1. Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх боломж
ШУТИС, ҮТДС
А.Нинжин (ХҮМ-4)
И-мэйл: ninjin_sp@yahoo.com
Удирдагч багш: П. Жаргалтуяа, Дэд профессор
Хураангуй
Сүүлийн жилүүдэд улс орны эдийн засгийн өсөлтөнд банкны сектороос
илүүтэйгээр хөрөнгийн зах зээлийн гүйцэтгэх үүрэг нэмэгдсэнээр урт хугаацааны
эдийн засгийн өсөлтийг дэмжигч үндсэн хэрэгсэл нь хөрөнгийн зах зээл болоод
байна. Зах зээлд шилжсэн хөгжингүй орны эдийн засгийн өсөлт үнэт цаасны зах
зээлээсээ шууд хамаардаг. Иймээс өөрийн орны үнэт цаасны зах зээлийн хөгжил,
цаашдын хандлагыг судлахаар шийдлээ.
Түлхүүр үг:
Үнэт цаасны индекс, ТОП 20 индекс, хувьцаа, бонд, хөрвөх чадвар
Үнэт цаасны зах зээлийн хөгжил
Үнэт цаасны зах зээл нь үнэт цаас гаргах, бүртгүүлэх, худалдах, арилжих,
хадгалах, түүгээр гэрчлэгдсэн өмчлөх эрхийг шилжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг
зохицуулдаг. Засгийн газар болон хуулийн этгээдүүд үнэт цаас гаргаж, холбогдох
эрх бүхий байгууллагуудад бүртгүүлж, хадгалуулдаг бол нөгөө талаас хөрөнгө
оруулагчид эдгээр үнэт цаасыг нь ашиг олох зорилгоор худалдан авч эзэмшиж,
худалдаж буй зах зээл юм.
Үнэт цаасны бирж дээр арилжигдаж буй бараа бүтээгдэхүүн нь бодит бус
байдгаараа онцлог юм. Мөн зах дээр арилжаа хийж буй оролцогчид зөвхөн
хэрэгцээгээ хангах бус ашиг олох зорилгоор оролцдгоороо онцлогтой. Бирж дээрх
арилжаа нь орчин үед даяарчлал, мэдээллийн технологийн хөгжлийн үр дүнд
мэдээллээр бүрэн хангагдаж, бүрэн автоматжсан, тодорхой хугацаанд захиалга
бүртгэх, хэлцэл хийгдэх хурд асар өндөр, оролцогчдын тоо хил хязгааргүй,
нууцлалын өндөр түвшинд хийгдэх болсон. Дилерүүдийн арилжааны төв нь
электрон сүлжээгээр зөвхөн тухайн этгээдүүдийн хооронд харилцан үнэ тохиролцох
замаар хэлцэл хийгддэг бол хөрөнгийн биржийн арилжаа нь зарчмын ялгаатай.
Үнэт цаасны арилжаа нь үнийн болон цаг хугацааны ахлах дарааллыг хатуу
баримталдаг зарчимтай. Энэ нь худалдан авах үнийн хувьд хамгийн өндөр үнийн
захиалга, худалдах үнийн хувьд хамгийн бага захиалга эхэлж биелэгдэх, үнийн санал
тэнцсэн тохиолдолд захиалга өгсөн цаг хугацааны дарааллаар биелэгдэнэ гэсэн үе
юм. Одоогоор хөрөнгийн биржүүд дээр дуудлага арилжааны арга (call auction),
үргэлжилсэн дуудлага арилжааны арга (continues auction)-ууд хэрэглэгдэж байна.
Дуудлага арилжааны арга нь тодорхой хугацаанд захиалгуудыг хүлээн авч, дараа нь
тэдгээр захиалгуудаас хамгийн боломжит нэг үнийг сонгон тэр үнээр хэлцэл хийгдэх
арга юм.
