1.
1
MEDYA,KİTLE İLETİŞİMİ ve
TOPLUM
Eğitim Sosyolojisi Dersi
Celalettin Can YÜKSEL
İletişim Fakültesi/Reklamcılık & Halkla İlişkiler Bölümü
2011

2.
2
Amaçlar
Bu sunum tamamlandıktan sonra;
• Medyanın ne olduğunu tanımlayabilecek
• Medya araştırmalarının tarihsel olarak nasıl dönemselleştirildiğini ve bu
araştırmaların ortaya çıktığı dönemde kitle iletişim araçlarının nasıl
kavramsallaştığını açıklayabilecek
• Medyaya ilişkin işlevselci ve liberal/çoğulcu yaklaşımları değerlendirebilecek
• Çağdaş eleştirel yaklaşımların medyayı nasıl ele aldığını analiz edebilecek
• Medyanın ekonomi-politik yapısını ve üretim sürecini açıklayabilecek
• Günümüzde toplumsal/kültürel değişmeyi anlamada anahtar olan
küreselleşme sürecinde medyanın rolünü ve medya dünyasında
küreselleşmenin nasıl gerçekleştiğini değerlendirebileceksiniz.

3.
3
Ana Hatlarıyla İçerik
• Medya Nedir?
• Medyayı Anlamak ve Medya Teorisi Tarihçesi
• Farklı Teorik Yaklaşımlar
• Medyanın Yapısı ve Üretim Süreci
• Çapraz Sahiplik ve Etik Sorunu
• Medya ve Küreselleşme

4.
4
• Ara Akış 1
• Medya Nedir Referans Çerçevesi İletişim Süreci Öğeleri

5.
5
Medya Nedir?
• Her çeşit bilgiyi bireye ve topluluklara
aktaran, eğlendirme, bilgilendirme, ve
EĞİTME gibi 3 temel sorumluluğa sahip
görsel, işitsel ve hem görsel, hem işitsel
araçların tümüne medya diyoruz.

6.
6
Medya Üzerine
• Medya, insanlara bir yandan referans
çerçevesi kazandırırken bir yandan da
insanların referans çerçevesi
sınırlılıklarıyla anlamlandırılmaya tabi
olurlar.

7.
7
Referans Çerçevesi Nedir?
• Referans çerçevesinin ne olduğunu iyi
anlayabilmek için öncelikle iletişim
sürecinin öğelerini bilmemiz gereklidir.
• Bir iletişim süreci
“kaynak>ileti>kanal>araç>alıcı/hedef”
şemasında oluşur.

8.
8
İletişim Süreci ve İletişim Öğeleri
• İleti hedef/alıcıya ulaştığında yeni bir proses
başlar. Bu proseste duyumsanan kodlar beyin
tarafından tanımlanmaya başlar (kod açma),
tanımlanan duyu yorumsanır. Ardından gelen
iletiye karşılık yaratılır(yansıma).
• İşte bu prosesin gerçekleşmesinde
alıcının/hedefin iç ve dış etkenler eksenindeki
bugüne kadar oluşturduğu ve algılamadaki etken
bilgi yüküne referans çerçevesi denir.

9.
9
Medya Teorisi Tarihçesi
• Ara Akış 2
• Medya Araştırmaları Hipodermik Şırınga K. Gündem Belirleme K. Sessizlik Sarmalı
Model Alma Kuramı
Anlamlandırma Kuramı
Propaganda Analizi ve Laswell
Sınırlı Etkiler Yaklaşımı

10.
10
Medya Teorileri Tarihinde Önemli
Araştırmalar
• Hovland’ın Ordu Araştırması
• Kitle iletişim araçlarının birey üzerindeki
etkilerini araştırmaya yönelik bu çalışma
askerler üzerinde gerçekleştirilmiştir.
• Askerlere “Niçin Savaşıyoruz” isimli film
dizisinin “The Battle of Britain” isimli filmi
izletilmiş ve şu üç konu araştırılmıştır;
• 1) Filmden edinilen ve özelliği olan bilginin
edinilmesi
• 2) İngiltere Savaşı ile ilgili özel düşüncelerin
geliştirilmesi
• 3) Askeri rolün kabulünün ve savaşma
isteğinin sağlanması.

