1. 05
Os grandes reinos peninsulares
1. A consolidación dos reinos hispánicos
2. A grande expansión do século XIII
3. As institucións de goberno
4. A Coroa de Castela: economía e sociedade
5. A Coroa de Aragón: economía e sociedade
6. Os conflitos sociais e políticos na Baixa Idade Media
7. O Gótico na Península Ibérica
Cabo FISTERRA 2
2. 05
Introdución
• Ao longo dos séculos XII e XIII consolidáronse os catro reinos
cristiáns da Península Ibérica: Portugal, Castela e León,
Navarra e a Coroa de Aragón.
• A expansión militar fortaleceu os dous grandes Estados da
Península: o reino de Castela e a Coroa de Aragón.
• Na segunda metade do século XIV, unha crise económica e
social que afectou a toda Europa alcanzou tamén os reinos
hispánicos.
Cabo FISTERRA 2
3. 05
1. A consolidación dos reinos hispánicos
1.1. A concepción patrimonial dos reinos
1.2. A Coroa de Castela
1.3. O reino de Portugal
1.4. O reino de Pamplona
1.5. A formación da Coroa de Aragón
Cabo FISTERRA 2
4. 05 1.1.
A concepción patrimonial dos reinos
• Na Idade Media, os monarcas críanse elixidos por
Deus para gobernar os seus reinos segundo os
desexos divinos.
• O reino era considerado un patrimonio do rei,
que podía dividir ou unir territorios segundo os
seus intereses.
• Deste xeito, era frecuente que un rei dividise o
reino entre os seus herdeiros ou que se unisen
Estados diferentes mediante matrimonios.
Cabo FISTERRA 2
5. 05
1.2. A Coroa de Castela
• Fernando I uniu o seu reino ao de León (1038), co que
logrou a primeira unificación de ambos os dous reinos.
• A finais do século XI, o Estado máis extenso da
Península era o reino de Castela e León. Pero este reino
uniuse e dividiuse varias veces ao longo do século XII por
motivos hereditarios ou matrimoniais.
• A reunificación definitiva realizouse no ano 1230, cando o
rei Fernando III herdou da súa nai o reino de Castela, e
do seu pai, o de León. Deste xeito naceu a Coroa de
Castela.
Cabo FISTERRA 2
6. 05
1.3. O reino de Portugal
• Portugal formou parte do reino de Castela e León
ata comezos do século XII, cando por herdanza
pasou a ser un condado, aínda que dependente
deste reino.
• A independencia de Portugal produciuse en 1128,
ao proclamarse rei o conde Afonso Enríquez.
• A partir deste momento, o reino quedou
definitivamente desvinculado do de León e seguiu
o seu avance cara ao Sur de forma
independente.
Cabo FISTERRA 2
7. 05
1.4. O reino de Pamplona
• No ano 1134, á morte do rei Afonso I de Aragón, os
pamploneses separáronse de Aragón e volveron a
organizar o reino de Pamplona como Estado
independente.
• Logo da separación, as fronteiras de Pamplona quedaron
fixadas e o reino quedou sen posibilidade de
expansión, ao non ter fronteira cos territorios
musulmáns.
• Na segunda metade do século XII, o rei Sancho VI o
Sabio cambiou o nome do reino de Pamplona polo de
reino de Navarra.
Cabo FISTERRA 2
8. 05 1.5.
A formación da Coroa de Aragón
• No ano 1137, a voda entre Petronila, filla do rei
aragonés, e o conde de Barcelona, Ramón
Berenguer IV, consumou a unión de ambos os
dous territorios.
• O seu fillo, Afonso II de Aragón, foi o primeiro
rei da Coroa de Aragón, o Estado xurdido da
unión do reino de Aragón e do condado de
Barcelona.
Cabo FISTERRA 2
11. 1.- A CONSOLIDACÓN DOS REINOS
HISPÁNICOS Esquema con preguntas
• 1.1 Concepción patrimonial dos reinos
• - Como se consideraban os reis?
• - Como consideraban o reino?
• - Que era o normal que pasase cos reinos?
