Groeneveld, Magazine over het verbinden van stad en land: Het eeuwige verlangen naar buiten

1. MAGAZINE OVER HET VERBINDEN
VAN STAD EN LAND
‘ Het eeuwige
verlangen naar
buiten...’

3. Coot van Doesburgh,
essayist, in:
Huis in Frankrijk P14
Paul Schnabel, directeur
HET NOORDEN
Youp Cretier,
wijnboer in: Groo(t)s P12
Sociaal Cultureel Plan-
bureau, in: Kruisgesprek P08
MEDITERRANISEERT IN DE VRIJE TIJD
LIEVER SPECIAAL EN GOED
DAN HEEL VEEL …IK HEB
Saskia Dekkers, correspondent
in Frankrijk voor NOS,
in: Mmm P39
EEN HECTARE GROND GEKOCHT, MEN
MOET IETS HEBBEN OM VAN TE Jaap Scholten,
HOUDEN, OM VOOR TE ZORGEN schrijver, in:
Verhaal P20
Mette te Velde, oprichtster Dutch
Environmental Film Festival, in: Oogst P36
Guus Beumer, directeur NAi Maastricht
en tuin-bezitter in Friesland, in:
Mijn Landschap, P18
Floor de Sera, projectleider dossier
bevolkingsdaling, in: Krimp, P22
ZWEMBAD MAASBOMMEL
foto: Marcel van den Bergh

4. COLOFON VOORAF
GRNVLD is een uitgave van Kasteel Groeneveld met
steun van de Stichting Groeneveld, het Nationaal
Groenfonds en Oerbrood. GRNVLD verschijnt vier Caroline van der Lee Hoofdredacteur
keer per jaar. Het volgende nummer verschijnt
omstreeks 4 juni.
GRNVLD
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn
grnvld@minlnv.nl
Uitgever Chris van Koppen Vijftig jaar geleden werd ik geboren aan wat toen de rand
Redactie Caroline van der Lee (hoofdredacteur), van Rotterdam was. Ik groeide op met ‘the best of both worlds’: aan
Brigitte van Mechelen (managing editor), de ene kant van de straat de stad met theaters, winkels en musea, aan
Mariken Bokeloh (redacteur)
de andere kant het platteland met tuinderijen, weilanden en polder-
Vormgeving Volta_ontwerpers
wegen. Een jeugd vol cultuur en agricultuur. Kinderjaren met ‘Disney
Druk Wilco, Amersfoort
Medewerkers Anneke Ammerlaan, Theo Baart,
films’ en ‘slootje springen’; een puberteit van kroegentochten en
Andrea Bosman, Jos Collignon, Coot van Doesburgh, uitwaaien in de polder.
Sake Elzinga, Het Bos, Toon Hermans, Kester Er was vooral een vanzelfsprekendheid in de relatie tussen de stad en
Freriks, Stefanie Grätz, Pieter Hogenbirk, Esther het land. De één bracht vertier, onderwijs, culturele activiteiten, de
Jansma, Michiel de Jong, Berber Paarlberg, Joost ander voedsel, ruimte en rust.
de Reus, Vibeke Sche ener, Marijn Scheres, Jaap
Scholten, Hugo Schuitemaker, Floor de Sera, Irene Inmiddels zijn voorbij de straat van mijn jeugd niet één, maar wel drie
Smook, Johannes Schwartz, VanO, Mette te Velde,
nieuwbouwwijken verrezen. De stad heeft zich als een gezwel uitge-
Edwin Zwakman
breid; het platteland verdween. Merkwaardig is dat door het verdwij-
Foto cover Marcel van den Bergh, zwembad
nen van het landelijk gebied, ook de stad aan glans lijkt te verliezen. De
Maasbommel
Alle zorg is besteed aan het achterhalen van namen kater na het doorzakken in de kroeg kan niet meer worden weggefietst
van rechthebbenden. Degene die menen zekere in het lege platteland. Wat rest is alleen nog de hoofdpijn.
rechten te doen gelden kunnen contact opnemen
met de uitgever. Opmerkelijk is hoe wij in onze verstedelijkte samenleving ons steeds
meer bezig houden met zaken die over het landelijk gebied gaan. Het
Marketing en advertentieacquisitie Edith Bakker, zijn niet meer alleen de direct betrokkenen, zoals agrariërs, natuur-
edith.bakker@booksenzo.nl, 06 - 306 207 61, beschermers en beleidsmakers die over deze vraagstukken nadenken.