11.
11
Medya Teorileri Tarihinde Önemli
Araştırmalar 2
• Araştırmadan elde edilen veriler ise umulan davranışlara
yol açıldığı yönündedir.
• 1) Film 1940’ta İngiltere üzerindeki hava savaşıyla ilgili
belirli bilgileri vermekte oldukça etkili olmuştur.
• 2) Film, hava savaşının yürütülmesi hakkında belirli
düşünceleri değiştirmede belli bir düzeye kadar etkili
olmuştur.
• 3) Filmin hizmet güdülemesinde ve düşmana karşı kinin
artırılmasında ise hiçbir etkisi olmamıştır.

12.
12
Medya Teorileri Tarihinde Önemli
Araştırmalar 3
• İnsanların Seçimi
• Lazarsfeld, Berelson ve Gaudet’in yaptığı çalışma 1940’ların
ortasında gerçekleşen başkanlık seçimlerinde seçmen davranışının
nasıl değiştirileceğini, yapılan seçimlerde son kararın nasıl verildiğini
detyalı bir şekilde saptamaya yöneliktir.
• Elde edilen veriler şöyledir;
• 1) Kitle iletişim araçları bireyi doğrudan etkilemez.
• 2) Kitle iletişim araçları seçmen davranışını üç yoldan etkiler; aktive
eder, güçlendirir, değiştirir.
• 3) Kitle iletişim araçları, adayın farklı politik eğilimini ve farklı medya
kullanımını öne çıkararak seçmen davranışlarını etkileyebilir.

13.
13
Medya Teorileri Tarihinde Önemli
Araştırmalar 4
• Araştırmanın nicel sonuçları ise şöledir;
• %16 Hiç etkilenmemiştir.
• %9 Karışık bir etkilenme göstermiştir.
• %14 Seçmen davranışı göstermeye güdülenmiş.
• %53 Oranında seçmenin var olan eğilimi güçlenmiş.
• %8 Seçmenin görüşü değişmiştir.
• Araştırmadan bir saptama daha çıkmıştır. “Two-Step Flow” adlı bu saptamaya göre
kırsal kesimdekiler bölgelerindeki, geleneksel gruplarda, ekonomik ve eğitim düzeyi
kişiler üzerinde kanı önderlerinin davranışları yönlendirdiği anlaşılmıştır

14.
14
Üç Araştırmadan Ortak Çıkarımlar
• Kitle iletişim araştırmaları, iletişim sürecini etkileyen birçok
dinamiğin olduğunu ortaya koymuştur.
• Bireyin referans çerçevesinin önemli bir değişken olduğu
saptanmıştır.
• Yaş, cinsiyet gibi sosyal kategorilerin bir başka değişken olduğu
ortaya çıkmıştır.
• Alt-kültürel özelliklerin belirleyici olduğu anlaşıldı.
• Sosyal ilişkilerin diğer bir değişken olarak iletinin algılanışını ve
yorumlanışını etkilediği saptandı.
• Yönlendirme teknikleri araştırılmaya başlandı.

15.
15
Medya Kuramları
• Hipodermik Şırınga Modeli(Sihirli Mermi)
• Bu modelde medyanın iletileri bir şırıngadan
ilacın zerk edilmesine benzetilir. İleti hemen
bireyi etkiler, ileti olduğu gibi birey tarafından
kabullenilir. Sonsuz etkili kuram olarak anılır.

16.
16
Medya Kuramları 2
• Gündem Belirleme
• Kitle iletişim araçlarının, toplum üzerinde
etkili olduğu varsayımından yola çıkar.
Toplumun ne hakkında düşüneceklerini,
neyi önemli olarak algılayacaklarını
etkileme eğilimi olarak tanımlanmaktadır.

17.
17
Medya Kuramları 2
• Kuramın üç temel sorusu vardır.
• 1) Konuları kim seçer ve sunar? Eşikbekçileri
(gatekeepers) kimdir ve süreci nasıl etkiler?
• 2) Gündem nasıl sonuçlara yol açar?
• 3) Sunulan gündemin önemi hakkında toplum ne
düşünmektedir?

18.
18
Eşikbekçisi Kimdir?
• Bir ileti, kitle iletişim araçlarından topluma ulaşırken bu
iletiye müdahale edenlere eşikbekçisi (gatekeeper) denir.
• Eşikbekçileri bir iletinin kaynaktan alıcıya giderken
geçtiği kişiler ya da gruplar olabilir. Eşikbekçisinin ana
işlevi gelen iletileri süzgeçlemesidir. Bunlar belli iletilerin
geçmesine izin verirken, diğerlerinin geçmesini engeller.