• 1.2 A Coroa de Castela
• - Cando se fai a 1ª unificación Castela-León
• - A finais do XI en que se converte?
• - Que acontece en 1230?
• - Que nace desta unión?
• 1.3 Reino de Portugal
• - A quen pertenece ata o século XII?
• - Cando se independiza?
- Cara onde avanza?
• Cabo FISTERRA 2
12. 1.- A CONSOLIDACÓN DOS REINOS
HISPÁNICOS esquema
• - Creianse elexidos por DEUS
CONCEPCIÓN PATRIMONIAL - O reino é patrimonio do REI que facía o que quería
DOS REINOS - O normal era dividir (entre fillos) ou unir
(matrimonios)
- 1038 : a 1ª unificación CASTELA-LEÓN
COROA DE - Finais do XI é o estado máis extenso
CASTELA - Reunificación definitiva en 1230
- Nace así a COROA DE CASTELA
- Ata o XII é parte do Reino de Castela
REINO DE - Consegue a Independencia no 1128
PORTUGAL - O avance será cara o SUR
Cabo FISTERRA 2
13. • 1.4 Reino de Pamplona
• - A quen estivo unido ata o XI?
• - Que acontece en 1134?
• - Que pasou coas suas fronteiras?
• - Como se chamará?
• 1.5 A Coroa de Aragón
• - Que matrimonio nos interesa?
• - Que supón ese casamento?
• - Quen é Afonso II?
Cabo FISTERRA 2
14. 1.- esquema
•
• - 1134 consegue a separación de Aragón
•
REINO DE - Con fronteiras fixas: sen posibilidade
PAMPLONA de expansión
• - Cambio de nome: Reino de NAVARRA
• - PETRONILA BERENGUER IV
• COROA DE - Unión dos dous territorios
• ARAGÓN - Alfonso II de Aragón:1º rei da coroa de
• Aragón
•
Cabo FISTERRA 2
15. INTERNET
• http://www.maderuelo.com/historia_y_arte/historia/g_
media_siglo11_5_alfonso6.html
• www.historiasiglo20.org
Cabo FISTERRA 2
16. 05
2. A grande expansión do século XIII
2.1. Os almohades e as Navas de Tolosa
2.2. O avance cara ao Sur
• A fronteira entre os reinos cristiáns e Al-Andalus (mapa)
2.3. A repoboación
Cabo FISTERRA 2
17. 05
2.1. Os almohades e as Navas de Tolosa
• Na segunda metade do século XII, os reinos
cristiáns enfrontáronse aos almohades.
• Durante moitos anos, o reino de Castela e León
enfrontouse aos almohades polo control das terras
situadas entre o río Texo e Serra Morena.
• A vitoria definitiva tivo lugar na batalla das
Navas de Tolosa (1212), na que loitaron
conxuntamente os reis de Castela, Navarra e
Aragón.
Cabo FISTERRA 2
18. A GRANDE EXPANSIÓN DO SÉCULO XIII
esquema con preguntas
• 2.1 OS ALMOHADES E AS NAVAS DE TOLOSA
• a) A que fan fronte os reinos cristiáns na 2ª ½ XIII?
• b) Por que foi moi rápida a conquista?
• c) Que extensión de territorio se ocupou? En que
• periodo de tempo se realizou?
• d) Cando e donde foi a derrota dos almohades?
• e) Para ocupar o mesmo espazo antes da Navas
canto tardaron os cristiáns?
• f) Por que causa quedou inactiva a reconquista nos
• séculos XIV XV?
Cabo FISTERRA 2
19. 05
2.2. O avance cara ao Sur esquema
• 1.- Que victoria marca o avance definitivo dos cristiáns?
Logo da vitoria sobre os almohades, os reis cristiáns emprenderon
o avance cara ao Sur:
• 2.- Como queda Portugal?
O reino de Portugal rematou a conquista do seu actual territorio.
• 3.- Que ocupa León e Catela –León?
O reino de León ocupou as actuais terras estremeñas . Despois da
unión con Castela, conquistou o val do Guadalquivir e chegou a
Cádiz e Murcia.
• 4.- Que ocupa Aragón?
