1.
“ İnformasiya anlayışı” mövzusu I Müalicə-profilaktika fakültəsinin 36-cı qrup tələbəsi, prezident və YAP təqaüdçüsü Əliyev Emil tərəfindən tərtib edilmişdir. Qeyd: Müəllif hüquqları qorunur. Müəllifin icazəsi olmadan slaydların elektron üsullarla köçürülməsi qəti qadağandır!

2.
İ NFORMAS İ YA ANLAY IŞI

3.
İnformasiya latın dilində “informatio” sözündən götürülərək barədə məlumat verilməsi və s. siqnallar yığımından ibarətdir. <ul><ul><li>IZAHETMƏ </li></ul></ul>OBYEKT <ul><ul><li>IFADƏ </li></ul></ul><ul><ul><li>FAKT </li></ul></ul><ul><ul><li>HADISƏ </li></ul></ul>

4.
İ nformasiya n ədir? İ nformasiya – hadisə və proseslər haqqında məlumatlar küllüsüdür. İ nformasiya – ən unikal qurğu olan insan beyninin məhsuludur, onun tərəfindən emal olunur, çevrilir və istifadəyə yararlı hala gətirilir.

5.
İ NFORMAS İ YA N ƏDİR? İnformasiya haqqında o zaman danışmaq olar ki, qeyri-müəyyənlik müəyyənliyə çevrilir, qeyri-müəyyənliyin üstündən örtük götürülür, müəyyən şəkildə məlumat, ya xəbər yaranır.

6.
<ul><li>Beləliklə, bütün bu deyilənlərdən belə bir nəticəyə gəlirik ki, informasiya hökmən istənilən iki təbiət obyekti arasında mövcud olur. Bu obyektlərdən biri informasiyanın mənbəyi , digəri isə qəbuledicisidir . Yəni, informasiya varsa, onda iki obyekt arasında mövcuddur və bu obyektlərdən biri informasiyanı verir, ikincisi isə qəbul edir. Odur ki, bu anlayışı genişləndirərək deyirlər ki, informasiya bütün mümkün olan obyektlər, hadisə və proseslər haqqında məlumatlar külliyatıdır. </li></ul>

7.
Sivilizasiya informasiya deməkdir !

8.
İNFORMASIYANIN NÖVLƏRI <ul><li>R İ YAZ İ </li></ul><ul><li>MƏTN </li></ul><ul><li>QRAF İ K </li></ul><ul><li>SƏS </li></ul><ul><li>V İ DEO İ NFORMAS İ YA VƏ S. </li></ul>Formaları

9.
RIYAZI <ul><li>Riyazi informasiya rəqəm və düsturlarla əlaqədar istənilən informasiyadır. Belə informasiya xalis riyazi deyil, fiziki və statistik informasiya da ola bilər. Riyazi informasiyanı müxtəlif sayğac və aparatların köməkliyi ilə emal edib, yazılı şəkildə kağızda və ya kitabda saxlamaq olar. </li></ul>

10.
MƏTN <ul><li>Mətn informasiyasını əllə, çap makinası və yaxud mətbəə şəraitində kağıza köçürərək (əlyazması, sənəd, kitab, qəzet və s.) saxlamaq mümkündür. </li></ul>

11.
QRAFIK <ul><li>Qrafiki informasiyanı müxtəlif təsviredici vasitə və üsullarla (təsviri incəsənət və fotoqrafiya) emal edib, rəsm, şəkil, heykəl, fotoşəkil və s. formsında saxlamaq olar. </li></ul>

12.
SƏS <ul><li>Səs informasiyasını səs yazan qurğuların köməyi ilə toplayıb emal etmək mümkündür. Emal edilmiş informasiya maqnit lenti, plastinka, kompakt disk və s. səs saxlayıcı qurğularda saxlanılır. </li></ul>

13.
VIDEOINFORMASIYA VƏ S. <ul><li>Videoinformasiyanı kino və videotexnika vasitəsi ilə emal edib, kinolentində və videokassetlərdə saxlamaq olar. </li></ul>

