandaigdig matatayog na kabundukan sa
isang dambana na alay sa diyos Ang Pagsulat na tinatawag na hilaga – ang kabundukan ng
kung saan nananampalataya ang Cuneiform. Na isinusulat sa clay Himalayas at ang hindu kush.
mga mamamayan ng bawat tablet uapang magtala ng import May ilang daanan na nagsisilbing
lungsod. anteng detalye. lagusan ng mga mandarayuhan
ang ibabang palapag ng ziggurat ay at mananakop sa kanlurang asya
nagsisilbing bahay ng mga pari at ito ang Khyber Pass.
Ang pinakaunang Epiko sa daigdig – ang Indus at ganges ay taunang
gawaan ng mga artisano. ang Epiko ni Gilgamesh.
naniniwala sila sa maraming diyos. umaapaw dahil sa pagkatunaw
apat sa pinakamahalagang nilang ng yelo sa Himalayas at
mga diyos. Gumamit sila ng araro na de – pagbagsak ng ulan.
Si An ay diyos na kumakatawan sa gulong. Ang Pamayanang Neolitiko
kalangitan. Bago ang Indus
Si Enlil naman ay diyos ng hangin. Noong 3500 B.C.E tinatayang
Si Enki ang diyos ng katubigan. Pagpapalayok na gamit ang gulong. lumitaw ang mga neolitikong
Si Ninhursag ang dakilang diyosa ng pamayanan sa Baluchistan (
sangkalupaan. nasa Pakistan ngayon ) nasa
Metalurhiya ng bronse. bandang kanluran ng Ilog Indus.
Sistemang Panlipunan

7. Mergash – batay sa mga nahukay na nakikipag – kalakalan din ang sentralisadong sistema ng tubo at
labi, agrikultural at sedementaryo Dravidian sa mga bayabayin ng imburnal sa ilalim ng lupa.
ang pamumuhay ng mga tao rito. Arabian Sea at Persian Gulf patunay ito na may sentralisadong
ebidensiya din ang pag –aalaga ng hanggang sa mga lungsod ng pamahalaan ang mga Dravidian
tupa, kambing, at ox. Sumer. na namamahala ng paggawa ng
nagsimula din sa panahong neolitiko lulan sa kanilang barko ang samu’t mga pampublikong proyekto
ang paggawa ng palayok na may saring mga produkto tulad ng tulad ng irigasyon at imburnal.
pintura at paghumo ng tinapay perlas, tela , ivory comb, at mga Maraming nahukay na artifact sa
gawa sa cereal. butil. mga lungsod ng Harappa at
ang kanilang mga bahay ay gawa sa Harappa at Mohenjo – Daro mohenjo – Daro wala namang
ladrilyo mula sa luwad tulad ng Pagsasaka ang pangunahing artifact ng anumang armas o
sa sumer. gawain. sandata.
Sistemang Pampulitikal at mga planado at organisadong Sistemang Panlipunan
Pang – ekonomiya lungsod. Ang kabihasnang Indus ay
Umusbong ang kabihasnan ng timog citadel o mataas na moog at sinasabing may Hirar Kiya ng
Asya noong 1922 natuklasan ang mababang bayan. uring Panlipunan.
mga labi ng sinaunang Nasa bansang kanluran ng lungsod Ang mga nakatira sa mataas na
kabihasnan. ang moog. moog ay ang mga mataas na uri.
Bandang 2700 B.C.E nabuo ang nakapatong sa plataporma na Nasa ilalim nito ang mangangalakal,
ilang lungsod sa indus dito ladrilyo na may taas na 12 metro artisano, at magsasaka.
limang lungsod ang nahukay at napalilibutan ng pader. Gumagawa ng mga dike ang mga
dalawa sa pinakaimportanteng ang malaking imbakan ng butil ay magsasaka .
Lungsod ay ang Harappa at nasa loob ng malaking bulwagan ang mga nasa lungsod na artisano
Mohenjo – Daro umabot ang at pambulikong paliguan. ay abala sa paggawa ng samu’t
populasyon sa dalawa sa 40, 000 nakalatag sa ibaba ng moog ang saring produkto.
katao. lansangan nakadisenyong Sistema ng Pagsulat
sinasabi na ang mga Dravidian ang kwadrado ( grid – patterned ) at Ang mga Ebidensiya ng pagsulat na
bumuo ng kabihasnang Indus. pare – pareho ang sukat ng bloke ito ay mga selyo na may “
katulad sa sumer kulang rin sa mga ng kabahayan. Bahay – gawa sa pictogram”.
likas na yaman ang Indus tulad mga ladrilyo na pinapatayo sa wala pang nakakatuklas kung paano
ng metal, kahoy, at mga semi – pugon. basahin ang mga pictogram o
precious stone. pantay ang bubong at karaniwang simbolo ng indus.
upang makontrol ang pag –apaw ng nakatalikod sa pangunahing Dahil dito, kulang ang kaalaman sa
tubog sa indus, gumawa ng kalsada. Kabihasnang Indus.
irigasyon, kanal, at dike ang mga may mga bahay na umaabot sa 2 o Ang Dravidian ay isang sistema ng
dravidian. 3 na palapag at may balkonahe pagsukat at pagtimbang.
ilan sa kanilang pananim ay trigo, na gawa sa kahoy. Paglaho ng Kabihasnan
barley, melon, date, at bulak. Bawat bahay ay may isa o higit pang Untiunting gumuho ang kabihasnang
bayo na nakakonekta sa Indus noong 1750 B.C.E.

8. May mga iba’t – ibang paliwanag
ang mga iskolar ukol dito.
Isa na rito ang ekolohiya na
problema.
sinasabi rin na nagkaroon ng lindol
at pagsabog ng bulkan.
May mga iba’t – ibang pangkat ng
nomadiko – pastoral mula sa
Gitnang asya na nakarating sa
Indus.
isa na rito ang aryan.
simula noong 1500 B.C.C, ang
lungsod bg Harappa at Mohenjo-
Daro ay nilisan na.