Ингээд биржиийн үүсэл хөгжил болон бусад хөрөнгийн биржийн онцлог
талаас дурдхад: 16 зууны эцсээр хөрөнгийн зах зээл үүссэн ба энэ үеэс төрөөс үнэт
цаас гаргах үйл ажиллагаа идэвхжиж, анхны хувь нийлүүлсэн компаниуд үүссэн
байна. Үнэт цаасаар хийх үйл ажиллагааны ихэнх хэсэг нь төрөөс гаргах үнэт цаас

2. хамаарч байсан учир орчин үеийн хөрөнгийг бирж, хөрөнгө оруулалтын
байгууллагуудыг үүсч хөгжихөд ихээхэн тус дөхөм үзүүлсэн байна. Хамгийн анхны
бирж 1409 онд Европын Брюгге хотод “Stock exchange” нэртэйгээр үүсчээ. 1773 онд
Ситид “Stock Exchange” нэртэйгээр дэлхийн хоѐр дахь бирж үүссэн бөгөөд цаг
хугацааны хувьд дэлхийн гурав дахь хөрөнгийн бирж Их Британийн зах зээлд
үүсчээ. Энэхүү Англид үүссэн хөрөнгийн бирж нь дэлхийн анхны төрөлжсөн
хөрөнгийн бирж байв. Харин одоо үйл ажиллагаа явуулж буй дэлхийн хамгийн
ахмад хөрөнгийн бирж бол Амстердамын бирж (1611он) юм.
Дэлхийн томоохон биржүүд нь 300 гаруй жилийн түүхтэй ба хөрөнгийн зах
зээл нь жинхэнэ утгаараа хөгжиж чаджээ. Тэдний нэг болох Английн Лондонгийн
хөрөнгийн бирж Эйм Ай Ти системийг нэвтрүүлж хөрөнгө оруулагчид хүссэн
газраас хүссэн хэмжээгээр хувьцаа болон бондыг худалдан авч арилждаг байна. Мөн
өндөр шаардлагын дагуу арилжаанд оролцож буй компаниудыг бүртгэдэг.
Ингэснээрээ өрсөлдөөн бий болж хөрөнгийн зах зээлийг идэвхтэй болгодог байна.
Мөн засгийн газраас хөрөнгийн зах зээлийг дэмжих эрх зүйн орчинг бүрдүүлж өгсөн
байдаг байна. Харин Хонг Конгийн хөрөнгийн бирж дээр хувьцааг маш уян хатан
байдлаар арилждаг. Энэ нь тухайн компанийн хувьцааг цөөн хүн эзэмшихээс
сэргийлсэн бодлого баримталдаг. Өөрөөр хэлбэл хувьцааг иргэдэд ноогдол ашиг
хүртэх боломжийг ихэсгэн, цөөн хүнд их хэмжээний хувьцаа арилжах боломжийг
багасгах эсвэл дахин нэмж хувьцаа гаргах боломжийг бүрдүүлдэг. Амстердамын
хөрөнгийн бирж анхдагч зах зээл дээрээ анхаардаг ба арилжаанд оролцох мэдээ
мэдээлэл, сургалт авах орчныг маш нээлттэй байдлаар бүрдүүлж өгсөн байдаг байна.
Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн өнөөгийн байдал
Монгол улсад үнэт цаасны зах зээлийг хөгжүүлэх зорилгоор 1991 онд Монголын
хөрөнгийн бирж үүсгэн байгуулагдаж тасралтгүй 22 жил үйл ажиллагаа явуулж
байна. 2012.07.02-оос эхлэн МХБ нь техник технологийн шинэчлэл хийж, Эйм Ай
Ти системийг нэвтрүүлсэн. Энэ нь Лондонгийн хөрөнгийн биржийн охин компани
болох MIT компанийн бүтээгдэхүүн юм. Энэхүү арилжааны цогц систем нь 4 үндсэн
програмтай. Үүнд:
1. Millennium Exchange: Арилжааны програм /Арилжааны алба/
2. Millennium CSD: Төлбөр тооцооны програм /ҮЦТТТХТ/
3. Millennium Surveillance: Хяналтын програм /Хяналтын алба, СЗХ-ны ҮЦГ/
4. Millennium Trader: Арилжаанд оролцох эрх бүхий брокеруудын арилжаанд
оролцох програм /БДК/
Дээрх програмуудаас гурван програм нь Монголын хөрөнгийн бирж дээр
хэрэглэгдэж байгаа ба үлдсэн нэг програм нь нутагших явцдаа явж байна. Ингээд
Эйм Ай Ти систем нэвтэрснээс хойш арилжааны үйл ажиллагааг зураг 1-т
харууллаа.