Chris van Koppen, chris.vankoppen@booksenzo.nl,
Wetenschappers, filosofen en ethici hebben het discours betreden.
06 - 516 633 32
Ook kunstenaars interesseren zich meer en meer voor deze thema’s.
ISSN 1566-6190
In film, literatuur, theater en design zijn vele voorbeelden aan te
wijzen. De plattelandsroman beleeft een spectaculaire comeback en
Abonnementen Een abonnement kost € 25,- voor popmuzikanten ontdekken de streektaal.
4 nummers per jaar. Voor een abonnement: kijk op
pagina 42. Landschap en platteland zijn populair! Nu de virtuele wereld de
Als abonnee bent u tevens donateur van de werkelijkheid lijkt in te halen zijn wij op zoek zijn naar authenticiteit.
Stichting Groeneveld. De Stichting Groeneveld verlangen wij terug naar ‘de oorsprong’. Willen wij een herstel van de
ondersteunt de activiteiten van Kasteel Groeneveld.
verbinding tussen stad en land, tussen cultuur en agricultuur.
Als donateur heeft u recht op gratis toegang tot
het kasteel voor uzelf en een introducé, wordt u
uitgenodigd voor openingen en andere activiteiten
GRNVLD gaat over het verbinden van stad en land. Door de discus-
en krijgt u korting op speciale publicaties en andere sie aan te gaan, door te informeren en soms te confronteren biedt dit
artikelen. magazine u voedsel voor het bepalen van een standpunt. De wereld is
in beweging, de relatie tussen stad en land ook. Een fascinerend proces
Aanmelden voor de maandelijks e-nieuwsbrief kan waarover we vooral in gesprek moeten blijven.
via de website www.kasteelgroeneveld.nl. Want, zonder lee aar platteland geen lee are stad. En andersom
evenmin.
GRNVLD blijft graag op de hoogte van activiteiten
en ontwikkelingen op het gebied van landschap,
natuur, voedsel en platteland. Nieuws en persbe-
richten kunt u sturen naar GRNVLD, Groeneveld 2,
3744 ML Baarn, grnvld@minlnv.nl.

5. I N H OU D
Verlangen
Kort nieuws
Paul Schnabel x Jan Hartholt
( )
Nederlandse wijnboer
Huis in Frankrijk
Guus Beumer
Jaap Scholten
Krimp
Biologische snackbar
Edwin Zwakman
Reflecties, inzichten
Esther Jansma
/
Pieter Hogenbirk
Groene films
Saskia Dekkers
G
Evenementen, tentoonstellingen GUUS BEUMER OVER ZIJN TUIN

6. Z A AIG O ED
NIEUWS – PUBLICATIES, TENTOONSTELLINGEN, PRIJSVRAGEN,
CAMPAGNES, SYMPOSIA, INNOVATIES. NIEUWS EN
PERSBERICHTEN KUNT U STUREN NAAR GRNVLD,
GROENEVELD 2, 3744 ML BAARN, GRNVLD@MINLNV.NL.
DENKTANK
4 x € 25.000
De biodiversiteit staat onder druk vanwege vervuiling,
oppervlakteverlies van natuurgebieden en overexploi-
tatie van natuurlijke hulpbronnen. Ook de toenemende
consumptie van dierlijke eiwitten ten gevolge van de
groei van de wereldbevolking legt een – te – grote druk
op het ecosysteem. Tegelijkertijd gaat veel voedsel PRIJSVRAAG
verloren. Consumenten gooien het weg, supermarkten
halen het uit de schappen wegens kwaliteitseisen of het
wordt verspild bij de productie.
Battle voor bossen
Het Ministerie van LNV roept startende ondernemers ‘Op welke manier kunnen we in Nederland meer bossen aanleggen en
op voorstellen in te dienen voor innovatieve producten, onderhouden’ is de vraag die het InnovatieNetwerk (van het ministerie
processen en diensten die bijdragen aan oplossingen van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) in een Battle of Concepts
voor deze problemen en looft 4 x € 25.000 uit voor de voorlegde aan studenten en young professionals.
beste businessplannen. Deadline voor het inleveren van
een businessplan is 17 mei 2010. B .
: www.newventure.nl/lnv. Mensen wandelen, sporten, leren en spelen er. Bossen herbergen vele
soorten planten en dieren, leggen CO2 vast, produceren hernieuwbare
grondsto en voor onder meer de bouw, papier en duurzame energie en ze
zuiveren de lucht. Toch worden maar mondjesmaat nieuwe bossen aange-
legd. Nederland is bovendien één van de bosarmste landen in Europa.
