TEMA 4: A ESPAÑA DO SÉCULO XIX: A
CONSTRUCCIÓN DUN RÉXIME LIBERAL
1.
Guerra e revolución liberal (1808-1814)
2.
Entre o absolutismo e o liberalismo (1814-1833)
3.
A independencia da América hispana (1808-1826)
4.
A revolución liberal (1833-1843)
5.
A etapa isabelina (1843-1868)
6.
O Sexenio Democrático (1868-1874)
7.
A Restauración monárquica (1874-1898)
Antía Sanmarco Martínez 4ºESO

1. GUERRA E REVOLUCIÓN LIBERAL (18081814)
1.1. A crise da monarquía borbónica
Inicio do reinado en España de Carlos IV (1788-1808).
España uniuse ás potencias estranxeiras que lle
declararon a guerra á Francia revolucionaria.
Manuel Godoy deulle un xiro radical á política exterior
española. Tratado de Fontainebleau (1807), España
autorizou a Francia atravesar o seu territorio para
invadir Portugal.
Motín de Araujuez (1808), abdicación do rei no seu fillo
Fernando VII. Abdicacións de Baiona.
Xose I (1810-1813) impuxo en España os principios
liberais da Revolución francesa.
Afrancesados.


1.2. A GUERRA DA INDEPENDENCIA
O 2 de maio de 1808 o pobo de Madrid ergueuse contra
as tropas francesas.
Seguintes fases:
 Resistencia popular. Grupos de patriotas, organizáronse
en guerrillas para fustrigar aos franceses. Parte do
exército francés foi derrotado na batalla de Bailén
(1808)
 Ofensiva francesa. Napoleón interviu persoalmente e as
súas tropas ocuparon toda España. Isto implicou os
asedios.
 Vitorias anglo-españolas. Axuda das tropas británicas,
ao mando do mariscal Wellington, resultou decisiva para
derrotar ós franceses en Los Arapiles (1812)
Asinouse o Tratado de Valençay.

1.3. AS CORTES DE CÁDIZ
Creación das Xuntas locais e provinciais de defensa.
Creouse unha Xunta Suprema Central, convocou
unha reunión de Cortes constituíntes en Cádiz.
Redactaron unha Constitución, aprobada en 1812.
Reflectiu os principios básicos do liberalismo
político.
As Cortes de Cádiz aprobaron unhas leis destinadas
a abolir o Antigo Réxime.
A situación bélica dificultou a aplicación das leis
aprobadas en Cádiz e impediu a consolidación do
réxime liberal. Volveu Fernando VII.

2. ENTRE O ABSOLUTISMO E O LIBERALISMO
(1814-1833)
2.1. A restauración do absolutismo (1814-1820)
Fernando VII, chamado ‘’O Desexado’’, regresou a
España en 1814.
El clausurou as Cortes, anulou a Constitución e
derrogou todas as leis aprobadas durante a guerra.
Volta ao Antigo Réxime.
Represión contra os liberais.
Os opositores do absolutismo organizaron múltiples
pronunciamentos.


2.2. O TRIENIO LIBERAL (1820-1823)
En 1820, triunfo do pronunciamento como
protagonista ó coronel Riego.
O rei viuse obrigado a acatar a Constitución de 1812,
decretar unha amnistía e convocar eleccións.
Facer fronte á oposición absolutista creouse a Milicia
Nacional. Santa Alianza encargoulle a Francia a
intervención militar en España. Os chamados Cen
Mil Fillos de San Luís derrotaron aos liberais.

2.3. A DÉCADA OMINOSA (1823-1833)
Volta do absolutismo.
Produciuse unha grave crise económica.
Reforma fiscal.
Conflito dinástico. Fernando VII tivera só fillas e a Lei
Sálica impedía que mulleres reinasen. Por iso,
derrogou a Lei Sálica e ditou a Pragmática
Sanción.
Coa morte do monarca estalou unha guerra civil
entre carlistas e isabelinos.

3. A INDEPENDENCIA DA AMÉRICA HISPANA
(1808-1826)
3.1. As causas da independencia
Factores que contribuíron:
• Principios de liberdade e igualdade promovidos
pola Revolución francesa, como a independencia
de Estados Unidos en 1776.
• Descontento da burguesía crioula que vía a
España como un freo para a súa economía
Os levantamentos a prol da independencia foron
dirixidos polos crioulos, conseguiron o apoio de
indios e mestizos.