14.
İşarə forması informasiyanın ən sadə təsvir formasıdır. Bu təsvir forması müxtəlif hadisə və proseslər haqqında praktiki olaraq ən sadə siqnalları vermək üçün işlədilir. Məsələn, küçədə yaşıl işıq yolun açıq olduğunu, qırmızı işıq isə əksinə bağlı olduğunu göstərir. Mətn forması informasiyanın daha mürəkkəb təsvir formasıdır. Burada hərflər, rəqəmlər, riyazi işarələr və s. işlədilir. Simvolların qarşılıqlı əlaqəsi və şifahi nitqin yazıya çevrilməsi imkanına görə mətn forması çox əlverişlidir və geniş istifaə olunur. Kitablar, qəzetlər, ictimai-siyasi ədəbiyyatlar, elmi-jurnallar və s. nəşrləri buna əyani subutdur. İnformasiyanın ən mürəkkəb təsvir forması qrafik formadır. Bura aiddir: təbiət mənzərələri, fotoşəkillər, rəsmlər, sxemlər və s. MƏTN FORMASI QRAFIK FORMASI IŞARƏ FORMASI İNFORMASIYANIN TƏSVIR OLUNMA FORMALARI

15.
Cəmiyyət, bildiyimiz kimi, böyük və mürəkkəb bir sistemdir. İnformasiyanın bu sistemdə dövriyyəsi baxımından aşağıdakı sahələri qeyd etmək olar: TƏBABƏT EKOLOGiYA VƏ S. TƏHSiL VƏ TƏRBiYƏ İQTiSADIYYAT (SƏNAYE, KƏND TƏSƏRRÜFATI, NƏQLiYYAT VƏ S.); ELM VƏ TEXNiKA İNFORMASIYANIN CƏMİYYƏTDƏ DÖVRIYYƏ SAHƏLƏRI

16.
İnformasiyanın göstərilən sahələrində təşkili cəmiyyətdə qulluq edir. Bunların olması üçün aşağıdakı tələblər məqsədəuygundur. TƏRƏQQiYƏ SƏMƏRƏYƏ RAHATLIĞA HƏYATIN KEYFIYYƏTLiLiYiNƏ TƏKMiLLiYƏ

17.
<ul><li>Bəllidir ki, təbiətdə və cəmiyyətdə arasıkəsilməz yeniləşmə prosesləri gedir. Bu baxımdan informasiya sistemlərində də köhnəlmiş informasiyanı vaxtında </li></ul><ul><ul><li>uzaqlaşdırmaq </li></ul></ul><ul><ul><li>arxivlərə vermək </li></ul></ul><ul><ul><li>məhv etmək </li></ul></ul><ul><li>lazımdır. Əks təqdirdə o maneçilik törədir, insanı artıq vaxt və enerji sərf etməyə vadar edir. </li></ul><ul><li>İstənilən informasiya etibarlı saxlanılmalıdır. Onu pis saxladıqda </li></ul><ul><ul><li>Korlanır </li></ul></ul><ul><ul><li>Pozulur </li></ul></ul><ul><ul><li>Itir </li></ul></ul><ul><ul><li>Məhv </li></ul></ul><ul><li>olur. </li></ul>

18.
İnformasiyanın artma sürəti

19.
İNFORMA SIYA NIN ÖTÜRÜLMƏSİ ÜSULLARI Siqnal – informasiya daşıyan ixtiyari əməliyyatdır.

20.
İNFORMA SIYA NIN ÖTÜRÜLMƏSİ ÜSULLARI <ul><li> İnformasiya daşıyıcıları siqnallardır. Siqnallar müxtəlif təbiətli fiziki proseslərdir. Məsələn, </li></ul><ul><li>elektirik cərəyanının dövrədə axını; </li></ul><ul><li>c ismin mexaniki yerdəyişmə prossesi; </li></ul><ul><li>kimyəvi və biokimyəvi prosseslər; </li></ul><ul><li>elektromaqnit dalğalarının yayılması prosesi. </li></ul>