O rei de Aragón, ocupou Valencia e chegou ata Murcia,
apoderándose tamén das illas Baleares .
MAPA
Cabo FISTERRA 2
20. 05 A fronteira entre os reinos cristiáns e Al-Andalus
Cabo FISTERRA 2
22. 05
2.3. A repoboación
• Nos séculos XII e XIII ocupáronse territorios densamente
poboados, con importantes cidades e cunha grande actividade
económica.
• Reparto en forma de grandes latifundios
• Nas terras ocupadas por Castela, a maioría de musulmáns fuxiu
ou foi expulsada cara a Granada e o Norte de África.
• Nas zonas ocupadas polo rei de Aragón, a maioría de
musulmáns permaneceron nos devanditos territorios
(mudéxares) e puideron conservar a súa relixión e as súas leis.
e
• Os repoboadores que ocuparon as Baleares foron s
preferentemente cataláns. q
Cabo FISTERRA 2
23. Esquema 2.3. A Repoboación
• ¿Como son as terras ocupadas nestes séculos?
• XII_XIII.- Ocúpanse terras con moita poboación e
gran actividade económica (grandes latifundios)
• ¿Qué acontece cos musulmáns de Castela?
• Os musulmáns de Castela fuxen ou son expulsados
• ¿Qué acontece cos musulmáns de Aragón?
• En Aragón os musulmáns quedan e conservan
costumes (mudéxares)
• ¿Quen fai a repoboación das Baleares?
• As Baleares son repoboadas por cataláns
Cabo FISTERRA 2
24. 05
3. As institucións de goberno
3.1. A monarquía
3.2. As Cortes
3.3. Os municipios
Cabo FISTERRA 2
25. 05
3.1. A monarquía
• En Castela, a monarquía gozaba de poderes máis
extensos ca noutros reinos hispánicos. Pero a partir do
século XIII, os nobres casteláns enfrontáronse á
autoridade do monarca.
• Na Coroa de Aragón, o monarca seguía unha tradición
pactista, segundo a cal a autoridade real se fundamentaba
no consentimento dos gobernados.
• Así, o rei debía comprometerse a respectar as
institucións, leis e costumes dos tres Estados asociados.
Cabo FISTERRA 2
26. 05
3.2. As Cortes
• No reino de Castela, as Cortes foron un órgano
con funcións consultivas, que nunca tivo
capacidade para lexislar.
• En Navarra e na Coroa de Aragón a monarquía
debía contar coas Cortes para gobernar
(pactismo).
• O rei non podía establecer novos impostos nin
novas leis sen a súa aprobación, e debía ter en
conta as súas peticións e protestas.
Cabo FISTERRA 2
27. 05
3.3. Os municipios
• Os municipios gozaban dunha certa autonomía e de
xurisdición propia.
• En Castela, os concellos abertos a toda a poboación
substituíronse por unha representación destes: os
Capítulos (cabidos), que acabaron dominados pola
nobreza.
• Na Coroa de Aragón, o desenvolvemento
comercial e artesán deulle un maior poder á
burguesía.¿Quen tiña o poder?
Cabo FISTERRA 2
28. 05
4. A Coroa de Castela: economía e sociedade
4.1. O predominio da gandaría
4.2. As rutas da la
4.3. O poder da nobreza
Cabo FISTERRA 2
29. 05
4.1. O predominio da gandaría
• A maioría das terras castelás dedicábanse ao cultivo
de cereais e de produtos para a exportación. ¿ POR
QUE?
• Pero a base da economía era a gandaría ovina, que
producía abundante la de gran calidade, destinada á
exportación.
• ¿POR QUE A OVELLA?
• Esta gandaría pertencía maioritariamente á nobreza
castelá que, para defender os seus intereses, fundou
o “Honrado Concejo de la Mesta” (1237).
Cabo FISTERRA 2
30. 4.1 Preguntas-Esquema da gandería
1.- A que se adican as terras
castelás?
2.- Cal é a base da economía?
3.- Que produce e a que se adica?
4.- A quen pertenecen os rebanos?
5.- Que é o Honrado Concejo de la
Mesta?