19.
19
Medya Kuramları 4
• Sessizlik Sarmalı (Spiral of Silence)
• Bireylerin toplumdan yalıtılma korkusu
toplumsal birer varlık olmaları nedeniyle,
onların görüşlerini dile getirmelerinde
belirleyici olur.
• Bu korkuyla insanlar, toplumda hangi
kanıların yaygınlaştığını, hangilerinin gözden
düştüğünü saptamak için çevrelerini sürekli
denetlerler.
• Kendi görüşleri yaygınlaştıkça bunları açıkça
dile getirmekte, buna karşılık görüşleri
desteklenmedikçe kanılarını gizlemektedirler.

20.
20
Medya Kuramları 5
• Kuram şu sayıltılar üzerine kurulmuştur;
1) İnsanlar kanılarının paylaşıldığını düşünüyorsa başka insanlarla kanıları hakkında
konuşurlar. Eğer belli görüşü benimsemede tek başlarına olduklarını düşünüyorlarsa
bu görüşü açık olarak dile getiremezler.
2) Bir birey belli bir kanının ne kadar geçerli olduğunu saptamada kitle iletişim araçlarını
ölçüt olarak kullanabilir. Eğer, bu kanı iletişim araçlarında dile getirilmiyorsa, birey bu
kanının kabul görmediği sonucunu çıkaracaktır.
3) Tüm kitle iletişim araçları az ya da çok tekelci bir şekilde aynı kanıları dile getirme
eğiliminde olup, insanları toplumdaki kanı iklimine ilişkin çoğu kez yanlış bir
görüntüyle baş başa bırakmaktadır.
4) Dolayısıyla, belli bir görüşü olan bir çok insan yalıtılma, toplumdan uzak tutulma
korkusuyla bu görüşü savunamayacaktır. İnsanlar daha fazla suskun kaldıklarında bu
görüş olduğundan daha az yaygın ve geçerli gözükecektir. Bu durum bir sessizlik
sarmalının oluşmasına neden olacaktır. Genel geçer görüşlerden farklı görüşleri olan
insanlar giderek seslerini duyurmada, daha az isteksiz olacaktır ve kitle iletişim
araçlarının görüşü giderek baskın ve doğru görüş olarak algılanacaktır.

21.
21
Medya Kuramları 6
• Model Alma Kuramı
• Bireyin belli durumlarda tanık olduğu kimi davranışları
benzer durumlarda kendi davranışlarına uyarlamasıdır.
Ancak sosyo-kültürel, sosyo- ekonomik ve yaşa bağlı
nedenler model alma davranışında çarpıklık yaratabilir.

22.
22
Medya Kuramları 7
Anlamlandırma Kuramı
• Davranış, kültürümüzün simgeler, imgeler
ya da olaylar hakkında bize verdiği ortak
paylaşımdaki açıklamaların bizdeki kişisel
yansımalarıdır.

23.
23
Medya Kuramları 8
• Propaganda Analizi ve Laswell;
Laswell, 1.Dünya Savaşı’nda medyanın
propaganda aracı olarak kullanıldığını,
medyanın bir şırınga gibi insanları
etkileyebileceğini söyler.
• Sınırlı Etkiler Yaklaşımı;
Lazarsfeld ve Hovland’ın deneylerinden sonra
ulaşılan bilgiler ışığında medyanın insanlar
üzerinde sınırlı etkileri olduğu çıkarımının
yapıldığı yaklaşımdır.

24.
24
Medyada Farklı Teorik Yaklaşımlar
ve Çağdaş Eleştirel Yaklaşımlar
• Ara Akış 3
• Farklı Teorik Yaklaşımlar:
• İşlevselcilik Kullanımlar ve Doyumlar Y. Çoğulcu Y. Marksizm
• Çağdaş Eleştirel Yaklaşımlar:
• Althusser Barthes Britanya Kültürel Ç. Okulu Post Modern Y. Feminist Y.

25.
25
Farklı Medya Yaklaşımları
• İşlevselcilik: Bireyler birbirinden izole olurlarsa
toplumsal bilinç çöker. Bu yüzden medya sosyal
düzeni koruyucu bir işlev sahibidir/olmalıdır.
• Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı: Önemli
olan medyanın neyi amaçladığı değil, izleyicinin
medyayı ne amaçla kullandığıdır. Medya
izleyicisi pasif değildir. İzleyiciler günlük hayatın
stresinden kurtulmak için medyayı kullanabilir.