21.
<ul><ul><li>siqnallardan istifadə edərək i nformasiya mübadiləsi edilər. Qədim Yunanstanda bunu “formavermə”, “şəklini təsvir etmə” mənasında işlətmişlər. </li></ul></ul>İnsanlar bir-birilə YAZI ŞƏRTI <ul><ul><li>DİL </li></ul></ul><ul><ul><li>TEXNIKI </li></ul></ul>

22.
<ul><li>İNFORMASİYANIN ÖTÜRÜLMƏSİ ÜSULLARI </li></ul><ul><li>Bir insandan digərinə informasiya aşağıdakı üsullarla ötürülür: </li></ul><ul><li>Simvollarla (  ® $  -> ∞ ♪  ♣ ♂ ) </li></ul><ul><li>Jestlərlə (   ) </li></ul><ul><li>Bədii təsvir vasitələri ilə ( şer, balet, r ə sm ) </li></ul><ul><li>Səslərlə </li></ul>

23.
İnformasiyanın yazılıb saxlandığı fiziki vasitələrə INFORMASIYA DAŞIYICISI deyilir. INFORMASIYA DAŞIYICILARI NƏDİR? KOMPAKT DISK MAQNIT DISKI MAQNIT LENTI V Ə S. ÇEVIK VƏ BƏRK DISKLƏR PERFOKART PERFOLENT KAĞIZ İNFORMASIYA DAŞIYICI LA RI

24.
SIQNALLARIN INFORMASIYA DAŞIYICILARI ÜZƏRINDƏ QEYDIYYATI KAĞIZ Biokimyəvi Insan beyni (üzvi təbiət) Kimyəvi Fotoplyonka, fotokağız maqnitli Maqnit lenti, disket optiki CD SİQNALLARIN QEYDİYYATI ÜSULU INFORMASIYA DAŞIYICISI

25.
<ul><li>Göründüyü kimi insan faliyyəti ilə sıx bağlı olan informasiyanın </li></ul><ul><li>qəbulu </li></ul><ul><li>saxlanılması </li></ul><ul><li>ötürülməsi </li></ul><ul><li>ifadə olunması </li></ul><ul><li>üçün cürbəcür vasitələr – informasiya vasitələri mövcuddur. Bunlar ifadə olunmuş formada yazılaraq saxlanılır. Bu rəqəmlər ikilik say sisteminin bazis rəqəmləri olduğudan informasiyanın belə təsvirinə onun ikilik göstərilişi deyilir. </li></ul>

26.
<ul><li>NƏYİ BİLMƏLİYİK? </li></ul><ul><li>Bütün kompüterlər ikilik say sistemində işləyir; </li></ul><ul><li>Kompüterlər 1 və 0 rəqəmlərindən başqa heç bir rəqəm və simvolları tanımır; </li></ul><ul><li>Kompüterdə aparılan bütün hesablama əməliyyatları yalnız 0 və 1 rəqəmləri ilə ifadə olunmuş ədədlər üzərində yerinə yetirilir və bütün alınmış nəticələr də yenə, 0 və 1 -lərdən ibarət olur; </li></ul><ul><li>Elektron yaddaşı açmaq və ora baxmaq imkanımız olarsa, onda kompüterin yaddaşında külli miqdarda qarmaqarışıq 1 və 0 rəqəmlərindən başqa heç nə görmərik; </li></ul><ul><li>Bu cür ikilik informasiyanın çevrilərək təbii formada (biz oxuya bildiyimiz şəkildə) displey ekranına və ya printerə verilməsi prosesi isə kompüterin proqram təminatına daxil olan xüsusi proqramın xidmətidir və bu proses bizdən asılı olmadan avtomatik şəkildə kodlaşdırma sistemindən istifadə edilməklə gedir. </li></ul>

