SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 44
Descargar para leer sin conexión
13     2013
                            magazine over het verbinden
                            van stad en land




                    Groeneveldlezing
                                            Tracy Metz


         Toekomst Staatsbosbeheer
                                        Chris Kalden



‘Door de     Waar de wereld peinst
                             Abdelkader Benali


 ogen van…’    Voedseldemocratie, Fransje de Waard
                                                     en verder



                         Poëzie van Mustafa Stitou
                                       Cees Nooteboom
02
     Vooraf                                                                                                   Colofon
                                                                                                              GRNVLD is een uitgave van Sjaalman Media
                                                                                                              in opdracht van Kasteel Groeneveld.
                                                                                                              GRNVLD verschijnt vier keer per jaar.
                                                                                                              Het volgende nummer verschijnt in juni 2013.

                                                                                                              GRNVLD




                                                                                Beeld: Hans van Oudenaarden
                                                                                                              Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl

                                                                                                              Uitgever  Sjaalman Media, Chris van Koppen
                                                                                                              Redactie  Caroline van der Lee (hoofdredacteur),
                                                                                                              Christine Tinssen (managing editor),
                                                                                                              Alie Engelsman (redacteur)
                                                                                                              Vormgeving  Volta_ontwerpers, Utrecht
                                                                                                              Druk  Wilco, Amersfoort
                                                                                                              Medewerkers  Marco Bakker, Matthijs Bosman,
                                   Caroline van der Lee Hoofdredacteur                                        Jos Collignon, Comic House, Linda Driesen-van der
                                                                                                              Male, Jan Dobbe, Wilma Elmendorp, Linda van
                                                                                                              Erven, Chris Evenhuis, Barbara Houwers, Michiel de
                                                                                                              Jong, Frank Jonker, Roeland Koning, Brigitte van

     Voor clichés over Nederland en de Nederlanders,
                                                                                                              Mechelen, Tracy Metz, Cees Nooteboom,
                                                                                                              Aloys Oosterwijk, Hans van Oudenaarden, Eddy
     leze men het Amerikaanse kinderboek Hans Brinker, of de zilveren                                         Posthuma De Boer, Matthijs Sienot, Marjan Slob,
     schaatsen. Dit boek, geschreven in de 19e eeuw door Mary Mapes Dodge,                                    Mustafa Stitou, Marcel van Ool, Fred Pot,
     vertelt over een schaatstocht dwars door Holland. Mevrouw Mapes                                          Noor Reigersman, Isabelle van der Weijden
     Dodge was, toen zij haar boek schreef, nog nooit in Nederland geweest.
                                                                                                              Foto cover  Hugo Schuitemaker
     Het was het boek The rise of the Dutch Republic van de diplomaat en
                                                                                                              Foto achterkant  Fred Pot
     historicus John L. Motley dat haar interesse voor de Lage Landen had
     gewekt. Naast de roemrijke geschiedenis van de Gouden Eeuw, betrof                                       Alle zorg is besteed aan het achterhalen van de
     haar fascinatie het Hollandse landschap met haar polders, molens en                                      namen van de rechthebbenden. Degenen die
     dijken. En natuurlijk het gegeven van een leven onder de zeespiegel                                      desondanks menen zekere rechten te kunnen doen
     achter die dijken in een zelfgemaakt land. De anekdote over het jongetje                                 gelden, kunnen contact opnemen met de uitgever.
     dat zijn vinger in de dijk steekt en zo in zijn eentje een dijkdoorbraak
                                                                                                              ISSN 1566-6190
     voorkomt, werd de bekendste passage uit het boek.
                                                                                                              Abonnementen  Een abonnement kost € 25,– voor
     Dat we een nijver volkje zijn, altijd bezig met het maken en vormgeven                                   vier nummers per jaar. Voor een abonnement zie
                                                                                                              p. 50. Als abonnee bent u tevens vriend van de
     van ons eigen land, lezen we ook in veel andere geschriften van buiten-
                                                                                                              Stichting Groeneveld. De Stichting Groeneveld
     landers die ons land bezochten, van James Boswell tot Simon Schama
                                                                                                              ondersteunt de activiteiten van Kasteel Groeneveld.
     en José Rentes de Carvalho. De mengeling van spot, verbazing en
                                                                                                              Als vriend heeft u gratis toegang tot het kasteel
     bewondering die de relatie van Nederlanders met hun landschap vaak                                       voor uzelf en een introducé, wordt u uitgenodigd
     oproept, is waarschijnlijk het best verwoord door de uitspraak van de                                    voor openingen en evenementen en krijgt u korting
     18e-eeuwse Franse filosoof Voltaire: ‘God schiep de wereld, behalve                                      op speciale publicaties.
     Nederland. Dat liet hij over aan de Nederlanders zelf.’
                                                                                                              Aanmelden voor de maandelijkse nieuwsbrief
                                                                                                              kan via www.kasteelgroeneveld.nl
     Hoewel ik als echte Nederlander natuurlijk helemaal niet chauvinis-
     tisch ben, vervullen dergelijke opmerkingen mij altijd met trots.                                        Nieuws en persberichten kunt u sturen naar GRNVLD,
     Dat hebben wij maar mooi gedaan. Waar een klein land groot in is.                                        Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl

     Deze gedachte zal ik proberen vast te houden als ik weer eens langs
     de eeuwige bouwputten van A naar Beter loop.

                                                                                                                 grnvldmagazine    
                                                                                                                                   Kasteel
                                                                                                                                   Groeneveld
inhoud
                                                            03



Beschouwen
   04
         zaaigoed
         Kort nieuws

   06
         interview
         Tracy Metz

    10
         ander beeld
         Matthijs Bosman

    12
         laudatio
         Groeneveldprijs voor Tracy Metz

    14
                                           12
         essay
         Tracy Metz – Het nut van natuur

   23
         vers
         Mustafa Stitou

   24
         wende
         Chris Kalden

   26
         verhaal
         Cees Nooteboom

   28
         kaf en koren
         Reflecties, inzichten

   32
         mijn landschap
         Abdelkader Benali

   34
         oogst
         Het artistieke Gooi

   36
         mmm
         Fransje de Waard

   38
         verstript
         Het woud zonder genade               Het nut
   40
         de plek
         Radio Kootwijk                    van natuur    Tracy metz
04                        zaaigoed

                                                                                                    Expositierent
nieuws – publicaties, tentoonstellingen, prijs­vragen, campagnes,
symposia, innovaties. Nieuws en persberichten kunt u sturen
naar GRNVLD, Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl


  lezersaanbieding

Buitenplaatsengids
Over buitenplaatsen is veel gepubliceerd. Wat
echter ontbrak, was een buitenplaatsengids: een
volledig overzicht van buitenplaatsen in Nederland.                                                  Tentoonstelling te huur
Met de uitgave van de Nationale gids Historische                                                     Leren kan natuurlijk uit een boek van de juffrouw of
Buitenplaatsen van René Dessing en Jan Holwerda                                                      meester voor de klas, maar ook exposities zijn een
heeft Uitgeverij Noord-Holland deze belangrijke                                                      prima middel om op een effectieve manier informatie
leemte opgevuld. In deze prachtig geïllustreerde                                                     over te dragen. Opzetten en bouwen van een goede
publicatie worden alle van rijkswege erkende                                                         tentoonstelling is voor scholen, buurthuizen en
historische buitenplaatsen in beknopte vorm per                                                      bezoekerscentra van natuurgebieden echter veelal
provincie beschreven. En daarmee komt dit mooie                                                      te duur en te arbeidsintensief.
groenhistorische en monumentale erfgoed nog                                                          Huren kan dan uitkomst bieden. ExpositieRent verzorgt
meer en nog beter in het bereik van een breed                                                        volledige natuurexposities, waarbij de fantasie van jong
publiek.                                                                                             en oud hoog in het vaandel staat. Of het nu gaat om
                                                                                                     duurzaamheid of over dieren, gericht op volwassenen of
Nationale gids Historische Buitenplaatsen
                                                     De uitgever geeft                               juist voor kleuters – er is voor elk wat wils. ‘Hé, WATT-je’,
Auteurs: René W.Chr. Dessing en Jan Holwerda           5 exemplaren                                  ‘Bos vol geheimen’, ‘Flierefluiters’ en ‘Vossie de Vos’
Uitgeverij Noord-Holland | prijs € 19,50            van dit boek cadeau                              zijn interactieve ‘Doe en ontdek’-tentoonstellingen, die
isbn 978 90 783 8157 0                                         interesse?                            leerzaam, maar vooral leuk zijn.  www.expositierent.nl
                                                        Mail uw naam en adres naar
                                                            grnvld@mineleni.nl                      naturexp
 boek

                                            Lezen in het duin
                                            Altijd willen weten welke rijke geschiedenis het
                                            duinlandschap in zich herbergt? Nieuwsgierig
                                            naar het ontstaan van de waterwinplaatsen bij
                                            Amsterdam? Benieuwd naar wat er zich vroeger
                                            afspeelde in zo’n bijzonder landschap? Dan is het
                                            boek Lezen in het duin een echte aanrader. Het
                                            boek is een prachtige leidraad bij de zoektocht naar     Outdoor teambuilding
                                            de historie van het duingebied tussen Haarlem en         Wil je de werksfeer in je team verbeteren en tegelijk de
                                            Noordwijk. Schrijvers Gert Baeyens en Joop Mourik        natuur een handje helpen? Dat kan met NatureXP.
                                            beschrijven de landschapsgeschiedenis in relatie         NatureXP is gespecialiseerd in duurzame, maat­schappelijk
                                            tot natuurlijke processen en menselijk handelen.         betrokken, sympathieke, actieve en belevenisvolle
                                            Zo liggen er achter de duinen fraaie landgoederen,       bedrijfsuitjes, events en kick-off’s. Omdat NatureXP
                                            die dateren uit de Gouden Eeuw. Oude duinen              zowel Natuurmonumenten als Staatsbos­beheer als
Lezen in het duin.                          hebben zich genesteld op eeuwenoude strand­              partner heeft, verzorgt zij deze bedrijfsuitjes in de
Nagenieten van de Gouden Eeuw               wallen. Waterwingebieden, vaarten en oude                mooiste natuurgebieden van Nederland. NatureXP
auteurs  Gert Baeyens en Joop Mourik        wegen zijn ontstaan. De auteurs vertellen hun            laat collega’s gezamenlijk de handen uit de mouwen
uitgever  KNNV Uitgeverij                   verhaal aan de hand van oude veldnamen en                steken om de natuur een frisse opknapbeurt te geven.
prijs  € 29,95                              sporen van oude duinbewoners. In het eerste deel         Zo heeft een bedrijf dat zich bezighoudt met de
isbn  978 90 501 1367 0                     van het boek wordt de geschiedenis uit de doeken         internationale handel vorig jaar een duingebied ontdaan
                                            gedaan, via meeslepende verhalen en mooie                van de vogelkers. Behalve actief in de natuur aan de
                                            illustraties. In het tweede deel kunt u zelf de rijke    slag gaan, biedt de NatureXP ook workshops aan, zoals
                                            historie van het duingebied ontdekken, door er           wild-art en bouwen met hout. Met een veldlunch of
                                            daadwerkelijk op uit te gaan.                            veldbuffet kan de inwendige mens versterkt worden.
                                                                                                     www.naturexp.nl
05
                                                       moestuincoach

                                                        Moesie de
                                                        moestuin­coach
                                                        Het verzorgen van een moestuin is leuk,
                                                        leerzaam en gezond. Zo blijkt uit onderzoek
                                                        dat kinderen die zelf groenten verbouwen,
                                                        ook meer groenten gaan eten. Petra Kaak wil
                                                        kinderen tot 12 jaar enthousiast maken om
                                                        een eigen moestuin te beginnen. Als Moesie
                                                        de moestuincoach begeleidt zij de jeugd via de     boek
                                                        moesiemails. Vanaf 1 maart 2013 ontvangen
                                                        de kinderen elke week een mail met instructies      Beestenboel
                                                        om hun moestuin te onderhouden. Voor een            Wat is er nu leuker dan dieren te zien rond­

 Slapen onder de                                        moestuin is niet veel grond nodig. Een tuintje
                                                        van 1 m2 is al voldoende. Groter mag natuurlijk
                                                                                                            scharrelen en vliegen in je tuin. Maak van de
                                                                                                            tuin een beestenboel: een paradijs voor egels,

 vogelhuisjes                                           ook. De moestuin neemt ongeveer 1 uur per
                                                        week in beslag en het project loopt van 1 maart
                                                                                                            padden, kikkers, vlinders, vogels en bijen.
                                                                                                            In het boek Tuinieren voor (wilde) dieren wordt
 Slapen onder vogelhuisjes, dat kan met het             tot en met eind september.                          uitgelegd hoe je een paddenhotel bouwt, een
 vogelhuisjesdekbed van Studio Ditte.                   Moesie de moestuincoach is in 2011 gestart en       egelhuis of een vogelbistro. Schrijfster en
 De ontwerpers van Studio Ditte geloven niet in         er doen per jaar tussen de 325 en 400 gezinnen      biologe Barbara Rijpkema beschrijft op een
 zwaarwichtige filosofie, of in designstromingen,       mee. Moesies MiniMoestuinen zijn ook heel           luchtige toon hoe je natuurvriendelijk kunt
 wel in mensen en hun emoties, verlangens en            geschikt voor scholen, kinder­dagverblijven,        tuinieren. Ze vertelt wat de veel voorkomende
 dromen. In hun ontwerpen gaan ze terug naar            buitenschoolse opvang en                            tuindieren zijn en wat ze nodig hebben en wat
 de basis van het eenvoudige plattelandsleven           zorginstellingen.                                   geschikte bomen en planten zijn voor deze
 en vertrouwde, soms kinderlijke, platte vormen.        Deelnamekosten zijn 25 euro                         dieren. In het boek staan 24 doe-het-zelf­
 Zoals in hun dekbed met het vogelhuisjesdessin,        per kind. Daarvoor krijgen zij                      projecten met praktische tips en adviezen.
 dat naïviteit en een fijn gevoel van herinneringen     een zaadpakket toegestuurd.                         Je hoeft er niet eens een grote tuin voor te
 naar de natuur uitstraalt. In hetzelfde dessin         Moesie de moestuincoach is                          hebben, want natuurlijk tuinieren is geschikt
 is ook kwaliteitsbehang, rompertjes, pyjama’s,         een project zonder winstoog­                        voor landelijke tuinen, maar ook voor een
 stickervellen, schriften en wenskaarten                merk. Petra de Kaak is een                          balkonnetje midden in de stad.
 verkrijgbaar. De eenvoudige, maar beeldschone          door­gewinterde tuinkenner.                         Tuinieren voor (wilde) dieren.
 papieren vogelhuisjes maken het geheel af.             Zij is onder meer eigenaar van                      Maak van je tuin een beestenboel
 Ook de andere dessins kenmerken zich door              kwekerij De Cruydthof en                            auteur  Barbara Rijpkema | Knnv Uitgeverij
 zowel stoere als liefelijke simpelheid.                werkzaam als schooltuincoach.                       prijs € 14,95 | isbn 978 90 501 1408 0
 www.studioditte.nl                                     www.moestuincoach.nl

regionale vermarkting

                                          Internationale regio’s
                                          Pajottenland (België), Plaine de       centra, horeca maar ook het land­     gehouden en in oktober is het
                                          Versailles (Frankrijk) en het Groene   schap, de natuur en niet te           Essential evenement in het
                                          Hart (Nederland) zijn plattelands­     vergeten de cultuur van de streek.    Groene Hart.
                                          gebieden nabij de grote stad, die      De drie regio’s werken nu samen om    Bezoekers aan deze streek­
                                          druk bezig zijn met het verbeteren     zich hierin verder te ontwikkelen,    evenementen krijgen een brochure
                                          van de relatie tussen stad en land.    van elkaar te leren en ervaring op    waarin een promotiecode staat
                                          Tijdens een conferentie in 2009        te doen. Dit doen ze onder andere     vermeld. Met die code krijgen de
                                          hebben deze drie regio’s de eerste     door middel van de promotie van       eerste bezoekers die een van de
                                          stap gezet om te gaan samen­           hun platteland en producten.          deelnemende regio’s bezoeken
                                          werken op het onderwerp ‘regionale     In het kader van een uitwisselings­   vóór 30 juni 2014, een heerlijk
                                          vermarkting’: het in de markt          project organiseren de regio’s ook    streek­productenpakket cadeau!
                                          zetten van de regio als merk. Dat      streekevenementen, waarvan de
                                          merk kan worden uitgedragen via        eerste (Fête du Goût) inmiddels       www.tasteourcountryside.eu/
                                          streekproducten, evenementen,          is geweest. Op 13 mei 2013 wordt      nl/hetarrangement.html
                                          logies, bezoekers- en educatie­        in Pajottenland de Aardbeiendag
06   interview




Het       antwoord
  op je eigen vragen
            najagen
07
Tekst: Brigitte van Mechelen* | Beeld: Aloys Oosterwijk** © Comic House




Louise Fresco, Auke van der Woud, Willem van Toorn, John Berger; wat is de link
tussen deze grote namen? Allemaal kregen zij in de afgelopen jaren een keer
de Groeneveldprijs. Dit jaar gaat de prijs naar Tracy Metz, Brigitte van Mechelen
ging met haar in gesprek.


