1. PROJEKT
LENDA: FIZIKE
Tema : Rrezatimi dhe perdorimet e tij
Nentema : Rrezet X
PUNOI: #MesueseAurela
Ese Dhe Projekte PerStudentet
2017-2018

2. Historiku i zbulimit të rrezeve X (rentgen)
Wilhelm Conrad Röntgen(1845-1923)
Në tetor të vitit 1895, Wilhelm Conrad Röntgen (1845-1923),i
cili ishte profesor i fizikës,aksidentalisht,duke punuar në efektin
e rrezeve katodike zbuloi një lloj të fotografisë.Nga hulumtimet
e mëvonshme ai zbuloi se këto rreze ishin gjeneruar në pikën e
goditjes së rrezeve katodike me tubin me vakum dhe se këto
rreze nuk ishin shtrembëruar nga fusha magnetike dhe se
depërtonin në shumë lloje të materieve
Roentgen eksperimentoi në laboratorin e tij i cili ishte
plotësisht i errët.Ai e kishte mbuluar tubin me karton të zi dhe
disa metra larg nga tubi ishte vendosur një copë letër e përdorur
si një ekran i mbuluar me helm të barium platinit. Në dhomën
e errët ai vërejti ekranin që emitonte dritë.
Sipas tij diçka duhet të ketë goditur ekranin nëse ajo reagoi me emitimin e drtës.Meqenëse tubi ishte
i mbuluar me karton rrezet katodike nuk mund të kenë ardhur nga tubi pasi ato nuk mund të
depërtojnë në muret e tubit Hittorf.Shumë i habitur ai filloi hetimin e kësaj dukurie të
çuditshme.Roentgen e ktheu ekranin e letrës në anën tjetër - por
ekrani ende bënte dritë.Ai e zhvendosi ekranin më larg tubit por
efekti ishte i njejtë.Atëherë ai vendosi disa objekte mes tubit dhe
ekranit ,por të gjithë dukej se ishin transparent. Ai supozoi me
guxim që duhet të ketë prodhuar disa lloje të panjohura të
rrezatimit dhe u mundua të përcaktonte nëse këto rreze mund të
depërtonin edhe në substanca të tjera përveç ajrit. Ai vendosi
objekte të ndryshme në mes të tubit dhe ekranit dhe gjeti se
ekrani lëshonte ende dritë por me intensitet të ndryshëm në varësi
të materialit që përdorej.
Kur ai vuri dorën në frontin e tubit pa eshtrat e tij në ekran.
Duke mos ditur se çfarë janë këto ai e përdori termin rrezet X për
të përshkruar rrezet që ai kishte prodhuar Rëntgenografinë e parë
e bëri të dorës së gruas së tij duke e analizuar transparencën e
kockave,mishit dhe unazës së martesës.
Bazuar në eksperimentin e tij ai deklaroi se rrezet X prodhohen nga përplasja e rrezeve katodike me
objektet. Ai shkroi përpjekjet e tij për të kaluar rrezet përmes një prizmi pa ndodhur asnjë devijim
duke vërtetuar se rrezet emetohen në tub në vendin që ndriqon më së shumti.Duke i shmangur
rrezet katodike,zbuloi se rrezet X burojnë nga një vend i ri.Profesor Von Kolliker, anatomist i
famshëm, ishte aq i impresionuar sa që propozoi që rrezet e reja të quhen rrezet Rentgen.
Koncepti i përgjithshëm tregonte se fotografia me rreze rentgen ishte e ngjashme me fotografinë e
rregullt, përveç se ajo depërtonte në çdo gjë duke përfshirë edhe në mish, veshje, eshtra etj.

3. Vetitë e rrezeve rentgen
Rrezet X kanë vetitë : fizike,kimike dhe biologjike.
Vetitë fizike:
1) Rrezet X janë rrezatime elektromagnetike.
2) Në hapësirë të lirë ata udhëtojnë në një vijë të drejtë.
3) Shpejtësia - 1,86,000 milje / sek (e njëjtë me atë të dritës).
4) Ato janë të padukshme për syrin e njeriut.
5) Nuk mund të dëgjohen.
6) Nuk mund të ndjehen.
7) Ato nuk mund të reflektohen, thyhen ose shtrembërohen nga fusha magnetike apo elektrike.
8) Ato tregojnë vetinë e shpërbërjes ,interferences dhe thyerjes ngjashëm me dritën e dukshme .
9) Ata nuk kërkojnë ndonjë medium për përhapjen e tyre.