27.
<ul><li>NƏYİ BİLMƏLİYİK? </li></ul><ul><li>Kompüterdə verilənlər ikilik ədədlər şəklində təsvir edildiyindən maşına daxil edilən hər bir simvolun ikilik rəqəmlərdən ibarət xüsusi kodundan istifadə edilir. Yəni, hər bir simvolun (klaviatura üzərində yarləşən) bir və sıfırlardan ibarət öz kodu var; </li></ul><ul><li>Bu kodlar müxtəlif standartlarda öz ifadəsini tapır. Hazırda dünyada çox geniş yayılmış standartlardan biri ASCII (Amerikan Standart Code for İnformation İnterchange – informasiya mübadiləsi üçün standart Amerika kodu) kodudur. Bu standartda bütün hərflər, rəqəmlər və digər işarələrin hər birinin ikilik rəqəmlərdən ibarət olan xüsusi kodu var.Bu kodun uzunluğu səkkiz dənə 1 və ya 0 rəqəmləri ardıcıllığından ibarətdir. </li></ul>

28.
Mətn informasiyasının kodlaşdırılması üçün bəzi simvolların ASCII (American Standard Code of Information Interchange) standartlarında kodları cədvəli 01011111 01011110 01011101 01011100 01011011 01011010 01011001 01011000 01010111 01010110 01010101 01010100 01010011 01010010 01010001 01010000 IKILIK 01001111 01001110 01001101 01001100 01001011 01001010 01001001 01001000 01000111 01000110 01000101 01000100 01000011 01000010 01000001 01000000 IKILIK 00111111 00111110 00111101 00111100 00111011 00111010 00111001 00111000 00110111 00110110 00110101 00110100 00110011 00110010 00110001 00110000 IKILIK 00101111 00101110 00101101 00101100 00101011 00101010 00101001 00101000 00100111 00100110 00100101 00100100 00100011 00100010 00100001 00100000 IKILIK DEL 127 o 111 _ 95 O 79 ? 63 / 47 ~ 126 n 110 ^ 94 N 78 > 62 . 46 } 125 m 109 ] 93 M 77 < 61 - 45 | 124 l 108 92 L 76 ; 60 , 44 { 123 k 107 [ 91 K 75 : 59 + 43 z 122 j 106 Z 90 J 74 9 58 * 42 y 121 i 105 Y 89 I 73 8 57 ) 41 x 120 h 104 X 88 H 72 7 56 ( 40 w 119 g 103 W 87 G 71 6 55 ' 39 v 118 f 102 V 86 F 70 5 54 & 38 u 117 e 101 U 85 E 69 4 53 % 37 t 116 d 100 T 84 D 68 3 52 $ 36 s 115 c 99 S 83 C 67 2 51 # 35 r 114 b 98 R 82 B 66 1 50 &quot; 34 q 113 a 97 Q 81 A 65 0 49 ! 33 p 112 ' 96 P 80 @ 64 . 48 - 32 S. KOD S. KOD S. KOD S. KOD S. KOD S. KOD

29.
<ul><li>Kompüterin yaddaşında informasiya ilə bağlı bütün mümkün əməliyyatların hamısı ikilik say sistemində verilmiş ədədi kodlar üzərində aparılır. </li></ul>

30.
SAY SİSTEMLƏRİ <ul><li>Ədədlərin yazılışı və adlandırılmasında istifadə olunan üsulların cəmi say sistemləri adlanır . Say sistem kodlaşdırmanın bir formasıdır. Say sistemləri iki cür olur: mövqeli və mövqesiz . </li></ul><ul><li>Rəqəmlərin tutduğu yerdən asılı olmayan sistemlərə mövqesiz say sistemləri deyilir. </li></ul><ul><li>Ədədləri yazılışında rəqəmlərin tutduğu yerdən asılı olaraq qiymətini və məzmununu dəyişən sistemlərə mövqeli say sistemləri deyilir. </li></ul>IX = 10-1 = 9 XI = 10 +1 = 11 XX = 10+10 = 20 005 = 5*1 ( beş ) 050 = 5*10 ( əlli ) 500 = 5*100 ( beş yüz ) MÖVQESIZ SAY SISTEMLƏRI MÖVQELI SAY SISTEMLƏRI

31.
Onluq say sisteminə keçid Məsələn, 1062 – ədədinin onluq say sisteminə keçidi belədir 2 *1 6 *10 0 *100 1 *1000 + + + 1062 = 2 60 0 1000 + + + 1062 = 0 1 2 3 i 2 6 0 1 a i 1 10 100 1000 x i + a 0 *x 0 + a 1 *x 1 a 3 *x 3 + a 2 *x 2 a 3 a 2 a 1 a 0 = 10 0 10 1 10 2 10 3 x =10 Təklik Onluq Yüzlük Minlik adı