Een omtrekkende
­beweging                      levert vaak de beste interviews
                               op. Al dwalend kom je nog eens
                                                                       Natuur wordt vandaag de dag gezien als een financieel
                                                                       probleem, waarvoor we een oplossing moeten zoeken.
ergens. In dit geval is er een terrein waar we vandaan                 Maar ‘wie’ heeft ‘wie’ nu eigenlijk? De mens de natuur, de
moeten blijven: de Groeneveldlezing, en het essay dat                  natuur de mens? Ik ben ervan overtuigd dat wij mensen
daarvan de neerslag is. Immers essay en interview flankeren            onderdeel zijn van de natuur, van een groter geheel.’
elkaar in dit magazine.                                                   Maar wat ís natuur dan volgens Tracy? Oernatuur,
   Maar als we elkaar in hotel Krasnapolsky ontmoeten,                 de mussen op de Dam?
het chique hotel in de Warmoesstraat waar het aldus Tracy                 ‘De vraag hoe natuur te definiëren, af te bakenen, is een
zowel grootstedelijk als heerlijk rustig is, is het essay nog          interessante. Ik ga hier in mijn lezing en essay zeker op
niet af en zit de laureaat nog middenin het proces van                 terugkomen.’
componeren en afbakenen. Hoe niet te spreken over dat
waar de geïnterviewde zo vol van is, dat wat bovendien
aanleiding is voor ons gesprek? We spreken af dat we,               “ e journalistiek, daar had
                                                                     D
wanneer we al dwalend te diep het domein van haar lezing
binnendringen, Tracy op de rem zal trappen.                          ik echt nóóit aan gedacht”
Maar, hoe gaat het eigenlijk, wil ik voor we de regeling
laten ingaan nog snel even weten. Immers, als                          Oké, wegwezen dus, laten we het hebben over het
journalist heb je altijd een concrete aanleiding voor                  landschap van je jeugd, je bent Amerikaanse…
je verhaal, en dus een rode draad. Nu is het zaak een                     ‘Ik kom het uit zuiden van Californië.’
metablik te hanteren, ‘erboven te hangen’.                             Ah, glooiende heuvels, wijngaarden.
    ‘Een open opdracht aan een journalist, een beproeving,’               ‘Niets daarvan, ik groeide op in LA. En ik vond het er
zegt Tracy en werpt haar handen in onmacht in de lucht.                vreselijk. Alles moest met de auto, altijd was ik afhankelijk
‘Voordat ik wist waarover ik het wilde hebben, heb ik zó               van mensen die me wilden halen en brengen, ik voelde me
veel overwogen, verworpen, heroverwogen. Eindeloos.                    een gijzelaar van de auto. Dat was wat ik van Amsterdam
    Uiteindelijk heb ik veel gehad aan een recente                     meteen zo leuk vond, de fiets, de tram. Vrijheid gewoonweg.
publicatie van het Planbureau voor de leefomgeving,                    De compactheid van de stad zorgt voor een grote
Natuurverkenning 2010-2040. Een bedachtzaam document                   levendigheid in de publieke ruimte, ook dat sprak me
met veel visie maar ook interviews waarin specifieke                   meteen enorm aan.
invalshoeken aan de orde komen. Ook heb ik mijn                           Hoe ik hier verzeild raakte? Na mijn studie Frans en
gedachten kunnen scherpen tijdens de serie Goudader, een               Spaans nam ik gewoon het goedkoopste ticket naar Europa.’
discussiereeks over de toekomst van de natuur in de Balie.                Om vervolgens in Amsterdam te blijven hangen en
Dit gecombineerd met wat er uit mijn eigen werk door de                journalist te worden…
jaren heen oprijst, groeide de noodzaak om het te hebben                  ‘Ach, mijn leven hangt van bizarre voorvallen aan elkaar.
over hoe natuur meer en meer als product of dienst wordt               Tussen het lanterfanten door – dat heb ik echt jaren gedaan –
gezien. Met andere woorden hoe natuur wordt gezien als                 voorzag ik in mijn onderhoud middels het geven van lessen
iets wat nut moet hebben.’                                             Engels aan volwassenen. Een van mijn cursisten was
                                                                       redactie­chef van het Parool, we raakten bevriend en op een
En nu ga jij een pleidooi houden om dit nutsdenken                     dag zei hij: waarom kom je niet bij de krant, dat lijkt me echt
te kantelen?                                                           iets voor jou. De journalistiek, daar had ik echt nóóit aan
   ‘Mijn ambitie is iets bescheidener, ik zou willen                   gedacht.
bijdragen aan het besef dat we natuur marginaliseren.                     Tijdens mijn eerste dag als beginnend journalist



 *B rigitte van Mechelen is freelance journalist, schrijver en redacteur.
**A loys Oosterwijk is (strip)tekenaar. Grote bekendheid verwierf hij met zijn strip Willems Wereld in Panorama.
   Sinds 2004 is hij ook rechtbanktekenaar.
08
                      interview




ZoetZout: water en de            A Falling Horizon: de         Huis in Frankrijk: Nederlanders en      Nature as Artifice (2008).        Op de grond:
Nederlanders (2012).              Sophiapolder, een afscheid    hun maison de campagne (2010).          Maartje van den Heuvel           observaties vanuit
Tracy Metz  Maartje van          in vijf aktes (2011).         Fotografie: Theo Baart,                 Tracy Metz, NAI Uitgevers.        Harvard (2007).
den Heuvel, NAi Uitgevers.        Fotografie: Heidi de Geer,    Sake Elzinga, tekst: Tracy Metz,                                          Tracy Metz,
Bekroond met de Gouden            tekst: Tracy Metz, Fw:.       NAi Uitgevers.                                                            Architectura  Natura.
Tulp 2013.




                             – 3 maart 1980, ik weet het nog precies –, rolden de tanks         NRC Handelsblad mij om hun Amsterdamredactie te
                             door de Vondelstraat, op weg om een door krakers bezet             komen versterken.’
                             pand te gaan ontruimen. De hele redactie in rep en roer
                             natuurlijk, en niemand had tijd voor mij, maar ik weet nog         Je woont inmiddels ruim dertig jaar in Amsterdam?
                             dat ik dacht: de volgende keer dat zoiets gebeurt ben ik erbij!        ‘Hartje stad, maar binnenkort voor het eerst met een
                                 Ik vind het nog steeds een machtig vak. Een prachtige          tuin. Niet te groot, genoeg om lekker buiten te kunnen
                             manier om het antwoord op je eigen vragen na te jagen.             zitten. Ik heb een aantal jaren een huisje in Zeeland gehad,
                             En wat ook fijn is, het ene project leidt vaak tot het andere.’    maar de mythe van het buitenhuis is echt een misvatting.
                                                                                                Het enige dat ik daar deed was klussen en in de tuin werken.’
                                                                                                    Je bent meer het type van de lange wandelingen
 “ k ben ervan overtuigd dat wij
  I                                                                                             langs zee en het trekken door de bossen?
                                                                                                    ‘Zal ik je eens wat vertellen, voor reportages ga ik
  mensen onderdeel zijn van de                                                                  natuurlijk op pad maar daarbuiten eigenlijk nooit.
                                                                                                Ik ben vooral aan het werk, thuis achter mijn bureau.
  natuur, van een groter geheel”                                                                En als ik eruit wil ga ik naar de bioscoop, of een museum.’

                                                                                                Aan de Groeneveldprijs is een bedrag verbonden toch,
                             Is de ontwikkeling van nieuwsjournalist tot auteur                 heb je al een bestemming?
                             met, zoals het juryrapport meldt, ‘De relatie tussen                   ‘Was de prijs eerder gekomen dan had ik het vast in
                             mensen en hun omgeving, zowel de stedelijke als de                 ZoetZout gestopt, maar ik vrees dat het nu door de
                             natuurlijke, als een van haar belangrijkste thema’s’,              verbouwing van mijn huis wordt opgeslokt.’
                             ook zo’n organisch proces geweest?                                     Wacht even, betekent dit dat je ZoetZout zelf
                                ‘Eigenlijk wel. Het Parool besloot destijds, met een            hebt geïnitieerd?
                             vooruitziende blik want zoiets bestond nog niet, een prijs             ‘Het merendeel van de projecten naast het werk voor
                             in het leven te roepen voor de beste sociale woningbouw            de krant til ik zelf van de grond. Eigenlijk is dit met
                             van de voorgaande vijf jaren. Er werd een internationale           Snelweg, het boek dat ik samen met Theo Baart heb
                             jury opgetuigd waarvan de leden ieder met een verslaggever         gemaakt, begonnen. Mijn projecten zijn vaak jaren in de
                             en iemand van de dienst huisvesting op stap gingen.                maak, soms zonder dat ik het zelf weet. Toen ik besloot Pret!
                             Mijn wandeling met Geert Bekaert is echt een kantelpunt            te gaan maken, ging ik door mijn knipsels heen en zag ik dat
                             geweest. Augmented reality avant la lettre, dat was wat            ik al jaren artikelen verzamelde over vrijetijdsindustrie.
                             deze architectuurcriticus aankleefde. Planologie,                      Het idee voor ZoetZout bijvoorbeeld kreeg een slinger
                             stadsgeschiedenis, culturele diversiteit, wát een lagen            toen ik als Loeb Fellow aan de Harvard Graduate School
                             zag die man. Mijn ogen werden geopend.                             of Design verbleef. Elk jaar worden tien mid-career
                                Een ander jurylid was trouwens hoofdredacteur van               professionals in de gelegenheid gesteld colleges te komen
                             Architectural Record, waaraan ik sindsdien als                     volgen aan de Amerikaanse universiteit Harvard,
                             correspondent verbonden ben. Niet lang hierna vroeg                professoren te spreken en onderzoek te doen. In dat jaar
09




Pret! Leisure en        Atlas van de              Nieuwe natuur:       De nieuwe kaart: atlas van   Snelweg/Highways in the        IJsvermaak: de
landschap (2002).       verandering. Nederland    reportages over      Nederland in 2005 (1997).    Netherlands (1996).            Noord- en Zuidpool-
Tracy Metz,             herschikt (2000).         veranderend land-    Tracy Metz en Margriet       Theo Baart, Cary Markerink     expedities (1995).
NAi Uitgevers.          Fotografie: Theo Baart,   schap (1998).        Pflug, NAi Uitgevers.         Tracy Metz, Architectura    Samenstelling
                        tekst: Tracy Metz        Tracy Metz met                                    Natura.                        Tracy Metz,
                        Tjerk Ruimschotel,        foto’s van Theo                                                                  Nijgh  Van Ditmar.
                        NAi Uitgevers.            Baart, Ambo/Anthos
                                                  Uitgevers.




(2006-’07) was ik veel met studenten in gesprek,               “ en soort trait d’union tussen de
                                                                E
jonge mensen die waar het Nederland aanging vooral
geïnteresseerd waren in environmental engineering.              deskundigen en het grote publiek”
Ik had de term nog nooit gehoord, maar begreep meteen
wat ze bedoelden.
   Als lid van de Delta Commissie die speciaal was             Op de grond: observaties vanuit Harvard gaat over
opgericht om het kabinet een richtinggevend advies voor        actuele vraagstukken in de ruimtelijke ordening in de
de komende twee eeuwen te geven, heb ik gezien dat water       Verenigde Staten. In het voorwoord schrijf je dat deze
een van de grote verhalen is van onze tijd. Na mijn verblijf   observaties relevant zijn voor Nederland. Wat ziet de
aan Harvard realiseerde ik me: dat verhaal wil ik vertellen!   Amerikaanse die na een lang verblijf in Nederland haar
Nu ja, dan begint het ondernemen, geld organiseren,            thuisland observeert?
mensen voor je idee warm maken.’                                  ‘Eigenlijk is het vooral andersom, ik zag zaken waarin de
                                                               Verenigde Staten een voorbeeld aan Nederland kan nemen.
Ligt er alweer een nieuw project in de week?                      Neem het fenomeen drive till you qualify, oftewel het
    ‘Behalve ‘Stadsleven’, de maandelijkse talkshow in de      gegeven dat werknemers alleen op grote afstand van hun
Rode Hoed over het leven in de grote stad, nog even niet.      job een betaalbare woning kunnen vinden, waardoor
ZoetZout loopt nog steeds, de komende maanden heb ik          sommigen wel vijf uur per dag aan het forenzen zijn. Met
lezingen in het National Building Museum in Washington         het kwalijke gevolg dat het landschap wordt opgevroten
DC, Harvard, de universiteit in Berkeley, de Chicago           door buitenwijken en mensen aan niets anders toekomen
Architecture Foundation en de American Library in Parijs.      dan werken en onderweg zijn. Dat is iets wat we echt niet
    Bij veel mensen bestaat het beeld ‘met de waterveilig­     moeten willen.
heid zit het wel snor, daar hebben we toch de waterschappen       Maar zo’n vaart zal het niet lopen. Waar Amerikanen
en de ingenieurs voor’. Maar los van de vraag of we wel alle   bang zijn voor dichtheid, zijn wij eraan gewend en geeft
reden hebben ons zo veilig te voelen, is het een fascinerend   het ons misschien zelfs een gevoel van beschutting en
veld vol verhalen die mensen raken. Ik vind het enorm leuk     veiligheid. Geen wonder ook, ons wonen begon immers
om mensen de ogen te openen. Sterker nog, ik vind het een      op de terpen.
belangrijke functie van mijn vak’.                                Walkable urbanism, daar zijn wij echt goed in. Ja, je
    De journalist als docent?                                  hoort het goed, ik zeg ‘wij’, ik voel me inmiddels hartstikke
    ‘Als verhalenverteller; ik vorm een soort trait d’union    Nederlands.’ 
tussen de deskundigen en het grote publiek. Deskundigen
zijn, of voelen, zich dikwijls gebonden aan organisatorische
of politieke belangen. Als buitenstaander en als buiten­
lander, waardoor ik toch een ander begrippenkader hanteer,
heb ik veel meer ruimte. Mijn vrijheid als toeschouwer,
beschouwer zie ik als een toegevoegde waarde. En kennelijk
werkt het, want mijn boeken lopen goed.’
10   Ander beeld
11
Tekst: Christine Tinssen
Beeld: Matthijs Bosman




                           Leenman doet de was

                           Kunstenaar Matthijs Bosman ‘leende’
                           vorig jaar Kasteel Geldrop. Voor vier
                           weken. Hij nam zijn gezin mee, meubels,
                           bedden, matrassen en speelgoed en
                           huurde een douche, want een badkamer
                           ontbrak in het kasteel met zeker tien
                           kamers. Overdag kon hij bezoekers of
                           een bruidegom tegenkomen, want het
                           ­kasteel bleef wel gewoon in bedrijf
                            ­tijdens de logeerpartij. Als bezoeker
                             kon je een houten zwaard in de tuin zien
                             liggen, of de pas gewassen was van
                             ­de-leenman-voor-een-maand aan de
                              lijn zien hangen.
12          laudatio                                                               Tekst: Stichting Groeneveld | Beeld: Wilma Elmendorp




Chroniqueur
het landschap
van

              Groeneveldprijs voor Tracy Metz
Op 31 januari jongstleden ontving Tracy Metz, journalist en auteur van publicaties
over urban issues, de Groeneveldprijs 2012. Deze prijs is een initiatief van de Stichting
Groeneveld en wordt jaarlijks toegekend aan een persoon die zich bijzonder heeft
ingezet voor het debat over de groene ruimte en die daarbij een afwijkend, kritisch
geluid laat horen.
                              Tracy Metz,                       van oorsprong      schap en wat zich daarin voltrekt schildert
                              Amerikaanse, heeft zo’n eigen geluid.                Tracy de tekst op haar toetsenbord.
                              ‘Traag door oneindig laagland gaan’ is niet haar     Ze schrijft over architectuur en kunst, die als
                              ding. Met de snelheid van licht past beter.          verbindingen tussen ratio en gevoel reflecteren
                              Hollands licht! Dat voortdurend verandert            op wat er gebeurt. Door haar kennis van
                              en het waterige land eronder steeds anders           zaken is ze in staat informatie in behapbare
                              uitlicht. Als een regisseur kiest ze frames          proporties voor een breed publiek op te dienen.
                              waarmee ze het landschap in de spotlights            Tracy’s werk is ook heel Nederlands: niet
                              zet om de lezer, die eigenlijk kijker is, te laten   zeuren, het is zoals het is. Ze blijft ver van
                              zien wat er gebeurt. ‘Waar bent u nu eigenlijk       het vrijblijvend observeren vanuit een
                              mee bezig’ is de vraag die vooraf gaat aan           nivellerende globalisering en ziet liefdevol
                              haar beschouwingen over de omgang van de             toe op het intelligente geploeter in de Delta.
                              Nederlanders met hun krap bemeten ruimte.            Dat heeft bij elkaar een mooi en toegankelijk
                                                                                   oeuvre opgeleverd, dat zich laat lezen als een
                              Fotografen zoals Theo Baart geven haar ogen.         kroniek. Nieuwe natuur (1998), Atlas van
                              Haar oren registreren het koor van denkers,          de verandering (2000), Pret! (2002), Nature
                              makers en gebruikers van het land en het water.      as artifice (2008) en Huis in Frankrijk.
                              Als een chroniqueur van het Nederlandse land-        Nederlanders en hun maison de campagne
13




                                              2012


(2010), zijn slechts enkele voorbeelden van            begrijpen. De Verenigde Staten en de geschie-      verschuivingen in waarden signaleren en
haar werk.                                             denis van de Zeven Verenigde Nederlanden           duiden en zo bijdragen aan een cultuur die
Daarnaast zijn er die tussenrapportages in             raken elkaar daar misschien wel. Landen van        Nederland in stand houdt door te veranderen.
kranten en tijdschriften. Mooi voorbeeld is            op elkaar aangewezen individualisten.
haar stuk in NRC Handelsblad over het                                                                     De Groeneveldprijs 2012 vond een eminente
MILKproject van Esther Polak dat paginagroot           Een perpetuum mobile is een onbereikbaar           en logische drager: Tracy Metz, chroniqueur
het Economiekatern opende. Een mooi                    ideaal. Het houdt een keer op. ‘Is Nederland       van de getijdenbeweging in het Nederlandse
voorbeeld dat kunst en economie elkaar iets            af ?’ is misschien de werkzame vraag. Maar         landschap. 
te vertellen hebben.                                   ook een retorische, want het bestaan van dit
                                                       land is direct gekoppeld aan de bewegingen
Laag boven Holland zou een boektitel van Tracy         van het water dat bij Lobith en Eijden het land
Metz kunnen zijn. Leven in Nederland is de             instroomt en van de Noordzee op de kust slaat.
strijd tegen en met het water, die landschap en        Ophouden met ingrijpen is ophouden met
bewoners tot een onlosmakelijke eenheid heeft          bestaan.
gesmeed en wordt weerspiegeld in de taal:              Dit jaar is het zestig jaar geleden dat het fout
‘en de boer hij ploegde voort’, ‘een volk dat leeft,   ging in de Delta omdat er te lang geen onder-
bouwt aan zijn toekomst.’ Het resultaat is             houd was geweest. Tracy Metz was lid van de
steeds het startpunt voor de volgende ingreep.         Deltacommissie die ons voorhield dat de schop
Steeds veranderen in de verwachting dat het            opnieuw ter hand moet worden genomen om
nog beter wordt, blijft alles toch onvervreemd-        klimaatverandering en zeespiegelstijging te
baar Nederlands. Zie daar een perpetuum                overleven.
mobile! De beweging terwijl toch alles het-
zelfde blijft.                                         Van levensbelang is dat ook de discussie door-
Zie daar ook het voordeel van de roots van             gaat. Dat er plekken en instellingen als Kasteel
Tracy Metz. Genoeg Amerikaans om het                   Groeneveld zijn, die deze discussie bevorderen.
bijzondere gedoe van het ‘gepolder’ te zien.           Dat schrijvers en kunstenaars, zoals Tracy
Genoeg Nederlands om de logica ervan te                Metz, het oppakken en verder brengen. Die
14   Essay                                                                                                         Tekst: Tracy Metz




 nut
Het                                                                                            van
natuur Allereerst wil ik de Stichting Groeneveld
       bedanken voor de toekenning van deze
       illustere prijs. Ik was verbaasd en verguld
                                                                     feit leek. (Daarom hebben ook veel mensen een hekel aan
                                                                     journalisten.) Ik sta als verhalenverteller tussen de leek en
                                                                     de deskundige in. Ik ben de trait d’union, of zo u wilt: de
                                                                     postillion d’amour.
       – dit is de eerste prijs die ik heb gekregen
       voor mijn werk. Het is natuurlijk vleiend                     Met deze vraag in het achterhoofd – Waar sta ik? – ben ik
                                                                     om te beginnen voor de boekenkast gaan staan om nog eens
       om als journalist en auteur te lezen dat
                                                                     door mijn eigen boeken te bladeren. Mijn veronderstelling
       je ‘afwijkende, kritische geluid’ wordt                       is dat daaruit een beeld oprijst van het veranderende, ik mag
       gewaardeerd.                                                  zeggen veranderlijke denken over natuur en landschap.
                                                                     In een landschap als dit, dat zo door mensenhand is
       Maar toen werd het al snel moeilijk. Een eigen geluid, oké,   geboetseerd, zit de spanning tussen het artificiële en het
       maar welk? Zo’n prijs, en daarmee het schrijven van deze      natuurlijke er per definitie ingebakken. Wat dat betreft had
       lezing, dwingt tot introspectie. Waar sta ik eigenlijk zelf   ik als studieobject geen interessanter land dan Nederland
       in dit debat? Hoe staan natuur en landschap ervoor in deze    kunnen kiezen.
       roerige politieke en economische tijden?
                                                                     Terugkijkend op Nederland via mijn eigen boeken werd
       Ik ben geen deskundige, geen natuurbeschermer, geen           het me duidelijk hoezeer de denkbeelden over de groene
       ecoloog, geen landschapsarchitect en al helemaal geen         ruimte aan modes en mood swings onderhevig zijn. Ik zal
       beleidsmaker. Als journalist en auteur reageer ik op wat      u hieronder schetsen hoe ik de pendule heen en weer heb
       ik om me heen zie gebeuren, met oprechte belangstelling       zien zwaaien tussen een laatromantisch wildernisdenken
       en nieuwsgierigheid, maar ik ben daarbij beschouwer en        en een prozaïsche opvatting over natuur die vooral nut moet
       toeschouwer, ik heb geen eigen standpunt of ideologie.        hebben – vandaar de titel van deze lezing, ‘Het nut van
       Ik probeer verandering te vangen. Altijd ben ik op zoek       natuur’. En de derde en nieuwste ontwikkeling ligt ergens in
       naar dat ene moment, die ene uitspraak of observatie die      het midden: het herontdekken van de natuur als bondgenoot
       alle vastgeroeste aannames op hun kop zet, de boel in de      in onze nieuwe verhouding tot het water. En dit alles in nog
       war schopt, een nieuw licht werpt op iets wat een voldongen   geen kwart eeuw tijd.
15
Ik weet nog heel goed wat het verrassingsmoment was                      Nieuw gemaakte natuur was ook het onderwerp van
toen ik op reportage ging voor het boek Snelweg:                         A Falling Horizon. Fotografe Heidi de Gier had voor dit
Highways in the Netherlands (1996), samen met de                         boek ruim een jaar lang haar tante Hannie gevolgd.
fotografen Theo Baart en Cary Markerink. Ik reed door                    Hannie woonde met haar twee kinderen naast een
Zeeland met een bioloog van Rijkswaterstaat, die vertelde                scheepssloperij aan de rivier de Noord in Hendrik Ido
dat zeldzame vogels als de kiekendief graag in de lussen                 Ambacht. Ze beheerde de boerderij die van haar vader
van op- en afritten nestelen. Ze wennen aan de herrie en                 was geweest, aan de overkant, in de Sophiapolder. Deze
niemand valt ze lastig. En sinds de bermen minder vaak                   kleine Sophiapolder moest een zoetwater­getijdenmoeras
worden gemaaid is de snelwegberm het langste aaneen­                     worden, dus moesten Hannie en de boerderij weg. Dat
gesloten natuurgebied van het land. Wie had dat gedacht.                 moeras moet de natuur helpen vervangen die verloren
                                                                         was gegaan met de Betuwelijn, die op 25 meter diepte
                                                                         onder deze oude landbouwpolder doorloopt. Dat was
                                                                         voor mij een verrassende stapeling: de Sophiapolder,
                                                                         puur natuur van boven, pure techniek van onderen.