3. Зураг 1-Эйм Ай Ти систем нэвтэрснээс хойш арилжааны үйл ажиллагаа
Дээрх зурагт харуулснаар арилжааны үйл явц, зохион байгуулалт илүү сайн
болж, хяналтын орчинг бүрдүүлж байгаа нь ажиглагдаж байна.
Монголын хөрөнгийн биржийн өнөөгийн байдлыг үнэлэхийн тулд үнэт
цаасны арилжааны талаарх мэдээлэл нэн чухал ба 2006-2012 оны үнэт цаасны
арилжааны дүнг харууллаа. 2012 онд хөрөнгийн биржийн нийт 250 удаагийн
арилжаагаар 149 үнэт цаас гаргагчийн 133.7 сая ширхэг хувьцааг 144.7 тэрбум
төгрөгөөр, 5 ширхэг Засгийн газрын энгийн бондыг 525.0 мянган төгрөгөөр, 30.9
мянган ширхэг компанийн бондыг 309.7 сая төгрөгөөр тус тус арилжигдаж, нийт
145.1 тэрбум төгрөгийн үнийн дүн бүхий 133.8 сая ширхэг үнэт цаас арилжигдсан
байна.
График 1-Үнэт цаасны арилжааны байдал
Үнэт цаасны арилжааны дүн
2012.10.31
2011
0.3
0.0005
109.1
30
2010
2009
2008
2007
2006
143.2
4.4
0.5
1.4
0.8
236.7
62.8
23.2
0.9
4.4
12.6
60.3
39.6
62.1
0
50
100
Компанийн бонд /тэрбум төгрөг/
150
200
250
Засгийн газрын бонд /тэрбум төгрөг/
Хувьцаа /тэрбум төгрөг/
Эх үүсвэр (Санхүүгийн зохицуулах хороо)

4. Эйм Ай Ти систем нэвтэрснээс хойш арилжсан хувьцаа багассан боловч нөгөө
талаар энэ нь зарим нэг шаардлага хангахгүй компанийг арилжаанд оролцох эрхийг
нь түр зогсоосонтой холбоотой юм. Уг асуудлыг 2013 онд цаашид дахин арилжаанд
оролцуулах эсвэл бүртгэлээс хасах тухай хэлэлцэж байгаа билээ.
Үнэт цаасны индекс. Индекс нь тухайн зах зээлд тэргүүлж буй компаниудаас
бүрдсэн багцын ерөнхий өөрчлөлт юм. Тухайлбал, хувьцааны багц хэрхэн өсч эсвэл
буурч буйг харуулсан үзүүлэлт юм. 2003 онд сагсад орох тоог цөөрүүлж, шилдэг 25
компанийн хувьцаанаас бүрдсэн ТОП 20 индексийг тооцох болсон.
Тайлант хугацаанд ТОП-20 индексийн дээд үзүүлэлт 21747.64 нэгж, доод
үзүүлэлт 15101.91 нэгж, дундаж үзүүлэлт 19049.77 нэгж байв. ТОП-20 индекс 17714.51
нэгж болсон өмнөх оныхтой харьцуулахад 3973.06 нэгжээр буюу 18.32 хувиар буурчээ.