26.
26
Farklı Medya Yaklaşımları 2
• Çoğulcu Yaklaşım: Medya 4. kuvvettir. Medya
siyasilerden ve baskı gruplarından arınmış özerk
bir yapıdır. Medya toplumun aynasıdır.
• Liberal Çoğulcu Yaklaşım Medyanın özel
sermayenin mülkiyetinde olmasının içeriği
etkilemeyeceğini savunur. İçeriği patron değil,
izleyici belirler.

27.
27
Farklı Medya Yaklaşımları 3
• Marksist Yaklaşım
• Medya, belli bazı görüş ve düşüncelerin
yaygınlaşmasını, bunun dışındakilerin de dışlanmasında
rol oynar. Çünkü medya kuruluşlarının kontrolü ve
sermayesi kapitalistlerin elindedir ve egemen sınıf, alt
sınıfları yönlendirebilmek için medyayı kullanır. Medya
kapitalist sistemi meşrulaştırır.

28.
28
Çağdaş Eleştirel Yaklaşımlar
• Althusser: Polis, asker gibi doğrudan ve
şiddet kullanarak mühalalerde
bulunabilecek silahlı unsurlar devletin
baskı araçlarını oluştururken; eğitim, din
ve medya devletin ideolojik aygıtlarıdır.
• Barthes: Medya kapitalist sistemin
eşitsizliklerini kamufile eder. Kapitalist
ideolojiyi medya tarafından yeniden
üretilir.

29.
29
Çağdaş Eleştirel Yaklaşımlar 2
• Britanya Kültürel Çalışmalar Okulu
• Gramsci’nin düşünceleri baz alınmıştır.
• Medya, modern toplumlarda, egemen söylemler içinde dünyayı
sınıflandırmak gibi önemli bir ideolojik/hegemonik işlevin yerine
getirilmesine hizmet eder.
• Medya kurumları, toplumsal gerçekliği ayna gibi doğrudan yansıtan ya
da basitçe çarpıtan bir işleve sahip olmaktan çok egemen söylemler
doğrultusunda toplumsal anlamın sürekli inşasına katılmaları
nedeniyle hegemonik bir işlev görür

30.
30
Çağdaş Eleştirel Yaklaşımlar 3
• Post Modern Yaklaşım;
Yeni medya düzeninde imgelerle gerçeklik arasında
fark silikleşmiştir. Sıradan insan da medyanın
sayısız ve anlamsız mesajları karşısında pasif
durumdadır. Yaklaşımın önemli ismi Baudrillard’ın
etkilendiği McLuhan’ı ilerleyen slaytlarda
göreceğiz.
• Feminist Yaklaşımlar;
Medyada kadın eksik ve sorunlu temsil
edilmektedir. Medya geleneksel cinsiyet rollerini
destekleyerek ataerkilliği yeniden üretir.

31.
31
Medyanın Sahiplik Yapısı ve
Üretim Süreci

32.
32
Medyanın Sahiplik Yapısı ve Üretim
Süreci
• Serbest piyasa
ekonomisi, ekonomik faaliyetlerin
tam rekabet şartları içinde serbestçe
yapılabildiği, ekonomik sorunların
çözümünün devletin ekonomiye
müdahalesiyle değil fiyat mekanizması
aracılığı ile gerçekleştirildiği ekonomi
anlamına gelmektedir.

33.
33
Medyanın Sahiplik Yapısı ve Üretim
Süreci 2
• Serbest piyasa ekonomisinin hükmünün
ağırlaşmaya başladığı son dönemlerde
ekonomik sorunların çözümü ve
ekonominin yönetiminde devlet
vasıfsızlaştırılmıştır. Serbest piyasa
ekonomisi devletin işlevlerini üstlenirken
devletin başlıca varlık nedeni
vatandaşlar/yurttaşlarının yönetimi işlevi
de kısmen serbest piyasa ekonomisinin
kontrolüne düşmüştür.

34.
34
Medyanın Sahiplik Yapısı ve Üretim
Süreci 3
• Medyadaki bilgi üretimi ve medyadaki sahiplik
dengesinin üzerine literatürde Frankfurt okulu
çizgisindeki ekonomik yaklaşımlar sıkça
görülmektedir. Dolayısıyla yanlış bilinç kavramını
burada da görmek oldukça mümkündür. Bu
bağlamdaki söylemlerde medyaya sahip olan
veya onu kontrol eden sınıfın gücünün
meşrulaştırılmasını sağlayıp yanlış bilinç
üretmek medyanın asli görevi olarak
algılanmaktadır.