Uit Snelweg: Highways in the Netherlands (foto Theo Baart)


Ontzettend Nederlands vond ik dat, natuur die door de
mens wordt gemaakt. Daarover gaat Nieuwe natuur:
reportages over veranderend landschap (1998). Voor
mij was natuur per definitie juist datgene wat niet was
gemaakt, maar er gewoon wás. Zelden heb ik zo veel
argwaan ondervonden als bij het schrijven van dit boek.
Iedereen, boeren én natuur­beschermers, wilden weten                     Boerin Hannie de Vos uit de Sophiapolder (foto Rinie Boon)
wie mij ertoe opdracht had gegeven. Met andere woorden:
in welk kamp zit je. Frappant vond ik de bijna religieuze                Iedereen, ook het buitengebied, hoopt een graantje mee
overtuiging van de natuur­beschermers dat ze met een                     te pikken van het geld dat we uitgeven in onze vrije tijd.
verheven missie bezig waren, namelijk om het over­                       Die hoop, en dat geld, veranderen onze omgeving: daar gaat
gedomes­ticeerde Nederland weer met wildernis te                         Pret! Leisure en landschap over. Het productielandschap
verrijken. Een wildernis, wel te verstaan, die vrij spel had             verandert in een domein voor consumptie, in een groen
binnen de grenzen van de snelweg, het spoor, de woonwijk                 decor voor hedendaags vermaak, waarbij geldt: hoe
en het schietterrein van Defensie.                                       ‘authentieker’ hoe beter. Afgetrapte oude klompen
                                                                         brengen in de souvenirwinkel meer op dan nieuwe, eier­
                                                                         boeren plakken een donzig veertje op de scharreleieren
                                                                         voordat ze naar de supermarkt gaan. We koesteren de
                                                                         illusie bij gebrek aan the real thing, en laten we wel wezen,
                                                                         de meesten van ons willen helemaal niet op het platteland
                                                                         leven.
                                                                         En als we naar het platteland gáán dan doen we dat niet
                                                                         voor onze rust, we willen iets beleven: koe knuffelen,
                                                                         boerengolf, apestoned housen in Spaarnwoude, schat­
                                                                         zoeken met de GPS in het bos, streekeigen producten
                                                                         kopen die we in ons tweede huis op het platteland opeten.
                                                                         Misschien klinkt het cynisch, maar ik bedoel het niet zo.
De aanleg van nieuwe natuur in de Sophiapolder                           Kennelijk willen we dit allemaal, en waar vraag is, is aanbod
(foto Jacques van der Neut)                                              en andersom. Kortom: een markt.



Een overzicht van de boekpublicaties van Tracy Metz is te vinden op pagina 08 en 09.
16
     Essay




             Rust, maar vooral ruimte: dat is wat veel Nederlanders         Uit deze reeks blijkt dat er de afgelopen
             drijft een tweede huis in Frankrijk te kopen. Zij zijn het     ruim twintig jaar al heel wat verschillende
             onderwerp van Huis in Frankrijk: Nederlanders en hun           opvattingen over de natuur voorbij zijn
             maison de campagne, gemaakt met de fotografen Theo             gekomen, en daarmee ook verschillende
             Baart en Sake Elzinga, in opdracht van Kasteel Groeneveld.     notities over wat je met het natuurbeleid
             Ruimte is er zeker, maar de rust is betrekkelijk: er moet      zou willen bereiken. Maar wat gaat dat snel! Ik
             altijd geklust, en zoals Martin Bril het zo mooi zei, in de    kan me haast niet onttrekken aan het idee dat de natuur
             verte hoor je altijd wel ergens een cirkelzaag. Er wonen       van zijn gezag en zijn oerkracht is ontdaan, en in plaats
             inmiddels meer stedelingen op het platteland (al dan niet      daarvan een bijproduct is geworden van de wisselvallige
             in deeltijd) dan boeren. De Franse sociologen Jean Viard       maatschappelijke gemoedstoestand.
             en Bertrand Hervieu spreken daarom van la campagne,
             bonheur des urbains – het platteland, geluk der stedelingen.   De grootste kentering in deze woelige periode was onge­
             De rust- en ruimtezoekers beoordelen het platteland            twijfeld het wildernisdenken van de nieuwe Natuurnota uit
             meer nog op zijn esthetische kwaliteiten dan op zijn           1990. Ik vond het intrigerend dat wildernis een wensbeeld
             productiecapaciteit – en de boer moet voor beide               was geworden – net zoiets als het Amerikaanse verlangen
             zorgdragen.                                                    naar de eeuwige frontier. Tot in de negentiende eeuw was
                                                                            wildernis geen wensbeeld maar juist een schrikbeeld, het
             In ZoetZout: water en de Nederlanders maakt de natuur         was er koud of juist te heet en in ieder geval gevaarlijk.
             zich weer wat losser van de esthetiek en de marketing en       Maar nu leek het alsof iedere Nederlander recht had op
             sluit ze een alliantie met de veiligheid tegen rampen en       X vierkante meter wildernis of fietsafstand van zijn huis,
             overstromingen. Na eeuwen van steeds hogere dijken             alsof het net zoiets was als de parkeernorm of de groennorm
             bouwen en steeds harder pompen hebben we ontdekt dat           voor nieuwe woonwijken. Wat bij mij ook verwondering
             het misschien slimmer is om met de krachten van de natuur      oproept, is het verlangen naar wildernis in een land dat heel
             mee te bewegen, to go with the flow. Eeuwenlang hebben         lang een onbewoonbare natte delta was. Waar verlang je dan
             we onze wil opgelegd aan het land waarop we leven en nu        naar terug?
             bijt die ons in de hielen.
             Vannacht is het zestig jaar geleden dat de Watersnood          In een interview in Trouw maakt historicus Auke van der
             zich in zuidwestelijk Nederland voltrok. Het antwoord,         Woud, een van mijn voorgangers als winnaar van deze prijs,
             dat weten we allemaal, was een huzarenstukje van de            korte metten met wat hij noemt ‘duur getuinier onder de
             waterbouw samen met de civiele techniek, de Deltawerken,       vlag van ongereptheid’ en ‘een toneelstukje dat met veel
             die het water moesten bedwingen. Nederland moest veilig        subsidie wordt opgevoerd’. Daar zit wel wat in, maar hij gaat
             tegen het water worden gemaakt.
             Wie had toen kunnen denken dat Rijkswaterstaat nu zou
             zeggen dat het veiliger is om de dijken te verlagen, om de     “ euwenlang hebben
                                                                             E
             druk eraf te halen en het water de ruimte te geven? Je zou
             toen voor gek zijn verklaard! Wat toepasselijk om net           we onze wil opgelegd
             vandaag, nu het op de dag af zestig jaar geleden is dat
             de Watersnood van 1953 zich voltrok, te spreken over dit        aan het land waarop
             nieuwe bondgenootschap tussen natuur en veiligheid in
             dit landschap, dat een uniek samengaan is van cultuur en        we leven en nu bijt die
             natuur. Nu willen we veilig worden mét het water. Ik kom
             straks terug op dit bondgenootschap, want daarin zie ik de      ons in de hielen”
             toekomst en ook nieuwe mogelijkheden voor het denken
             over en omgaan met natuur.                                     voorbij aan de redenen waarom hedendaags wildernis zo
                                                                            tot de verbeelding spreekt.
                                                                            In de eerste plaats is het een nostalgisch verlangen naar een
                                                                            ongereptheid, een puurheid die we kennelijk als een ideaal
                                                                            in ons achterhoofd meedragen – naar onze verloren
                                                                            onschuld.
                                                                            In de tweede plaats is er naar mijn overtuiging veel te
                                                                            zeggen – in principe – voor de opvatting dat de natuur een
                                                                            eigen, intrinsieke waarde heeft. ‘Natuur’ is een veel te klein
                                                                            en simpel woord voor het reusachtige en complexe systeem
                                                                            waarbinnen wij leven. Het getuigt van grote hoogmoed om
                                                                            te denken dat wij boven de wetmatigheden van dat systeem
             Watersnoodramp 1953                                            verheven zijn – het tegendeel is waar. De vraag is echter, en
                                                                            vandaar dat ik zeg ‘in principe’, of er nog plekken op aarde
17
zijn waar dat systeem gevrijwaard is van de invloed van
de mens. Zeker in Nederland, waar de zeggenschap van de
mens over de omgeving heel ver reikt, is het een illusie te
denken dat de natuur in zijn meest zuivere vorm kan bestaan.
En in de derde plaats heeft nieuwe natuur in deze hightech,
gehaaste, verkwistende, vervuilende samenleving een
belangrijke functie als aflaat. Het is een vorm van vergiffenis.
Die bewijst dat als wij ons er maar niet mee bemoeien, de
natuur op eigen kracht kan terugveren. Fijn! Dan kunnen we
de illusie van wildheid blijven koesteren en hoeven we er
niets voor te laten. Dat komt ons eigenlijk wel goed uit.

Rustig achterover leunen: daarvoor waarschuwt de
Amerikaanse schrijver William Cronon in zijn prachtige              Yellowstones
essay The Trouble with Wilderness, dat hij schreef voor de
bloemlezing Uncommon Ground: Rethinking the Human
Place in Nature. Door ons te fixeren op de romantische
wildernis als de enige echte natuur zien we niet meer de
kleine, alledaagse, natuur om ons heen die in feite véél
omvangrijker is dan alle Yellowstones bij elkaar. Die
fascinatie is in feite vluchtgedrag, vindt hij.
‘Idealizing a distant wilderness too often means not
idealizing the environment in which we actually live, the
landscape that for better or worse we call home. Most of
our most serious environmental problems start right here,
at home, and if we are to solve those problems, we need an
environmental ethic that will tell us as much about using
nature as about not using it. The wilderness dualism tends          Beeld uit de BBC-serie Earhflight (foto BBC)
to cast any use as abuse, and thereby denies us a middle
ground in which responsible use and non-use might attain
some kind of balanced, sustainable relationship.’
Die middle ground vind ik een belangrijk begrip, aan het           dieren op afroep beschikbaar zijn. In Nederland is zelfs het
eind van mijn verhaal zal ik daar nog wat over zeggen.             ongerepte maakbaar.

                                                                   Je zou denken dat we in reactie op de vérgaande
Aan die gemaakte Nederlandse natuur                                technologisering van ons leven, een steeds sterkere hang
kleeft een onoplosbaar paradox. Enerzijds                          naar de natuur zouden hebben. Dat is ook zo, maar bij
is die een uitdrukking van een verheven en romantische             verreweg de meesten van ons komt de natuur binnen
gedachte, anderzijds werd het in de uitvoering een                 als mooi plaatje. Op de sportschool heb ik lange de tijd
nogal technocratische bedoening. Dat signaleert ook                op Animal Planet de avonturen gevolgd van een
het Planbureau voor de Leefomgeving in de vorig jaar               meerkatkolonie – op een gegeven moment kende ik de
verschenen Natuurverkenning 2010-2040. ‘De laatste jaren           familieleden allemaal van naam. De schitterende opnames
is in het natuurbeleid het accent komen te liggen op het           van National Geographic zijn een soort natuurporno,
realiseren van ecologische doelen, met name het behoud             waarbij we ons verlustigen aan de kracht en de pracht
van biodiversiteit,’ aldus het PBL. ‘Die aandacht voor de          zonder dat het betekenis heeft voor ons dagelijks doen en
achteruitgang van vooral kwetsbare dier- en plantensoorten         laten. De schitterende BBC-serie Earthflight brengt de
heeft een sterk procedureel en juridisch karakter gekregen.        luchtige wereld van de vogels binnen handbereik, nu de
Dat heeft als consequentie dat weinig mensen het beleid            ganzen de wereld overvliegen met een camera op hun kop.
nog begrijpen.’                                                    We griezelen even als we in Earthflight een baviaan een
                                                                   onfortuinlijke flamingo aan zijn poot uit de lucht zien
Inderdaad was het gesteggel over de hectares voor de               trekken, we zitten op de bank te juichen als we op YouTube
Ecologische Hoofdstructuur al een tijd lang voor niemand           in de amateurvideo The Battle of Kruger Park zien hoe de
te volgen behalve voor de opponenten zelf. Ik heb weleens          buffelkudde wraak neemt op de gemene leeuwen die een
de schertsende term ‘clipboardnatuur’ gehoord, een                 buffelkalf bijna hebben verschalkt. Deze Battle is 66 miljoen
verwijzing naar de lijsten met af te vinken doeltypen die          keer bekeken op YouTube. Het is allemaal een indruk­
je als terreinbeheerder naar je gebied moest lokken om te          wekkend schouwspel. De natuur komt dichterbij maar staat
bewijzen dat je je subsidies waarmaakte. Alsof planten en          tegelijkertijd verder van ons af.
18
                   Essay




                         In The New York Times beschreef dichteres Diane Ackerman
                         laatst hoe zij met een aantal bevriende vogelaars een stel
                         ibissen bekeek die in de weer waren met hun jongen in een
                         natuurgebied in upstate New York. De vriendengroep bleek
                         anderhalf miljoen mensen groot te zijn, allemaal mensen
                         die thuis achter de computer via de webcam de natuur
                         beleven en steeds van de ene diersoort naar de andere
                         hoppen, afhankelijk van waar de actie is. De titel van
                         haar column was dan ook: ‘Nature: Now Showing on TV’.
                         De natuurbeleving via en dankzij de techniek, schrijft
                         Ackerman, ‘is swiftly becoming the preferred way to view
                         nature.’
                         Misschien vaart de natuur er wel bij dat die anderhalf
                         miljoen mensen niet rond dat ibisnest staan, maar op veilige
                         afstand meeleven, maar de beleving is toch anders. Je bent
                         mét de natuur maar niet erín. Je hoeft er niks voor te doen,
                         de natuur komt naar jou toe. Via het opgloeiende scherm         Nature: Now Showing on TV
                         van je computer of je telefoon kun je die elk moment
                         opvragen, zoals je je email checkt of je Facebookstatus
                         of de voortgang van je Wordfeudspel.
                                                                                        je een droomwereld binnenstapt. Met typisch Engels
                         Fotograaf Tim Simmons heeft er een missie van gemaakt          understatement zegt hij daarover: ‘The evolution of our
                         om de stedeling met natuur te confronteren. In Los Angeles     environment and the way that most of us live has naturally
                         en Philadelphia heeft hij voor zijn Urban Land Project         separated us from the landscape. This disconnection makes
                         reusachtige billboards bedekt met natuurfoto’s. De wereld      it easy to forget our responsibility to maintain and preserve
                         op die enorme foto’s is zó totaal anders dan hun omgeving      our environment in the small ways that we can. I try to offer
                         van beton en prikkeldraad en asfalt, dat het lijkt alsof       a space to reconnect.’



                                                                                        Gaat de digitale natuur de biologische
                                                                                        natuur vervangen? Volgens de oprichters van
                                                                                        NextNature, Koert van Mesvoort en Hendrik-Jan Grievink,
                                                                                        zijn natuur en technologie inmiddels zo met elkaar
                                                                                        verweven dat er een nieuwe hybride is ontstaan: Next
                                                                                        Nature. ‘Waar technologie en natuur traditioneel als
                                                                                        tegenpolen worden gezien, lijken ze nu samen te smelten
                                                                                        en zelfs van plaats te verwisselen,’ schrijven zij op hun
                                                                                        indrukwekkende site nextnature.net. ‘Door onze drang
                                                                                        om onze omgeving te ontwerpen hebben wij het ontstaan
                                                                                        van een onvoorspelbare next nature veroorzaakt. De natuur
                                                                                        verandert met ons mee!’
Urban Land Project van Tim Simmons
                                                                                        Een geweldig project van NextNature was ‘Rayfish
                                                                                        Footwear’. Drie jaar lang hebben de initiatiefnemers
                                                                                        een hype opgebouwd rond spannende sneakers in
                                                                                        hallucinerende kleuren, gemaakt van het leer van genetisch
                                                                                        gemodificeerde roggen. Ze hadden verwacht dat er enorm
                                                                                        ophef zou ontstaan over het geknoei met het DNA van die
                                                                                        beesten, en er kwamen ook protesten, maar er kwamen
                                                                                        nog veel méér bestellingen binnenstromen. Ze maakten
                                                                                        met video’s en persberichten een heel circus eromheen
                                                                                        – totdat een aantal van die Frankensteinroggen zogenaamd
                                                                                        ontsnapten. Tot slot ging Rayfish failliet – waarna de
                                                                                        NextNature jongens het échte verhaal bekend maakten,
                                                                                        over onze consumptieve omgang met dieren en dus met de
Nextnature.net                       Rayfish Footwear van NextNature                    natuur.
19




 Konikpaarden                                                     Johannes de bultrug (foto Hollandse Hoogte)