Төвлөрөл өндөр, хөрвөх чадвар бага байгаа нь ТОП-20 индексийн үзүүлэлтийг
хэлбэлзүүлэх эрсдэлтэй. Өөрөөр хэлбэл, дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулагчид
хэлбэлзэл өндөртэй үнэт цаасны индекст тулгуурлан хөрөнгө оруулалтын шийдвэр
гаргах нь өөрөө эрсдлийг дагуулдаг гэж үздэг тул цаашид ТОП-20 индексийн савлагааг
багасгасан, салбаруудын онцлогыг сонгодог утгаар тодорхойлж чадахуйц аж ахуй
нэгжүүдээр индексийн сагсыг бүрдүүлэн тооцдог аргачлалыг нэвтрүүлэх
шаардлагатай.
График 2-ТОП 20 индексийн өсөлт бууралт
ТОП-20 индекс
25000
21687.57
17714.5
20000
14759.81
15000
10618.8
10000
6189.9
5000
88.9
360.1
255.7
814
895.9
2030.8
5583.2
0
Эх үүсвэр (СЗХ-ны архив)
Дээрх хүснэгтэд Топ 20 индекс 1995-2007 өссөн үзүүлэлттэй байна. 2008,
2009 онд эдийн засгийн хямрал болон улс төрийн тогтворгүй байдалтай
холбоотойгоор буурсан байна. 2010-2012 онд олон улсын зах зээлд уул уурхайн
түүхий эдийн үнэ ханш өссөнтэй холбоотойгоор гадны хөрөнгө оруулалт идэвхжиж
топ 20 индекс өссөнтэй холбож тайлбарлана. Сүүлийн жилүүдэд ТОП 20 индекс
хэдий өсч байгаа хэдий ч хөгжингүй орнуудын индекстэй харьцуулахад удаашралтай
байна. Тэгвэл олон улсын эдийн засгийн шинжээчид Монгол улсын ДНБ өсөх
хандлагтай хэмээн тодорхойлсон бөгөөд уг өсөлтийг дагаад ТОП 20 индекс ч мөн
ихсэх хандлага байна гэж үзсэн. Тэгвэл Монгол улсын ДНБ болон ТОП 20
индексийн хооронд хэр хамаарал байгааг доор хүснэгт дээр үзүүллээ. 1995 оноос
2012 оны ДНБ болон ТОП 20 индекс буюу хаалтын ханшны мэдээллийг цуглуулж
регрессийн шинжилгээ хийсэн болно.

5. Хүснэгт 1- ДНБ, хаалтын ханшны дүн
Монгол улс
Он
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
ДНБ
1.5
1.3
1.2
1.1
1.1
1.1
1.3
1.4
1.6
2
2.5
3.4
4.2
5.6
4.6
6.2
8.7
9.9
Топ 20Хаалтын
ханш
87.35
150.80
360.08
235.02
255.72
469.93
814.02
933.93
895.90
585.69
1,019.20
2,030.81
10,256.13
5,583.22
6,189.91
14,759.81
21,687.57
17,714.51
Хамаарал-0.943991
Монгол улсын ДНБ болон хаалтын ханшны
хооронд хамаарал байна гэж үзсэн ба энэ хамаарал
хүчтэй байгааг илтгэж байна. ДНБ-ийг дагаад ТОП 20
индекс өсөх хандлагатай байна гэдэг бол хөрөнгийн зах
зээлийн
оролцогчдыг
нилээн
татаж
хөрөнгө
оруулагчдыг идэвхтэй болгоход тус нэмэр болно гэж
үзлээ. Мөн ТОП 20 индексийн өсөлтөнд арилжаанд
оролцож буй компаниуд ноогдол ашиг тараах хандлага
ч ихсэх болно.