35.
35
Medyanın Sahiplik Yapısı ve Üretim
Süreci 4
• Yanlış bilinç ve medyadaki sahiplik
üzerine eleştiriler arttıkça zamanla
propaganda modeli denen bir iletişim
kuramı yaratılmıştır.

36.
36
Propaganda Nedir?
• Propagandayı bir bireyin veya grubun
başka bireylerin veya grupların tutumlarını
belirleyip biçimlendirmek, denetim altına
almak veya değiştirmek için, iletişim
araçlarından yararlanarak hedef
durumundaki bireylerin veya grupların
belirli bir durum veya konumdaki
tepkilerinin kendi amaçlarına uygun
tepkiler olacağını umarak gerçekleştirdiği
bilinçli bir girişim olarak tanımlayabiliriz.

37.
37
Medyanın Sahiplik Yapısı ve Üretim
Süreci 6
• Propagandanın üç içsel özelliği vardır. Bunlar;
•
• Propagandanın insan psikolojisini dikkate alma
özelliği
• Propagandanın, zamanın genel görüş ve
değerlerini dikkate alma zorunluluğu
• Propagandanın güncel olaylarla ilişki kurma ve
onları kullanma özelliği” dir.

38.
38
Medyanın Sahiplik Yapısı ve Üretim
Süreci 7
• Propagandanın güncel olaylarla ilişki
kurma ve onları kullanma özelliği ise bizim
için en önemli özellik.

39.
39
Medyanın Sahiplik Yapısı ve Üretim
Süreci 8
• Propaganda bireyin ilgisini çekebilmek için
bireydeki aktüelityi canlandırmak
zorundadır. Toplumun inançları ile
aktüelite arasında bağ kurmak oldukça
kolaydır. İşte burada medya devreye
girmektedir. Aktüelite yani
güncelliği/günceli bireyle buluşturabilmek
için medyanın/kitle iletişim araçlarının
varlığı şarttır.

40.
40
Medyanın Sahiplik Yapısı ve Üretim
Süreci 9
• Propaganda birbiriyle ilgisi olmayan
kişilerin zihin birliği yaparak kaynağın
amacına uygun davranış ve tutum
sergilemesini sağlar.
• Ne var ki gönderilen iletiler bireyler
tarafından farklı farklı yorumlanır. Her
birey için de ayrı ayrı iletişim tasarımı
yapmak imkansızdır.

41.
41
Medyanın Sahiplik Yapısı ve Üretim
Süreci 10
• Bu yüzden sistem, insanların güdüsel, duygusal
ve bilgisel seviyelerini birbirine yaklaştırır.
• Bu şartlarda, kitle iletişim araçları üzerinde tekel
kurmak amaca giden en başarılı yol halini
almıştır. Böylece ileti bombardımanına (tekrar
tekniği) tutulacak birey yanlış bilgiyi doğru
sanacak ve hedeflenen yanlış bilince
ulaşacaktır.

42.
42
Medyada Mülkiyetin Kontrolü
Sorunsalı

43.
43
Medyada Mülkiyetin Kontrolü
Sorunsalı 1
Mülkiyet Doğrudan Kontrol Anlamına Gelir Mi?
• Marksist teorilerden araçsalcı yaklaşıma
göre medyanın mülkiyetini elinde
bulunduranlar medya ve içeriklerini
doğrudan kontrol etmektedir.
• Ekonomi-politik yaklaşıma göre ise
Medya patronlarının medya üzerindeki
etkisi sınırlıdır.

44.
44
Medyada Mülkiyetin Kontrolü
Sorunsalı 2
• Yapısalcı yaklaşıma göre ise medyadaki
baskı maksimum kar elde etme
amacından kaynaklanır.
• Konu üzerine liberal ve kültürel çalışmalar
da yapılmıştır. Bu çalışmalarda işsizlik
korkusu, sosyal güvencesizlik gibi önemli
hususlar gözden kaçırıldığı için rasyonel
sonuçlara ulaşılamamaktadır.

45.
45
Medyada Mülkiyetin Kontrolü
Sorunsalı 3
Eleştirel-Ekonomi Politik Yaklaşım ya da Medyanın Ekonomik-Politiği ve İnfortainment Olgusu İle
Reklam Verenin Gücü; Paranın Sansürü
• Neoliberal politikaların egemen olduğu
yeni yapıda medya mülkiyeti belli başlı
sayılı grupların ellerinde tekelleşmiştir.
Ekonomi-Politiği alanı işte bu tür
tekelleşme sorunu üzerine eğilmiştir.