Ondanks het beleid van de afgelopen twee                         een heel prozaïsch nutsdenken – vandaar de titel van deze
decennia heeft het wildernisdenken bij                           lezing. Niks eigen autonome waarde, de natuur loopt nu aan
het grote publiek nooit tot in zijn uiterste                     de leiband van de politiek en de economie. Tegenwoordig
consequenties echt wortel geschoten.                             moet natuur ergens goed voor zijn. Ze moet behagen.
Dat merken de natuurbeschermers in strenge winters.              Ze moet ons van dienst zijn – als een oord van plezier en
Als de Konikpaarden en Schotse Hooglanders dreigen te            bezinning, als een consumeerbare toeristisch-recreatieve
verhongeren dan hebben wandelaars en omwonenden geen             belevenis, als een bron van waardevermeerdering voor het
boodschap aan hun status als puur natuur. Mensen vinden          onroerend goed in de buurt. De natuur moet nut hebben,
de dieren zielig en ze bellen boos op naar de beheerder dat      ze moet zich aan ons aanpassen. Ik moest denken aan de
die er iets aan moet doen. Op zo’n moment moet je wel            woorden van Johan van de Gronden, directeur van het
sterk in je schoenen staan om met harteloze argumenten           Wereld Natuur Fonds, die in zijn reactie op de publicatie
als ‘survival of the fittest’ aan te komen. De expert die zegt   Natuurverkenning zegt dat ‘de N van natuur niet meer terug
dat het normaal is dat dieren in de winter dood gaan van de      te vinden is tussen harde infrastructuur en economische
honger, kan de boom in. En als de kadavers van de dieren die     belangen. De natuur zit niet meer aan tafel in de Trêveszaal.’
toch omgekomen zijn, zichtbaar langs het pad blijven liggen,
zoals in de Oostvaardersplassen, dan heb je ook de poppen
aan het dansen. Mensen willen niet horen dat de natuur           “ ensen willen niet horen dat
                                                                  M
hard en onbarmhartig is, nee, de natuur is goed, en mooi,
en lief, want zo is het altijd in de reclame. Overigens gelden    natuur hard en onbarmhartig is,
die gevoelsargumenten alleen voor dieren. Er zullen weinig
boze omwonenden naar Natuurmonumenten of Staats­                  natuur is mooi, en goed, en lief”
bosbeheer bellen om zich te beklagen over het verdwijnen
van de aardbeiganzerik of het blauwe kweldergras.
                                                                 Een jaar of twee geleden kwam er een nieuw soort
Diezelfde opwelling van sentiment hebben we onlangs              gelegenheidsnatuur op. Door de economische crisis gaan
breed uitgemeten gezien rond het langgerekte overlijden          vele bouwplannen niet door en liggen de kavels maar braak.
van Johannes de bultrug. In een raak stuk in NRC                 Het platform ‘Tijdelijk Anders Bestemmen’ heeft allerlei
Handelsblad (19 december 2012) schreef bioloog Stephan           lumineuze en pragmatische ideeën gelanceerd voor tijdelijk
van Duin dat de tranen die verspild zijn aan zo’n absoluut       gebruik, zoals moestuinen, speelweiden, studenten­
non-event, ‘voor de afkalving staan van het respect voor         containers, zelfs windturbines – maar ook tijdelijke natuur!
wetenschappelijke expertise en voor een beperkt idee van         Het idee is dat de eigenaar van de kavel dit zal toestaan als
wat natuur inhoudt. De wetenschap legt het weer eens af          het een maximum aantal jaar is verbonden en als hij zeker
tegen emotionele argumenten en de brute botheid van het          weet dat áls het bouwplan doorgaat, de natuur als een
populisme,’ zegt hij.                                            kleedje wordt opgerold en weggedragen. Natuur als spin-off
                                                                 van de economie – ik ben er nog steeds niet uit of dit briljant
Van Duin heeft gelijk. Sterker nog, de pendule zwaait nu         of cynisch is.
heel hard de andere de kant op, weg van het ongerepte naar
20
        Essay




            Hoe snel we van de romantiek op de                                opbrengen. Want waarom zouden we er geld aan uitgeven
            pragmatiek zijn overgestapt, bleek vorig                          als je er niet aanwijsbaar iets aan hebt?
            jaar in de aanloop naar de verkiezingen.
            Tijdens een debat over de ruimtelijke toekomst van                Geldtekort heeft één groot voordeel, moet ik toegeven: het
            Nederland vatte VVD-Kamerlid Betty de Boer deze                   dwingt tot innovatieve oplossingen. Zo kondigden ruim
            popularisering bondig samen toen ze zei: ‘De natuur is er         vijftig natuurclubs eind vorig jaar aan dat ze een nauwe
            voor ons.’ En ANWB-directeur Guido van Woerkom roept,             samenwerking aangaan in een ‘brancheorganisatie’ die
            niet zonder pathos: ‘Geef de natuur terug aan het volk!’          als advocaat van de natuur moet functioneren.
            Hij vindt dat de ‘technische’ natuur te ver af is komen te        Staatsbosbeheer wordt mogelijk omgevormd tot een
            staan van de mensen, die gewoon lekker willen wandelen en         organisatie als de Engelse National Trust. Dan kunnen
            fietsen. Ook Maarten Hajer, directeur van het Planbureau          mensen er (betaald) lid van worden en kan de organisatie
            voor de Leefomgeving, presenteert het nieuwe nutsdenken           sponsoring en commerciële samenwerkingen zoeken.
            als een inhaalslag. In zijn blog schrijft hij hetzelfde maar in   Directeur Walter Kooy van het Nationaal Groenfonds heeft
            andere woorden, namelijk dat ‘de aandacht voor beleving           voorgesteld de natuur anders te financieren: 15 procent van
            en benutting van natuur op de achtergrond is geraakt.’            de overheid, 40 procent donaties en 45 procent eigen
            Voor veel mensen is de natuur vooral een plek om te willen        inkomsten. Staatsbosbeheer heeft al aangekondigd
            wonen of recreëren, zegt Hajer.                                   haardhout uit eigen bos te gaan verkopen. En als ze de
                                                                              openhaardbezitters zo ver kan krijgen dat ze hun eigen hout
            Zelfs de natuurbeheerders vinden nu ook dat de natuur             bij wijze van vrijetijdsbesteding in het bos komen kappen –
            een verlengstuk moet zijn van de wensen van het volk.             uiteraard onder begeleiding – dan is iedereen blij en wordt
            Directeur Chris Kalden van Staatsbosbeheer zei eind vorig         het onderhoud van het bos budgettair neutraal.
            jaar dat het natuurbeleid zich meer moet richten op de
            verwachtingen van het publiek. ‘Als we aan de mensen              Kennisinstituut Triple E kwam begin dit jaar met het
            vragen wat ze verwachten van natuur, dan horen we nooit           vernieuwende idee ‘moderne heerlijckheden’. Zoals het
            iets over biodiversiteit of soortenrijkdom,’ zegt hij. ‘Wel       woord en de spelling verraden is het gemodelleerd naar
            over recreatie, rust en allerlei activiteiten die we graag in     een maatschappelijk arrangement dat teruggaat tot de
            de natuur doen.’ Het natuurbeleid is te zeer bepaald              middeleeuwen. Het idee, volgens een artikel in Trouw, is
            geweest door juridische normen, zegt hij. Dat moeten              dat de overheid de rechten voor natuur- en landschaps­
            ‘maatschappelijke normen’ worden. Daaruit volgt dat               gebieden in langlopende contracten overdraagt aan
            Staatsbosbeheer afscheid neemt van de biodiversiteit ten          coöperaties of verenigingen. In ruil voor de plicht het
            gunste van de recreatie.                                          gebied te verzorgen krijgt de beheerder het recht het gebied
                                                                              uit te baten. Bijkomend voordeel is dat rechten waarde­
            Is natuur echt van zijn voetstuk gevallen en tot een decor        voller dan subsidies of giften, die zoals we nu zien
            voor onze vrije tijd verworden? Let wel, ik heb niets tegen       afhankelijk zijn van de politieke wind en het economische
            lekker wandelen en fietsen – maar ik vind wel dat de natuur       getij. Wie dergelijke rechten voor twintig jaar in handen
            meer is dan een uitlaatplek voor mensen op de zondag­             heeft, kan ze verhandelen of er een lening op krijgen. En
            middag. En ook meer dan een transactie.                           de opbrengsten van de natuur komen terug bij de natuur.

                                                                              Als de overheid zich terugtrekt ontstaat er – nolens volens –
            De vraag in deze nieuwe constellatie is:                          ruimte voor andere partijen: energiebedrijven, de water­
            wie gaat er voor de natuur zorgen – als die                       sector, de recreatie. Zo is het Wereld Natuur Fonds een
            tenminste niet intussen zelfvoorzienend is                        samenwerking aangegaan met Eneco. Dat is ook de
            geworden – en vooral: wie gaat dat betalen?                       strekking van de Natuurverkenning van het Planbureau
            Marktwerking en burgerparticipatie zijn de nieuwe tover­          voor de Leefomgeving, namelijk dat deze politisering van
            spreuken. De natuur moet niet alleen nut hebben, ze moet          de natuur kansen biedt voor nieuwe coalities tussen natuur
            bij voorkeur haar eigen broek ophouden. Met andere                en andere sectoren als bouw, zorg en water.
            woorden: het moet vooral niks kosten, het moet juist iets

                                                                              De natuurpendule heeft de laatste twee
                                                                              decennia wild heen en weer gezwaaid en
“ ensen die via de webcam de
 M                                                                            dat is nog niet voorbij. Maar deze nieuwe allianties
                                                                              bieden zicht op een inbedding van de natuur in een groter
 natuur beleven, en steeds van                                                verhaal en, vooral, een gedeeld belang.

 de ene diersoort naar de andere                                              Een van die belangen, ik noemde het net, is de water­
                                                                              huishouding. Het is wel zo toepasselijk om vandaag, op
 hoppen”                                                                      de dag af zestig jaar na de Watersnood, te kijken naar de
21




                                                                        Toekomstbeeld van de Grevelingen in Zeeland



                                                                       “ eldtekort heeft één groot voordeel
                                                                        G
                                                                        moet ik toegeven: het dwingt tot
                                                                        innovatieve oplossingen”
 Boer Jan Kant en zijn vrouw Rie uit de Noordwaard (foto Tracy Metz)




wisselwerking tussen de natuur en het nieuwe denken over               waterleidingbedrijf PWN verplicht de duinen als natuur-
onze veiligheid tegen overstromingen. Van oudsher heeft                en recreatiegebied te onderhouden.
Nederland het water bedwongen, met dijken en pompen.
Maar gaandeweg, en zeker sinds de grote ingrepen van de                Nog een voorbeeld: in het Zeeuwse project Waterdunen
Deltawerken, hebben we ontdekt dat dit allemaal gevolgen               worden vierhonderd recreatiewoningen aangelegd op
heeft waar we last van krijgen. Dat, in combinatie met de              40 hectare nieuwe duinen en schorren. En een van de
verandering van het klimaat, heeft de experts aan het                  meest ambitieuze projecten om natuur, water en economie
denken gezet. De gedachte wint steeds meer terrein dat we              weer aan elkaar te verbinden is het plan voor de
beter met de krachten van de natuur mee kunnen deinen                  Grevelingen in Zeeland. Bij de aanleg van de Deltawerken is
dan er hard tegenin blijven gaan. Dit is de even innovatieve           de zuidwestelijke delta in verschillende compartimenten
als logische gedachte die ik in mijn boek ZoetZout: water             opgedeeld. Het Volkerak-Zoommeer is zoet geworden, wat
en de Nederlanders onderzoek. Het is ook een gedachte                  nu grote problemen geeft met blauwalg. En de Grevelingen
waarmee Nederland wereldwijd de aandacht trekt.                        is van het getij afgesneden waardoor het nu een grote
                                                                       dode bak met zoutwater is geworden. Nu hebben allerlei
Een van die gedachten is dat het misschien veiliger is als we          maatschappelijke organisaties, bewoners en bedrijven
de dijken verlagen en niet alleen maar verhogen. Dit was               een gezamenlijk plan voor de toekomst van dat gebied
vijftig, dertig, zelfs twintig jaar geleden vloeken in de kerk         ontwikkeld en zelf ook al geld ervoor bijeen gebracht.
geweest. Toch is dat de gedachte achter het programma                  Ze willen het getij terugbrengen, wat ten goede komt aan
Ruimte voor de Rivier. Niet iedereen kan daar met zijn                 zowel de natuur als de recreatie en het vestigingsklimaat.
hoofd bij. Jan en Rie Kant, boeren in de Noordwaard, zeiden
tegen mij: ‘Wij geloven niet zo aan dat water.’ Boer Kant              Ik wil hiermee de serieuze bedreiging van het klimaat zeker
heeft aan zijn nagels aan de dakgoot gehangen in 1953, en              niet bagatelliseren. Zoals minister Schultz afgelopen
het kan er bij hem gewoon niet in, dat het veiliger zou zijn           weekend in de Volkskrant het recht voor z’n raap
om het water door de polder te laten stromen. En dat je daar           formuleerde: ‘We verdienen weliswaar ruim zestig procent
misschien je boerenbedrijf voor zou moeten verhuizen –                 van het bruto nationaal product beneden de zeespiegel,
‘Nee, dat gaat niet gebeuren,’ zegt Kant, ‘al belooft                  maar we zijn vergeten wat er voor nodig is om dat te kunnen
Rijkswaterstaat ons koeien met gouden hoorns.’                         doen. En we zijn slecht voorbereid op een ramp. We zijn veel
                                                                       minder veilig dan we denken.’
In diezelfde Noordwaard is een plan om de dijken tegen
golfslag te beschermen door er een brede strook wilgenbos              Maar als we slim en praktisch zijn, en dat zijn we, dan
tegen aan te bouwen – een primeur in Nederland. Nooit                  kunnen we deze dreiging als leverage gebruiken om én
eerder werd een bos officieel erkend als onderdeel van een             Nederland veiliger te maken, én de kwaliteit van onze
primaire waterkering.                                                  leefomgeving te verhogen én de natuur te bevorderen.
                                                                       Want een natuur die er alleen voor ons op de zondagmiddag
De combinatie veiligheid, nut en natuur is ook goed te zien            is, dat is mij niet genoeg. Ik geloof in nut, maar ik geloof nog
in de Waterleidingduinen die al sinds de 19e eeuw het                  meer in waarde. 
drinkwater van Amsterdam zuiveren en een geliefde
‘uitlaatplek’ zijn. Duinen bieden bescherming tegen de zee,                                                                      Tracy Metz
ze maken het drinkwater schoon en in ruil daarvoor is                                                                 Baarn, 31 januari 2013
22                   [ advertentie ]




     Bedrijfsevenementen | Vergaderingen | Huwelijken | Privé feesten
               Museum | Kasteelcafé | www.buitenplaatsamerongen.nl
vers
                                                                                                                                                         23
Tekst: Mustafa Stitou* | Beeld: Michiel de Jong © Comic House**




                                                                                           De schil waarop wij leven
                                                                                            1
                                                                                           Het onderliggende het zich tonende,
                                                                                           het zich tonende het zich tonende. Op voormalige
                                                                                           zeebodem een vinexvesting, met zo natuurlijk

                                                                                           mogelijk bos omgeven, recreatiepaden,
                                                                                           en met kunstwerk binnenkort. Alma Mater
                                                                                           heet het beeld van Johan IJzerman

                                                                                           en wordt gebouwd van gras,
                                                                                           de schil waarop wij leven.
                                                                                           Hier zijn pionieren klootjes of crimineel

                                                                                           en wie niet te categoriseren valt
                                                                                           in een aparte doos – woonkamers wemelen
                                                                                           van geruchten over een pedofiele buur

                                                                                           en asielkampen moeten het liefst
                                                                                           aan de horizon staan, zo scheidt men
                                                                                           het goede van het zwarte.

                                                                                           Transcendentie schenkt een machtige eik misschien,
                                                                                           een afgewaaid takje staat goed in een vaas
                                                                                           chrysanten, weet Klazien.

                                                                                           Mustafa Stitou uit de bundel Varkensroze ansichten (2003)




 *Mustafa Stitou (1974) werd geboren in Marokko en groeide op in Lelystad. Hij studeerde geschiedenis en filosofie studeren in Amsterdam.
  In 1994 verscheen zijn debuutbundel Mijn vormen die werd genomineerd voor de C. Buddingh’-prijs. Hij won in 2004 de prestigieuze VSB Poëzieprijs
   voor zijn derde bundel Varkensroze ansichten.
** ichiel de Jong volgde diverse kunstopleidingen om uiteindelijk voor het vak van striptekenaar te kiezen. Hij publiceert onder andere in Zone 5300.
   M
  De Jong wordt gezien als Nederlandse vertegenwoordiger van de Atoomstijl in de school van Yves Chaland.
24   wende


 “ urgers en bedrijfsleven
  B
  zijn steeds meer bereid
  om zich in te zetten voor
  hun directe leefomgeving”
25
Tekst: Matthijs Sienot* | Beeld: Marco Bakker**




              Chris Kalden, directeur Staatsbosbeheer, over ondernemen om betekenis
              te kunnen bieden.


              Hoe blijft de hofleverancier van
              groene geluks­ omenten rendabel?
                             m
              Bijna elke Nederlander vindt natuur belangrijk:                            een bijzondere plek in. Minder dan 10% van de kinderen speelt
              voor rust, recreatie, of stilte. ‘Geluksmomenten van                       nog regelmatig buiten, in bos, park of veld.’
              uiteenlopende aard,’ aldus Chris Kalden, directeur Staatsbos­
              beheer. Zijn organisatie beheert ruim de helft van de                      Sommige politici, zoals de voormalige PVV’er De Mos,
              natuurgebieden in ons land, en is daarmee een belangrijke                  zien in de toegenomen burgerbetrokkenheid kansen om
              publieke gelukverschaffer. Maar hoe blijf je die rol vervullen,            volksaandelen Staatsbosbeheer uit te geven. Klinkt als een
              terwijl de overheid terugtreedt? Chris Kalden gaat dit jaar                interessant idee in dit tijdperk van crowdfunding, toch?
              weliswaar met pensioen, maar zijn antwoord klinkt                          Chris Kalden kan een milde glimlach nauwelijks onderdrukken.
              toekomstvast. ‘Wij willen geen geld verdienen omdat er                     ‘Aan natuurbeheer verdien je niet veel, dat maakt het
              bezuinigd wordt. Wij ondernemen renderende zaken om                        uitgeven van aandelen lastig. Maar waar mogelijk moeten
              betekenisvolle activiteiten mogelijk te maken.’                            we de betrokkenheid van burgers en bedrijven zeker ook
                                                                                         financieel vorm geven.’
              Een overstekend ree op een wandelpand. Een
              opera in de Rottige Meenthe en dan in het pikdonker je weg                 Volgens onderzoek van Motivaction zien
              terugvinden. Staatsbosbeheer is een grootverschaffer van                   Nederlanders Staatsbosbeheer het liefst winst maken met de
              geluksmomenten. Chris Kalden: ‘Een hoogwaardige kwaliteit                  verkoop van hout, excursies met een boswachter, kampeer­
              van de leefomgeving doet er zeer toe voor het functioneren                 terreinen en het leveren van duurzame energie. ‘Die zaken
              van de samenleving. Niet alleen voor het welbevinden van                   moeten we dan ook op een ondernemende manier organiseren.
              mensen, maar ook voor hun welvaart.’                                       Met rondleidingen voor € 2,- schrijf je nog steeds rode
              Desondanks moet Chris Kalden Staatsbosbeheer voorbereiden                  cijfers. Maar gaan mensen € 15,- betalen? Ja, dat kan. Neem
              op een toekomst waarin de overheid fors minder investeert in               de Weerribbenexcursie, die zou je alleen al doen omdat
              het beheer van groen geluk. De staatsbijdrage neemt af met                 boswachter Egbert Beens hem geeft.’
              ruim twintig miljoen euro, meer dan 20%! Maar daar staat een
              positieve trend tegenover: burgers willen zich vaker inzetten              Wie Chris Kalden hoort over de toekomst van
              voor hun directe leefomgeving en ook het bedrijfsleven staat               Staatsbosbeheer, krijgt geen moment het idee dat hier een
              meer open voor samenwerking.                                               vertrekkende directeur aan het woord is. ‘Ach, ik ben 65 jaar,
                                                                                         het is gewoon zo ver. Al is het werk nooit af, een maat­
              Aan die ontwikkeling heeft de directeur de afgelopen                       schappelijk bedrijf blijft altijd in beweging.’
              jaren zelf proberen bij te dragen door te zorgen dat
              medewerkers van Staatsbosbeheer zich meer oriënteren op                    Omdat het nooit klaar is, zal de discussie over Staats­
              hun omgeving. ‘De ecoloog wordt binnen onze organisatie                    bosbeheer ook na zijn vertrek doorgaan. Onlangs stelde
              zeer gewaardeerd, maar is niet de enige factor van invloed. De             ANWB-directeur Guido van Woerkom bijvoorbeeld nog een
              expert moet leren loslaten: ruimte bieden aan de opvattingen               fusie voor van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de
              van andere belanghebbenden. Ik vind het ook fantastisch dat                Provinciale Landschappen. Kalden: ‘Mijn stelling is dat de
              onze boswachters de slag maken van ‘als je links kijkt, zien               huidige drie organisaties meer geld en maatschappelijke
              jullie dat…’ naar ‘je raadt nooit wat ik hier drie weken geleden           betrokkenheid genereren dan één grote, nieuwe organisatie.
              heb beleefd’. Bij kinderen gaat het om ontdekken met hoofd,                Ik denk dat het veel verstandiger is om zelfstandig verder te
              hart en handen. Wij helpen ze daarbij: ze mogen zelf prutsen,              groeien als maatschappelijke onderneming en waar mogelijk
              vies worden. Op die manier raken ze veel meer betrokken bij                intensief samen te werken met die andere organisaties.’ 
              de natuur. Dat vind ik belangrijk, want kinderen nemen bij ons