32.
İkili say sisteminə keçid Məsələn, & 1010 – ədədinin ikili say sisteminə keçidi belədir = 10 0 *1 1 * 2 0 * 4 1 * 8 + + + & 10 10 = 0 2 0 8 + + + & 10 10 = 0 1 2 3 i 0 1 0 1 a i 1 2 4 8 x i + a 0 *x 0 + a 1 *x 1 a 3 *x 3 + a 2 *x 2 a 3 a 2 a 1 a 0 = 2 0 2 1 2 2 2 3 x =2

33.
2  10 – ikilikdən onluq say sisteminə keçid x 0 1 2 3 1 0 1 1 & 1 2 0 + 0 2 1 1 + 2 2 + 1 2 3 1 + 4 + 8 =13 x x x

34.
İkilik say sisteminin onluq say sistemində təsviri &101 = 5 &110 = &111 = 6 7 = 8 &1000 = 9 &1001 “ Darəvi rəqəmləmə” &1 = 1 &10 = 2 &100 = 4 &1000 = 8 &10000 = 16 &100000 = 32

35.
Onluq dan Ikilik say sisteminə keçid 10  2 25 = &11001 Hesablanması 1 * 2 4 + 1 *2 3 + 0 *2 2 + 0 *2 1 + 1 *2 0 = 1 * 16 + 1 * 8 + 0 * 4 + 0 * 2 + 1 * 1 = 16 + 8 + 0 + 0 + 1 = 25 1 12 24 2 25 0 6 12 2 0 3 6 2 1 1 2 2

36.
Перевод самостоятельно (10 – > 2) 18 = &1 0 01 0 Hesablanması 1 * 2 4 + 0 *2 3 + 0 *2 2 + 1 *2 1 + 0 *2 0 = 1 * 16 + 0 * 8 + 0 * 4 + 1 * 2 + 0 * 1 = 16 + 0 + 0 + 2 + 0 = 18 0 9 18 2 18 1 4 8 2 0 2 4 2 0 1 2 2

37.
16 - > 10 – on alt ılıqdan onluq say sisteminə keçid x 0 1 b 4 # 0 b 16 1 4 + 16 1 + 16 4 = 75 x x 11 x

38.
Onluqdan on alt ılıq say sisteminə keçid 10 – > 16 4 11 1 76 16 18 0 18 0 = #b4 Məsələn 11 * 16 1 + 4 * 16 0 = 1 1 * 16 + 4 * 1 = 176 + 4 = 18 0 = b

39.
ONLUQ SİSTEMİN ƏDƏDLƏRİNİN İKİLİK, SƏKKİZLİK, ONALTILIQ SAY SİSTEMLƏRİNDƏ YAZILIŞI CƏDVƏLİ rəqəmlər müxtəlif say sistemlərində göstərilmişdir 19 10011 23 13 18 10010 22 12 17 10001 21 11 16 10000 20 10 15 1111 17 F 14 1110 16 E 13 1101 15 D 12 1100 14 C 11 1011 13 B 10 1010 12 A 10- da 2- də 8- də 16- da 9 11 1001 9 8 10 1000 8 7 7 111 7 6 6 110 6 5 5 101 5 4 4 100 4 3 3 11 3 2 2 10 2 1 1 1 1 0 0 0 0 16- da 8- də 2- də 10- da