3.2. PRIMEIRA FASE (1808-1814)
As autoridades americanas formaron Xuntas nas
colonias, que comezaron a se autogobernar.
En 1811, Paraguai proclamou a súa independencia
de España. Movemento dirixido por Simón Bolívar,
Antonio José de Sucre e José de San Martín. Para
enfrontarse ás autoridades españolas apoiáronse
sempre no exército.
Co regreso de Fernando VII freouse o proceso e
disolvéronse as Xuntas.

3.3. SEGUNDA FASE (1816-1826)
Etapa definitiva, Arxentina proclamou a súa
independencia no Congreso de Tucumán.
• O xeral San Martín dirixiu unha expedición que
derrotou os españois e logrou a independencia de
Chile.
• Simón Bolívar derrotou os españois e fundou a
Gran Colombia, que despois dividiuse en
Venezuela, Colombia, Ecuador e Panamá.
Fernando VII vendeulle Florida a Estados Unidos.
• A rebelión de México logrou a súa independencia,
que foi seguida pola de toda Centroamérica.

4. A REVOLUCIÓN LIBERAL (1833-1843)
4.1. A primeira guerra carlista (1833-1839)
Coa morte de Fernando VII iniciouse unha guerra civil, en
forma de conflito dinástico, foi un enfrontamento entre
absolutistas e liberais.
Os partidos de don Carlos, os carlistas, agrupaban os
sectores máis tradicionais da sociedade. Conservación
dos foros.
Isabel só tiña tres anos, logo súa nai, que rexía como
raíña rexente, buscou o apoio dos liberais.
O carlismo foi un movemento esencialmente rural e as
súas tropas non conseguiron ocupar as grandes
cidades, que estiveron sempre baixo o control dos
isabelinos.
A guerra durou sete anos e finalmente dominou o exército
liberal. O Convenio de Vergara púxolle fin ao
enfrontamento.


4.2. AS REFORMAS LIBERAIS
A nai de Isabel impulsou a formación dun goberno liberal.
Primeiro intentou facelo cos liberais máis moderados.
Logo por diferentes causas entregáronlle o poder aos
progresistas.
Os progresistas, dirixidos por Mendizábal, implantaron o
liberalismo político e económico.
A construción dun réxime político liberal iniciouse coa
Constitución de 1837.
A nivel económico estableceuse un conxunto de leis: a
disolución do réxime señorial, a desvinculación da
propiedade e a desamortización.
Conseguíuse unha economía capitalista e de libre
mercado.
Os moderados accederon ao goberno e intentaron darlle
un xiro conservador á revolución liberal.

4.3. A REXENCIA DE ESPARTERO (18401843)
Os progresista xeral
Espartero foi nomeado
rexente.
En 1843, un novo
pronunciamento
moderado obrigou a
Espartero a dimitir e as
Cortes adiantaron a
maioría de idade de
Isabel II, proclamándoa
raíña.

5. A ETAPA ISABELINA (1843-1868)
5.1.A Década Moderna
(1843-1854)
O Partido Liberal
Moderado mantívose
case todo o tempo no
goberno co apoio da
monarquía. O xeral
Narváez foi o líder
moderado que estivo á
fronte do goberno en
diversas ocasións.


O NOVO RÉXIME MODERADO
O sistema político liberal en España adoptou un
carácter conservador e centralista.
Nova Constitución, promulgada en 1845. Asinouse
tamén un Concordato coa Santa Sé.
A administración estatal e municipal foi reorganizada
segundo un criterio uniformista e centralizadora.
País Vasco e Navarra conservaron os seus antigos
dereitos forais.
Elaborouse un Código penal e a creación dun
sistema de Instrución pública nacional.
En 1844, creación da institución da Garda Civil

AS LIMITACIÓNS DO SISTEMA POLÍTICO
Principais problemas:
• A intromisión da Coroa
• O camarillismo
• A inxerencia política do exército
• O falseamento electoral

5.2. O BIENIO PROGRESISTA (1854-1856)
En 1854 produciuse un
pronunciamento militar
en Vicálvaro, liderado por
O’Donnell.
Ante a presión, a raíña
entregoulles o poder aos
progresistas e Espartero
formou un novo goberno.
Nova desamortización
promulgada por Madoz e
unha Lei de ferrocarrís.