 *Matthijs Sienot is publicist en uitgever van hetkanWel, de website over groener, eerlijker en leuker leven.
**Marco Bakker is freelance portretfotograaf.
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13
GRNVLD 2013/13

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (8)

GRNVLD 2011/08
GRNVLD 2011/08GRNVLD 2011/08
GRNVLD 2011/08
 
GRNVLD 2010/01
GRNVLD 2010/01GRNVLD 2010/01
GRNVLD 2010/01
 
GRNVLD 2011/05
GRNVLD 2011/05GRNVLD 2011/05
GRNVLD 2011/05
 
Het wijkkrantje editie 8 final
Het wijkkrantje editie 8 finalHet wijkkrantje editie 8 final
Het wijkkrantje editie 8 final
 
Het Wijkkrantje editie maart FINAL.pdf
Het Wijkkrantje editie maart FINAL.pdfHet Wijkkrantje editie maart FINAL.pdf
Het Wijkkrantje editie maart FINAL.pdf
 
GRNVLD 2010/02
GRNVLD 2010/02GRNVLD 2010/02
GRNVLD 2010/02
 
Het wijkkrantje editie 7 final
Het wijkkrantje editie 7 finalHet wijkkrantje editie 7 final
Het wijkkrantje editie 7 final
 
GRNVLD 2011/07
GRNVLD 2011/07GRNVLD 2011/07
GRNVLD 2011/07
 

Destacado

Gaindegia eus.doc euskaraz
Gaindegia eus.doc  euskarazGaindegia eus.doc  euskaraz
Gaindegia eus.doc euskarazRafaela Romero
 
Gipuzkoako landa garapen elkartearen aurkezpena
Gipuzkoako landa garapen elkartearen aurkezpenaGipuzkoako landa garapen elkartearen aurkezpena
Gipuzkoako landa garapen elkartearen aurkezpenaRafaela Romero
 
Vantan shinsuke miyaki_upload
Vantan shinsuke miyaki_uploadVantan shinsuke miyaki_upload
Vantan shinsuke miyaki_uploadShinsuke Miyaki
 
Apresentação Curadoria Digital UFC - Fortaleza
Apresentação Curadoria Digital UFC - FortalezaApresentação Curadoria Digital UFC - Fortaleza
Apresentação Curadoria Digital UFC - FortalezaAquiles Alencar Brayner
 
σημειώσεις θεωρίας 1
σημειώσεις θεωρίας 1σημειώσεις θεωρίας 1
σημειώσεις θεωρίας 1Anastasia Ts
 
Bmb peta+malaysia[2]
Bmb peta+malaysia[2]Bmb peta+malaysia[2]
Bmb peta+malaysia[2]Normah Zainal
 
χρησεισ ηλιακησ2 dokimi
χρησεισ ηλιακησ2 dokimiχρησεισ ηλιακησ2 dokimi
χρησεισ ηλιακησ2 dokimivasw23
 
As nossas sugestões 7º B
As nossas sugestões 7º BAs nossas sugestões 7º B
As nossas sugestões 7º BIsabel Couto
 
учение без мучения
учение без мученияучение без мучения
учение без мученияnobody2014
 
Fisgas de ermelo
Fisgas de ermeloFisgas de ermelo
Fisgas de ermelojmpcard
 
monitoringcasual vol.3
monitoringcasual vol.3monitoringcasual vol.3
monitoringcasual vol.3kenji naito
 

Destacado (20)

3º ano - aula 4
3º ano - aula 43º ano - aula 4
3º ano - aula 4
 
Assistindo documentário
Assistindo documentárioAssistindo documentário
Assistindo documentário
 
Gaindegia eus.doc euskaraz
Gaindegia eus.doc  euskarazGaindegia eus.doc  euskaraz
Gaindegia eus.doc euskaraz
 
Exercici 2
Exercici 2Exercici 2
Exercici 2
 
Zinc-it export 2013
Zinc-it export 2013 Zinc-it export 2013
Zinc-it export 2013
 
Gipuzkoako landa garapen elkartearen aurkezpena
Gipuzkoako landa garapen elkartearen aurkezpenaGipuzkoako landa garapen elkartearen aurkezpena
Gipuzkoako landa garapen elkartearen aurkezpena
 
Vantan shinsuke miyaki_upload
Vantan shinsuke miyaki_uploadVantan shinsuke miyaki_upload
Vantan shinsuke miyaki_upload
 
Apresentação Curadoria Digital UFC - Fortaleza
Apresentação Curadoria Digital UFC - FortalezaApresentação Curadoria Digital UFC - Fortaleza
Apresentação Curadoria Digital UFC - Fortaleza
 
σημειώσεις θεωρίας 1
σημειώσεις θεωρίας 1σημειώσεις θεωρίας 1
σημειώσεις θεωρίας 1
 
Bmb peta+malaysia[2]
Bmb peta+malaysia[2]Bmb peta+malaysia[2]
Bmb peta+malaysia[2]
 
Rs 8.03.2013
Rs 8.03.2013Rs 8.03.2013
Rs 8.03.2013
 
χρησεισ ηλιακησ2 dokimi
χρησεισ ηλιακησ2 dokimiχρησεισ ηλιακησ2 dokimi
χρησεισ ηλιακησ2 dokimi
 
liat ini punyaku....
liat ini punyaku....liat ini punyaku....
liat ini punyaku....
 
As nossas sugestões 7º B
As nossas sugestões 7º BAs nossas sugestões 7º B
As nossas sugestões 7º B
 
Mudancas de Atitude na Educacao
Mudancas de Atitude na EducacaoMudancas de Atitude na Educacao
Mudancas de Atitude na Educacao
 
учение без мучения
учение без мученияучение без мучения
учение без мучения
 
Fisgas de ermelo
Fisgas de ermeloFisgas de ermelo
Fisgas de ermelo
 
monitoringcasual vol.3
monitoringcasual vol.3monitoringcasual vol.3
monitoringcasual vol.3
 