Эх үүсвэр (МХБ-ийн архив)
Өөр нэг үнэт цаасны зах зээлийг үнэлэх үнэлгээ бол яалт ч үгүй зах зээлийн
үнэлгээ юм. Зах зээлийн үнэлгээг тооцохдоо хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй нийт
хувьцаат компанийн нийтэд гаргасан үнэт цаасны тоог тухайн өдрийн үнэт цаасны
арилжааны хаалтын ханшаар үржүүлэн тооцдог. 2012 оны жилийн эцсийн байдлаар
зах зээлийн нийт үнэлгээ 1799898913892.0 төгрөгт хүрсэн нь өмнөх оны мөн үеэс
368.7 тэрбум төгрөг буюу 17.0 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. Харин зах зээлийн
нийт үнэлгээний 89.5 хувийг 30 хувьцаат компанийн үзүүлэлт дангаараа эзэлжээ.
Хүснэгт 2-Зах зээлийн үнэлгээ
2008
2009
Үзүүлэлтүүд
2006
2007
Зах зээлийн
үнэлгээ
/төгрөг/
131,000,000,000
717,560,948,996.00
Үзүүлэлтүүд
2010
2011
2012.10.31
Зах зээлийн
үнэлгээ
/төгрөг/
1,373,946,157,039.0
2,168,569,984,199.00
1,660,643,529,560.0
515,872,401,400.00
620,705,716,456.0
Эх үүсвэр (Санхүүгийн зохицуулах хороо)

6. Дээрх хүснэгтэд үзүүлснээр зах зээлийн үнэлгээний дүн буурахад хөрөнгийн зах
зээлийн оролцогчид идэвхгүй байсантай холбож тайлбарлах ба 2012 онд гадаад эдийн
засгийн сайнгүй нөхцөл байдал, сонгуулийн жил тохиосон зэрэг нөлөөлсөн байна.
Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн түвшинг тодорхойлогч суурь үзүүлэлтийн нэг
бол хөрвөх чадварын үзүүлэлт бөгөөд зах зээлийн онцлогоос хамаарч өөр өөр
аргачлалаар тооцдог. 2012 оны хөрвөх чадварын тооцооллыг үндсэн хоѐр харьцаа
ашиглан тооцсон болно. Үүнд:
Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй нийт хувьцаат компанийн нийтэд санал болгосон
үнэт цаасны тоог, 2012 онд арилжигдсан үнэт цаасны тоонд харьцуулсан харьцаа 4.9
хувь байгаа нь энэхүү зах зээлд хөрөнгө оруулах дотоод, гадаадын хөрөнгө
оруулагчдын идэвх сул, тэдний эрх ашгийг хамгаалах, томоохон хөрөнгө оруулагчдыг
татах, эрх зүйн орчин бүрдээгүй, биржид бүртгэлтэй хувьцаат компанийн хувьцааны
дийлэнхи хувь цөөн тооны хувьцаа эзэмшигчдийн гарт төвлөрсөн, шинэ бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээ зах зээлд нэвтрээгүй зэргээс шалтгаалан төсөөлж болох хамгийн доод
түвшиндээ хүрсэн байна.
2012 онд арилжаалагдсан үнэт цаасны үнийн дүнг дотоодын нийт
бүтээгдэхүүний урьдчилсан гүйцэтгэлийн дүнд харьцуулан тооцоход 1.0 хувь гарсан нь
манай улсын эдийн засгийн өсөлт буюу нийт гарцын хэмжээнд хөрөнгийн зах зээлийн
зуучлалын хэрэгслүүд туйлын бага нөлөөлөлтэйг харуулж байна.
Сүүлийн жилүүдэд МХБ-ийн хөрвөх чадварын шинжилгээ, үйл ажиллагааны
шинжилгээ, өрийн шинжилгээ, ашигт ажиллагааны шинжилгээ дараахь байдалтай
байна.