Wellicht verandert dat door de voorstellen van jongeren voor nieuwe
manieren van financiering, niet eerder ontdekte gebruiksfuncties, nieuwe
vormen van eigenaarschap en slimme allianties met andere sectoren.
Erik Kruijer won de derde prijs in de Battle of Concepts met een idee voor
een verzekeringssysteem, waarmee mensen kunnen sparen voor een
uitstrooiplek voor hun toekomstige crematie-as in nieuwe bossen. Die
bossen worden gefinancierd met de opbrengsten van de verzekering. Erik
combineert dat idee met digitale herinneringsmonumenten (augmented
reality), die ‘grafstenen’ overbodig maken.
Sander Kruitwagen kreeg de tweede prijs met een idee om de aanleg van
INNOVATIE nieuwe bossen te combineren met de productie van duurzame energie
door windmolens. Op dit moment staan windmolens bij boeren op agra-
Duurzaam wassen risch land, maar ook eigenaren van natuurterreinen kunnen geld verdienen
met de bal met windenergie. En als ze de inkomsten van de geproduceerde stroom in-
vesteren in de aanleg van nieuwe bossen, zijn dat meer vliegen in één klap.
De ecowasbal bespaart tachtig procent wasmiddel. Dat komt De eerste prijs ging naar Marie-Anne van Stam. Met haar voorstel voor
ten goede aan de natuur en de portomonnee heeft er ook ‘Albert Heijn bossen’, bedacht ze een manier om supermarktketens
baat bij. die duurzaam willen ondernemen én hun klanten te veranderen in bos-
In de bal zitten keramische korrels, die, als ze met water in beheerders.
aanraking komen, hydroxylionen vormen. Die doen hetzelfde
als waspoeder: ze omringen het vuil en weken de vezels los. Alle ingezonden ideeën zijn gebundeld in een inspiratieboekje, dat begin
De methode is niet wetenschappelijk bewezen, maar het dit jaar door Gerda Verburg, minister van LNV, aan het Bosschap is over-
resultaat is het bewijs. Een besparing op vervuiling van het handigd.
oppervlaktewater, afval van verpakkingsmateriaal en de aan- InnovatieNetwerk werkt aan grensverleggende vernieuwingen voor de
schaf van wasmiddelen verantwoorden de naam ecowasbal. agrosectoren en de groene ruimte en zal de ideeën gebruiken bij het ont-
De bal kost € 25,-. Lezers van GRNVLD krijgen 10 % korting. wikkelen van nieuw natuurbeleid.
: www.ecowasbal.nl/kasteelgroeneveld. : www.innovatienetwerk.org.

7. PUBLICATIE
Nieuwe
TENTOONSTELLING
ONTWORPEN NAAR
Landgoederen DE NATUUR
De natuur was de belangrijkste inspiratiebron
Eén van de verantwoordelijkheden van de overheid is om voor de vernieuwers in de kunsten eind 19e eeuw.
naast ruimte voor wonen en werken ook ruimte voor natuur Motieven uit flora en fauna, gestileerde patronen
en landschap te maken. Vijftien jaar geleden stelden rijks- en een afkeer van symmetrie zijn kenmerkend voor
overheid en provincie beleidsregels en toetsingskaders op hun werk. Nederland kende een eigen variant van
voor nieuwe landgoederen. Inmiddels zijn er enkele tiental- de internationale ‘Kunstnijverheidsbeweging’.
len aangelegd en is een veelvoud daarvan in ontwikkeling. Ontwerpers hiervan hadden een afkeer van
De ontwerpen voor nieuwe landgoederen zijn slechts industriële massaproductie.
fragmentarisch of helemaal niet gepubliceerd. Aangezien Al bijna vijftig jaar verzamelt het Rijksmuseum
nieuwe landgoederen een belangrijk onderdeel van het decoratieve kunst uit de periode 1890-1920.
ruimtelijk beleid vormen en van grote invloed zijn op de Deze topcollectie is geruime tijd niet geëxpo-
ruimtelijke kwaliteit van het landelijk gebied, is het tijd voor seerd. Een aantal objecten en ensembles is zelfs
een overzicht van de stand van zaken. Door deze regeling nog nooit aan het publiek getoond. Singer Laren
is bijna 500 hectare aan nieuwe natuur (met daarin ruim is dan ook verheugd de tentoonstelling Art
vijftig nieuwe woningen in het landelijk gebied) bijgekomen Nouveau uit het Rijksmuseum te presenteren.
