Workshop presented @ the Dutch national probation and parole conference 2012.

1. Deelsessie 8:
Werken met het sociaal systeem
Marco Brok
Bureau Buitenland Reclassering Nederland
Bas Vogelvang
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 1

2. Bevorderen van
desistance from crime tijdens
reclasseringstoezicht met de
gezinsrelaties als aangrijpingspunt
Bas Vogelvang
Lector reclassering en veiligheidsbeleid
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 2

3. • Vogelvang, B.O., & Van Alphen. H. (2011): Justice for all: Family
matters in offender supervision. In: C. Trotter, P. Raynor, F. McNeill
(red.), Offender Supervision: New directions in theory, research and
practice. Cullompton, Willan Publishing.
• Vogelvang, B.O (2011): Familierelaties en het stoppen met misdaad.
Aangrijpingspunten voor het reclasseringswerk. Justitiële
Verkenningen (5): pp. 102-120
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 3

4. Familie duurt een mensenleven lang
• Een cliënt van de reclassering: verdachte of dader en altijd ook een
kind van zijn ouders, en vaak een broer, een partner, vader van zijn
kinderen, en een oom of neef.
• Periode van (detentie en) reclasseringstoezicht is relatief kort, maar
familie duurt een mensenleven lang *.
• Het adequaat vervullen van de diverse familie- en gezinsrollen
draagt bij aan de persoonlijke levensvervulling. Een goede partner,
vader of kind zijn, leidt tot acceptatie en wederkerigheid in relaties.
• Van der Knaap & Alberda 2007:
– Problemen met gezinsrelaties zijn nadrukkelijk aanwezig bij 56% cliënten van de
reclassering (n=2.797 RISc afnames)
– Gezinsproblemen leveren geen significante bijdrage aan de voorspelling van
recidive, m.u.v. huiselijk geweld..
* Gerrit Achterberg: gedicht Bruiloft
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 4

5. Family matters …
• Reclasseringswerkers rapporteren ook positieve aspecten van
gezinsrelaties. In minimaal 30% zelfs uitsluitend positief (Bambacht &
van Deursen 2009).
• Partners en andere gezinsleden:
– Bieden steun en advies
– Kunnen dader wijzen op de negatieve gevolgen van dreigend nieuw
delictgedrag.
– Kunnen dader aanspreken op zijn verantwoordelijkheid en hem aanmoedigen
hulp en begeleiding te accepteren en vol te houden.
– Bredere familie is vaak van cruciaal belang voor huisvesting en het vinden van
werk na detentie (La Vigne, Schollenberger & Debus 2009).
• Impact van justitiële interventies en slagen van re-integratie na
detentie kan worden verhoogd wanneer partners en andere
gezinsleden worden betrokken (Garland, Pettigrew & Saunders 2001, POPS
2007).
• Naast de W van Wederhelft is er ook de W van Wortels
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 5

6. Sociaal kapitaal
• Gezins- en partnerrelaties:
cruciaal voor het stoppen met en
voortaan afzien van delictgedrag menselijk kapitaal
(desistance) (Farrall 2000; Gendreau, Little
& Goggin 1996, McNeill 2002; Maruna & Toch
2003).
• Farrall en Calverley (2006)
benadrukken hierbij circulaire
sociaal kapitaal narratieve
causaliteit / wederkerigheid:
en levensovergangen identiteit
– het sociaal netwerk „geeft‟, maar
desistance ontwikkelt zich juist door & motivaties
het aangrijpen daarvan door de dader
(en angst voor verlies respect en
reputatie), waardoor hij zijn discipline, • Keerzijde: Sociaal kapitaal kan
vaardigheden en zelfwaardering door de interventie van justitie
ontwikkelt en daarmee geeft. Deze
vorderingen dragen weer bij aan het
onder grote druk komen te staan
geven door het sociaal netwerk.
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 6

7. Wordt het potentieel van de gezinsrelaties
door de reclassering aangesproken?
• Onderzoek Avans 2010:
– Gezin vaak alleen informant, zoekt naar meer betrokkenheid
– Gezinsprobleem RISc  37% doel
– Positief aspect gezin  41% doel
• Gezinsgericht werken onder druk
– Individuele verantwoordelijkheid en gedragsverandering (RNR)
– Recent meer ruimte voor desistance in strategisch beleidskader
2011-2015 Reclassering Nederland, „Continuïteit en
vakmanschap‟. Huisbezoeken.
• Summiere aanwijzingen (herstel in 2012)
– Drempels? Is het gezin een leeuwenkuil ?
• Opmaat: kader Nagy voor verbinding gezinsgerichte
aandacht met desistance
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 7

8. Ivan Boszormenyi-Nagy
• Boedapest, 1920 - Glenside (Pennsylvania), 2007
• Hongaars-Amerikaanse psychiater en
psychotherapeut die op de praktijk van
gezinstherapie in Nederland, Vlaanderen en
Frankrijk grote invloed heeft gehad.
• Kernthema: relationele ethiek, met hierin de
begrippen loyaliteit en verdienste.
• Elk gezinsleven is doortrokken van (on-)
rechtvaardigheid. Een voorbeeld:
– Reclasseringswerker: Kreeg u steun van uw familie toen u
vastzat?
– Vader: Nauwelijks. Het was een rotperiode.
– Kind: Maar pa, hoe kun je dat nu zeggen! We kwamen
steeds op bezoek!
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 8