10) Depërtimi: rrezet X mund të depërtojnë në lëngje,trupa të ngurtë dhe gaze. Shkalla e depërtimit
varet nga intensiteti, cilësia dhe gjatësia valore e rrezeve X.
11) Absorbimi: rrezet X absorbohen nga materie te ndryshme ku absorbimi varet nga struktura e
materies dhe gjatësia valore e rrezeve X.
12) Aftësia jonizuese: rrezet X ndërveprojnë me materialet në të cilat depërtojnë dhe shkaktojnë
jonizimin.
13) Ndriçimi fluoreshent: kur rrezet X bijnë mbi materiale të caktuara emetohet një dritë e dukshme
që quhet ndriçim fluoreshent.
14) Rrezet X kane vetinë e absorbimit, dobësimit dhe shpërndarjes.Ato gjithashtu tregojnë efektin e
ngrohjes.
15) Vetitë kimike:
16) Rrezet X shkaktojnë ndryshime të ngjyrave të substancave, ndryshime kimike sepse prodhojnë
shumë jone aktive radikale Oh në ujë si dhe shkaktojnë shkatërrimin e fuqive fermentuese të
enzimeve.
Vetitë biologjike:
1) Rrezet X përdoren në trajtimin e lezioneve malinje si dhe kanë një efekt mikrobëvrasës ose
bakterioacid
2) Rrezet janë një nga metodat më të zakonshme të përdorura në fushën e mjekësisë për të bërë
diagnozën në lidhje me kockat dhe nyjet.Ajo është gjithashtu një nga metodat më pak të
shtrenjta.Por gjithmonë frika nga efektet e dëmshme të radiografisë për shkak të ekspozimit
ndaj rrezatimit është e pranishme.Megjithatë, përvoja ka provuar se përfitimet nga
radiografitë i tejkalojnë rreziqet që lidhen me të.

4. Përfitimet nga rrezet X qëndrojnë te :
* Lehtësia e diagnozës
Rrezet X janë metodë e thjeshtë dhe e lehtë për të diagnostikuar çështjet e eshtrave.Ato nuk janë
përdorur vetëm për diagnostifikimin e kockave por edhe për dhëmbët. Kjo i ndihmon personelit
mjekësor që shpejt dhe saktë te diagnostifikojë thyerje ose prishje në eshtra, apo sëmundjeve të tjera
periodontale, infeksionet në eshtra, lunga,cista, anomalitë e zhvillimit, dhe lloje të caktuara të
tumoreve.
* Disponueshmëria e lehtë
Pajisjet me rreze X janë relativisht të lira dhe zakonisht në dispozicion në dhomat
emergjente,qendra ambulatore të kujdesit,zyre te doktorëve,shtëpi pleqsh, etj duke e bërë atë të
lehte për t'iu qasur dhe në dispozicion për pacientët dhe mjekët.Ajo është gjithashtu në dispozicion
si njësi portative në spitale,salla operacioni dhe njësitë e kujdesit intensiv ose emergjencës.
* Diagnostifikim i shpejtë
Imazhi me rreze X është një proces i shpejtë dhe i thjeshtë duke e bërë atë shumë të dobishëm gjatë
trajtimeve emergjente. Ajo i mundëson një mjeku të diagnostikojë një pacient me lehtë dhe më
shpejtë duke kërkuar brenda trupave të tyre në mënyrën më pak invazive.
* Më pak të shtrenjtë
Rrezet X janë metodat diagnostikuese më pak të shtrenjta kur krahasohen me teknika të tjera të
imazhit të tilla si MRI (rezonanca magnetike) apo CT (tumorografi e kompjuterizuar). Megjithatë,
rrezet X japin detaje të mjaftueshme dhe informata të nevojshme për diagnozën e menjëhershme
dhe në shumicën e rasteve ajo gjithashtu bëhet e mjaftueshme për trajtimin e duhur, duke e bërë atë
më të popullarizuar dhe të dobishme.
* Ekspozimi i rrezatimit të përkohshëm
Doza efektive e rrezatimit varet nga pjesa e trupit që duhet të fotografohet. Dhe për çfarëdo
doze,rrezatimi nuk mbetet në trupin e pacientit pas veprimit të rrezeve X. Për shembull, doza e
radiografisë për kurriz është 1.5 MSV, e cila është e barabartë me sasinë e rrezatimit të sfondit që një
person do të ekspozonte për 6 muaj.