die er anders, hoogstwaarschijnlijk, niet was geweest. In het Singer Museum in Laren is tot 9 mei 2010 de
tentoonstelling Art Nouveau uit het Rijksmuseum
Het boek Nieuwe Landgoederen State of the Art, dat eind te zien. Op deze expositie wordt de tweede ‘Gouden
januari 2010 verscheen, biedt een overzicht. Een gedegen Eeuw’ van de decoratieve kunsten in Nederland op
analyse op ruimtelijke kenmerken maakt de landgoederen spectaculaire wijze in beeld gebracht door vormge-
onderling vergelijkbaar. Naast de onderzoeksresultaten is ver Maarten Spruyt. Hij brengt de meubels, cera-
een aantal kritische essays opgenomen en komen over- miek, zilver, sieraden, glaswerk, textiel en grafiek
eenkomsten en verschillen met historische landgoederen van rond 1900 opnieuw tot leven.
aan bod. Ten slotte hebben de auteurs toegankelijke en , -
eenvoudig toepasbare ruimtelijke kwaliteitscriteria en : www.singerlaren.nl
aanbevelingen opgesteld om te komen tot een aantrekkelijk
en duurzaam landgoedontwerp.
Het overzicht in het boek is interessant voor beleidsmakers,
bestuurders, opdrachtgevers, ontwikkelaars, leden van
welstandcommissies, landschapsarchitecten, architecten, KENNIS DELEN
cultuurhistorici, ecologen, bosbouwers en niet in de laatste
plaats voor initiatiefnemers van nieuwe landgoederen. Digitale Nieuwsbrief
Nieuwe Landgoederen State of the Art door Vibeke Sche e- over cultureel erfgoed
ner, Mathieu Derckx en Marinus Kooiman is uitgegeven door Geïnteresseerden in cultureel erfgoed, kunnen zich gratis
Uitgeverij Toth. ISBN 978 90 686 8478 0, prijs € 29,90 abonneren op de digitale nieuwsbrief ErfgoedStem, een
initiatief van een aantal vooraanstaande organisatie op
het gebied van cultureel erfgoed, waaronder Belvedere en
Het Restauratiefonds.
Twee belangrijke kernvragen in de publicatie vormen de basis Eén van de doelstellingen van de ErfgoedStem is ‘het
voor een symposium in Kasteel Groeneveld op donderdag 25 maatschappelijke belang van cultureel erfgoed beter
maart 2010: over het voetlicht brengen en zo bijdragen aan een groter
Hoe zien nieuwe, begin 21ste-eeuwse landgoederen er uit? maatschappelijk draagvlak voor het werk van erfgoedor-
Hoe kan het ruimtelijk ontwerp van de nieuwe landgoederen ganisaties’.
verbeteren? De nieuwsbrief bevat een overzicht van nieuws, berichten
Voor het bijwonen van de discussie op 25 maart, en feiten met verwijzingen naar de oorspronkelijke arti-
kunt u contact opnemen met Riëtte Dekkers, kelen. De focus in de berichtgeving ligt op het ‘onroerend
T: 035 5480997. erfgoed’ zoals: monumenten, historische landschappen,
stadsensembles, buitenplaatsen.
voor de nieuwsbrief kan via info@erfgoedstem.nl.

8. KRUISGESPREK tekst: Kester Freriks* | fotografie: Marijn Scheeres

9. ‘De woonverwachting van de gemiddelde Nederlander is een huis met een weiland’,
zo stelde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in 2004 vast. Jan Hartholt,
directeur van Kasteel Groeneveld en Paul Schnabel, directeur van het SCP, in gesprek
over ‘het eeuwige verlangen naar buiten’.