40.
<ul><li>Kodlaşdırılmış informasiya kompüterin yaddaş qurğusunun oyuq (yuva) adlanan yaddaş hissələrində saxlanılır. Yaddaş oyuqlarının hamısının quruluşu eynidir və oyuğlar hər birində yalnız bir dənə ikilik rəqəm 0 və 1 rəqəmi yerləşə bilən mərtəbələrdən ibarətdir. Butun oyuğlardakı mərtəbələrin sayı eynidir. Bu mərtəbələrə ikilik mərtəbələr də deyilir. Oyuğdakı mərtəbələrin sayına maşın sözü və ya oyuğun uzunluğu deyilir. </li></ul><ul><li>“ İnformasiya” termininə olan elmi-praktiki baxış informasiyanın ölçü vahidi kimi bir problemlə üzləşir. Ümumi qəbul olunmuş informasiya nəzəriyyəsində etalon ölçü vahidi binar adlanır və onun həcmi 1 bit ilə ölçülür və bu ən kiçik ölçü vahidi dir. </li></ul><ul><li>Bit (binaru gibit - ikilik rəqəm) bir mərtəbədə yerləşə bilən informasiyanın miqdarına deyilir. </li></ul><ul><li>Yaddaş qurğusuna yazıla bilən informasiyadakı bitlər sayına informasiyanın həcmi deyilir. </li></ul><ul><li>Dedik ki, bit informasiyanın ən kiçik ölçü vahididir . Bir bit dedikdə bir dənə ikilik rəqəm, 0 və ya 1 rəqəmi başa düşülür. Başqa sözlə, bir bit bir ikilik mərtəbəni göstərir. Onda bu termindən istifadə edərək deyəcəyik ki, yuxarıdakı cədvəldə verilmiş simvolların kodlarının uzunluğu 8 bitdir. Yəni, </li></ul><ul><li>8 bit=1 bayt . </li></ul><ul><li>Deməli, hər bir simvolun, uzunluğu 1 bayt və ya 8 bit olan xüsusi kodu var. İnformasiyanın digər ölçü vahidləri də var: </li></ul>

41.
B it, B ayt, Kb, Mb, Gb , Tb <ul><li>1 b = 8 b it </li></ul><ul><li>1 Kb ( кило) = 2 10 b = 1.024 b </li></ul><ul><li>1 Mb (мега) = 2 10 Kb = 2 20 b =1 . 048 . 576 b </li></ul><ul><li>1 Gb (гига) = 2 10 Mb = 2 30 b =1 . 073 . 741 . 824 b </li></ul><ul><li>1 Tb (тера) = 2 10 Gb = 2 40 b =1 . 099 . 511 . 627 . 776 b </li></ul><ul><li>Ölçü vahidləri yaddaşa yazılmış mətnin həcmini, yaddaşın özünün həcmini, çevik disklərdə saxlanılan informasiyanın həcmini və s. hesablamağa imkan verir. </li></ul>

42.
<ul><li>Kompüterdə informasiyanın ötürülməsinin ən kiçik ölçü vahidi bitdir </li></ul><ul><li>Kompüterdə informasiyanın emalının ən kiçik ölçü vahidi baytdir </li></ul><ul><li>Kompüterdə informasiyanın saxlanilmasının ən kiçik ölçü vahidi fayldir. </li></ul>NƏYİ BİLMƏLİYİK?

43.
İNFORMATİKA nədir? <ul><li>İnformatika – informasiyanın fərdi kompüterlərə tətbiqi ilə emal olunmasının ümumi qanunlarını öyrənən elimdir. </li></ul>İnformatika – informasiyanın EHM vast ə si i l ə qəbul, emal və ötürülməsini öyrənən elimdir. İNFORMATİKA İNFORmasiya avtoMATİKA

44.
MÜASİR İNFORMATİKANIN STRUKTURU İNFORMATİKA NƏZƏRİ PROQRAMLAŞDIRMA HESABLAMA TEXNİKASI İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİ SÜNİ İNTELLEKT

45.
İNFORMASİYA NƏYƏ XİDMƏT ETMƏLİDİR? <ul><li>Hər sahədə informasiya zənginliyi təmin edilməlidir. </li></ul><ul><li>Nəinki ölkədaxili, həmçinin dünyanın nailiyyətləri haqqında informasiya yaxşı və səmərəli təşkil olunmalıdır. </li></ul><ul><li>İnformasiya yalnız və yalnız həyatın reallıqlarını əks etdirməli və yüksək dərəcədə dəqiq olmalıdır. </li></ul>BUNUN ÜÇÜN NƏ LAZIMDIR?