Хүнэгт 3-МХБ-ийн үзүүлэлтүүд
2009
2010
2011
Хөрвөх чадварын шинжилгээ
АЦК
460,492.36
613,956.46
ЭХ
155.68
103.00
2.84
89.74
2.80
ТТГЧХ
132.85
Үйл ажиллагааны шинжилгээ
АЦДХ
ҮХЭ
НХЭ
Өрийн шинжилгээ
ӨХ
4,109,096.08
17.72
0.17
0.14
9.88
0.35
0.26
4.47
0.87
0.30
0.0011
0.0025
0.2317
0.0025
0.3016
ӨХКХ
0.0011
Ашигт ажиллагааны шинжилгээ
ҮААА
(0.425)
0.045
0.201
ЦАА
(0.469)
0.036
0.161
ХОӨ
(0.067)
0.009
0.048
ХКӨ
(0.067)
0.009
Дүгнэлт
Тус үзүүлэлтүүдийг харахад Монголын Хөрөнгийн
биржийн хөрвөх чадвар маш сайн байгаа нь
харагдаж байна. Гэхдээ нөгөө талаас 2009, 2010
онд тус харьцаанууд хэтэрхий өндөр үзүүлэлттэй
байсан буюу энэ нь МХБ хөрөнгөө үр ашиггүй
хадгалж байсныг илтгэнэ. Харин 2011 онд ЭХ ба
ТТГЧХ нь 2.8 байгаа нь зохистой хэмжээнд байна
гэж үзэж байна.
Авлага цуглуулах хугацаа богиноссон, Үндсэн
хөрөнгийн эргэлт, ашиглалт сайжирсан. Харин
нийт хөрөнгийн хувьд ашиглалтын түвшин бага
буюу эргэлтийн хөрөнгийн ашиглалт сул байгааг
харуулж байна.
Өрийн харьцаа зохимжтой түвшинд байгаа боловч
Өр ХК-н харьцаа харьцангуй их байгаагаас харахад
тухай компанийн урт хугацааны өр их байгааг
харуулж байна.
Хөрөнгө оруулалтын болон ХК-н өгөөж буурсан нь
ашигт ажиллагаа бага зэрэг буурсныг илтгэнэ. Мөн
тус компанийг зах зээл жинхэнэ үнэ цэнээс нь илүү
үнэлж байгаа буюу нэр хүндтэй байгаа нь харагдаж
байна.
0.063
Эх үүсвэр (МХБ-ийн архив)

7. Хүснэгт 4 –Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхтэй холбоотой тогтоол
Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхтэй холбогдуулан
Монгол Улсын Их Хурлаас гаргасан шийдвэрүүд
-
Монгол Улсын эдийн засаг,
хөгжүүлэх үндсэн чиглэл
-
Төрийн өмчийг 2010-2012
байгуулах үндсэн чиглэл
нийгмийг
онд
2010
хувьчлах,
онд
2009 оны 79 дүгээр тогтоол
өөрчлөн
2010 оны 2 дугаар сарын 4-ний
өдрийн 11 дүгээр тогтоол
-
2010 онд хувьчлах, өөрчлөн байгуулах төрийн өмчит
хуулийн этгээдийн жагсаалт батлах тухай
2010 оны 4 дүгээр сарын 7-ны
өдрийн 86 дугаар тогтоол
-
Хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх зарим арга хэмжээний
тухай
2010 оны 5 сарын 12-ны өдрийн
115 дугаар тогтоол
Монгол Улсын Засгийн газраас гаргасан шийдвэрүүд
Эх үүсвэр (МХБ-ний архив)
Дээрх хүснэгтэд засгийн газар хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхтэй
холбоотой нааштай болон үр дүнтэй шийдвэр гаргаагүй байна. Ялангуяа арилжаанд
шинэ систем нэвтүүлэхтэй холбоотой тогтоол шийдвэр гаргаагүй нь хөрөнгийн зах
зээлийн оролцогчдод таатай орчинг бүрдүүлж чадсангүй. Тиймээс ч хөрөнгийн зах
зээлийн идэвх суларч байгааг үүнтэй холбон тайлбарлаж болох юм.
Ингээд доорх хүснэгтэд Хөрөнгийн зах зээлийн оролцогчдыг багцлан харуулсан болно.