46.
46
Medyada Mülkiyetin Kontrolü
Sorunsalı 4
• . Bu bakış açısı sorunu incelerken deregülasyon
kavramı üzerinde durmuştur. Bu kavram her ne
kadar kuralların kaldırılması manasına gelse de
Ekonomik-Politiği okulunda 1970’lerden itibaren
kamu yayıncılığı tekellerinin kalkması ve özel
radyo/televizyon yayıncılığının yaygınlaşması
yönünde kuralların değiştirilmesi sürecini anlatır.
Deregülasyon sonrası dönemde artık yayıncılık
kar merkezli olmaya başlamıştır.

47.
47
Medyada Mülkiyetin Kontrolü
Sorunsalı 5
• Medyanın başlıca gelir kaynağı reklamdır.
Reklamcılar daha büyük kitlelere
ulaşabilmek için bilgi akışında değişiklik
yapma konusunda medyaya diktelerde
bulunmaktadır.

48.
48
Medyada Mülkiyetin Kontrolü
Sorunsalı 6
• Reklamcıların daha geniş kitlelere
ulaşabilmesi için bilgi veren kanalların
eğlence ile bulanması gerekmektedir.
Günümüz medyasının merkezi olan bu
durum ise infortainment kavramıyla
açıklanmaktadır

49.
49
Medyada Mülkiyetin Kontrolü
Sorunsalı 7
• Haber ile eğlence arasındaki sınırlar da belli bir
süreden sonra kalktığı için haberin metalaşması
ve dolayısıyla ticarileşmesini sağlamıştır.
• Reklam verenin gücü bunla da sınırlı değildir.
Reklam gelirleriyle ayakta duran medyanın,
reklam verenin iktisadi çıkarlarına aykırı bir
davranışta bulunamamasının yanında bazı
reklam verenlerin sermeye renginin medya
kuruluşlarında politik sansür uyguladığı da
açıktır.

50.
50
Medyada Çapraz Tekelleşme
ve Etik Sorunu

51.
51
Medyada Çapraz Tekelleşme ve
Etik Sorunu 1
• Medyanın bizi bilgilendirme işlevi olduğunu farz ediyoruz.
Ancak bu ön yargıdan yola çıktığımızda daha önceki
süreçleri kaçırmış oluyoruz. Acaba bilgilendirilmek ne
kadar bizim ihtiyacımız? Yoksa bilgilendirilme
hissettirilen bir ihtiyaç mıdır?
• Ve medya kapitalist sistemin yeniden üretiminde rol
oynamakta mıdır?
• Bu kilit soruların yanına bir de çapraz tekelleşmeyi
eklediğimizde önümüze apayrı bir çerçeve çıkıyor.

52.
52
Medyada Çapraz Tekelleşme ve
Etik Sorunu 2
• Bu çerçeveyi doğru anlayabilmek için bazı
noktaları içselleştirmemiz gerekli. Bunlar;
• Medyada objektiflik olmaması
• Medyada Gündem Belirleme Kuramı

53.
53
Tekel Nedir?
• Tekel bir firmanın ya da aralarında
anlaşarak tek bir satıcı gibi davranan belli
firmaların pazarı kontrol etmesidir

54.
54
Kartel Nedir?
• Kartel ise firmaların aralarında gruplaşarak
tekel oluşturma çabasıdır.
• (Havacılık sektöründen bir örnek)

55.
55
Yatay ve Dikey Bütünleşme
• Dikey bütünleşme firmaların ham
maddeden pazarlamaya kadar tüm
aşamaları bünyesinde toplamasıdır.
• Yatay bütünleşme ise firmanın aynı ürünü
üretenlerle bütünleşmesidir

56.
56
Gruplaşma Nedir?
• Gruplaşma ise bir medya kurumunun
sahibinin aynı aracın değişik türlerine
sahip olmasıdır.

57.
57
Çapraz Tekelleşme Nedir?
• Çapraz tekelleşme ise farklı iletişim
araçlarının tek elde ya da sahiplikte
toplanmasıdır. (Gazete + TV + Radyo +
İ.S.S +Web Sayfaları + GSM Op.).