9. Relationele ethiek
• Een relatie wordt ervaren als eerlijk of rechtvaardig als de ander
wordt ervaren als een betrouwbaar persoon.
• De mate waarin een gezinslid als betrouwbaar wordt ervaren is
afhankelijk van zijn acties, zijn concrete gedrag (zoals visites tijdens
detentie).
• Iemand vertrouwen betekent in Nagy‟s perspectief: bereid zijn om
afhankelijk te zijn van iemand die we betrouwbaar achten op grond
van zijn gedrag.
• Het totale systeem van de ervaren rechtvaardigheid in gezinnen en
families berust op concreet geven en ontvangen, en niet op praatjes,
beloften of goede wil.
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 9

10. Reclasseringswerk
• Welke voorbeelden van relationele ethiek
vind je in casuïstiek?
– Onbetrouwbaar / betrouwbaar zijn van cliënt
of familie / partner?
– Jezelf verdienstelijk maken door je gedrag:
concreet geven en concreet ontvangen, geen
praatjes of beloften?
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 10

11. Loyaliteit
• Eerste en meest fundamentele factor.
• Onuitwisbare en sterk gevoelde verplichting om binnen
bloedverwantschap of aangetrouwde relaties aan de anderen te geven en
ook de verplichting om te ontvangen.
• Geven en ontvangen van alle gezinsleden moet onderling in evenwicht zijn,
waardoor het gehele gezinssysteem betrouwbaar blijft. Elk gezinslid houdt
daarom rekening met de rechten en behoeften van alle andere gezinsleden.
– Wanneer een gezinslid een delict pleegt, kan hij de behoeften van alle gezinsleden in gevaar
brengen. Daardoor brengt de dader zijn gezinssysteem uit balans.
• De tegenhanger van loyaliteit is „gerechtigd zijn‟ (entitlement), de
overtuiging het recht te hebben om te geven en te ontvangen.
– Mishandelde partner: ik heb recht op rust en veiligheid (ontvangen). Laat hij nu eerst maar
eens zien dat hij wil veranderen door in therapie te gaan (geven).
• Destructieve gerechtigdheid : de overtuiging het recht te hebben anderen –
ook anderen buiten het gezin - te beschadigen en/of hen voor eigen gewin
te gebruiken. Nemen zonder te geven. RISc: antisociale attitude.
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 11

12. Verdienste
• Een goede partner, vader, kind zijn (concreet geven en concreet
ontvangen) leidt tot verdienste, en dat maakt je betrouwbaar.
• De verdiensten van alle gezinsleden worden bijgehouden op een grootboek:
gezinsleden weten precies wie bij elkaar nog in de schuld staat en wie
verdienste heeft opgebouwd.
– Dit maakt ook de familierelaties hybride
• Wie een delict pleegt (ook uit loyaliteit!) en zijn gezin daarmee in de
problemen brengt, verliest zijn verdienste, komt in de schuld te staan.
• Tegelijkertijd moet ook degene die recht op inlossing heeft, loyaal blijven!
Anders wordt men onbetrouwbaar naar elkaar.
• Loyaliteit het meest basaal, maar het is de verdienste die telt.
• Kinderen voelen door de bloedbanden een onverbrekelijke loyaliteit en een
diepe wens om koste wat kost verdienstelijk voor de ouders te zijn. De
ouders houden recht op deze loyaliteit, zelfs als zij erg onbetrouwbaar zijn
geweest en hun verdienste hebben verloren (ook bij adoptie  Spoorloos).
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 12

13. Toezicht = ethiek
• In het reclasseringswerk is aandacht voor relationele ethiek
onontkoombaar.
• In gang helpen zetten van een desistance-proces met de
gezinsrelaties als aangrijpingspunt, moet via het besteden van
aandacht aan relationele ethiek verlopen.
• Geven en ontvangen door dader en gezinsleden is gratis,
onbaatzuchtig, echt, appelleert aan herstel en maakt mogelijk dat
gezinsleden zich op de toekomst kunnen richten.
– Primary good in Good Lives Model
• Complexe dynamiek: ingewikkelde en ambivalente situaties. Een
reclasseringswerker is geen gezinstherapeut.
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 13

14. De wereld van Westside:“Loyaliteit”
(AT5)
• Het betreft een Marokkaans gezin.
• Moeder heeft (samen met haar dochter) informatie
ingewonnen over een baan in het ziekenhuis.
• Vader weet dit nog niet en vraagt zich af waar zij zijn
geweest.
• Bij thuiskomst probeert hij de regie over het gezin weer
duidelijk in handen te nemen. Dit leidt tot een conflict.
• Wanneer je de video bekijkt, zul je opmerken dat er
verschillende dingen door elkaar heen lopen:
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 14