5.3. A CRISE DO SISTEMA ISABELINO (18561868)
Alternancia no goberno entre os moderados e a
Unión Liberal, un partido creado por O’Donnell,
reunía os sectores menos radicais dos progresistas
e os máis reformistas dos moderados.
A oposición ao réxime foi en aumento e xurdiron
novos grupos políticos, os demócratas, que
defendían o sufraxio universal masculino, e os
republicanos, que avogaban pola abolición da
monarquía.

6. O SEXENIO DEMOCRÁTICO (1868-1874)
6.1. A Revolución de 1868
Os progresistas e demócratas asinaron o Pacto de Ostende
para presentar unha alternativa ao sistema, baseada na
democratización política e na recuperación económica
As causas da Revolución
• Grave crise económica
• Monopolio do poder
• Descrédito da monarquía
• Difusión dos novos ideais democráticos
O estalido da Revolución
A Gloriosa foi unha insurrección contra a monarquía en 1868.
Iniciouse coa sublevación da escuadra de Cádiz comandada
polo almirante Topete e sectores do exército liderados por
Juan Prim e Francisco Serrano.
As tropas fieis e á raiña foron vencidas na batalla de Alcolea


A FORMACIÓN DUN GOBERNO PROVISIONAL
Este impulsou un programa de reformas para lle dar
satisfacción ás demandas das Xuntas e
democratizar o sistema político.
Aprobouse a Constitución de 1869, esta contaba con:
• Soberanía nacional
• Monarquía parlamentaria
• Sufraxio universal masculino
• Gran número de dereitos individuais e colectivos

6.2. A MONARQUÍA DEMOCRÁTICA (18701873)
O elexido como rei foi
Amadeu de Savoia, da
casa real italiana.
O novo rei contou coa
oposición de moderados,
carlistas e da Igrexa. Tivo
que facer fronte a dous
conflitos armados: unha
insurrección na illa de
Cuba e unha nova guerra
carlista.
Amadeu de Savoia
renunciou ao trono en
1873.

6.3. A PRIMEIRA REPÚBLICA (1873-1874)
Proclamación da República.
Esta foi recibida con entusiasmo polos sectores
populares. Os republicanos prepararon un
programa de reformas sociais e pretendeuse
organizar o Estado de forma federal.
A República enfrontouse a unha permanente
inestabilidade. Prodúxose un cantonalismo.
En 1874, un golpe de Estado que tivo como
protagonista ao xeral Pavía disolveu as Cortes e
entregoulle a presidencia do executivo ao xeral
Serrano.

7. A RESTAURACIÓN MONÁRQUICA (18741898)
En 1874, o xeral
Martínez Campos
proclama a Afonso de
Borbón rei de España.
Os grupos
conservadores
esperaban que a
monarquía garantise a
orde social e
proporcionase
estabilidade política.

7.1. O SISTEMA CANOVISTA
Antonio Cánovas del Castillo foi o impulsor dun novo
sistema político que pretendía poñerlle fin ao
protagonismo dos militares e das revoltas
populares.
Un dos primeiros obxectivos foi a pacificación do
país. Redactouse outra Constitución en 1876 e
creouse un sistema de partidos que debían
alternarse no poder.
A Constitución de 1876
Constaba dun carácter moderado, pero
suficientemente aberta.
A súa flexibilidade apreciábase sobre todo na
declaración de dereitos.

BIPARTIDISMO E QUENDA POLÍTICA
O bipartidismo é unha organización ao redor de dous
partidos que se alternaban no poder.
Estes partidos asumían de maneira consensuada papeis
complementarios:
• O partido conservador, partidario do inmobilismo
político, da defensa da Igrexa e da orde social.
• O partido liberal, encabezado por Práxedes Mateo
Sagasta.
Sucedíanse no poder tras unha quenda pacífica.
Cando un goberno se desgastaba, proclamábanse unhas
eleccións que sempre gañaba grazas ao caciquismo e á
corrupción electoal.
Excluídos da quenda quedaban partidos marxinados.

7.2. OS NACIONALISMOS
Movementos nacionalistas:
• En Cataluña, impulso da Renaixença
• En País Vasco, creación do Partido Nacionalista
Vasco
• En Galicia, impulso do Rexurdimento

7.3. A CRISE DO 98
En 1895, unha nova insurrección en Cuba.
Fundamento do Meine.
Logo de tres anos de guerra, tras unha rápida
derrota, España perdeu as últimas colonias: Cuba,
Porto Rico e Filipinas.
Isto provocou na sociedade española un estado de
frustración e pesimismo. Xurdiron movementos
rexeneracionistas.