Autorët tanë, jetën dhe kontributin e tyre në letërsinë botërore

1. Autorët tanë, jetën dhe
kontributin e tyre në
letërsinë botërore
Ese Dhe Projekte Per Studentet
#MesueseAurela
AUTORE
John Ashbery
Italo Calvino
Ingri & Edgar Parin D’Aulaire
Robert Hass
Jorie Graham
T. S. Eliot
Miroslav Holub
Miroslav Holub
Michael Longley
Robert Lowell
Derek Mahon
Les Murray’
Sylvia Plath etj

2. John Ashbery
John Ashbery është një prej poetëve më të
mëdhenj në SHBA dhe ndofta më i madhi i
gjallë në botë. është autor i mbi 22 vëllimeve
poetike dhe ka fituar të gjitha vlerësimet më
të mëdha që mund t’i jepen në gjallje një
poeti.
Shquhet për përpjekjet e jashtëzakonshme që
ka bërë me krijimtarinë e vet për ta kthyer
poezinë e kërcënuar nga akademizimi,
logjika dhe mungesa e frymëzimit, në burimet
e saj të qashtra dhe hershme. është kandidat
i vazhdueshëm për Çmimin Nobel
Italo Calvino
Calvino është një
prej shkrimtarëve më të rëndësishëm italianë
të shekullit XX dhe po ashtu më famë
botërore. Po aq i famshëm është edhe për
eseistikën e vet brilante, të freskët, kurrë
dogmatike dhe të mërzitshme. Të ngjeshura
në ide dhe me një erudicion mahnitës, esetë
që po paraqiten tek lexuesi, dallohen edhe
për një stil të lartë, ala KAlvino, që është në
një voijueshmëri të pandërprerë me stilin e vet
letrar, me stilin e vet të të menduarit. Libri
‘Përse të lexohen klasikët’ është një panteon
vetjak që Calvino e ngriti për të nderuar
mjeshtrit prej të cilëve mësoi dhe u frymëzua,
është një himn për leximin, për librin dhe për
rëndësinë që ka letërsia në jetët njerëzore.
Ingri & Edgar Parin D’Aulaire
Libri i kafshëve që keni në duar është një libër
me ilustrime të mahnitshme që Ingri dhe Edgar
Parin d’Aulaire e pikturuan për vogëlushin e
tyre Ola. Ky libër shfaq për fëmijët një
panoramë të gjerë të kafshëve të çdo
kontinenti. Janë më shumë se pesëdhjetë
litografi kafshësh plot ngjyra e që krijojnë një
panoramë të madhe të këtyre krijesave gjatë
ditës; dhe nga ana tjetër e fletëve janë po
ato kafshë, në po ato vende, por tashmë gjatë
aktivitetit të tyre të natës. Çdo tablo paraqet
kafshët dhe mjedisin ku ato jetojnë – prej
tropikut deri në arktik – dhe ja në dhënë me
ngjyra tepër të pasura e të dashura për
fëmijët. Këta fëmijë do të gjejnë këtu botën e
mrekullueshme të kafshëve dhe takimin e tyre
të parë me to, në këto fletë, me këto ngjyra
dhe jo vetëm kaq, por bashkë me to edhe
emrat dhe sidomos zhurrmat dhe tingujt që
ato nxjerrin. Libri i kafshëve është një libër
pikture i përkryer jo vetëm për
parashkollorët, por ai jep kënaqësi për të
gjithë ata që u bie në dorë ky libër