van Kasteel Groene- koesteren zij? Als wij de drijfveren van deze tweede huis-
veld, een prachtige buitenplaats aan de rand van de bezitters kunnen analyseren, vinden we dan een bijdrage
Utrechtse Heuvelrug, gaan Jan Hartholt en Paul Schnabel tot het hedendaagse debat over ons eigen Nederlandse
met elkaar in gesprek. Het landgoed maakt deel uit van landschap, dat zo verrommelt, zo bedreigd raakt? Frankrijk
het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwali- als referentie, derhalve. Om zijn onderzoek richting en
teit (LNV) en is de vaste werkplek van Hartholt. Zowel contour te geven, legde Hartholt zich de laatste jaren toe
Hartholt als Schnabel zijn van origine socioloog. De eerste op een publicatie en een tentoonstelling, getiteld Huis in
groeide op in het Drentse Hoogersmilde en Schnabel in Frankrijk. Met foto’s, interviews en begeleidende essays wil
Breda, Noord-Brabant. In hun uiteenlopende werkzaamhe- Hartholt achterhalen wat bekende en onbekende Neder-
den tonen beide deskundigen een intense betrokkenheid bij landers, waaronder veel dichters, schrijvers en schilders,
de sociologische en culturele ontwikkelingen van ons land. zoeken en vinden in Frankrijk. Wat vinden zij ginds wat ze
Voor Paul Schnabel is zijn wetenschappelijke instituut, het in Nederland missen?
SCP, vertrekpunt voor talrijke belangrijke adviezen aan de Maar eerst, omdat de begrippen “landschap” en “land-
Nederlandse overheid met betrekking tot maatschappelijke schapsbeleving” de oriëntatiepunten van dit tweegesprek
veranderingen. Vanuit Kasteel Groeneveld wil Hartholt vormen, geven Schnabel en Hartholt antwoord op de vraag
“mensen zodanig raken dat zij zich verantwoordelijk voelen wat landschap voor hen betekent.
voor landschap en platteland”.
De stijlvolle ambiance van Kasteel Groeneveld inspireert Kunt u zich de sensatie herinneren van het moment dat
tot een gesprek over het eeuwige verlangen naar buiten. u besefte buiten te zijn, echt deel uit te maken van een
Rijke regenten, vermogende zeevarenden en kooplieden landschap? Paul Schnabel reageert met een jeugdherin-
lieten in de zeventiende en achttiende eeuw zomerver- nering: “Het eerste wat in je opkomt, is vaak het beste
blijven bouwen in arcadische streken als de Utrechtse antwoord. Voor mij was dat in Zuid-Limburg, ik herin-
Heuvelrug, langs de oevers van de Vecht, in de Kennemer- ner me de heuvels, de vakwerkhuizen, de hellingen met
duinen bij Haarlem en de Veluwezoom. De trek naar buiten löss die je nooit van je schoenen kreeg. Ik herinner me in
begon in de Romeinse tijd. Een villa met tuin en veranda die glooiende landschapsarchitectuur de dramatiek van
behoorde tot de idylle van talloze stadsbewoners. Hier holle wegen. Althans, zo ervoer ik dat. Dit landschap is een
ontvluchtte men de vaak vervuilde steden, waar de hitte basislandschap, het is als een parklandschap met uitzicht,
ondraaglijk was. De hogere Amsterdamse heren lieten hun bescherming, openheid, beschutting. In de evolutie van
landhuizen in Romeinse stijl bouwen, het waren pronk- de mens blijkt zo’n landschap van beslissende betekenis.
villa’s. De vrije natuur riep een paradijselijke sensatie op. Een gesloten, dicht en donker bos biedt die combinatie van
Hier vond men de vervulling van een geïdealiseerd, en soms openheid en beschutting niet. Als ik nu terugkom in Zuid-
geromantiseerd leven op het land. Een historisch fenomeen Limburg vraag ik me af: Waar zijn die bergen toch? In je
dat nog altijd geldig is. “In elk geval wordt daar het gewone jeugd lijkt alles groter.”
bijzonder,” zoals Jan Hartholt het formuleert.
Jan Hartholt maakt een boeiend onderscheid tussen land
De voorzet tot de gedachtenwisseling is van Hartholt en landschap: “Ik ben opgegroeid in Drenthe en voor mij
a omstig: al langer is hij gefascineerd door het verschijn- was alles om mij heen land en geen landschap. Ik werkte
sel dat vele duizenden Nederlanders een tweede huis bij boeren, kroop door het land, raakte onder de modder.
in Frankrijk bezitten. Waarom verlangen mensen naar Pas later kwam ik door studieomstandigheden in West-
een huis ver over de landsgrens? Welke verwachtingen Ierland terecht, in het gebied Connemara. Het is daar over-
*
Kester Freriks is romanschrijver en verbonden aan de kunstredactie van NRC Handelsblad. Hij is auteur van twee boeken over vogels,
De valk. Over valkerij en wilde vogels en Vogels kijken. Alle driehonderd Nederlandse vogelsoorten (Uitg. Athenaeum). Dit najaar verschijnt
zijn ‘natuurboek’ Verborgen wildernis. Landschappen & kaarten in Nederland.