58.
58
Türkiye’den Çapraz Tekelleşme Örnekleri

59.
59
Doğan Grubu
• Hürriyet, Posta, Radikal, Hürriyet Daily News, Referans, Fanatik
• Kanal D, NTV(kısmen), Star TV, TNT, Cartoon Network
• Radyo D, CNN Türk Radyo, Radyo Moda, Slow Türk
• 25 adet çeşitli alanda dergİ
• Arabam.com , anneyiz.biz , yenibiris.com vd.
• D-Smart, Smile ADSL

60.
60
Çalık Grubu
• Sabah, Takvim, Yeni Asır, Foto Maç
• ATV-A Haber
• 20 civarı çeşitli alanda dergi

61.
61
Çukurova Grubu
• Akşam, Güneş
• SHOW TV, SKY Türk, Lig TV, Spor Max,
• Lig Radyo, Alem FM, Eksen
• Alem Dergi
• Bilyoner.com
• Digitürk, Turkcell, Süperonline

62.
62
İhlas Grubu
• Türkiye Gazetesi
• TGRT Haber, TGRT Pazarlama, TGRT
Belgesel
• TGRT Radyo
• 11 Çeşitli Alanda Dergi

63.
63
Etik Sorunu
• Çapraz tekelleşme esas itibariyle çok sesliliğin dolayısıyla demokrasinin
önünde ciddi bir engeldir.
• Alternatifsizleştirildiğimiz bu yapı medyanın politik kontrol özelliğini kaldırıyor
aksine politik olanın kontrolüne medyayı teslim ediyor.
• Tek tip iletiler aldığımız için sağlıklı yorum yapma kabiliyetimizi de her geçen
gün kaybediyoruz. Tek tip ileti ve politik olanın kontrolünde kalma halkın
gündemi ile medya-siyaset gündemi sorunu tekrar gündeme getiriyor.
• Bu maksatlı çaba içinde bilgiyi üreten medya emekçileri ise istemleri dışında
yanlış bilinç üretmek zorunda bırakılıyor. Dolayısıyla medya özgürlüğünden bu
şartlarda da söz etmek imkansız hale geliyor.

64.
64
Medya ve Küreselleşme
• Mc Luhan’a göre dünya artık bir “global village”dı. Kitle iletişim
araçlarının gelişmesiyle gezegendeki herkes her ne oluyorsa o
konudan haberdar olacaktı.
• Ne yazık ki Mc Luhan bir miktar haklı çıkarken bir yandan da haksız
çıkmıştır. Gerçek manadaki bir köyde herkes birbirinden
haberdardır.
• Fakat bu yeni global köyde batıdan doğuya haber akışının bütün
haber akışına oranı %90 iken, doğudan batıya haber akışı yalnızca
%10’da kalmaktadır.
• Global village’ın bir tespit hatası mı yoksa bir aldatmaca mı
olduğuna ise ilerleyen yıllarda toplum bilim karar verecektir.

65.
65
Küreselleşme Nedir?
• Küreselleşme;
ekonomik, sosyal, teknolojik, kültürel, politi
k ve ekolojik denge
açılardan global bütünleşmenin, entegrasy
on ve dayanışmanın artması anlamına
gelmektedir.

66.
66
Enformasyon Toplumu
• Elektronik uydu ve bilgisayar teknolojilerinin gelişimine paralel oluşan topluma
enformasyon toplumu ismi veriliyor. Bu konuda araştırmalar yapan Castells ve
Mesuda’ya göre;
•
1-Sanayi toplumunda temel itici güç maddi değerin üretilmesi iken enformasyon
toplumunda ise enformatik değerlerin üretilmesi temel itici güç olmuştur.
•
2-Sanayi toplumunda ilerlemenin sembolü fabrikalar iken enformasyon toplumunda
ise bilgisayar merkezleridir.
•
3-Enformasyon ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sayesinde coğrafi uzaklık
(zaman ve mekan) kavramlarının anlamı değişime uğramaya başlamış ve coğrafi
uzaklık engel olmaktan çıkmıştır.
•
4-Enformasyon toplumunda iktidar çok merkezli bir nitelik kazanmış ve toplumsal
örgütlenme hiyerarşik değil, yaygın ve yatay ilişkilerle birbirlerini bütünleyen toplumsal
kümeler esasına dayanmaktadır. Oysa sanayi toplumları merkezi örgütlenmeye
dayanan toplumlardı. Ayrıca enformasyon toplumunda birey ve küçük grup haklarını
görece olarak daha fazla dikkate alan demokrasi anlayışı gelişmektedir.