15. De wereld van Westside:“Loyaliteit”
(AT5)
• Er worden feiten genoemd. Bijvoorbeeld: “wij zijn al vier jaar niet op
vakantie geweest”.
• Er worden individuele wensen, opvattingen en karakters zichtbaar.
• Er zijn systeemkenmerken zichtbaar. Deze zijn moeilijker te
onderscheiden, want zij zijn abstracter. Je kunt die ontdekken door te
letten op de betrekkingen (regels, grenzen, rollen) en vooral op de
communicatie in het gezin.
• Er is altijd relationele ethiek aanwezig. Probeer met name in de video
hierop te letten:
– De gezinsleden proberen zich vanuit hun loyaliteit verdienstelijk te
maken door te geven. Bij welke thema’s zie je dat in de video? Hoe
willen zij betrouwbaar zijn?
– De gezinsleden zijn vanuit hun loyaliteit ook verplicht te ontvangen.
Hoe doen zij dat? Let daarbij ook op de rol van de kinderen.
– Op een bepaald moment wordt vader agressief. De kinderen grijpen
in. Wat betekent dit voor de relationele ethiek?
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 15

16. 4 dimensies
• Nagy brengt de risico‟s en kansen voor (on)betrouwbaarheid onder
in vier dimensies.
• Zij vormen ook voor het reclasseringswerk een kader om met
kwesties rond relationele ethiek om te gaan.
1. Feiten
2. Individuele psychologie
3. Systeemkenmerken
4. Relationele ethiek
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 16

17. Vaardigheden,
Delict
4 contextuele dimensies Denkpatronen,
Slachtofferschap Emoties, Motivaties,
Handicaps Identiteit
Leeftijd
Individuele
Feiten
psychologie
Gezinspatronen Loyaliteit en
rond affectie en verdienste.
structuur (regels, Grootboek,
macht, taken) Ontschuldiging
Systeem- Relationele
kenmerken ethiek
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 17

18. Toepassing door de
reclasseringswerker
• Adviesfase:
– Nadruk op het stoppen met criminaliteit op basis van feiten en
hun gevolgen voor gezinsleden en het hele gezin.
– Hoe kan de cliënt verdienstelijk en (weer) betrouwbaar zijn?
– Hoe kan het gezin en de familie daarbij helpen?
– Reclasseringswerker is meerzijdig partijdig. hij neemt de rechten
en behoeften van alle gezinsleden serieus. Niemand wordt
vergeten.
– Genogram maakt gesprek over de vier dimensies aantrekkelijk.
– Gedrag van de cliënt om weer verdienstelijk te zijn moet een
bijzondere betekenis hebben
– Stress door justitiële bemoeienis en andersoortige problemen:
adequate verwijzing naar individuele hulp of gezinsbegeleiding.
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 18

19. Toepassing door de
reclasseringswerker
• Toezicht: idem adviesfase, plus:
• Kans op uitsluiting of ingezogen raken groter  Drie typen interventies voor
empowerment (“in de eigen kracht zetten”) van het gezin en de familie van
de cliënt:
• 1. Geef alle betrokkenen de ervaring dat zij controle kunnen hebben over de
gesprekken en samenwerking.
– motiverende gespreksvoering.
– familieberaad of de echt-recht bijeenkomst
• 2. Geef cliënt en de gezinsleden de ervaring dat zij in staat zijn tot
verandering.
– Anders definiëren van problemen en hun oorzaken, werken met kleine,
haalbare doelen. Benadruk verandering van toon in het gesprek zelf.
– Kijk of ontschuldiging haalbaar is
• 3. Responsieve context rondom het gezin: betrouwbare bemoeienis.
– wraparound care
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 19

20. Discussie
• Stelling: “Er is teveel aandacht voor het individueel
functioneren in relatie tot andere drie dimensies”
• Welke tips / best practices zijn er voor
reclasseringswerkers om het systeem te activeren en
relationele ethiek als thema te gebruiken?
• Hoe verhoudt het werken met het sociale systeem zich
met hybride werken (begeleiding en controle)? De
reclasseringswerker „eist‟ dat de cliënt zich betrouwbaar
gedraagt.
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 20

21. Slot
• Aandacht van de reclassering voor het gezin kan komen op het moment dat
het gezin dit het hardst nodig heeft.
• De reclasseringswerker heeft de aandacht van het gezin voor de cliënt hard
nodig.
• Relationele ethiek in het gezin is belangrijk aangrijpingspunt, dat kan
bijdragen aan het desistance-proces van daders.
• Voorwaarden:
– Nalopen van instrumenten voor gestructureerde risicotaxatie, begeleidingsmethoden /
interventies, en case-management (Mullins & Toner 2008).
– Aanvullende training
• Desistance from crime kan zo sterker worden ondersteund, omdat ook het
„recht doen in het gezin‟ methodisch onderbouwd wordt.
• Handboek methodiek WIGK 2012
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 21

22. Twee stellingen voor het
plenaire deel
Expertisecentrum Veiligheid Avans Hogeschool 22