Хүснэгт 4-Хөрөнийн зах зээлийн бусад оролцогчид
Санхүүгийн зохицуулах хороо – зохицуулагч байгууллага
Гишүүн БДК - Зуучлах
үйл ажиллагаа явуулах
чиг үүрэг бүхий
компаниуд.Тусгай
зөвшөөрөл бүхий 98
Клирингийн банкууд компани байгаагаас
ҮЦТТТХТ ХХК - Үнэт
Харилцагчдын мөнгөн
цаасны клиринг, төлбар
МХБ дээр нийт 80
хөрөнгийн гүйлгээ
компани
тооцоо, хадгаламжийн
хийх.
гишүүнчлэлтэй байгаа
үйл ажиллагааг
Хас, Хаан, Голомт, Худ
бөгөөд үүнээс 50
зохицуулах
алдаа хөгжлийн банк
компани нь
шинэчилсэн шалгуур
шаардлагыг ханган
арилжаанд оролцож
байна
Хувьцаат компани –
нийт 330 ХК
бүртгэлтэй. LISTED
/Бүртгэлтэй компани/
- 179 ХК /53.9%/
“A” board - 21 ХК
“B” board - 158 ХК
DELISTABLE/Хасах
нөхцөл бүрдсэн/ - 153
ХК /46.1%/
СЗХ-ноос арилжааг нь
зогсоосон - 130 ХК
100% Төрийн өмчит 23 ХК

8. Ерөнхий дүгнэлт, санал зөвлөмж
1. МХБ нь 2012 онд MIT системийг нэвтрүүлснээрээ хөрөнгийн зах зээлийг
дэлхийн жишигт хүргэх оролдлого хийсэн ч хууль эрх зүйн орчин бүрдээгүйн
улмаас хөрөнгийн зах зээлийн идэвх сул хэвээр байна. Тиймээс засгийн
газраас нэн даруй хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхтэй холбоотой тогтоол
шийдвэрүүд, системийг дэмжсэн ажил хийх шаардлагатай байна. Жишээ нь:
Засгийн газрын бондыг Монголбанкаар бус МХБ-ээр дамжуулан арилжих
ажлыг зохицуулах хэрэгтэй.
2. СЗХ-ноос арилжаанд оролцох эрхийг нь түр хугацаагаар зогсоосон 130 ХКныг МХБ-ийн бүртгэлээс хасах шаардлагатай. Ингэснээрээ хөрөнгийн зах
зээл чанаржиж улмаар өрсөлдөөн бий болсноор цаашид уг зах зээл гадны
орны туршлагын нэгэн адил идэвхжих юм.
3. Хөрөнгийн зах зээлийн зохицуулах байгуулагын зүгээс компанийн хувьцааг
цөөнх хүн эзэмшихээс сэргийлэх бодлого баримтлах хэрэгтэй. Ингэснээрээ
бусад хувьцаа эзэмшигчдэд ноогдол ашиг хүртэх боломжийг ихэсгэж,
хөрөнгйин зах зээлийг хөдөлгөх юм.
4. Анхдагч зах зээлийг хөгжүүлэхийн тулд хөрөнгийн зах зээлтэй холбоотой
шинэ мэдээ мэдээллээр хөрөнгө оруулагчдыг байнга хангах хэрэгтэй. Жишээ
нь: Дэлхийн эдийн засагчдын таамагласнаар ирэх жилүүдэд Монгол улсын
ДНБ-ний өсөлтийг дагаад ТОП 20 индекс өсөх хандлагатай байна гэсэн
мэдээлэл нь хөрөнгө оруулагчдын сонирхол болон оролцох оролцоог нь
ихэсгэхэд нөлөөлнө. Харин хөрвөх чадварыг дээшлүүлэхийн тулд үнэт
цаасны зах зээл дээр шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг олноор нэвтрүүлэх
хэрэгтэй.

9. Ашигласан материал:
Ж. Ядамсүрэн “Үнэт цаасны хөгжингүй зах зээл” ном, 1999 он, УБ
МХБ-ийн архив, 2012 он
СЗХ-ны архив, 2012 он
www.mse.mn
www.frc.mn
www.milleniumit.com/news/index.php
www.londonstockexchange.com