10. weldigend en onbeschrijflijk mooi, ik heb er geen andere
woorden voor. Het is een turflandschap met mythische
allure. Misschien houd ik ervan omdat het reminiscenties
toont met het Drentse landschap van mijn jeugd. Het is
daar altijd gemengd weer, zon met wolken, regen ook. Door
het kijken naar de luchten boven Ierland ben ik anders naar
de Nederlandse luchten gaan kijken. Het landschap is ruig
maar niet gevaarlijk, bovendien is het bewoond. Dat vind ik
mooi, dat er sporen zijn van menselijke bewoning. De dor-
pen tonen fraai de overgang van wilde natuur naar beslo-
tenheid. In Drenthe maakte ik geen onderscheid tussen
land en landschap, alles is daar land. In Connemara besefte
ik wat landschap is, ondanks of juist doordat de menselijke
hand er zichtbaar is.”
In hoeverre spelen begrippen als authenticiteit en echt-
heid een rol? In zijn antwoord refereert Jan Hartholt aan
het boek Huis in Frankrijk, waarvan de drukproef op het
moment van het gesprek op tafel ligt: “Als een toerist of
reiziger zich sneller dan met de fiets door een landschap
beweegt, dan ondergaat hij dat land niet werkelijk, het is
alsof hij een voorstelling ziet. Als je een reis bij een reis-
bureau boekt, dan is dat vaak niet authentiek. Nog steeds
trekt Club Med de meeste toeristen. Eigenlijk boek je dan
iets wat je ‘een compleet verzorgde illusie’ zou kunnen niseert in de vrije tijd. Je kunt het ook als volgt formuleren:
noemen. Zoek en vind je een huis in Frankrijk, dan hoop je Het protestantse Nederland zoekt in het zuiden het katho-
hiermee niet alleen een droom te verwezenlijken, maar ook licisme op, een luchthartige leefstijl. In het Franse land
tegemoet te komen aan het verlangen naar authenticiteit. heerst iets dat je het ongepolijste zou kunnen noemen, het
Dat zijn vaak archetypische zaken, zoals het brood van de authentieke en primaire. Al sinds de Verlichting en Roman-
warme bakker, de Franse keuken, de boer op het platteland, tiek zoeken mensen uit de stad naar het echte leven in het
de donkerte ’s nachts zodat je de sterren ziet. Ik ben ervan landschap. Daar hoort een huis bij. En bij dat huis hoort
overtuigd dat ook het vinden van jezelf een rol speelt in het onlosmakelijk dat je eraan werkt, opknapt, knutselt, de tuin
verlangen naar een tweede huis elders.” onderhoudt. Al deze werkzaamheden vormen ook een soort
Paul Schnabel brengt in zijn antwoord een reflectie op liefdesverklaringen aan zo’n huis: telkens weer maak je het
Nepal aan de orde, een land dat hij veelvuldig bereisde: mooier, aantrekkelijker, breng je het dichter bij je idealen.”
“In Nepal wonen de mensen in de bergen, niet zoals in
Zwitserland in de dalen. Trek je van het ene bergdorp naar
het andere, dan heb je het idee een reis terug in de tijd te Voor Jan Hartholt functioneert het “mediterrane land-
maken, naar de Middeleeuwen, zelfs langer geleden nog. schap als een contrapunt tegen de verregaande rationali-
Die directe verbinding met vroeger geeft een authentieke sering van Nederland”. Hij vervolgt: “In Frankrijk vinden
ervaring. Zo was het dus, de gloed van open haardvuur in mensen waarden die sinds de ruilverkaveling uit Neder-
je ogen te voelen. Of je hebt het idee een verborgen wereld land zijn verdwenen. Die hele functionele ordening is over
te vinden. Ik ben er trouwens geen voorstander van om ons land uitgerold en heeft veel van het vroegere landschap
een huis in Frankrijk te idealiseren of te romantiseren; er vernietigd: de kleinschaligheid, de samenhang tussen
komen ook ellende en tegenslag bij kijken.” openheid en beslotenheid. Soms denk ik weleens dat alles
Jan Hartholt: “Ik ben al jaren getriggerd door Nederlanders wat wij nu ondernemen, geldt als een Widergutmachung
met een tweede huis in de Franse campagne. Aanvankelijk van wat destijds is verdwenen. Veel kwaliteitswaarden zijn
dacht ik dat het er meer dan 100.000 zouden zijn, maar des-
kundigen die er onderzoek naar deden, komen uit op een
geschat aantal van 30.000. Veel huizen behoren van gene-
ratie op generatie tot een Nederlandse familie. Kinderen en Huis in Frankrijk.
kleinkinderen groeiden er op, vierden er hun vakanties...” Nederlanders en hun
maison de campagne.