* S'ka efekte anësore
Rrezet X nuk janë të njohura për efekte anësore.Avancimet në teknologji e kanë çuar zhvillimin e
pajisjeve me rreze X që sigurojnë filtrimin vendimtar dhe teknikat e kontrollit për të reduktuar apo
humbur rrezatimin e përhapur.Kjo siguron që ato pjesë të trupit që nuk janë duke u fotografuar nuk
janë të ekspozuar ndaj rrezatimit. [11]
Rreziqet nga ekspozimi i rrezeve X
Problemi është se rrezet X janë një formë e rrezatimit jonizues. Kur drita normale godet një
atom,ajo nuk mund ta ndryshojë atomin në asnjë mënyrë të konsiderueshme.Por kur një rreze X
godet një atom,ajo mund të godas elektronet jashtë atomit për të krijuar një jon, një atom
elektrikisht të ngarkuar. Elektronet e lira pastaj përplasen me atome të tjera për të krijuar më
shumë jone.Një jon i ngarkuar elektrikisht mund të çojë në reagime të panatyrshme kimike brenda
qelizave. Ndër të tjera, mund të thyejë zinxhirët e ADN-së ose ADN-ja do të zhvillojë një
mutacion.Kanceri mund të jetë shkaktuar nga dëmtimi i ADN-së. Dëmtimi i ADN ndodh edhe pa
praninë e rrezatimit dhe kjo mund të jetë arsyeja që një nga të katër njerëzit do të zhvillojë një
kancer të këtij lloji.

5. PERDORIMI I RREZEVE X NE MJEKESI
Dozimetria e rrezatimeve jonizuese është degë e fizikës teknike, që merret me studimin e cilësisë së
rrezatimit jonizues, madhësive fizike, që karakterizojnë bashkëveprimin e rrezatimit me lëndën, si
dhe metodat për matjen e këtyre madhësive. Përcaktimi sasior i dozës së rrezatimit, që vepron mbi
organizmat e gjalla, shërben për të vlerësuar rrezikun, që kjo dozë shkakton në organizëm. Për të
kufizuar dëmtimet vendosen disa kufij, që konsiderohen si pragje, që në asnjë rast nuk duhet të
tejkalohen. Për matjen e dozave të rrezatimeve përdoren aparatura, ose metoda të ndryshme, të
cilat verifikohen periodikisht për të përcaktuar saktësinë e matjes. Njohja e dozimetrisë së
pacientëve dhe metodat e marrjes së dozave të tyre, gjithashtu evidentimi i masave mbrojtëse për
personelin dhe rekomandimet për të pasur doza sa më të vogla të trinomit pacient, staf dhe publik,
jepen nga RPO në QSUT nga viti 2006. Rrezet Rontgen, ose rrezet X janë zbuluar për herë të parë
në vitin 1895 nga Wilhelm Conrad Rontgen dhe për këtë arsye mbajnë emrin e tij. Rrezatimi X
është një formë e rrezatimit jonizues. Rrezet X janë valë elektromagnetike të padukshme me energji
dhe frekuencë shumë të lartë. Imazheria radiologjike mbështetet në faktin që inde të ndryshme të
organizmit i dobësojnë, apo i përthithin rrezet X në mënyra të ndryshme, në varësi të përbërjes së
tyre. Kur një tufë homogjene rrezesh X përshkon trupin e njeriut, tufa që del nga trupi është
johomogjene. Ajo pasqyron trajtën dhe llojin e indeve, që ka përshkuar. Këto informacione, që
quhen “imazh rrezatues”, mund të shfrytëzohen për të përfituar një imazh, duke përdorur marrësa
të përshtatshëm.
- Sterlilizimi me rrezatim Rrezatimi ultravjollce eshte metode esterilizimit qe vepron ne
pengimin e sintezes se acideve nukleike,kurserrezatimi jonizues vepron ne jonizimin e
molekulave.
- Rrezet rentgen ne mjekësi. Rrezetjanënjëngametodatmëtëzakonshmetëpërdoruranëfushëne
mjekësisëpërtëbërëdiagnozënnëlidhjemekockatdhenyjet.Ajoështëgjithashtunjëngametodatmëpaktë
shtrenjta.Porgjithmonë frika nga efektet e dëmshme të radiografisë për shkak të ekspozimit ndaj rrezatimit
është epranishme.Megjithatë, përvoja ka provuar se përfitimet nga radiografitë i tejkalojnë rreziqet që
lidhenmetë.