Fhsk2 hu7 3
Fhsk2 hu7 3Fhsk2 hu7 3
Fhsk2 hu7 3
 
Suenala navidad
Suenala navidadSuenala navidad
Suenala navidad
 

GRNVLD 2013/13

  • 1. 13 2013 magazine over het verbinden van stad en land Groeneveldlezing Tracy Metz Toekomst Staatsbosbeheer Chris Kalden ‘Door de Waar de wereld peinst Abdelkader Benali ogen van…’ Voedseldemocratie, Fransje de Waard en verder Poëzie van Mustafa Stitou Cees Nooteboom
  • 2. 02 Vooraf Colofon GRNVLD is een uitgave van Sjaalman Media in opdracht van Kasteel Groeneveld. GRNVLD verschijnt vier keer per jaar. Het volgende nummer verschijnt in juni 2013. GRNVLD Beeld: Hans van Oudenaarden Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl Uitgever  Sjaalman Media, Chris van Koppen Redactie  Caroline van der Lee (hoofdredacteur), Christine Tinssen (managing editor), Alie Engelsman (redacteur) Vormgeving  Volta_ontwerpers, Utrecht Druk  Wilco, Amersfoort Medewerkers  Marco Bakker, Matthijs Bosman, Caroline van der Lee Hoofdredacteur Jos Collignon, Comic House, Linda Driesen-van der Male, Jan Dobbe, Wilma Elmendorp, Linda van Erven, Chris Evenhuis, Barbara Houwers, Michiel de Jong, Frank Jonker, Roeland Koning, Brigitte van Voor clichés over Nederland en de Nederlanders, Mechelen, Tracy Metz, Cees Nooteboom, Aloys Oosterwijk, Hans van Oudenaarden, Eddy leze men het Amerikaanse kinderboek Hans Brinker, of de zilveren Posthuma De Boer, Matthijs Sienot, Marjan Slob, schaatsen. Dit boek, geschreven in de 19e eeuw door Mary Mapes Dodge, Mustafa Stitou, Marcel van Ool, Fred Pot, vertelt over een schaatstocht dwars door Holland. Mevrouw Mapes Noor Reigersman, Isabelle van der Weijden Dodge was, toen zij haar boek schreef, nog nooit in Nederland geweest. Foto cover  Hugo Schuitemaker Het was het boek The rise of the Dutch Republic van de diplomaat en Foto achterkant  Fred Pot historicus John L. Motley dat haar interesse voor de Lage Landen had gewekt. Naast de roemrijke geschiedenis van de Gouden Eeuw, betrof Alle zorg is besteed aan het achterhalen van de haar fascinatie het Hollandse landschap met haar polders, molens en namen van de rechthebbenden. Degenen die dijken. En natuurlijk het gegeven van een leven onder de zeespiegel desondanks menen zekere rechten te kunnen doen achter die dijken in een zelfgemaakt land. De anekdote over het jongetje gelden, kunnen contact opnemen met de uitgever. dat zijn vinger in de dijk steekt en zo in zijn eentje een dijkdoorbraak ISSN 1566-6190 voorkomt, werd de bekendste passage uit het boek. Abonnementen  Een abonnement kost € 25,– voor Dat we een nijver volkje zijn, altijd bezig met het maken en vormgeven vier nummers per jaar. Voor een abonnement zie p. 50. Als abonnee bent u tevens vriend van de van ons eigen land, lezen we ook in veel andere geschriften van buiten- Stichting Groeneveld. De Stichting Groeneveld landers die ons land bezochten, van James Boswell tot Simon Schama ondersteunt de activiteiten van Kasteel Groeneveld. en José Rentes de Carvalho. De mengeling van spot, verbazing en Als vriend heeft u gratis toegang tot het kasteel bewondering die de relatie van Nederlanders met hun landschap vaak voor uzelf en een introducé, wordt u uitgenodigd oproept, is waarschijnlijk het best verwoord door de uitspraak van de voor openingen en evenementen en krijgt u korting 18e-eeuwse Franse filosoof Voltaire: ‘God schiep de wereld, behalve op speciale publicaties. Nederland. Dat liet hij over aan de Nederlanders zelf.’ Aanmelden voor de maandelijkse nieuwsbrief kan via www.kasteelgroeneveld.nl Hoewel ik als echte Nederlander natuurlijk helemaal niet chauvinis- tisch ben, vervullen dergelijke opmerkingen mij altijd met trots. Nieuws en persberichten kunt u sturen naar GRNVLD, Dat hebben wij maar mooi gedaan. Waar een klein land groot in is. Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl Deze gedachte zal ik proberen vast te houden als ik weer eens langs de eeuwige bouwputten van A naar Beter loop.    grnvldmagazine     Kasteel Groeneveld
  • 3. inhoud 03 Beschouwen 04 zaaigoed Kort nieuws 06 interview Tracy Metz 10 ander beeld Matthijs Bosman 12 laudatio Groeneveldprijs voor Tracy Metz 14 12 essay Tracy Metz – Het nut van natuur 23 vers Mustafa Stitou 24 wende Chris Kalden 26 verhaal Cees Nooteboom 28 kaf en koren Reflecties, inzichten 32 mijn landschap Abdelkader Benali 34 oogst Het artistieke Gooi 36 mmm Fransje de Waard 38 verstript Het woud zonder genade Het nut 40 de plek Radio Kootwijk van natuur Tracy metz
  • 4. 04 zaaigoed Expositierent nieuws – publicaties, tentoonstellingen, prijs­vragen, campagnes, symposia, innovaties. Nieuws en persberichten kunt u sturen naar GRNVLD, Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl lezersaanbieding Buitenplaatsengids Over buitenplaatsen is veel gepubliceerd. Wat echter ontbrak, was een buitenplaatsengids: een volledig overzicht van buitenplaatsen in Nederland. Tentoonstelling te huur Met de uitgave van de Nationale gids Historische Leren kan natuurlijk uit een boek van de juffrouw of Buitenplaatsen van René Dessing en Jan Holwerda meester voor de klas, maar ook exposities zijn een heeft Uitgeverij Noord-Holland deze belangrijke prima middel om op een effectieve manier informatie leemte opgevuld. In deze prachtig geïllustreerde over te dragen. Opzetten en bouwen van een goede publicatie worden alle van rijkswege erkende tentoonstelling is voor scholen, buurthuizen en historische buitenplaatsen in beknopte vorm per bezoekerscentra van natuurgebieden echter veelal provincie beschreven. En daarmee komt dit mooie te duur en te arbeidsintensief. groenhistorische en monumentale erfgoed nog Huren kan dan uitkomst bieden. ExpositieRent verzorgt meer en nog beter in het bereik van een breed volledige natuurexposities, waarbij de fantasie van jong publiek. en oud hoog in het vaandel staat. Of het nu gaat om duurzaamheid of over dieren, gericht op volwassenen of Nationale gids Historische Buitenplaatsen De uitgever geeft juist voor kleuters – er is voor elk wat wils. ‘Hé, WATT-je’, Auteurs: René W.Chr. Dessing en Jan Holwerda 5 exemplaren ‘Bos vol geheimen’, ‘Flierefluiters’ en ‘Vossie de Vos’ Uitgeverij Noord-Holland | prijs € 19,50 van dit boek cadeau zijn interactieve ‘Doe en ontdek’-tentoonstellingen, die isbn 978 90 783 8157 0 interesse? leerzaam, maar vooral leuk zijn.  www.expositierent.nl Mail uw naam en adres naar grnvld@mineleni.nl naturexp boek Lezen in het duin Altijd willen weten welke rijke geschiedenis het duinlandschap in zich herbergt? Nieuwsgierig naar het ontstaan van de waterwinplaatsen bij Amsterdam? Benieuwd naar wat er zich vroeger afspeelde in zo’n bijzonder landschap? Dan is het boek Lezen in het duin een echte aanrader. Het boek is een prachtige leidraad bij de zoektocht naar Outdoor teambuilding de historie van het duingebied tussen Haarlem en Wil je de werksfeer in je team verbeteren en tegelijk de Noordwijk. Schrijvers Gert Baeyens en Joop Mourik natuur een handje helpen? Dat kan met NatureXP. beschrijven de landschapsgeschiedenis in relatie NatureXP is gespecialiseerd in duurzame, maat­schappelijk tot natuurlijke processen en menselijk handelen. betrokken, sympathieke, actieve en belevenisvolle Zo liggen er achter de duinen fraaie landgoederen, bedrijfsuitjes, events en kick-off’s. Omdat NatureXP die dateren uit de Gouden Eeuw. Oude duinen zowel Natuurmonumenten als Staatsbos­beheer als Lezen in het duin. hebben zich genesteld op eeuwenoude strand­ partner heeft, verzorgt zij deze bedrijfsuitjes in de Nagenieten van de Gouden Eeuw wallen. Waterwingebieden, vaarten en oude mooiste natuurgebieden van Nederland. NatureXP auteurs  Gert Baeyens en Joop Mourik wegen zijn ontstaan. De auteurs vertellen hun laat collega’s gezamenlijk de handen uit de mouwen uitgever  KNNV Uitgeverij verhaal aan de hand van oude veldnamen en steken om de natuur een frisse opknapbeurt te geven. prijs  € 29,95 sporen van oude duinbewoners. In het eerste deel Zo heeft een bedrijf dat zich bezighoudt met de isbn  978 90 501 1367 0 van het boek wordt de geschiedenis uit de doeken internationale handel vorig jaar een duingebied ontdaan gedaan, via meeslepende verhalen en mooie van de vogelkers. Behalve actief in de natuur aan de illustraties. In het tweede deel kunt u zelf de rijke slag gaan, biedt de NatureXP ook workshops aan, zoals historie van het duingebied ontdekken, door er wild-art en bouwen met hout. Met een veldlunch of daadwerkelijk op uit te gaan. veldbuffet kan de inwendige mens versterkt worden. www.naturexp.nl
  • 5. 05 moestuincoach Moesie de moestuin­coach Het verzorgen van een moestuin is leuk, leerzaam en gezond. Zo blijkt uit onderzoek dat kinderen die zelf groenten verbouwen, ook meer groenten gaan eten. Petra Kaak wil kinderen tot 12 jaar enthousiast maken om een eigen moestuin te beginnen. Als Moesie de moestuincoach begeleidt zij de jeugd via de boek moesiemails. Vanaf 1 maart 2013 ontvangen de kinderen elke week een mail met instructies Beestenboel om hun moestuin te onderhouden. Voor een Wat is er nu leuker dan dieren te zien rond­ Slapen onder de moestuin is niet veel grond nodig. Een tuintje van 1 m2 is al voldoende. Groter mag natuurlijk scharrelen en vliegen in je tuin. Maak van de tuin een beestenboel: een paradijs voor egels, vogelhuisjes ook. De moestuin neemt ongeveer 1 uur per week in beslag en het project loopt van 1 maart padden, kikkers, vlinders, vogels en bijen. In het boek Tuinieren voor (wilde) dieren wordt Slapen onder vogelhuisjes, dat kan met het tot en met eind september. uitgelegd hoe je een paddenhotel bouwt, een vogelhuisjesdekbed van Studio Ditte. Moesie de moestuincoach is in 2011 gestart en egelhuis of een vogelbistro. Schrijfster en De ontwerpers van Studio Ditte geloven niet in er doen per jaar tussen de 325 en 400 gezinnen biologe Barbara Rijpkema beschrijft op een zwaarwichtige filosofie, of in designstromingen, mee. Moesies MiniMoestuinen zijn ook heel luchtige toon hoe je natuurvriendelijk kunt wel in mensen en hun emoties, verlangens en geschikt voor scholen, kinder­dagverblijven, tuinieren. Ze vertelt wat de veel voorkomende dromen. In hun ontwerpen gaan ze terug naar buitenschoolse opvang en tuindieren zijn en wat ze nodig hebben en wat de basis van het eenvoudige plattelandsleven zorginstellingen. geschikte bomen en planten zijn voor deze en vertrouwde, soms kinderlijke, platte vormen. Deelnamekosten zijn 25 euro dieren. In het boek staan 24 doe-het-zelf­ Zoals in hun dekbed met het vogelhuisjesdessin, per kind. Daarvoor krijgen zij projecten met praktische tips en adviezen. dat naïviteit en een fijn gevoel van herinneringen een zaadpakket toegestuurd. Je hoeft er niet eens een grote tuin voor te naar de natuur uitstraalt. In hetzelfde dessin Moesie de moestuincoach is hebben, want natuurlijk tuinieren is geschikt is ook kwaliteitsbehang, rompertjes, pyjama’s, een project zonder winstoog­ voor landelijke tuinen, maar ook voor een stickervellen, schriften en wenskaarten merk. Petra de Kaak is een balkonnetje midden in de stad. verkrijgbaar. De eenvoudige, maar beeldschone door­gewinterde tuinkenner. Tuinieren voor (wilde) dieren. papieren vogelhuisjes maken het geheel af. Zij is onder meer eigenaar van Maak van je tuin een beestenboel Ook de andere dessins kenmerken zich door kwekerij De Cruydthof en auteur  Barbara Rijpkema | Knnv Uitgeverij zowel stoere als liefelijke simpelheid. werkzaam als schooltuincoach. prijs € 14,95 | isbn 978 90 501 1408 0 www.studioditte.nl www.moestuincoach.nl regionale vermarkting Internationale regio’s Pajottenland (België), Plaine de centra, horeca maar ook het land­ gehouden en in oktober is het Versailles (Frankrijk) en het Groene schap, de natuur en niet te Essential evenement in het Hart (Nederland) zijn plattelands­ vergeten de cultuur van de streek. Groene Hart. gebieden nabij de grote stad, die De drie regio’s werken nu samen om Bezoekers aan deze streek­ druk bezig zijn met het verbeteren zich hierin verder te ontwikkelen, evenementen krijgen een brochure van de relatie tussen stad en land. van elkaar te leren en ervaring op waarin een promotiecode staat Tijdens een conferentie in 2009 te doen. Dit doen ze onder andere vermeld. Met die code krijgen de hebben deze drie regio’s de eerste door middel van de promotie van eerste bezoekers die een van de stap gezet om te gaan samen­ hun platteland en producten. deelnemende regio’s bezoeken werken op het onderwerp ‘regionale In het kader van een uitwisselings­ vóór 30 juni 2014, een heerlijk vermarkting’: het in de markt project organiseren de regio’s ook streek­productenpakket cadeau! zetten van de regio als merk. Dat streekevenementen, waarvan de merk kan worden uitgedragen via eerste (Fête du Goût) inmiddels www.tasteourcountryside.eu/ streekproducten, evenementen, is geweest. Op 13 mei 2013 wordt nl/hetarrangement.html logies, bezoekers- en educatie­ in Pajottenland de Aardbeiendag
  • 6. 06 interview Het antwoord op je eigen vragen najagen
  • 7. 07 Tekst: Brigitte van Mechelen* | Beeld: Aloys Oosterwijk** © Comic House Louise Fresco, Auke van der Woud, Willem van Toorn, John Berger; wat is de link tussen deze grote namen? Allemaal kregen zij in de afgelopen jaren een keer de Groeneveldprijs. Dit jaar gaat de prijs naar Tracy Metz, Brigitte van Mechelen ging met haar in gesprek. Een omtrekkende ­beweging levert vaak de beste interviews op. Al dwalend kom je nog eens Natuur wordt vandaag de dag gezien als een financieel probleem, waarvoor we een oplossing moeten zoeken. ergens. In dit geval is er een terrein waar we vandaan Maar ‘wie’ heeft ‘wie’ nu eigenlijk? De mens de natuur, de moeten blijven: de Groeneveldlezing, en het essay dat natuur de mens? Ik ben ervan overtuigd dat wij mensen daarvan de neerslag is. Immers essay en interview flankeren onderdeel zijn van de natuur, van een groter geheel.’ elkaar in dit magazine. Maar wat ís natuur dan volgens Tracy? Oernatuur, Maar als we elkaar in hotel Krasnapolsky ontmoeten, de mussen op de Dam? het chique hotel in de Warmoesstraat waar het aldus Tracy ‘De vraag hoe natuur te definiëren, af te bakenen, is een zowel grootstedelijk als heerlijk rustig is, is het essay nog interessante. Ik ga hier in mijn lezing en essay zeker op niet af en zit de laureaat nog middenin het proces van terugkomen.’ componeren en afbakenen. Hoe niet te spreken over dat waar de geïnterviewde zo vol van is, dat wat bovendien aanleiding is voor ons gesprek? We spreken af dat we, “ e journalistiek, daar had D wanneer we al dwalend te diep het domein van haar lezing binnendringen, Tracy op de rem zal trappen. ik echt nóóit aan gedacht” Maar, hoe gaat het eigenlijk, wil ik voor we de regeling laten ingaan nog snel even weten. Immers, als Oké, wegwezen dus, laten we het hebben over het journalist heb je altijd een concrete aanleiding voor landschap van je jeugd, je bent Amerikaanse… je verhaal, en dus een rode draad. Nu is het zaak een ‘Ik kom het uit zuiden van Californië.’ metablik te hanteren, ‘erboven te hangen’. Ah, glooiende heuvels, wijngaarden. ‘Een open opdracht aan een journalist, een beproeving,’ ‘Niets daarvan, ik groeide op in LA. En ik vond het er zegt Tracy en werpt haar handen in onmacht in de lucht. vreselijk. Alles moest met de auto, altijd was ik afhankelijk ‘Voordat ik wist waarover ik het wilde hebben, heb ik zó van mensen die me wilden halen en brengen, ik voelde me veel overwogen, verworpen, heroverwogen. Eindeloos. een gijzelaar van de auto. Dat was wat ik van Amsterdam Uiteindelijk heb ik veel gehad aan een recente meteen zo leuk vond, de fiets, de tram. Vrijheid gewoonweg. publicatie van het Planbureau voor de leefomgeving, De compactheid van de stad zorgt voor een grote Natuurverkenning 2010-2040. Een bedachtzaam document levendigheid in de publieke ruimte, ook dat sprak me met veel visie maar ook interviews waarin specifieke meteen enorm aan. invalshoeken aan de orde komen. Ook heb ik mijn Hoe ik hier verzeild raakte? Na mijn studie Frans en gedachten kunnen scherpen tijdens de serie Goudader, een Spaans nam ik gewoon het goedkoopste ticket naar Europa.’ discussiereeks over de toekomst van de natuur in de Balie. Om vervolgens in Amsterdam te blijven hangen en Dit gecombineerd met wat er uit mijn eigen werk door de journalist te worden… jaren heen oprijst, groeide de noodzaak om het te hebben ‘Ach, mijn leven hangt van bizarre voorvallen aan elkaar. over hoe natuur meer en meer als product of dienst wordt Tussen het lanterfanten door – dat heb ik echt jaren gedaan – gezien. Met andere woorden hoe natuur wordt gezien als voorzag ik in mijn onderhoud middels het geven van lessen iets wat nut moet hebben.’ Engels aan volwassenen. Een van mijn cursisten was redactie­chef van het Parool, we raakten bevriend en op een En nu ga jij een pleidooi houden om dit nutsdenken dag zei hij: waarom kom je niet bij de krant, dat lijkt me echt te kantelen? iets voor jou. De journalistiek, daar had ik echt nóóit aan ‘Mijn ambitie is iets bescheidener, ik zou willen gedacht. bijdragen aan het besef dat we natuur marginaliseren. Tijdens mijn eerste dag als beginnend journalist *B rigitte van Mechelen is freelance journalist, schrijver en redacteur. **A loys Oosterwijk is (strip)tekenaar. Grote bekendheid verwierf hij met zijn strip Willems Wereld in Panorama. Sinds 2004 is hij ook rechtbanktekenaar.
  • 8. 08 interview ZoetZout: water en de A Falling Horizon: de Huis in Frankrijk: Nederlanders en Nature as Artifice (2008). Op de grond: Nederlanders (2012). Sophiapolder, een afscheid hun maison de campagne (2010). Maartje van den Heuvel observaties vanuit Tracy Metz Maartje van in vijf aktes (2011). Fotografie: Theo Baart, Tracy Metz, NAI Uitgevers. Harvard (2007). den Heuvel, NAi Uitgevers. Fotografie: Heidi de Geer, Sake Elzinga, tekst: Tracy Metz, Tracy Metz, Bekroond met de Gouden tekst: Tracy Metz, Fw:. NAi Uitgevers. Architectura Natura. Tulp 2013. – 3 maart 1980, ik weet het nog precies –, rolden de tanks NRC Handelsblad mij om hun Amsterdamredactie te door de Vondelstraat, op weg om een door krakers bezet komen versterken.’ pand te gaan ontruimen. De hele redactie in rep en roer natuurlijk, en niemand had tijd voor mij, maar ik weet nog Je woont inmiddels ruim dertig jaar in Amsterdam? dat ik dacht: de volgende keer dat zoiets gebeurt ben ik erbij! ‘Hartje stad, maar binnenkort voor het eerst met een Ik vind het nog steeds een machtig vak. Een prachtige tuin. Niet te groot, genoeg om lekker buiten te kunnen manier om het antwoord op je eigen vragen na te jagen. zitten. Ik heb een aantal jaren een huisje in Zeeland gehad, En wat ook fijn is, het ene project leidt vaak tot het andere.’ maar de mythe van het buitenhuis is echt een misvatting. Het enige dat ik daar deed was klussen en in de tuin werken.’ Je bent meer het type van de lange wandelingen “ k ben ervan overtuigd dat wij I langs zee en het trekken door de bossen? ‘Zal ik je eens wat vertellen, voor reportages ga ik mensen onderdeel zijn van de natuurlijk op pad maar daarbuiten eigenlijk nooit. Ik ben vooral aan het werk, thuis achter mijn bureau. natuur, van een groter geheel” En als ik eruit wil ga ik naar de bioscoop, of een museum.’ Aan de Groeneveldprijs is een bedrag verbonden toch, Is de ontwikkeling van nieuwsjournalist tot auteur heb je al een bestemming? met, zoals het juryrapport meldt, ‘De relatie tussen ‘Was de prijs eerder gekomen dan had ik het vast in mensen en hun omgeving, zowel de stedelijke als de ZoetZout gestopt, maar ik vrees dat het nu door de natuurlijke, als een van haar belangrijkste thema’s’, verbouwing van mijn huis wordt opgeslokt.’ ook zo’n organisch proces geweest? Wacht even, betekent dit dat je ZoetZout zelf ‘Eigenlijk wel. Het Parool besloot destijds, met een hebt geïnitieerd? vooruitziende blik want zoiets bestond nog niet, een prijs ‘Het merendeel van de projecten naast het werk voor in het leven te roepen voor de beste sociale woningbouw de krant til ik zelf van de grond. Eigenlijk is dit met van de voorgaande vijf jaren. Er werd een internationale Snelweg, het boek dat ik samen met Theo Baart heb jury opgetuigd waarvan de leden ieder met een verslaggever gemaakt, begonnen. Mijn projecten zijn vaak jaren in de en iemand van de dienst huisvesting op stap gingen. maak, soms zonder dat ik het zelf weet. Toen ik besloot Pret! Mijn wandeling met Geert Bekaert is echt een kantelpunt te gaan maken, ging ik door mijn knipsels heen en zag ik dat geweest. Augmented reality avant la lettre, dat was wat ik al jaren artikelen verzamelde over vrijetijdsindustrie. deze architectuurcriticus aankleefde. Planologie, Het idee voor ZoetZout bijvoorbeeld kreeg een slinger stadsgeschiedenis, culturele diversiteit, wát een lagen toen ik als Loeb Fellow aan de Harvard Graduate School zag die man. Mijn ogen werden geopend. of Design verbleef. Elk jaar worden tien mid-career Een ander jurylid was trouwens hoofdredacteur van professionals in de gelegenheid gesteld colleges te komen Architectural Record, waaraan ik sindsdien als volgen aan de Amerikaanse universiteit Harvard, correspondent verbonden ben. Niet lang hierna vroeg professoren te spreken en onderzoek te doen. In dat jaar