3. Robert Hass
Robert Hass është një prej njohësve dhe
kampionëve të artit të poezisë në SHBA dhe
në botë. Një lektor i palodhur i poezisë dhe
dobivetë saj në shoqësi dhe në jetën
individuale, Hass e shpall poezinë fuqishëm
edhe në vende të tjera të botës, si mjet i
pazëvendësueshmë krahas koncepteve të
lirisë, demokracisë etj. Po ashtu ai është sot
poet në kulm të karrierës së vet e cila është
plot cmime dhe vlerësime. Fitues i Cmimit
Pulitzer, Hass është zgjedhur Poet Kombëtar
për periudhën kohore 2002-2005 nga
Kongresi Amerikan që është edhe vlerësimi
më i lartë për një poet në këtë vend
Jorie Graham
Jorie Graham është, sipas kritikës, ylli i sotëm
i poezisë amerikane. Profesore e famshme e
poezisë në Universitetin e Harvardit, Graham
është autorja më e komentuar në këto
tridhjetë vitet e fundit në rrethet e kritikës
amerikane.
E kanë quajtur poetja më inteligjente e kohës,
poetja më e cuditshme në historinë e poezisë
amerikane, poetja më ‘filozofike’, poetja më
e errët apo poetja e së ardhmes.
Fituese e Pulitzer-it për poezinë dhe fituese e
bursë së ‘gjeniut’ që jep Fondacionit më i
famshëm amerikan i arteve ‘MackArthur’.
Kritikja Helen Vendler në një intervistë u
shpreh se poezia që shpiku Jorie Graham
‘…do të jetë poezia e së ardhmes, jo vetëm
në SHBA.
T. S. Eliot
T. S. Eliot është poeti më i famshëm dhe ndofta
më i madhi i shekullit XX.
I lindur në SHBA dhe i edukuar në Europë, ai
do të bëhej ‘pionieri’i poezisë së re në gjithë
botën, ose ndryshe thënë ‘babai i
modernizmit’.
Ndonëse në përgjithësi vepra e tij poetike
është e kufizuar në faqe, ajo është vepra më
me ndikim në poezinë botërore të shek XX.
Për këtë Eliot fitoi ndër shumë
vlerësime edhe Çmimin Nobel më 1948.

4. Miroslav Holub
Larg së shfaquri shenja ndulkësie nga kalesa
e kohës, Miroslav Holub-i na fal me veprën e
tij një përmbledhje poezish me një intensitet
vegimtar dhe befasues. Mprehtësia, ironia,
thukësia formale dhe përfytyrimet e
pashlyeshme të poezive më të hershme
mbeten tejet të rrokshme ende sot, ndoshta
ngërthyer edhe me një vështrim mbi botën që
i detyrohet si pikturave të Bosch-it e Brueghel-
it, ashtu edhe përfundimeve të shkencës
moderne, ku Dr. Holub-i vetë është një ekspert
ndërkombëtarisht i njohur.Miroslav Holub-i
lindi më 23 shtator 1923 në Pilsen (Bohemi).
Studjoi mjekësi në Univerzita Karlova (Pragë)
ku edhe filloi punën, fillimisht në
Departamentin e Filozofisë dhe Shkencave,
duke u marrë me psikiatri. Atëhere filloi të
shkruajë edhe poezitë e para. Më 1953 kreu
specializimin në patologji të përgjithshme dhe
në vitin 1954 në imunologji e mikrobiologji.
Mbrojtja e doktoratës përkoi me botimin e
vëllimit të tij të parë poetik (1958). Më vonë
(1965-1968) punoi si imunolog në SHBA dhe
Gjermani. Qysh nga viti 1967, kur poezitë e
tij u botuan në anglisht nga “Penguin”, fillon të
përkthehet gjerësisht. Holub-i ka botuar në
Çeki 16 libra poetikë dhe 10 me prozë dhe
eseistikë; si edhe 165 artikuj shkencorë dhe 3
monografi.
Michael Longley
Michael Longley dhe Derek Mahon janë dy
prej poetëve më të njohur sot në Irlandë dhe
jashtë saj. Ata së bashku me Seamus Heaney-
in përbëjnë të ashtuquajturën ‘shkolla e
Belfastit’ e cila në të vërtetë ishte një bashkim
poetësh të talentuar, por pa ndonjë manifest
apo program letrar. U zhvilluan ndër vite në
mënyrë të pavarur dhe ndonëse jo aq të
famshëm sa Heaney, mbeten ndër zërat
kryesorë të poezisë që shkruhet sot në
anglisht. Kritika e zgjedhur i ka propozuar që
herët lexuesve të poezisë anglishtfolëse se
‘vepra e dy poetëve irlandezë duhet të jetë
lexim i detyruar për cilindo të interesuar në
poezinë bashkëkohore në botë.”
Robert Lowell
Bir i një prej familjeve më të vjetra dhe të
rëndësishme të SHBA, i pasur, i përhënur,
psikomaniak, depresiv, gjeni, kontravers,
shpikësi i të ashtuquajturës ‘Poezia
konfesionale’, Robert Lowell ishte poeti më i
famshëm i kohës së vet, jo vetëm në Amerikë,
por në gjithë botën. Fitues dy herë i Pulitzer-
it, Loëell poashtu qe një profesor i ndritur i
poezisë dhe u bë mentor i shumë prej poetëve