- Kockat dhe dhembet: Frakturat dhe infeksionet.Ne shumicen e rasteve me thyerje dhe
infeksione te kockave apo dhembeveradiografia eshte testi jo vetem me I shpejte por edhe me
mire-
Artriti. Radiografia e kyceve mund te zbuloje prova per nje artrit.Radiografite e bera vit pas viti
endihmojne mjekun te percaktoje se sa eshte perkeqesuar artriti juaj.
Prishja e dhembeve.Xray zbulon prishjen e dhembeve dhe ne zona qe sduken me sy-
Osteoporoza.Nje lloj I vecante Xray (DEXA) bent e mundur matjen e densitetit kockor.
Kanceri I kockave.rrezet X shpesh jane egzaminimi I pare qe te bent e dyshosh per nje patologji
malinje.
- Gjoksi. Infeksionet e mushkrive.Pneumonia, tuberkulozi ose kanceri mushkrive shpesh
zbulohen menenradiografi Kanceri I gjirit.Mamografia eshte nje lloji vecante ro grafie qe
perdoret per te shqyrtuar indet e gjirit-
- Zmadhimi I zemres. Enet e bllokuara te gjakut.Duke injektuar material kontrasti, jod
mund te ndjekim pershkushemrine e tijneper enete e gjakut per te konstauar bllokimin.

6. Tomografia Boshtore e Kompjuterizuar
(TAC) Radiografia jep nje imazh bipermasor te nje pjese te trupit njrezor. Shoqerimi i nje
kompjuteri me nje aparat te rrezeve X lejon marrjen e nje imazhi tripermasor dhe quhet TAC
(tornografia assiale com piuterizzata).
Kur behet nje TAc, tubi i rrezeve X leshon nje tufe rrezesh qe pershkojne trupin e pacientit dhe
pastaj bien mbi numeratorin i cili mat intensitetin e rrezeve të percjella. Matja perseritet shumë here
dhe, nderkaq, burimi dhe numeratori lëvizin se bashku gjate boshtit te trupit.
Pastaj i gjithe mjeti kryen nje rrotullim të vogel (rreth 1 grade) dhe rikryen skanimin. Procesi i
skanimit vijon perseritet deri sa aparati te rrotullohet me 1800. Tëresia e te dhenave perpunohet nga
kompjuteri i cili arrin te ndertoje pjesen e trupit te pershkuar nga rrezet.
Skanimi mund te shpejtohet duke perdorur shume numerues mbi nje mbajtese që mbetet e
palevizeshme, nderkohe që burimi I rrezeve X leviz.
Kuriozitet. Per zbulimin e tij Rontgen u laureua me cmimin Nobel në Fizike me 1901. Ai realizoi per
here te pare radiografine e dores se shoqes se tij.
TEKNOLOGJI Furra me mikrovalë
• Furra tradicionale dhe furra me mikrovalë Ne nje furre tradicionale, me gaz apo elektrike,
nxehtesia e prodhuar perthithet nga ushqimi, ena e ushqimit, ajri, paretet e furres. Ne veçanti,
nxehtesia perc- illet se pari ne siperfaqen e jashtme te ushqimit pastaj kalon në brendesi. Furra me
mikrovale eshte me e shpejtë dhe me efektive se ajo tradicionale; shfrytëzohen mikrovalët
me frekuencë 2,45 GHz të prodhuara nga një sistem që quhet magnetron.
Te tilla mikrovale kane nje veti interesante: perthithen nga uji i ndodhur në ushqim dhe kjolejon nje
ngrohje të shpejte dhe te njëtrajtshme.
Në figurën me poshtë mund te dallohen, veç magnetronit, transformatori që e ushqen ate
(transformon tensionin e rrjetit nga 220V ne 3000V), nje drejtues të valëve që drejton valët drejt
qendres, nje pjate qelqi në të cilën vendoset ushqimi që do të ngrohet, nje panel kontrolli me të cilin
mund te perzgjidhet fuqia dhe funksioni qe duhet te kryejë furra (pjekje, shkrirje, ngrohje ushqimi).

7. • Si ngrohen ushqimet
Molekulat e ujit (H2O) kane nje formë të zgjatur(molekula polare) dhe skajet e tyre jane paksa të
ngarkuara elektrikisht me shenja të kundërta . Vendosur ne nje fushë elektrike, tentojne
të rrotullohen duke u orintuar në drejtimin e fushës. Nëse fusha ndryshon kahun e saj me
frekuencë 2,45GHz, molekulat do te lëkunden me po atë frekuence. Gjatë kësaj levizje molekulat
goditen dhe rritja e energjisë kinetike percakton rritjen e temperatures.