Cabo FISTERRA 2
31. 05
4.2. As rutas da la
• A meirande parte da la producida en Castela exportábase ás
cidades téxtiles dos Países Baixos, onde se fiaba, se tecía e se
confeccionaba.
• O comercio da la concentrábase en Burgos, e desde alí
transportábase aos portos do mar Cantábrico para dirixirse cara a
Flandres por vía marítima.
• A mellor feira da época era: MEDINA DEL CAMPO
• Os mariñeiros vascos e cántabros eran os encargados de realizar o
transporte da la, que partía dos portos cántabros e vascos.
• No século XIII fundouse a Irmandade da Mariña de Castela
para defenderse da competencia dos mariñeiros ingleses e
franceses.
Cabo FISTERRA 2
32. Preguntas –esquema das rutas da la
• 1.- A onde se exporta a la?
• 2.- Cidade que concentra o comercio en
Castela?
• 3.- Dende que portos exportamos?
• 4.- Cal é a mellor feira de Castela?
• 5.- Nomes de portos vascos e castelás?
• 6.- Que era a Irmandade da Mariña de
Castela?
Cabo FISTERRA 2
33. 05
4.3. O poder da nobreza
• O avance da Reconquista implicou que os reis lles
concedesen enormes extensións de terra aos nobres,
coas que crearon grandes señoríos.
• Grandes señoríos = LATIFUNDIOS
• As grandes familias nobres tiveron un papel moi
destacado no goberno e moitas veces lograron
impoñerse ao poder do rei.
• En Castela non se desenvolveu unha burguesía que se
enriquecese coa manufactura e o comercio e cuxa
influencia fose un contrapeso ao poder da nobreza.
Cabo FISTERRA 2
34. 4.3 Preguntas-esquema do poder da nobreza
• 1.- Que provoca a rapidez da reconquista?
• 2.- Por que son tan poderosos a Nobreza e o
Clero?
• 3.- Tanta riqueza e tanto poder que provoca as
veces?
• 4.- Por que non se creou unha industria téxtil
en Castela?
• 5.- Polo tanto en Castela no aparece que clase
social?
Cabo FISTERRA 2
35. 05
5. A Coroa de Aragón: economía e sociedade
5.1. Unha economía diversificada
5.2. As rutas comerciais polo Mediterráneo
• A expansión da Coroa de Aragón (mapa)
5.3. As conquistas militares
5.4. O impulso da burguesía
Cabo FISTERRA 2
36. 05
5.1. Unha economía diversificada
• A economía da Coroa de Aragón baseábase na
agricultura e na gandaría.
• Nas terras aragonesas tiña un importante papel a
gandaría ovina, e nas ricas hortas valencianas
a agricultura de regadío era moi próspera.
• En moitas cidades desenvolvéronse actividades
artesanais e manufactureiras estimuladas polo
comercio marítimo.
Cabo FISTERRA 2
37. 05
5.2. As rutas comerciais polo Mediterráneo
• Desde o século XIII ao XV, a Coroa de Aragón desenvolveu un
comercio florecente no mar Mediterráneo e, en menor escala,
con Flandres.
• As rutas máis frecuentadas dirixíanse cara a Sardeña e Sicilia,
para alcanzar o mar Exeo, o Imperio bizantino e o Norte de
África.
• Os barcos saían cargados con tecidos, aceite e instrumentos ou
armas de ferro.
• Para defender os intereses dos comerciantes da Coroa de Aragón,
nos portos principais do Mediterráneo creáronse os Consulados
de Mar.
MAPA
Cabo FISTERRA 2
38. 05
A expansión da Coroa de Aragón
Cabo FISTERRA 2
39. 05
5.3. As conquistas militares
• O crecemento de Aragón provoca envexa! O
importante desenvolvemento comercial da Coroa de Aragón
empurrou os monarcas a protexelo mediante unha política de
conquistas militares.
• Primeiras conquistas?
Estas conquistas iniciáronse a finais do século XIII, cando se
ocupou Sicilia, e a comezos do século XIV, cando se ocupou
Sardeña.