5. të ardhshëm që do të shfaqeshin në skenën
amerikane letrare. Falë Lowell-it poezia morri
vlerësimin e saj më të lartë në shoqëri, duke u
shndëruar në një institucion të vërtetë dhe
duke u bërë një prej krenarive të Amerikës.
Pas një periudhe harrimi, sot emri i Lowellit po
ringrihet përsëri me shkëlqimin e kohës kur ai
rronte.
Derek Mahon
Michael Longley dhe Derek Mahon janë dy
prej poetëve më të njohur sot në Irlandë dhe
jashtë saj. Ata së bashku me Seamus Heaney-
in përbëjnë të ashtuquajturën ‘shkolla e
Belfastit’ e cila në të vërtetë ishte një bashkim
poetësh të talentuar, por pa ndonjë manifest
apo program letrar. U zhvilluan ndër vite në
mënyrë të pavarur dhe ndonëse jo aq të
famshëm sa Heaney, mbeten ndër zërat
kryesorë të poezisë që shkruhet sot në
anglisht. Kritika e zgjedhur i ka propozuar që
herët lexuesve të poezisë anglishtfolëse se
‘vepra e dy poetëve irlandezë duhet të jetë
lexim i detyruar për cilindo të interesuar në
poezinë bashkëkohore në botë.”
Les Murray
Les Murray është poeti më i madh australian i
shekullit të XX i kandiduar disa herë për
Nobel në letërsi. Ka fituar Medaljen e Artë të
Poezisë nga Mbretëresha e Anglisë dhe po
ashtu Cmimin Petrarka nga Akademia
Gjermane. Ai është kampion dhe promovues i
‘gjërit australian’ në poezi, ese apo ligjërata.
është ai që zbuloi ‘australianen’ si identitet
kulturor dhe e fuqizoi atë duke u bërë një prej
kulturave më identitare në globalizmin e
sotëm kulturor. Ka jetuar prej tridhjetë vitesh
si shkrimtar profesionit në fermën e tij diku në
Uellsin e Ri në Australinë jugperëndimore.
Sylvia Plath
Studente brilante, lindur dhe rritur në
Amerikë, Sylvia Plath do të fitonte famë që
në vitet universitare në Cambridge, Angli, si
një poete me një talent të jashtëzakonshëm.
po aty njohu poetin e madh anglez Ted
Hughes, për të filluar së bashku një prej
karrierave më të famshme dhe frytdhënëse
poetike të shekullit XX. Plath me një jetë
mendore të trazuar, luftoi gjithë jetën e vet të
shkurtër 31 vjeçare me demonët e trurit dhe
përfundimi qe tragjik. Me vetvrasjen ajo la
pas një sërë pozish të famshme që tashmë
kritika e quan pjesë të trashëgimisë së ndritur
perëndimore.

6. Ezra Pound
Ezra Pound është identifikimi i vetë poezisë së
shekullit XX. Me projektin madhor të kantove
që e filloi më 1921 dhe e përfundoi më 1958,
Pound shënohet si poeti më ambicioz jo vetëm
i shekullit XX por i gjithë kohërave. Një
përkthyes i pashembullt, një mentor i rrallë
për poetët e rinj dhe në vështirësi, një njohës
absolut i traditave poetike, Pound mendonte
dhe ëndërronte një sistem shoqëror që e vinte
poezinë në majën më të lartë të vlerave.
Pikëërisht kjo i diktoi një jetë të angazhuar
politikisht gjë që i kushtoi shtrenjtë, pasi njohu
privimin e lirisë, së botimit dhe të famës.
Mbetet emri më i rëndësishëm i poezisë
amerikane të shek XX krahas Frost, Eliot,
Stevens.
Adam Zagajewski George Steiner
Adam Zagajewskin e kanë quajtur një prej poetëve më të mëdhenj polakë të shekullit XX e në vazhdim
të gjallë’. është nominuar disa herë për Nobel dhe besohet se është një kandidaturë tepër e fortë për
braktisi herët Poloninë duke jetuar sa në Paris aq edhe në Huston të SHBA-së. Wshtë një prej poetëve
botë dhe sidomos në SHBA ku bashkë me Seamus Heaney-in është poeti më i dashur joamerikan. Tema
tëhuajsimi, zbrazëtia, vdekja, kujtesa-harresa, të para nga thjerra jo e një tragjiku sesa e një dëshmita
vet.
Rainer Maria Rilke
Elegji Duine është vepra më e famshme e
Rilkes së bashku me Sonete Orfeut. Ai i shkroi
këto dhjetë elegji në harkun kohor të dhjetë
viteve dhe shtrirja kohore tregon edhe
preokupimin dhe vështirësinë që iu desh të
përballonte poeti në realizimin e kësaj vepre,
një prej më të rëndësishmeve të shekullit që
kaloi. Rilke u bë ‘poeti i kulluar’ europian që
jetoi vetëm për poezinë duke qenë kështu i
fundit i kësaj plejade. Ndërkaq Rilke është
ndofta poeti më më shumë ndikim pas
vdekjes, duke u bërë jo vetëm model i shkrimit
të poezisë por edhe emër pelegrinazhi, emër
që ngjallte dhe ngjall tek lexuesi dhe poeti
besimin tek poezia.
Charles Wright
Charles Wright është bashkë me Ashbery
poeti më ambicioz amerikan i gjysmës së dytë
të shekullit XX. Ai e ka konceptuar veprën
poetikë në trilogji që pohojnë të gjitha bashkë
një nga poetikat më origjinale dhe të
fuqishme të kohës. Po ashtu ëright hyn tek ata
poetë amerikanë për të cilët tradita poetike
europiane është tepër e rëndësishme. D