Në terma energjitike, molekulat e ujit përthithin energjine e mikrovalëve dhe keshtu uji arrin në
piken e vlimit. Dukuria eshtë shumë e shpejte dhe ndodh ne ne gjithe vellimin e zënë
nga ushqimi dhe jo vetëm ne siperfaqe, kështu ngrohja eshtë e njëtrajtshme.
Pjata e qëramikes, gotat prej qelqi dhe enët plastike që mbajnë ushqimin nuk përmbajne uje
dhe pra mbeten të ftohta.
• Pak histori
Si edhe shume shpikje te tjera, furra me mkrovalë ka lindur rastësisht. Më 1945 inxhinjeri amerikan
Persi Spenser po punonte në nje laborator para një magnetroni të një radari, kur zbuloi qe nje
tablete cokollatc që e kishtc ne xhep, i shkriu. I habitur ai bendosi prane magnetronit disa kokra
popkorne dhe vuri re që, me të filluar të punonte magnetroni, kokrat shpërthenin dhe perhapeshin
ne laborator. Provoi të vendosë nje vezë dhe veza u ça.
Spenser mendoi se dukuritë e vrojtuara jane pasoje e mikrovaleve. Furra e pare me mikrovalë u
ndertua me 1947. Ajo kish permasa të mëdha dhe duhej ftohur me uje; kushtonte me teper se një
makinë me cilindra të mëdhej. Më 1955 u ndertua modeli i pare për përdorim në shtëpi.
Kuriozitet. Furra e pare me gaz 1834; furra e pare (elektrike: 1891; furra e pare me mikrovale: 1947.
IDETE E FIZIKES Historia e modeleve të drites
Ceshtja e natyres se drites eshte, se bashku me mekaniken dhe teorine e nxehtesise, një nga
problemet që kane shoqeruar zhvillimin e Fizikes që nga lindja e saj e deri në vitet gjashteqind.
Isak Njuton (1643— 1727) iu kushtua optikes gjatë gjithe aktivitetit te tij kerkimor. Ne vitet midis
1670 den 1672 ai zbuloi shperberien e drites së bardhe me anën e një prizmi dhe formuloi teorine e tij
te ngjyrave. Me 1704 botoi punimin “Optika’ në të cilen shpall hipotezen qe drita perbehet nga nje
numër jashtezakonisht i madh grimcash qe perhapen në vije te drejte, ne te gjitha drëjtimet.
Disa vite me pare, me 1690, hollandezi Këistian Hygens (1629
— 1695) kish botuar punimin “Traktati mbi driten”, ne te cilen shfaqte hipotezen qe drita eshte një
vale qe perhapet ne nje mjedis material te veçante, te quajtur eter, qe duhet te mbushte gjithe
hapesiren.

8. • Modeli korpuskular
Modeli korpuskular, sipas te cilit drita perbehet nga grimca materiale, shpjegon
rezultatet eksperimentale te optikes gjeometrike, pra ligjet e pasqyrimit dhe ato te thyerjes.
Ne pasqyrimin nga nje pasqyre grimcat e drites sillen si masa te cilat godasin ne menyre elastike nje
paret: ne goditjet kendi i renies eshte i barsabarte më ate te pasqyrimit dhc rrezja rënëse, ajo e
pasqyruar dhe pinguilja me siperfaqen e paretit, ndodhen ne nje rrafsh. Thyerja e drites shpjegohet
me anë te hipotezave shtese: sipas Njutonit, ne kalimin nga nje material me pak thyeres ne nje me
thyeres grimcat e drites i nenshtrohen nje force pingule me siperfaqën ndarese te drejtuar
nga mjedisi me thyeres. Kjo force i shkakton nje nxitim grimces dhe pra nje ndryshim ∆ῡ┴te
perbereses vertikale te shpejtesise se saj, të drejtuar nga mjedisi me thyeres; ne kete menyre
shpejtesia e re ῡ2 e grimces do te kete per drejtim qe do t’i afrohet pingules me siperfaqen e ndarjes se
mjediseve.
Keshtu, shohim një sjellje ne perputhje më ligjet e thyerjes: duke kaluar nga nje mjedis me pak
thyeres ne nje më thyeres, rrezja e drites ndryshon drejtimin e saj duke iu afruar pingules. Por efekti
i forces F nuk mbaron vetëm me ndryshimin e vektorit të shpejtesisë; nje pasoje e dyte eshte që
vektori ῡ2ka nje madhësi me te madhe se ajo e vektorit ῡ1 me të cilen drita perhapet në mjedisin me
pak thyeres.