Meteen krijgt Hartholt bijval van Paul Schnabel: “Het is Fotografie: Theo Baart,
een archetypisch beeld dat met het zuiden samenhangt en Sake Elzinga. Tekst: Tracy
dat je in het merendeel der films, foto’s en reclame terug- Metz. NAi Uitgevers, Rot-
terdam. * Tentoonstelling:
ziet, namelijk om samen met de familie in een tuin aan een
Huis in Frankrijk. Kasteel
grote tafel te eten. De noordelijke landen hebben een sterke Groeneveld vanaf 21 maart.
hang naar het mediterrane zuiden, het noorden mediterra-

11. Paul Schnabel is socioloog en sinds 1998 directeur
van het Sociaal en Cultureel Planbureau in Den Haag.
Na diverse hoogleraarfuncties te hebben bekleed
aan de Universiteit Utrecht, werd hij in 2002 uni- schap aan te sterken”. Hartholt: “De zelfwerkzaamheid van
versiteitshoogleraar. Hij schrijft columns voor NRC
Handelsblad en het Financieele Dagblad.
mensen in een tweede huis is van groot belang. Paul zei het
al, het zijn ‘knutselhuizen’. Men besteedt er tijd en geld aan.
Jan Hartholt studeerde Sociologie en Planologie in Je ervaart iets wat je niet kunt meenemen naar huis, en dat
Groningen. Hij werkt sinds 1980 bij het ministerie
maakt dat een tweede huis aldoor in je gedachten aanwezig
van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in diverse
beleids- en managementfuncties. Sinds december is. In het boek Huis in Frankrijk staat een prachtige foto die
2006 is hij directeur van Kasteel Groeneveld. Hier ook op mijn werkkamer hier in het kasteel hangt: een zol-
geeft hij vorm aan de sociale en culturele invalshoek der met twee van die sierlijke, ranke houten stoelen. Ze zijn
op de LNV-beleidsvelden.
verscholen onder een laag stof. Mensen halen ze van zolder,
sto en ze af, plaatsen ze in een tuin en voilà, daar heeft
de stadsbewoner een droom tot leven gebracht, namelijk
buiten in het landschap zijn, desnoods de tuin. The escape
weg, waarden zoals rust en ruimte waarnaar mensen altijd to the country side is gelukt.”
op zoek zijn. De versnelling van het leven in Nederland
is ongekend. En als er al procedures zijn om bijvoorbeeld
een stuk natuur op te o eren voor stedelijke uitbreiding Jan Hartholt hoopt dat de ervaringen die mensen in het
of een snelweg, dan is de reactie van de kant van de bouw- rurale landschap of in de wilde, vrije natuur opdoen van
bedrijven en andere instanties om het proces nóg sneller invloed zullen zijn op de toekomst van het Nederlandse
te laten verlopen. Nederland is inmiddels verworden tot landschap: “Het verlangen naar het onbestemde, naar
een bouwput. Jarenlang werkte ik in Den Haag terwijl ik in het niet-geordende is een gegeven dat we niet uit de weg
Utrecht woonde en reisde ik van het ene station naar het moeten gaan en dat we moeten meenemen in ons land-
andere, dat betekent van de ene bouwput naar de andere. schapsbeleid. In landen als Frankrijk, maar ook Spanje en
De verandering is de enige constante. Italië, lijkt het of mensen dichterbij de voedselbronnen
“Ik besef dat je een woning in het buitenland niet moet ide- leven. Waar komt ons voedsel vandaan vragen ze zich ginds
aliseren, want de ervaring van veel mensen is dat de soci- eerder af dan hier. Het zou geweldig zijn als die ervaringen,
alisering altijd een probleem blijft. Je komt er nooit echt die achtergronden en dat bewustzijn hier in Nederland
tussen, is een veelgehoorde reactie. Soms zijn de sociale doordringen in onze omgang met landbouw en landschap.”
problemen vergelijkbaar met die in Nederland; onenigheid Waarom voor dit verlangen juist Frankrijk te kiezen geeft
met buren, gemeente, bouwlieden enzovoort. Maar ken- Paul Schnabel een verklaring: “Na de oorlog was dit de
nelijk is het desalniettemin aanlokkelijk omdat er altijd dat
vernis van het exotische, van het zuidelijke of in elk geval
niet-Nederlandse overheen ligt.”