• Os almogávares, unha expedición de mercenarios, controlou
Atenas e Neopatria ata finais do século XIV.
• No século XV, o rei Afonso o Magnánimo conquistou Nápoles e
incorporou os seus territorios á Coroa.
Cabo FISTERRA 2
40. 05
5.4. O impulso da burguesía
• A nobreza e mais o clero eran os grandes
propietarios de terras e vivían das rendas que lles
proporcionaba o traballo dos campesiños.
• Así e todo, na Coroa de Aragón, a prosperidade
comercial favoreceu o desenvolvemento dunha
vigorosa burguesía que acumulou riqueza e poder.
• Esta burguesía apoiou a expansión mediterránea
levada a cabo polos monarcas, facilitándolles
recursos monetarios, naves e avituallamento.
Cabo FISTERRA 2
41. 05
6. Os conflitos sociais e pol
íticos na Baixa Idade Media
6.1. A crise económica e social durante a Baixa Idade Media
6.2. Os enfrontamentos nobiliarios na Coroa de Castela
6.3. Os conflitos sociais na Coroa de Aragón
Cabo FISTERRA 2
42. 05 6.1.
A crise económica e social durante a Baixa Idade Media
• A chegada da Peste Negra no século XIV inaugurou unha
etapa de crise económica e social.
• O descenso da poboación tivo efectos importantes na
agricultura. Os nobres viron diminuír as súas rendas
señoriais e reaccionaron en dúas direccións:
• Engrandeceron os seus dominios mediante novas
concesións reais que conseguían ao lles facer presión aos
reis.
• Endureceron as condicións dos campesiños e
impuxeron novos impostos. Ante esta situación,
producíronse revoltas de campesiños.
Cabo FISTERRA 2
43. 05
6.2.
Os enfrontamentos nobiliarios na Coroa de Castela
• Ante a situación de crise social e económica, os nobres casteláns
quixeron impoñerlles a súa vontade aos monarcas.
• O rei Pedro I de Castela quixo dominar os nobres e facerse
obedecer. Apoiouse na burguesía urbana.
• A alta nobreza e a Igrexa opuxéronse ao monarca e apoiaron
como rei o seu irmán bastardo Henrique de Trastámara.
• Logo de anos de guerra civil, o bando nobiliario venceu e
proclamou rei a Henrique II. Con este monarca iniciouse a
dinastía Trastámara.
Cabo FISTERRA 2
44. 05
6.3. Os conflitos sociais na Coroa de Aragón
• A dinastía Trastámara introduciuse na Coroa de Aragón na persoa de
Fernando de Antequera (1412).
• A Fernando I sucedérono os seus fillos Afonso V e Xoán II. A
mediados do século XV, na Coroa de Aragón, Cataluña viuse
sacudida pola crise económica e polas loitas políticas.
• Estalou unha guerra civil (1462-1472) entre a oligarquía catalá, que
desexaba manter os seus privilexios, e o monarca Xoán II, que tiña o
apoio dos remensas e da Busca.
• O bando real conseguiu impoñerse aínda que sen solucionar os
problemas do conflito.
Cabo FISTERRA 2
45. 05
7. O Gótico na Península Ibérica
7.1. A arquitectura
7.2. A escultura
7.3. A pintura
Cabo FISTERRA 2
46. 05
7.1. A arquitectura
• Na Península Ibérica recóllense dous modelos arquitectónicos
distintos: o gótico setentrional ou francés e o gótico meridional
ou cisterciense.
• O modelo setentrional ou francés atópase nos reinos de
Navarra, Castela e León, e as catedrais de León, Burgos e
Toledo son exemplos salientables.
• O gótico meridional aparece na Coroa de Aragón con obras
como Santa María do Mar, en Barcelona, ou a catedral de
Mallorca.
Cabo FISTERRA 2
47. 05
7.2. A escultura
• A escultura gótica hispánica tivo un gran desenvolvemento.
• Nos séculos XIV e XV acentuouse o sentido decorativo, como
se ve no sepulcro de Don Afonso de Gil de Siloé.
• Na Coroa de Aragón salientaron Aloi de Montbrai e Guillem de
Sagarra e Pere Joan.