Kemi, keshtu, nje parashikim teorik te modelit korpuskular:
shpejtësia e perhapjes se dritës në nje mjedis te tejdukshem eshte aq me e madhe sa me i madh te jete
treguesi i thyerjes I mjedisit.

9. • Modeli valor Ne “Traktati mbi driten” Hygens paraqiti metoden që lejon të llogaritet evolucioni në
kohe i vales; kjo metode, e quajtur parimi I Hygens pohon që:
1. cdo pike e frontit të vales mund te merret si burim pikësor i nje vale sferike;
2. të gjitha keto vale sekondare mbivendosen dhe formojne nje balle pasues vale tangent me to.
Te shohim si ky parim shpjegon dukurite e pasqyrimit dhe thyerjes.
Figura në mes tregon nje ballë vale AB që bie mbi nje pasqyre te rrafshte S: sipas parimit Hygens
nga pika A del një vale sekondare, e cila perhapet siper. Pikat e ballit të vales me tutje se A arrijne
në vijën AC me vonesa gjithmone e me te medha, prandaj valet qe leshohen perhapen ne mjedisin e
dyte ne largesi gjithmonë më të vogla. Kur pika Be ballit të vales prek ne pikën C, vala sekondare ka
lëshuar ballin e vales DC. Duke pare që shpejtesia e perhapjes se drites ne mjedis eshte konstante,
gjatë kohes qe pika B arrin ne C, balli i vales qe niset nga A pershkon nje largesi AD = BC: dy
trekendeshat kendrejtë AB dhe AD jane të barabartë dhe pra kendi I rënies ështëi barabartë me
këndin e pasqyrimit r : modeli valor i dritës parashikon që pasqyrimi behet në menyre qe këndi i rënies të
jete i barabartë me ate te pasqyrimit. Modeli valor parashikon edhe thyerien dhe, edhe ne këtë rast,
duhet bërë nje hipotezë mbi shpejtesine e perhapjes VM te drites nje mjedis te tejdukshëm.
Sipas teorise valore, ka vend formula: VM = c/nM, ku c është shpejtesia e drites ne zbrazëti
dhe nm treguesi absolut i thyerjes i mjedisit
M qe eshte me i madh se 1. Dukuria e thyerjes i detyrohet, keshtu, faktit qe drita perhapet ne dy
mjedise te tejdukshem me shpejtesi të ndryshme (me e vogel në mjedisin me thyeres).
Shqyrtojme nje vale të rrafshtë AB te thyer nga një siparfaqe e rrafshte. Marrim parasysh castin kur
pika A arrin siperfaqen qe ndan te dy mjediset, në të cilet shpejtësitë e perhapjes
Jane, V1 = c/n1 dhe v2= c/n2.
Nga parimi i Hygensit, nga pika A leshohet nje vale sekondare e cila perhapet ne mjedisin me
thyerës me shpejtësine V2 <V1. Mbivendosja e te gjitha valeve sekondare të lëshuara nga pikat e AC
bën te ndertohet balli i ri i vales DC. Duke pare qe v1 eshte me e vogel se v1 gjate kohes që
pika B arrin ne C, vala sekondare e leshuar ngaA perhapet ne nje largesi AD < BC: rrezja thyhet ne
mjedisin me thyerës duke iu afruar pingules.
Modeli valor i drites shpjegon dukurine e thyerjes por me një parashikirn te kundert me ate
të modelit korpuskular: shpejtesia e perhapjes se drites ne nje mjedis të tejdukshëm eshte aq me e vogel sa
me i madh te jete treguesi i thyerjes se mjedisit. • Matja e shpejtesisè së dritës në mjedis Rreth
viti 1850 fizikani francez Zhan Bernard Leon Fuko (1819— 1868) tregoi ekserimentalisht qe
shpejtesia e dritës ne uje eshte me e vogel se ajo shpejtesi ne ajer, duke vërtetuar parashikimin e
teorisë valore.

10. Ky rezultat eksperimental udhehoqi gjate nje gjysem shekulli studimet e shkencetarit anglez Tomas
Jung(1773— 1829) mbi interferencën e drites si nje dukuri tipike valore. Me tej, ne te njejtat vite,
matematik ani dhe fizikani skocez Xhejnis Klark Maksuell (1831 — 1879) interpretoi driten si një
vale elektromagnetike, e formuar nga fusha elektrike dhe ajo magnetike qe lekunden në kohe.