7. Tomas Salamun
është poeti më i njohur
slloven sot dhe një prej poetëve më të njohur
europianë. Salamun ndërkaq është një prej
poetëve të huaj më të dashur për amerikanët.
Ai ka botuar afro dhjetë libra në anglisht,
shpesh me parathënie nga poetë të shquar
amerikanë, duke u bërë një përfaqësues
kryesor i poezisë postmoderniste sot në botë.
Tomas Transtromer
Tomas Transtromer është Fituesi i Çmimit
‘Nobel’ për letërsi, duke qenë i pari poet pas
16 vitesh që merrte një cmim të tillë. Ai është
po ashtu nderi i Suedisë e cila i ka dhuruar një
kështjellë birit të vet. Transtromer është
psikolog me profesion dhe është vetë ky
profesion që e ndihmoi poetin të gjente një
shteg të ri poetik që përfshinte jo vetëm
realitetin e dukshëm të njeriut, por edhe atë
të padukshëm. Pikërisht këtu qëndrojnë edhe
zbulimet e tij të fuqishme, ndricimet e
papritura metaforike, lidhjet e shkurtra mes
dy botëve vetëdije-pavetëdije.
Tomas Venclova
është poeti më i madh lituanez i gjallë dhe një
prej poetëve kryesorë që shkruajnë sot
në Europë dhe Amerikë. Mik i vjetër i
Brodskijt dhe Ana Akmatovës, Venclova
zgjodhi rrugën e vet që herët, duke braktisur
vendin e vet nën thundrën e komunizmit dhe u
bë qytetar amerikan. Punoi për afro njëzetë
vite si profesor i sllavistikës në Princvton
University, ndërsa tashmë është tërhequr dhe
jeton në Europë.
George Steiner
është ndofta kulturologu më i rëndësishëm i
epokës sonë. Është autor i shumë librave ndër
të cilët shquhen vepra si 'Gjuha dhe heshtja',
'Në kështjellën e Mjekërkaltrit, biografia e tij
për Heiddegerin dhe sidomos vepra që i dha
famë të përbotshme, 'Pas Babelit' një studim
shterues për një teori të mundshme të
përkthimit. Filozofia, poezia, muzika, mistika
përzihen në një kuptimësi tepër origjinale në
librat e Steiner-it, falë cilësive të secilës
disiplinë ai përgjon atë që e kë quajtur 'rrënia
e Perëndimit.'