Cabo FISTERRA 2
48. 05
7.3. A pintura
• Durante o século XIII, a pintura gótica estivo dominada en
Castela e León pola arte da miniatura.
• A partir do século XIV, a Coroa de Aragón converteuse nun
gran centro de pintura, recibindo primeiro as influencias da
pintura italiana, e no século XV, da pintura flamenga.
Cabo FISTERRA 2
49. VIDEO DA RECONQUISTA
• CUESTIONARIO DO VIDEO DA RECONQUISTA
• 1.- ¿Qué acontece no ano 711?
• 2.- ¿En que nos convertimos?
• 3.-¿Cantos séculos existirá Al-Andalus?
• 4.- ¿Canto dura a reconquista?
• 5.- ¿Cal é o punto de partida da Reconquista?
• 6.-¿En que se convirte Al-Andalus no século X?
• 7.- León pasa a ser……….
• 8.- ¿Qué acontece na época de Almanzor?
• 9.-¿Qué pasa no século XI en Al-Andalus?
• 10.-¿A quen pide axuda Al-Andalus no 1086?
• 11.-¿Quen acaba sustituindo aos Almorábides?
• 12.-¿Cal é a batalla máis coñecida contra os almohades?
• 13.-¿Quen perdeu na batalla de Alarcos?
• 14.-Consecuencias da derrota
• 15.-¿A quen pide axuda Alfonso VIII?
• 16.-¿Quen gaña a batalla das Navas de Tolosa e en que ano?
• 17.-¿Cando conquista Portugal o Algarve?
• 18.-¿cal é o derradeiro reducto musulmán?
• 19.-¿Qué propiciou o asalto definitivo sobre Granada?
• 20.-¿Cando empeza o asedio?
• 21.-¿Cando se rinde Granada?
• 22.-¿Quen foi o derradeiro rei musulmán?
• 23¿Cal foi a primeira medida relixiosa dos RRCC (Fernando e Isabel)?
• Cabo FISTERRA 2
50. 5.1 Esquema: unha economía diversificada
• AGRICULTURA
• Economía de Aragón
• GANDARÍA
•
• OVELLA
• Ten moita importancia
• HORTAS VALENCIÁS
•
• ARTESANÍA
• Nas cidades destacan
• MANUFACTURAS
Cabo FISTERRA 2
51. 5.2 Esquema de: As Rutas Comerciais
• MEDITERRÁNEO
• Comercio do XIII ao XIV
• FLANDRES
• SARDEÑA e SICILIA
• Mellores rutas por EXEO
• I. BIZANTINO
• NORTE DE ÁFRICA
• TECIDOS
• Cargaban entre outras ACEITE
• ARMAS
• Para defender os intereses comerciais: Consulado do Mar
•
•
• Cabo FISTERRA 2
52. 5.3.Esquema de : As conquistas militares
• É necesario protexer o comercio con conquistas militares.
• SICILIA
• XIII-XIV
• SARDEÑA
Conquistas XIV ALMOGÁVARES:Atenas
• XV NÁPOLES
Cabo FISTERRA 2
53. 5.4. Esquema de : O impulso da Burguesía
• NOBREZA: RENDAS
• Grandes propietarios
• CLERO: RENDAS
• RIQUEZA
• Clase social importante: BURGUESÍA
• PODER
• CARTOS
• A burguesía apoia a expansión con NAVES
• PROVISIÓNS
Cabo FISTERRA 2
60. ACTIVIDADES página 174 guia
• 1.- Di se son verdadeiras (V) ou falsas (F) estas afirmacións:
• A Reconquista debilitou o poder dos nobres
• En Castela non se formou unha burguesía con poder
político
• Na Coroa de Aragón desenvolveuse unha burguesía
rica e con poder
• Os nobres trataron mellor aos campesiños e por ese
motivo non houbo revoltas
• Tanto o reino de Castela como a Coroa de Aragón
expandíronse militarmente
• A Peste Negra permitiulles aos campesiños
sobreviventes melloraren as súas condicións de vida
Cabo FISTERRA 2