67.
67
Bir Şey Dikkatinizi Çekti Mi?
• Rahatlıkla görülebildiği gibi enformasyon toplumu ile
küreselleşme arasında göze batar bir benzerlik
bulunmaktadır.
• Bunun sebebi enformasyon toplumunun kapitalizmin bir
dışa vurumu oluşundan gelir.
• Enformasyonun en önemli vericisi olan medya da
bahsedilen konjektüre uygun biçimde kendini
konumlamakta yada konumlandırtılmaktadır.
•

68.
68
Küreselleşme ve Ulusal
Kültürler
• Küreselleşme ile birlikte küresel
sermayelerin ulusal medyayı ele geçirerek
ya da dolaylı bağlantılar kurarak batı
kültürlerini uluslara enjekte ederek hybrid
kültürler yaratmasındaki en büyük amaç
ulus devlet olgusunu parçalamak ve kültür
emperyalizmi yapmaktır.

69.
69
Küreselleşme ve Ulusal
Kültürler 2
• Az gelişmiş ülkelerin moderniteyi geçiren devletlerin
izinden giderek ilerleyebilceğini iddia eden modernleşme
teorisinin çöküşü ile birlikte bağmlılık okulunun ismi
literatürde daha sık anılmaya başladı.
• Hepimizin bildiği gibi bağımlılık teorisine göre güney
ülkelerinden çekilen kolonyal ülkeler arkalarında dillerini,
değerlerini ve yaşam tarzlarını bırakmışlardı.
• Neokolonyal adı verilen bu etki emperyalizmin bir parçası
olarak görülmüş ortaya ise kültürel emperyalizm
kavramı çıkmıştır.

70.
70
Küreselleşme ve Ulusal
Kültürler 3
• Küreselleşme ise günümüzde kültürel
emperyalizm imajını silebilmek için
“medeniyetler arası birlik”, kültürlerarası
iletişim gibi masumlaştırmalarla
küyerelleştirme oyunlarıyla amaçlarına
yönelik yürütmeye devam etmektedir.

71.
71
Sonuç - Özet
• Medya düzeni konusunda birbirinen farklı ve çelişir bir çok düşünce bulunmaktadır.
• Kitle iletişimi üzerine 20. YY’ın ilk çeyreğinde başlayan tartışmalar daha da karmaşık hale gelerek
günümüzde de devam etmektedir.
• Hiçbir yaklaşım ne tam olarak yanlış ne tam olarak doğrudur. Hepsi belli noktalatrda haklılık payı
taşıyor. Habermas kuramını yazana kadar büyük ihtimalle bu durum devam edecektir.
• Bütün yaklaşımların hemen hemen ortada buluştuğu nokta, medyanın mevcut iktisadi durumdan
az ya da çok etkilendiği yönündedir.
• Medya araştırmaları üç dönemde incelenir. 1900-1940, 1940-1960, 1960- ? .
• İşlevselci analizler, medyanın sosyal düzeni ve yapıyı korumasındaki rolü üzerine yoğunlaşır
• Çağdaş eleştirel yaklaşımlar genel olarak medyayı farklı düşünce ve çıkarların rekabet ettiği bir
alan olarak görür.
• Medyanın ekonomi-politik eleştirisinde, medya endüstrisinde görülen tekelleşme ve denetimin
yoğunlaşmasına odaklanılır. Medyanın ardındaki politik çıkarlar ve kapitalist dinamikler göz
önüne alınmadan medya analizi yapılamaz.

72.
72
Sorular
• 1) Kitle iletişim araştırmalarının ikinci dönemine damgasını vuran
yaklaşım hangisidir?
• 2) İşlevselci yaklaşımın en önemli temsilcisi kimdir?
• 3) Medya kuruluşlarının profesyonel meslek ilkelerini belirlemekte
olan yaklaşım hangisidir?
• 4) Ekonomi-Politik yaklaşımından önemli bir kişinin adını söyleyiniz.
• 5) Az gelişmiş ülkeler için modern değerlerin ve yapıların
taşıyıcılığını yapma rolünü medyaya vermiş olan teori hangisidir?

73.
73
Yanıtlar
• 1) Sınırlı Etkiler Yaklaşımı
• 2) Robert Merton
• 3) Liberal/Çoğucu Yaklaşım
• 4) Peter Golding
• 5) Modernleşme Teorisi

74.
74
Tartışma
• Günümüz medya dünyasında egemen
olan rating oranı mantığının potansiyel
tehlikeleri sizce nelerdir?