  • 9. 09 Pret! Leisure en Atlas van de Nieuwe natuur: De nieuwe kaart: atlas van Snelweg/Highways in the IJsvermaak: de landschap (2002). verandering. Nederland reportages over Nederland in 2005 (1997). Netherlands (1996). Noord- en Zuidpool- Tracy Metz, herschikt (2000). veranderend land- Tracy Metz en Margriet Theo Baart, Cary Markerink expedities (1995). NAi Uitgevers. Fotografie: Theo Baart, schap (1998). Pflug, NAi Uitgevers. Tracy Metz, Architectura Samenstelling tekst: Tracy Metz Tracy Metz met Natura. Tracy Metz, Tjerk Ruimschotel, foto’s van Theo Nijgh Van Ditmar. NAi Uitgevers. Baart, Ambo/Anthos Uitgevers. (2006-’07) was ik veel met studenten in gesprek, “ en soort trait d’union tussen de E jonge mensen die waar het Nederland aanging vooral geïnteresseerd waren in environmental engineering. deskundigen en het grote publiek” Ik had de term nog nooit gehoord, maar begreep meteen wat ze bedoelden. Als lid van de Delta Commissie die speciaal was Op de grond: observaties vanuit Harvard gaat over opgericht om het kabinet een richtinggevend advies voor actuele vraagstukken in de ruimtelijke ordening in de de komende twee eeuwen te geven, heb ik gezien dat water Verenigde Staten. In het voorwoord schrijf je dat deze een van de grote verhalen is van onze tijd. Na mijn verblijf observaties relevant zijn voor Nederland. Wat ziet de aan Harvard realiseerde ik me: dat verhaal wil ik vertellen! Amerikaanse die na een lang verblijf in Nederland haar Nu ja, dan begint het ondernemen, geld organiseren, thuisland observeert? mensen voor je idee warm maken.’ ‘Eigenlijk is het vooral andersom, ik zag zaken waarin de Verenigde Staten een voorbeeld aan Nederland kan nemen. Ligt er alweer een nieuw project in de week? Neem het fenomeen drive till you qualify, oftewel het ‘Behalve ‘Stadsleven’, de maandelijkse talkshow in de gegeven dat werknemers alleen op grote afstand van hun Rode Hoed over het leven in de grote stad, nog even niet. job een betaalbare woning kunnen vinden, waardoor ZoetZout loopt nog steeds, de komende maanden heb ik sommigen wel vijf uur per dag aan het forenzen zijn. Met lezingen in het National Building Museum in Washington het kwalijke gevolg dat het landschap wordt opgevroten DC, Harvard, de universiteit in Berkeley, de Chicago door buitenwijken en mensen aan niets anders toekomen Architecture Foundation en de American Library in Parijs. dan werken en onderweg zijn. Dat is iets wat we echt niet Bij veel mensen bestaat het beeld ‘met de waterveilig­ moeten willen. heid zit het wel snor, daar hebben we toch de waterschappen Maar zo’n vaart zal het niet lopen. Waar Amerikanen en de ingenieurs voor’. Maar los van de vraag of we wel alle bang zijn voor dichtheid, zijn wij eraan gewend en geeft reden hebben ons zo veilig te voelen, is het een fascinerend het ons misschien zelfs een gevoel van beschutting en veld vol verhalen die mensen raken. Ik vind het enorm leuk veiligheid. Geen wonder ook, ons wonen begon immers om mensen de ogen te openen. Sterker nog, ik vind het een op de terpen. belangrijke functie van mijn vak’. Walkable urbanism, daar zijn wij echt goed in. Ja, je De journalist als docent? hoort het goed, ik zeg ‘wij’, ik voel me inmiddels hartstikke ‘Als verhalenverteller; ik vorm een soort trait d’union Nederlands.’  tussen de deskundigen en het grote publiek. Deskundigen zijn, of voelen, zich dikwijls gebonden aan organisatorische of politieke belangen. Als buitenstaander en als buiten­ lander, waardoor ik toch een ander begrippenkader hanteer, heb ik veel meer ruimte. Mijn vrijheid als toeschouwer, beschouwer zie ik als een toegevoegde waarde. En kennelijk werkt het, want mijn boeken lopen goed.’
  • 10. 10 Ander beeld
  • 11. 11 Tekst: Christine Tinssen Beeld: Matthijs Bosman Leenman doet de was Kunstenaar Matthijs Bosman ‘leende’ vorig jaar Kasteel Geldrop. Voor vier weken. Hij nam zijn gezin mee, meubels, bedden, matrassen en speelgoed en huurde een douche, want een badkamer ontbrak in het kasteel met zeker tien kamers. Overdag kon hij bezoekers of een bruidegom tegenkomen, want het ­kasteel bleef wel gewoon in bedrijf ­tijdens de logeerpartij. Als bezoeker kon je een houten zwaard in de tuin zien liggen, of de pas gewassen was van ­de-leenman-voor-een-maand aan de lijn zien hangen.
  • 12. 12 laudatio Tekst: Stichting Groeneveld | Beeld: Wilma Elmendorp Chroniqueur het landschap van Groeneveldprijs voor Tracy Metz Op 31 januari jongstleden ontving Tracy Metz, journalist en auteur van publicaties over urban issues, de Groeneveldprijs 2012. Deze prijs is een initiatief van de Stichting Groeneveld en wordt jaarlijks toegekend aan een persoon die zich bijzonder heeft ingezet voor het debat over de groene ruimte en die daarbij een afwijkend, kritisch geluid laat horen. Tracy Metz,  van oorsprong schap en wat zich daarin voltrekt schildert Amerikaanse, heeft zo’n eigen geluid. Tracy de tekst op haar toetsenbord. ‘Traag door oneindig laagland gaan’ is niet haar Ze schrijft over architectuur en kunst, die als ding. Met de snelheid van licht past beter. verbindingen tussen ratio en gevoel reflecteren Hollands licht! Dat voortdurend verandert op wat er gebeurt. Door haar kennis van en het waterige land eronder steeds anders zaken is ze in staat informatie in behapbare uitlicht. Als een regisseur kiest ze frames proporties voor een breed publiek op te dienen. waarmee ze het landschap in de spotlights Tracy’s werk is ook heel Nederlands: niet zet om de lezer, die eigenlijk kijker is, te laten zeuren, het is zoals het is. Ze blijft ver van zien wat er gebeurt. ‘Waar bent u nu eigenlijk het vrijblijvend observeren vanuit een mee bezig’ is de vraag die vooraf gaat aan nivellerende globalisering en ziet liefdevol haar beschouwingen over de omgang van de toe op het intelligente geploeter in de Delta. Nederlanders met hun krap bemeten ruimte. Dat heeft bij elkaar een mooi en toegankelijk oeuvre opgeleverd, dat zich laat lezen als een Fotografen zoals Theo Baart geven haar ogen. kroniek. Nieuwe natuur (1998), Atlas van Haar oren registreren het koor van denkers, de verandering (2000), Pret! (2002), Nature makers en gebruikers van het land en het water. as artifice (2008) en Huis in Frankrijk. Als een chroniqueur van het Nederlandse land- Nederlanders en hun maison de campagne
  • 13. 13 2012 (2010), zijn slechts enkele voorbeelden van begrijpen. De Verenigde Staten en de geschie- verschuivingen in waarden signaleren en haar werk. denis van de Zeven Verenigde Nederlanden duiden en zo bijdragen aan een cultuur die Daarnaast zijn er die tussenrapportages in raken elkaar daar misschien wel. Landen van Nederland in stand houdt door te veranderen. kranten en tijdschriften. Mooi voorbeeld is op elkaar aangewezen individualisten. haar stuk in NRC Handelsblad over het De Groeneveldprijs 2012 vond een eminente MILKproject van Esther Polak dat paginagroot Een perpetuum mobile is een onbereikbaar en logische drager: Tracy Metz, chroniqueur het Economiekatern opende. Een mooi ideaal. Het houdt een keer op. ‘Is Nederland van de getijdenbeweging in het Nederlandse voorbeeld dat kunst en economie elkaar iets af ?’ is misschien de werkzame vraag. Maar landschap.  te vertellen hebben. ook een retorische, want het bestaan van dit land is direct gekoppeld aan de bewegingen Laag boven Holland zou een boektitel van Tracy van het water dat bij Lobith en Eijden het land Metz kunnen zijn. Leven in Nederland is de instroomt en van de Noordzee op de kust slaat. strijd tegen en met het water, die landschap en Ophouden met ingrijpen is ophouden met bewoners tot een onlosmakelijke eenheid heeft bestaan. gesmeed en wordt weerspiegeld in de taal: Dit jaar is het zestig jaar geleden dat het fout ‘en de boer hij ploegde voort’, ‘een volk dat leeft, ging in de Delta omdat er te lang geen onder- bouwt aan zijn toekomst.’ Het resultaat is houd was geweest. Tracy Metz was lid van de steeds het startpunt voor de volgende ingreep. Deltacommissie die ons voorhield dat de schop Steeds veranderen in de verwachting dat het opnieuw ter hand moet worden genomen om nog beter wordt, blijft alles toch onvervreemd- klimaatverandering en zeespiegelstijging te baar Nederlands. Zie daar een perpetuum overleven. mobile! De beweging terwijl toch alles het- zelfde blijft. Van levensbelang is dat ook de discussie door- Zie daar ook het voordeel van de roots van gaat. Dat er plekken en instellingen als Kasteel Tracy Metz. Genoeg Amerikaans om het Groeneveld zijn, die deze discussie bevorderen. bijzondere gedoe van het ‘gepolder’ te zien. Dat schrijvers en kunstenaars, zoals Tracy Genoeg Nederlands om de logica ervan te Metz, het oppakken en verder brengen. Die
  • 14. 14 Essay Tekst: Tracy Metz nut Het van natuur Allereerst wil ik de Stichting Groeneveld bedanken voor de toekenning van deze illustere prijs. Ik was verbaasd en verguld feit leek. (Daarom hebben ook veel mensen een hekel aan journalisten.) Ik sta als verhalenverteller tussen de leek en de deskundige in. Ik ben de trait d’union, of zo u wilt: de postillion d’amour. – dit is de eerste prijs die ik heb gekregen voor mijn werk. Het is natuurlijk vleiend Met deze vraag in het achterhoofd – Waar sta ik? – ben ik om te beginnen voor de boekenkast gaan staan om nog eens om als journalist en auteur te lezen dat door mijn eigen boeken te bladeren. Mijn veronderstelling je ‘afwijkende, kritische geluid’ wordt is dat daaruit een beeld oprijst van het veranderende, ik mag gewaardeerd. zeggen veranderlijke denken over natuur en landschap. In een landschap als dit, dat zo door mensenhand is Maar toen werd het al snel moeilijk. Een eigen geluid, oké, geboetseerd, zit de spanning tussen het artificiële en het maar welk? Zo’n prijs, en daarmee het schrijven van deze natuurlijke er per definitie ingebakken. Wat dat betreft had lezing, dwingt tot introspectie. Waar sta ik eigenlijk zelf ik als studieobject geen interessanter land dan Nederland in dit debat? Hoe staan natuur en landschap ervoor in deze kunnen kiezen. roerige politieke en economische tijden? Terugkijkend op Nederland via mijn eigen boeken werd Ik ben geen deskundige, geen natuurbeschermer, geen het me duidelijk hoezeer de denkbeelden over de groene ecoloog, geen landschapsarchitect en al helemaal geen ruimte aan modes en mood swings onderhevig zijn. Ik zal beleidsmaker. Als journalist en auteur reageer ik op wat u hieronder schetsen hoe ik de pendule heen en weer heb ik om me heen zie gebeuren, met oprechte belangstelling zien zwaaien tussen een laatromantisch wildernisdenken en nieuwsgierigheid, maar ik ben daarbij beschouwer en en een prozaïsche opvatting over natuur die vooral nut moet toeschouwer, ik heb geen eigen standpunt of ideologie. hebben – vandaar de titel van deze lezing, ‘Het nut van Ik probeer verandering te vangen. Altijd ben ik op zoek natuur’. En de derde en nieuwste ontwikkeling ligt ergens in naar dat ene moment, die ene uitspraak of observatie die het midden: het herontdekken van de natuur als bondgenoot alle vastgeroeste aannames op hun kop zet, de boel in de in onze nieuwe verhouding tot het water. En dit alles in nog war schopt, een nieuw licht werpt op iets wat een voldongen geen kwart eeuw tijd.
  • 15. 15 Ik weet nog heel goed wat het verrassingsmoment was Nieuw gemaakte natuur was ook het onderwerp van toen ik op reportage ging voor het boek Snelweg: A Falling Horizon. Fotografe Heidi de Gier had voor dit Highways in the Netherlands (1996), samen met de boek ruim een jaar lang haar tante Hannie gevolgd. fotografen Theo Baart en Cary Markerink. Ik reed door Hannie woonde met haar twee kinderen naast een Zeeland met een bioloog van Rijkswaterstaat, die vertelde scheepssloperij aan de rivier de Noord in Hendrik Ido dat zeldzame vogels als de kiekendief graag in de lussen Ambacht. Ze beheerde de boerderij die van haar vader van op- en afritten nestelen. Ze wennen aan de herrie en was geweest, aan de overkant, in de Sophiapolder. Deze niemand valt ze lastig. En sinds de bermen minder vaak kleine Sophiapolder moest een zoetwater­getijdenmoeras worden gemaaid is de snelwegberm het langste aaneen­ worden, dus moesten Hannie en de boerderij weg. Dat gesloten natuurgebied van het land. Wie had dat gedacht. moeras moet de natuur helpen vervangen die verloren was gegaan met de Betuwelijn, die op 25 meter diepte onder deze oude landbouwpolder doorloopt. Dat was voor mij een verrassende stapeling: de Sophiapolder, puur natuur van boven, pure techniek van onderen. Uit Snelweg: Highways in the Netherlands (foto Theo Baart) Ontzettend Nederlands vond ik dat, natuur die door de mens wordt gemaakt. Daarover gaat Nieuwe natuur: reportages over veranderend landschap (1998). Voor mij was natuur per definitie juist datgene wat niet was gemaakt, maar er gewoon wás. Zelden heb ik zo veel argwaan ondervonden als bij het schrijven van dit boek. Iedereen, boeren én natuur­beschermers, wilden weten Boerin Hannie de Vos uit de Sophiapolder (foto Rinie Boon) wie mij ertoe opdracht had gegeven. Met andere woorden: in welk kamp zit je. Frappant vond ik de bijna religieuze Iedereen, ook het buitengebied, hoopt een graantje mee overtuiging van de natuur­beschermers dat ze met een te pikken van het geld dat we uitgeven in onze vrije tijd. verheven missie bezig waren, namelijk om het over­ Die hoop, en dat geld, veranderen onze omgeving: daar gaat gedomes­ticeerde Nederland weer met wildernis te Pret! Leisure en landschap over. Het productielandschap verrijken. Een wildernis, wel te verstaan, die vrij spel had verandert in een domein voor consumptie, in een groen binnen de grenzen van de snelweg, het spoor, de woonwijk decor voor hedendaags vermaak, waarbij geldt: hoe en het schietterrein van Defensie. ‘authentieker’ hoe beter. Afgetrapte oude klompen brengen in de souvenirwinkel meer op dan nieuwe, eier­ boeren plakken een donzig veertje op de scharreleieren voordat ze naar de supermarkt gaan. We koesteren de illusie bij gebrek aan the real thing, en laten we wel wezen, de meesten van ons willen helemaal niet op het platteland leven. En als we naar het platteland gáán dan doen we dat niet voor onze rust, we willen iets beleven: koe knuffelen, boerengolf, apestoned housen in Spaarnwoude, schat­ zoeken met de GPS in het bos, streekeigen producten kopen die we in ons tweede huis op het platteland opeten. Misschien klinkt het cynisch, maar ik bedoel het niet zo. De aanleg van nieuwe natuur in de Sophiapolder Kennelijk willen we dit allemaal, en waar vraag is, is aanbod (foto Jacques van der Neut) en andersom. Kortom: een markt. Een overzicht van de boekpublicaties van Tracy Metz is te vinden op pagina 08 en 09.
  • 16. 16 Essay Rust, maar vooral ruimte: dat is wat veel Nederlanders Uit deze reeks blijkt dat er de afgelopen drijft een tweede huis in Frankrijk te kopen. Zij zijn het ruim twintig jaar al heel wat verschillende onderwerp van Huis in Frankrijk: Nederlanders en hun opvattingen over de natuur voorbij zijn maison de campagne, gemaakt met de fotografen Theo gekomen, en daarmee ook verschillende Baart en Sake Elzinga, in opdracht van Kasteel Groeneveld. notities over wat je met het natuurbeleid Ruimte is er zeker, maar de rust is betrekkelijk: er moet zou willen bereiken. Maar wat gaat dat snel! Ik altijd geklust, en zoals Martin Bril het zo mooi zei, in de kan me haast niet onttrekken aan het idee dat de natuur verte hoor je altijd wel ergens een cirkelzaag. Er wonen van zijn gezag en zijn oerkracht is ontdaan, en in plaats inmiddels meer stedelingen op het platteland (al dan niet daarvan een bijproduct is geworden van de wisselvallige in deeltijd) dan boeren. De Franse sociologen Jean Viard maatschappelijke gemoedstoestand. en Bertrand Hervieu spreken daarom van la campagne, bonheur des urbains – het platteland, geluk der stedelingen. De grootste kentering in deze woelige periode was onge­ De rust- en ruimtezoekers beoordelen het platteland twijfeld het wildernisdenken van de nieuwe Natuurnota uit meer nog op zijn esthetische kwaliteiten dan op zijn 1990. Ik vond het intrigerend dat wildernis een wensbeeld productiecapaciteit – en de boer moet voor beide was geworden – net zoiets als het Amerikaanse verlangen zorgdragen. naar de eeuwige frontier. Tot in de negentiende eeuw was wildernis geen wensbeeld maar juist een schrikbeeld, het In ZoetZout: water en de Nederlanders maakt de natuur was er koud of juist te heet en in ieder geval gevaarlijk. zich weer wat losser van de esthetiek en de marketing en Maar nu leek het alsof iedere Nederlander recht had op sluit ze een alliantie met de veiligheid tegen rampen en X vierkante meter wildernis of fietsafstand van zijn huis, overstromingen. Na eeuwen van steeds hogere dijken alsof het net zoiets was als de parkeernorm of de groennorm bouwen en steeds harder pompen hebben we ontdekt dat voor nieuwe woonwijken. Wat bij mij ook verwondering het misschien slimmer is om met de krachten van de natuur oproept, is het verlangen naar wildernis in een land dat heel mee te bewegen, to go with the flow. Eeuwenlang hebben lang een onbewoonbare natte delta was. Waar verlang je dan we onze wil opgelegd aan het land waarop we leven en nu naar terug? bijt die ons in de hielen. Vannacht is het zestig jaar geleden dat de Watersnood In een interview in Trouw maakt historicus Auke van der zich in zuidwestelijk Nederland voltrok. Het antwoord, Woud, een van mijn voorgangers als winnaar van deze prijs, dat weten we allemaal, was een huzarenstukje van de korte metten met wat hij noemt ‘duur getuinier onder de waterbouw samen met de civiele techniek, de Deltawerken, vlag van ongereptheid’ en ‘een toneelstukje dat met veel die het water moesten bedwingen. Nederland moest veilig subsidie wordt opgevoerd’. Daar zit wel wat in, maar hij gaat tegen het water worden gemaakt. Wie had toen kunnen denken dat Rijkswaterstaat nu zou zeggen dat het veiliger is om de dijken te verlagen, om de “ euwenlang hebben E druk eraf te halen en het water de ruimte te geven? Je zou toen voor gek zijn verklaard! Wat toepasselijk om net we onze wil opgelegd vandaag, nu het op de dag af zestig jaar geleden is dat de Watersnood van 1953 zich voltrok, te spreken over dit aan het land waarop nieuwe bondgenootschap tussen natuur en veiligheid in dit landschap, dat een uniek samengaan is van cultuur en we leven en nu bijt die natuur. Nu willen we veilig worden mét het water. Ik kom straks terug op dit bondgenootschap, want daarin zie ik de ons in de hielen” toekomst en ook nieuwe mogelijkheden voor het denken over en omgaan met natuur. voorbij aan de redenen waarom hedendaags wildernis zo tot de verbeelding spreekt. In de eerste plaats is het een nostalgisch verlangen naar een ongereptheid, een puurheid die we kennelijk als een ideaal in ons achterhoofd meedragen – naar onze verloren onschuld. In de tweede plaats is er naar mijn overtuiging veel te zeggen – in principe – voor de opvatting dat de natuur een eigen, intrinsieke waarde heeft. ‘Natuur’ is een veel te klein en simpel woord voor het reusachtige en complexe systeem waarbinnen wij leven. Het getuigt van grote hoogmoed om te denken dat wij boven de wetmatigheden van dat systeem Watersnoodramp 1953 verheven zijn – het tegendeel is waar. De vraag is echter, en vandaar dat ik zeg ‘in principe’, of er nog plekken op aarde
  • 17. 17 zijn waar dat systeem gevrijwaard is van de invloed van de mens. Zeker in Nederland, waar de zeggenschap van de mens over de omgeving heel ver reikt, is het een illusie te denken dat de natuur in zijn meest zuivere vorm kan bestaan. En in de derde plaats heeft nieuwe natuur in deze hightech, gehaaste, verkwistende, vervuilende samenleving een belangrijke functie als aflaat. Het is een vorm van vergiffenis. Die bewijst dat als wij ons er maar niet mee bemoeien, de natuur op eigen kracht kan terugveren. Fijn! Dan kunnen we de illusie van wildheid blijven koesteren en hoeven we er niets voor te laten. Dat komt ons eigenlijk wel goed uit. Rustig achterover leunen: daarvoor waarschuwt de Amerikaanse schrijver William Cronon in zijn prachtige Yellowstones essay The Trouble with Wilderness, dat hij schreef voor de bloemlezing Uncommon Ground: Rethinking the Human Place in Nature. Door ons te fixeren op de romantische wildernis als de enige echte natuur zien we niet meer de kleine, alledaagse, natuur om ons heen die in feite véél omvangrijker is dan alle Yellowstones bij elkaar. Die fascinatie is in feite vluchtgedrag, vindt hij. ‘Idealizing a distant wilderness too often means not idealizing the environment in which we actually live, the landscape that for better or worse we call home. Most of our most serious environmental problems start right here, at home, and if we are to solve those problems, we need an environmental ethic that will tell us as much about using nature as about not using it. The wilderness dualism tends Beeld uit de BBC-serie Earhflight (foto BBC) to cast any use as abuse, and thereby denies us a middle ground in which responsible use and non-use might attain some kind of balanced, sustainable relationship.’ Die middle ground vind ik een belangrijk begrip, aan het dieren op afroep beschikbaar zijn. In Nederland is zelfs het eind van mijn verhaal zal ik daar nog wat over zeggen. ongerepte maakbaar. Je zou denken dat we in reactie op de vérgaande Aan die gemaakte Nederlandse natuur technologisering van ons leven, een steeds sterkere hang kleeft een onoplosbaar paradox. Enerzijds naar de natuur zouden hebben. Dat is ook zo, maar bij is die een uitdrukking van een verheven en romantische verreweg de meesten van ons komt de natuur binnen gedachte, anderzijds werd het in de uitvoering een als mooi plaatje. Op de sportschool heb ik lange de tijd nogal technocratische bedoening. Dat signaleert ook op Animal Planet de avonturen gevolgd van een het Planbureau voor de Leefomgeving in de vorig jaar meerkatkolonie – op een gegeven moment kende ik de verschenen Natuurverkenning 2010-2040. ‘De laatste jaren familieleden allemaal van naam. De schitterende opnames is in het natuurbeleid het accent komen te liggen op het van National Geographic zijn een soort natuurporno, realiseren van ecologische doelen, met name het behoud waarbij we ons verlustigen aan de kracht en de pracht van biodiversiteit,’ aldus het PBL. ‘Die aandacht voor de zonder dat het betekenis heeft voor ons dagelijks doen en achteruitgang van vooral kwetsbare dier- en plantensoorten laten. De schitterende BBC-serie Earthflight brengt de heeft een sterk procedureel en juridisch karakter gekregen. luchtige wereld van de vogels binnen handbereik, nu de Dat heeft als consequentie dat weinig mensen het beleid ganzen de wereld overvliegen met een camera op hun kop. nog begrijpen.’ We griezelen even als we in Earthflight een baviaan een onfortuinlijke flamingo aan zijn poot uit de lucht zien Inderdaad was het gesteggel over de hectares voor de trekken, we zitten op de bank te juichen als we op YouTube Ecologische Hoofdstructuur al een tijd lang voor niemand in de amateurvideo The Battle of Kruger Park zien hoe de te volgen behalve voor de opponenten zelf. Ik heb weleens buffelkudde wraak neemt op de gemene leeuwen die een de schertsende term ‘clipboardnatuur’ gehoord, een buffelkalf bijna hebben verschalkt. Deze Battle is 66 miljoen verwijzing naar de lijsten met af te vinken doeltypen die keer bekeken op YouTube. Het is allemaal een indruk­ je als terreinbeheerder naar je gebied moest lokken om te wekkend schouwspel. De natuur komt dichterbij maar staat bewijzen dat je je subsidies waarmaakte. Alsof planten en tegelijkertijd verder van ons af.