8. Claudio Magris
Shkrimtar dhe gjermanist, një nga eseistët më
të shquar bashkëkohorë dhe një nga studiuesit
më gjenialë të letërsisë së Europës Qendrore,
trashëgimtar i traditës së madhe kulturore
triestine, lindi më 10 prill 1939 në Trieste.
Bota e fëmijërisë dhe e adoleshencës së tij
është pikërisht Trieste, qytet "kufiri" plurietnik
dhe plurikulturor. Përveç se me qytetin e
lindjes, formimi i tij intelektual është i lidhur
edhe me Torinon. Në fakt Magris diplomohet
në Torino, në vitin 1962 për Gjuhë dhe Letërsi
Gjermane me Lionello Vincenti-n. Mbasi kreu
praktikën në Universitetin e Freiburg-ut,
Magris u bë profesor i gjuhës dhe letërsisë
gjermane në Universitetin e Torinos nga viti
1970 deri në 1978, ndërsa tani jep mësim në
Universitetin e Triestes. Ndër esetë dhe
studimet kritike më të rëndësishme përmendim
Tre studime mbi Hoffmann-in (1969), botimi
në vitet Shtatëdhjetë i Larg nga ku, Joseph
Roth dhe tradita hebraiko-orientale (1971)
Pas Fjalëve (1978). Për të vazhduar me Itaka
e përtej në vitin 1982. Dhe në 1984 boton
Unaza e Klarisës. Në vitin 1986 Magris boton
kryeveprën e tij, Danubi, - një udhëtim
sentimental në kohë dhe hapësirë. Studiues i
teatrit në gjuhën gjermane dhe përkthyes i
pjesëve teatrale (të Buechner, Kleist, Ibsen,
Scnitzler) – mat forcat në zhanrin e dramës
dhe në vitin 1988 boton Stadelmann. Mbas
romanit të shkurtër Një tjetër det (1991) në
vitin 1995 boton Zërat. Në vitin 1987
shkrimtari triestin fiton me Mikrokozmose
çmimin prestigjioz Strega, ndërsa në vitin
1999 i kthehet eseistikës me Utopi dhe
Zhgënjim, Ese 1974-1998. Ekspozita, në vitin
2001. Në vitin 2005 del poema Qorrazi dhe
para se të mbyllet viti përshkojmë sërish nën
shoqërinë e autorit itineraret e librit Të
udhëtosh pafund. Një fletore e mrekullueshme
udhëtimesh – rreshta të dendur boje dhe jete
të jetuar. Në shumë ese, hyrje, parathënie,
elzevire – sidomos tek Corriere della sera –
Magris analizon letërsinë e shekullit tonë në
mënyrë të veçantë atë të Europës Qendrore
dhe Skandinavisë, si metaforë e krizës së
qytetërimit modern,ai ka aftësinë të kuptojë
dhe interpretojë sistemet e mëdha historike,
sociale dhe letrare duke i bërë të kuptueshme
edhe për lexuesin me më pak përvojë. Në
vitin 2008 nominohet për çmimin Nobel në
Letërsi.
Seamus Heaney
Heaney është një prej poetëve më të
vlerësuar jo vetëm në letërsinë e shkruar në
anglisht, por në të gjithë botën. Lindur dhe
rritur në Irlandë (1939 - 2013), Heaney pati
një karrierë të jashtëzakonshme letrare që e
bëri një prej poëtëve më të mëdhenj të kohës
sonë në cilëndo gjuhë. Ndaj dhe më 1995 u
vlerësua me çmimin Nobel. Në gjuhën shqipe
është përkthyer dhe botuar më 2001. Së
shpëjti do të dalë nga Aleph me një botim më
të gjerë dhe të plotësuar.

9. Derek Walcott
U lind në Indet Perëndimore më 1930 ku më
vonë studioi letërsi dhe filloi të shkruante
poezitë e para. Më pas bëri karrierë si
profesor letërsie në universitetin e Bostonit
dhe nisi të shkruante krijimet e veta madhore
të cilat e shpunë drejt çmimit 'Nobel' më 1992.
Është autor i një sërë veprash në poezi, dramë
dhe romane në vargje ku spikatin sidomos
'Omeros' dhe 'Jetë tjetër'.
Wallace Stevens
lindur dhe vdekur më (1879 - 1955) drejtoi
gjithë jetën një kompani sigurimesh dhe askush
nuk e diti që netëve, ky bisnesmen i
suksesshëm shkruante një prej veprave më të
rëndësishme poetike të shekullit të XX në
SHBA. Prej 'Harmoniumit' e deri tek libri i tij i
fundit 'Shkëmbi', Stevens paraqet një poetikë
tepër origjinale dhe të largët nga ajo që po
shkruanin vërsnikët e tij me famë botërore
tashmë, si Pound, Eliot apo Frost. Sido të jetë,
në fjlaët e Harold Bloom-it, "Stevens dhe Eliot
ndajnë sëbashku fronin e poetit më të madh
të Amerikës për shekullin që lamë pas."