  • 18. 18 Essay In The New York Times beschreef dichteres Diane Ackerman laatst hoe zij met een aantal bevriende vogelaars een stel ibissen bekeek die in de weer waren met hun jongen in een natuurgebied in upstate New York. De vriendengroep bleek anderhalf miljoen mensen groot te zijn, allemaal mensen die thuis achter de computer via de webcam de natuur beleven en steeds van de ene diersoort naar de andere hoppen, afhankelijk van waar de actie is. De titel van haar column was dan ook: ‘Nature: Now Showing on TV’. De natuurbeleving via en dankzij de techniek, schrijft Ackerman, ‘is swiftly becoming the preferred way to view nature.’ Misschien vaart de natuur er wel bij dat die anderhalf miljoen mensen niet rond dat ibisnest staan, maar op veilige afstand meeleven, maar de beleving is toch anders. Je bent mét de natuur maar niet erín. Je hoeft er niks voor te doen, de natuur komt naar jou toe. Via het opgloeiende scherm Nature: Now Showing on TV van je computer of je telefoon kun je die elk moment opvragen, zoals je je email checkt of je Facebookstatus of de voortgang van je Wordfeudspel. je een droomwereld binnenstapt. Met typisch Engels Fotograaf Tim Simmons heeft er een missie van gemaakt understatement zegt hij daarover: ‘The evolution of our om de stedeling met natuur te confronteren. In Los Angeles environment and the way that most of us live has naturally en Philadelphia heeft hij voor zijn Urban Land Project separated us from the landscape. This disconnection makes reusachtige billboards bedekt met natuurfoto’s. De wereld it easy to forget our responsibility to maintain and preserve op die enorme foto’s is zó totaal anders dan hun omgeving our environment in the small ways that we can. I try to offer van beton en prikkeldraad en asfalt, dat het lijkt alsof a space to reconnect.’ Gaat de digitale natuur de biologische natuur vervangen? Volgens de oprichters van NextNature, Koert van Mesvoort en Hendrik-Jan Grievink, zijn natuur en technologie inmiddels zo met elkaar verweven dat er een nieuwe hybride is ontstaan: Next Nature. ‘Waar technologie en natuur traditioneel als tegenpolen worden gezien, lijken ze nu samen te smelten en zelfs van plaats te verwisselen,’ schrijven zij op hun indrukwekkende site nextnature.net. ‘Door onze drang om onze omgeving te ontwerpen hebben wij het ontstaan van een onvoorspelbare next nature veroorzaakt. De natuur verandert met ons mee!’ Urban Land Project van Tim Simmons Een geweldig project van NextNature was ‘Rayfish Footwear’. Drie jaar lang hebben de initiatiefnemers een hype opgebouwd rond spannende sneakers in hallucinerende kleuren, gemaakt van het leer van genetisch gemodificeerde roggen. Ze hadden verwacht dat er enorm ophef zou ontstaan over het geknoei met het DNA van die beesten, en er kwamen ook protesten, maar er kwamen nog veel méér bestellingen binnenstromen. Ze maakten met video’s en persberichten een heel circus eromheen – totdat een aantal van die Frankensteinroggen zogenaamd ontsnapten. Tot slot ging Rayfish failliet – waarna de NextNature jongens het échte verhaal bekend maakten, over onze consumptieve omgang met dieren en dus met de Nextnature.net Rayfish Footwear van NextNature natuur.
  • 19. 19 Konikpaarden Johannes de bultrug (foto Hollandse Hoogte) Ondanks het beleid van de afgelopen twee een heel prozaïsch nutsdenken – vandaar de titel van deze decennia heeft het wildernisdenken bij lezing. Niks eigen autonome waarde, de natuur loopt nu aan het grote publiek nooit tot in zijn uiterste de leiband van de politiek en de economie. Tegenwoordig consequenties echt wortel geschoten. moet natuur ergens goed voor zijn. Ze moet behagen. Dat merken de natuurbeschermers in strenge winters. Ze moet ons van dienst zijn – als een oord van plezier en Als de Konikpaarden en Schotse Hooglanders dreigen te bezinning, als een consumeerbare toeristisch-recreatieve verhongeren dan hebben wandelaars en omwonenden geen belevenis, als een bron van waardevermeerdering voor het boodschap aan hun status als puur natuur. Mensen vinden onroerend goed in de buurt. De natuur moet nut hebben, de dieren zielig en ze bellen boos op naar de beheerder dat ze moet zich aan ons aanpassen. Ik moest denken aan de die er iets aan moet doen. Op zo’n moment moet je wel woorden van Johan van de Gronden, directeur van het sterk in je schoenen staan om met harteloze argumenten Wereld Natuur Fonds, die in zijn reactie op de publicatie als ‘survival of the fittest’ aan te komen. De expert die zegt Natuurverkenning zegt dat ‘de N van natuur niet meer terug dat het normaal is dat dieren in de winter dood gaan van de te vinden is tussen harde infrastructuur en economische honger, kan de boom in. En als de kadavers van de dieren die belangen. De natuur zit niet meer aan tafel in de Trêveszaal.’ toch omgekomen zijn, zichtbaar langs het pad blijven liggen, zoals in de Oostvaardersplassen, dan heb je ook de poppen aan het dansen. Mensen willen niet horen dat de natuur “ ensen willen niet horen dat M hard en onbarmhartig is, nee, de natuur is goed, en mooi, en lief, want zo is het altijd in de reclame. Overigens gelden natuur hard en onbarmhartig is, die gevoelsargumenten alleen voor dieren. Er zullen weinig boze omwonenden naar Natuurmonumenten of Staats­ natuur is mooi, en goed, en lief” bosbeheer bellen om zich te beklagen over het verdwijnen van de aardbeiganzerik of het blauwe kweldergras. Een jaar of twee geleden kwam er een nieuw soort Diezelfde opwelling van sentiment hebben we onlangs gelegenheidsnatuur op. Door de economische crisis gaan breed uitgemeten gezien rond het langgerekte overlijden vele bouwplannen niet door en liggen de kavels maar braak. van Johannes de bultrug. In een raak stuk in NRC Het platform ‘Tijdelijk Anders Bestemmen’ heeft allerlei Handelsblad (19 december 2012) schreef bioloog Stephan lumineuze en pragmatische ideeën gelanceerd voor tijdelijk van Duin dat de tranen die verspild zijn aan zo’n absoluut gebruik, zoals moestuinen, speelweiden, studenten­ non-event, ‘voor de afkalving staan van het respect voor containers, zelfs windturbines – maar ook tijdelijke natuur! wetenschappelijke expertise en voor een beperkt idee van Het idee is dat de eigenaar van de kavel dit zal toestaan als wat natuur inhoudt. De wetenschap legt het weer eens af het een maximum aantal jaar is verbonden en als hij zeker tegen emotionele argumenten en de brute botheid van het weet dat áls het bouwplan doorgaat, de natuur als een populisme,’ zegt hij. kleedje wordt opgerold en weggedragen. Natuur als spin-off van de economie – ik ben er nog steeds niet uit of dit briljant Van Duin heeft gelijk. Sterker nog, de pendule zwaait nu of cynisch is. heel hard de andere de kant op, weg van het ongerepte naar
  • 20. 20 Essay Hoe snel we van de romantiek op de opbrengen. Want waarom zouden we er geld aan uitgeven pragmatiek zijn overgestapt, bleek vorig als je er niet aanwijsbaar iets aan hebt? jaar in de aanloop naar de verkiezingen. Tijdens een debat over de ruimtelijke toekomst van Geldtekort heeft één groot voordeel, moet ik toegeven: het Nederland vatte VVD-Kamerlid Betty de Boer deze dwingt tot innovatieve oplossingen. Zo kondigden ruim popularisering bondig samen toen ze zei: ‘De natuur is er vijftig natuurclubs eind vorig jaar aan dat ze een nauwe voor ons.’ En ANWB-directeur Guido van Woerkom roept, samenwerking aangaan in een ‘brancheorganisatie’ die niet zonder pathos: ‘Geef de natuur terug aan het volk!’ als advocaat van de natuur moet functioneren. Hij vindt dat de ‘technische’ natuur te ver af is komen te Staatsbosbeheer wordt mogelijk omgevormd tot een staan van de mensen, die gewoon lekker willen wandelen en organisatie als de Engelse National Trust. Dan kunnen fietsen. Ook Maarten Hajer, directeur van het Planbureau mensen er (betaald) lid van worden en kan de organisatie voor de Leefomgeving, presenteert het nieuwe nutsdenken sponsoring en commerciële samenwerkingen zoeken. als een inhaalslag. In zijn blog schrijft hij hetzelfde maar in Directeur Walter Kooy van het Nationaal Groenfonds heeft andere woorden, namelijk dat ‘de aandacht voor beleving voorgesteld de natuur anders te financieren: 15 procent van en benutting van natuur op de achtergrond is geraakt.’ de overheid, 40 procent donaties en 45 procent eigen Voor veel mensen is de natuur vooral een plek om te willen inkomsten. Staatsbosbeheer heeft al aangekondigd wonen of recreëren, zegt Hajer. haardhout uit eigen bos te gaan verkopen. En als ze de openhaardbezitters zo ver kan krijgen dat ze hun eigen hout Zelfs de natuurbeheerders vinden nu ook dat de natuur bij wijze van vrijetijdsbesteding in het bos komen kappen – een verlengstuk moet zijn van de wensen van het volk. uiteraard onder begeleiding – dan is iedereen blij en wordt Directeur Chris Kalden van Staatsbosbeheer zei eind vorig het onderhoud van het bos budgettair neutraal. jaar dat het natuurbeleid zich meer moet richten op de verwachtingen van het publiek. ‘Als we aan de mensen Kennisinstituut Triple E kwam begin dit jaar met het vragen wat ze verwachten van natuur, dan horen we nooit vernieuwende idee ‘moderne heerlijckheden’. Zoals het iets over biodiversiteit of soortenrijkdom,’ zegt hij. ‘Wel woord en de spelling verraden is het gemodelleerd naar over recreatie, rust en allerlei activiteiten die we graag in een maatschappelijk arrangement dat teruggaat tot de de natuur doen.’ Het natuurbeleid is te zeer bepaald middeleeuwen. Het idee, volgens een artikel in Trouw, is geweest door juridische normen, zegt hij. Dat moeten dat de overheid de rechten voor natuur- en landschaps­ ‘maatschappelijke normen’ worden. Daaruit volgt dat gebieden in langlopende contracten overdraagt aan Staatsbosbeheer afscheid neemt van de biodiversiteit ten coöperaties of verenigingen. In ruil voor de plicht het gunste van de recreatie. gebied te verzorgen krijgt de beheerder het recht het gebied uit te baten. Bijkomend voordeel is dat rechten waarde­ Is natuur echt van zijn voetstuk gevallen en tot een decor voller dan subsidies of giften, die zoals we nu zien voor onze vrije tijd verworden? Let wel, ik heb niets tegen afhankelijk zijn van de politieke wind en het economische lekker wandelen en fietsen – maar ik vind wel dat de natuur getij. Wie dergelijke rechten voor twintig jaar in handen meer is dan een uitlaatplek voor mensen op de zondag­ heeft, kan ze verhandelen of er een lening op krijgen. En middag. En ook meer dan een transactie. de opbrengsten van de natuur komen terug bij de natuur. Als de overheid zich terugtrekt ontstaat er – nolens volens – De vraag in deze nieuwe constellatie is: ruimte voor andere partijen: energiebedrijven, de water­ wie gaat er voor de natuur zorgen – als die sector, de recreatie. Zo is het Wereld Natuur Fonds een tenminste niet intussen zelfvoorzienend is samenwerking aangegaan met Eneco. Dat is ook de geworden – en vooral: wie gaat dat betalen? strekking van de Natuurverkenning van het Planbureau Marktwerking en burgerparticipatie zijn de nieuwe tover­ voor de Leefomgeving, namelijk dat deze politisering van spreuken. De natuur moet niet alleen nut hebben, ze moet de natuur kansen biedt voor nieuwe coalities tussen natuur bij voorkeur haar eigen broek ophouden. Met andere en andere sectoren als bouw, zorg en water. woorden: het moet vooral niks kosten, het moet juist iets De natuurpendule heeft de laatste twee decennia wild heen en weer gezwaaid en “ ensen die via de webcam de M dat is nog niet voorbij. Maar deze nieuwe allianties bieden zicht op een inbedding van de natuur in een groter natuur beleven, en steeds van verhaal en, vooral, een gedeeld belang. de ene diersoort naar de andere Een van die belangen, ik noemde het net, is de water­ huishouding. Het is wel zo toepasselijk om vandaag, op hoppen” de dag af zestig jaar na de Watersnood, te kijken naar de
  • 21. 21 Toekomstbeeld van de Grevelingen in Zeeland “ eldtekort heeft één groot voordeel G moet ik toegeven: het dwingt tot innovatieve oplossingen” Boer Jan Kant en zijn vrouw Rie uit de Noordwaard (foto Tracy Metz) wisselwerking tussen de natuur en het nieuwe denken over waterleidingbedrijf PWN verplicht de duinen als natuur- onze veiligheid tegen overstromingen. Van oudsher heeft en recreatiegebied te onderhouden. Nederland het water bedwongen, met dijken en pompen. Maar gaandeweg, en zeker sinds de grote ingrepen van de Nog een voorbeeld: in het Zeeuwse project Waterdunen Deltawerken, hebben we ontdekt dat dit allemaal gevolgen worden vierhonderd recreatiewoningen aangelegd op heeft waar we last van krijgen. Dat, in combinatie met de 40 hectare nieuwe duinen en schorren. En een van de verandering van het klimaat, heeft de experts aan het meest ambitieuze projecten om natuur, water en economie denken gezet. De gedachte wint steeds meer terrein dat we weer aan elkaar te verbinden is het plan voor de beter met de krachten van de natuur mee kunnen deinen Grevelingen in Zeeland. Bij de aanleg van de Deltawerken is dan er hard tegenin blijven gaan. Dit is de even innovatieve de zuidwestelijke delta in verschillende compartimenten als logische gedachte die ik in mijn boek ZoetZout: water opgedeeld. Het Volkerak-Zoommeer is zoet geworden, wat en de Nederlanders onderzoek. Het is ook een gedachte nu grote problemen geeft met blauwalg. En de Grevelingen waarmee Nederland wereldwijd de aandacht trekt. is van het getij afgesneden waardoor het nu een grote dode bak met zoutwater is geworden. Nu hebben allerlei Een van die gedachten is dat het misschien veiliger is als we maatschappelijke organisaties, bewoners en bedrijven de dijken verlagen en niet alleen maar verhogen. Dit was een gezamenlijk plan voor de toekomst van dat gebied vijftig, dertig, zelfs twintig jaar geleden vloeken in de kerk ontwikkeld en zelf ook al geld ervoor bijeen gebracht. geweest. Toch is dat de gedachte achter het programma Ze willen het getij terugbrengen, wat ten goede komt aan Ruimte voor de Rivier. Niet iedereen kan daar met zijn zowel de natuur als de recreatie en het vestigingsklimaat. hoofd bij. Jan en Rie Kant, boeren in de Noordwaard, zeiden tegen mij: ‘Wij geloven niet zo aan dat water.’ Boer Kant Ik wil hiermee de serieuze bedreiging van het klimaat zeker heeft aan zijn nagels aan de dakgoot gehangen in 1953, en niet bagatelliseren. Zoals minister Schultz afgelopen het kan er bij hem gewoon niet in, dat het veiliger zou zijn weekend in de Volkskrant het recht voor z’n raap om het water door de polder te laten stromen. En dat je daar formuleerde: ‘We verdienen weliswaar ruim zestig procent misschien je boerenbedrijf voor zou moeten verhuizen – van het bruto nationaal product beneden de zeespiegel, ‘Nee, dat gaat niet gebeuren,’ zegt Kant, ‘al belooft maar we zijn vergeten wat er voor nodig is om dat te kunnen Rijkswaterstaat ons koeien met gouden hoorns.’ doen. En we zijn slecht voorbereid op een ramp. We zijn veel minder veilig dan we denken.’ In diezelfde Noordwaard is een plan om de dijken tegen golfslag te beschermen door er een brede strook wilgenbos Maar als we slim en praktisch zijn, en dat zijn we, dan tegen aan te bouwen – een primeur in Nederland. Nooit kunnen we deze dreiging als leverage gebruiken om én eerder werd een bos officieel erkend als onderdeel van een Nederland veiliger te maken, én de kwaliteit van onze primaire waterkering. leefomgeving te verhogen én de natuur te bevorderen. Want een natuur die er alleen voor ons op de zondagmiddag De combinatie veiligheid, nut en natuur is ook goed te zien is, dat is mij niet genoeg. Ik geloof in nut, maar ik geloof nog in de Waterleidingduinen die al sinds de 19e eeuw het meer in waarde.  drinkwater van Amsterdam zuiveren en een geliefde ‘uitlaatplek’ zijn. Duinen bieden bescherming tegen de zee, Tracy Metz ze maken het drinkwater schoon en in ruil daarvoor is Baarn, 31 januari 2013
  • 22. 22 [ advertentie ] Bedrijfsevenementen | Vergaderingen | Huwelijken | Privé feesten Museum | Kasteelcafé | www.buitenplaatsamerongen.nl
  • 23. vers 23 Tekst: Mustafa Stitou* | Beeld: Michiel de Jong © Comic House** De schil waarop wij leven 1 Het onderliggende het zich tonende, het zich tonende het zich tonende. Op voormalige zeebodem een vinexvesting, met zo natuurlijk mogelijk bos omgeven, recreatiepaden, en met kunstwerk binnenkort. Alma Mater heet het beeld van Johan IJzerman en wordt gebouwd van gras, de schil waarop wij leven. Hier zijn pionieren klootjes of crimineel en wie niet te categoriseren valt in een aparte doos – woonkamers wemelen van geruchten over een pedofiele buur en asielkampen moeten het liefst aan de horizon staan, zo scheidt men het goede van het zwarte. Transcendentie schenkt een machtige eik misschien, een afgewaaid takje staat goed in een vaas chrysanten, weet Klazien. Mustafa Stitou uit de bundel Varkensroze ansichten (2003) *Mustafa Stitou (1974) werd geboren in Marokko en groeide op in Lelystad. Hij studeerde geschiedenis en filosofie studeren in Amsterdam. In 1994 verscheen zijn debuutbundel Mijn vormen die werd genomineerd voor de C. Buddingh’-prijs. Hij won in 2004 de prestigieuze VSB Poëzieprijs voor zijn derde bundel Varkensroze ansichten. ** ichiel de Jong volgde diverse kunstopleidingen om uiteindelijk voor het vak van striptekenaar te kiezen. Hij publiceert onder andere in Zone 5300. M De Jong wordt gezien als Nederlandse vertegenwoordiger van de Atoomstijl in de school van Yves Chaland.
  • 24. 24 wende “ urgers en bedrijfsleven B zijn steeds meer bereid om zich in te zetten voor hun directe leefomgeving”
  • 25. 25 Tekst: Matthijs Sienot* | Beeld: Marco Bakker** Chris Kalden, directeur Staatsbosbeheer, over ondernemen om betekenis te kunnen bieden. Hoe blijft de hofleverancier van groene geluks­ omenten rendabel? m Bijna elke Nederlander vindt natuur belangrijk: een bijzondere plek in. Minder dan 10% van de kinderen speelt voor rust, recreatie, of stilte. ‘Geluksmomenten van nog regelmatig buiten, in bos, park of veld.’ uiteenlopende aard,’ aldus Chris Kalden, directeur Staatsbos­ beheer. Zijn organisatie beheert ruim de helft van de Sommige politici, zoals de voormalige PVV’er De Mos, natuurgebieden in ons land, en is daarmee een belangrijke zien in de toegenomen burgerbetrokkenheid kansen om publieke gelukverschaffer. Maar hoe blijf je die rol vervullen, volksaandelen Staatsbosbeheer uit te geven. Klinkt als een terwijl de overheid terugtreedt? Chris Kalden gaat dit jaar interessant idee in dit tijdperk van crowdfunding, toch? weliswaar met pensioen, maar zijn antwoord klinkt Chris Kalden kan een milde glimlach nauwelijks onderdrukken. toekomstvast. ‘Wij willen geen geld verdienen omdat er ‘Aan natuurbeheer verdien je niet veel, dat maakt het bezuinigd wordt. Wij ondernemen renderende zaken om uitgeven van aandelen lastig. Maar waar mogelijk moeten betekenisvolle activiteiten mogelijk te maken.’ we de betrokkenheid van burgers en bedrijven zeker ook financieel vorm geven.’ Een overstekend ree op een wandelpand. Een opera in de Rottige Meenthe en dan in het pikdonker je weg Volgens onderzoek van Motivaction zien terugvinden. Staatsbosbeheer is een grootverschaffer van Nederlanders Staatsbosbeheer het liefst winst maken met de geluksmomenten. Chris Kalden: ‘Een hoogwaardige kwaliteit verkoop van hout, excursies met een boswachter, kampeer­ van de leefomgeving doet er zeer toe voor het functioneren terreinen en het leveren van duurzame energie. ‘Die zaken van de samenleving. Niet alleen voor het welbevinden van moeten we dan ook op een ondernemende manier organiseren. mensen, maar ook voor hun welvaart.’ Met rondleidingen voor € 2,- schrijf je nog steeds rode Desondanks moet Chris Kalden Staatsbosbeheer voorbereiden cijfers. Maar gaan mensen € 15,- betalen? Ja, dat kan. Neem op een toekomst waarin de overheid fors minder investeert in de Weerribbenexcursie, die zou je alleen al doen omdat het beheer van groen geluk. De staatsbijdrage neemt af met boswachter Egbert Beens hem geeft.’ ruim twintig miljoen euro, meer dan 20%! Maar daar staat een positieve trend tegenover: burgers willen zich vaker inzetten Wie Chris Kalden hoort over de toekomst van voor hun directe leefomgeving en ook het bedrijfsleven staat Staatsbosbeheer, krijgt geen moment het idee dat hier een meer open voor samenwerking. vertrekkende directeur aan het woord is. ‘Ach, ik ben 65 jaar, het is gewoon zo ver. Al is het werk nooit af, een maat­ Aan die ontwikkeling heeft de directeur de afgelopen schappelijk bedrijf blijft altijd in beweging.’ jaren zelf proberen bij te dragen door te zorgen dat medewerkers van Staatsbosbeheer zich meer oriënteren op Omdat het nooit klaar is, zal de discussie over Staats­ hun omgeving. ‘De ecoloog wordt binnen onze organisatie bosbeheer ook na zijn vertrek doorgaan. Onlangs stelde zeer gewaardeerd, maar is niet de enige factor van invloed. De ANWB-directeur Guido van Woerkom bijvoorbeeld nog een expert moet leren loslaten: ruimte bieden aan de opvattingen fusie voor van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de van andere belanghebbenden. Ik vind het ook fantastisch dat Provinciale Landschappen. Kalden: ‘Mijn stelling is dat de onze boswachters de slag maken van ‘als je links kijkt, zien huidige drie organisaties meer geld en maatschappelijke jullie dat…’ naar ‘je raadt nooit wat ik hier drie weken geleden betrokkenheid genereren dan één grote, nieuwe organisatie. heb beleefd’. Bij kinderen gaat het om ontdekken met hoofd, Ik denk dat het veel verstandiger is om zelfstandig verder te hart en handen. Wij helpen ze daarbij: ze mogen zelf prutsen, groeien als maatschappelijke onderneming en waar mogelijk vies worden. Op die manier raken ze veel meer betrokken bij intensief samen te werken met die andere organisaties.’  de natuur. Dat vind ik belangrijk, want kinderen nemen bij ons *Matthijs Sienot is publicist en uitgever van hetkanWel, de website over groener, eerlijker en leuker leven. **Marco Bakker is freelance portretfotograaf.