In een van zijn vaste columns voor het Financieele Dagblad
reflecteerde Paul Schnabel eerder op het onderwerp van
een tweede huis. Onder de veelzeggende titel ‘Dromen van
een ander leven’ schrijft hij: “Iedereen heeft een huis nodig,
maar van het tweede huis houden mensen meer. Wie het
zich kan permitteren – en vaak is dat niet eens het geval –
verwezenlijkt in het tweede huis de droom van een ander eerste exotische bestemming, bovendien was Parijs tus-
en beter leven. Geboren in het verkeerde land komt de sen 1945 en 1955 de artistieke hoofdstad van de wereld.
trotse bezitter van het tweede huis in zijn nieuwe omgeving Bekende Nederlanders, onder wie Wim Sonneveld, prezen
en vaak een ander land tot zichzelf. (-) Een plaats om naar hun huis in het verre zuiden aan met verwijzing naar bloei-
te verlangen als je er niet bent.” ende olij omen, de zon. Kijk naar het werk van Vincent
Tijdens het gesprek vult hij aan: “De afstand tot Frankrijk van Gogh: dat explodeerde van felle kleuren en stralend
is in een dag met de auto te overbruggen. Dat is van belang. licht tijdens zijn verblijf in de Provence. Hierdoor is ook het
Bovendien is ginds alles beschikbaar op minstens het verlangen naar het zuidelijke landschap van latere genera-
niveau van Nederland, zoals gezondheidszorg, supermark- ties aangewakkerd.”
ten, schoon drinkwater en garages. Ook dat pleit voor de En zoals Van Gogh zichzelf in de paysage verrijkte, zo doen
keuze van een tweede huis in de Franse campagne.” hedendaagse mensen dat nog steeds. Jan Hartholt: “Het
Jan Hartholt is in zijn werkzaamheden onophoudelijk aan verlangen om in een landschap te verblijven en er niet
het zoeken naar verbindingen, bijvoorbeeld die tussen stad slechts vluchtig doorheen te jakkeren, is een zeer authen-
en platteland, tussen cultuur en economie. Hij denkt niet tieke drijfveer. Je zou kunnen zeggen dat iemand zijn
in tweedelingen maar in verbindingen. Van de publicatie werkelijke identiteit niet vindt in de anonieme stad, maar
en de tentoonstelling rondom het fenomeen tweede huis in wel op het land, juist in een landschap dat aan zijn dromen
Frankrijk hoopt hij “het debat over het Nederlandse land- appelleert.”

12. GROO(T)S tekst: Mariken Bokeloh | fotografie: Hugo Schuitemakers
Youp Cretier over zijn wijngaard
DE LIEFDE VOOR WIJN WERD YOUP CRETIER MET DE PAPLEPEL
INGEGOTEN. MET ZIJN VADER LIET YOUP EIND JAREN ZEVENTIG
AL DE EERSTE VATEN GISTEN. VANDAAR DAT HET MIDDENPAD
VAN DE GROTE OMMUURDE WIJNGAARD IN DIEREN DE DOKTER
CRETIER ALLÉE IS GENOEMD.
Waarom juist in Dieren een wijngaard? ingezien. De vrieskou kan geen kwaad voor de Bewust biologisch?
Een lichte helling naar het zuidoosten, omringd wijngaard. Ik ben er juist blij mee… zo hou je alle De grond van het Hof wordt al sinds 1992 biolo-
door een lange historische muur die de warmte organismen stil. gisch bewerkt. Sindsdien zijn er geen chemische
vasthoudt. Daarlangs hoge bomen tegen de bestrijdingsmiddelen of kunstmesten meer
koude winden. De bodem bestaat uit Gelderse Doe je alles zelf? gebruikt. De grond en de producten die de grond
löss. Ligging en grondsoort maken deze plek bij Welnee, zo’n honderd vrijwilligers verrichten voortbrengt hebben het EKO keurmerk. Ik heb
uitstek geschikt voor wijn(druiven)teelt. hand en spandiensten. Ook functioneert Domein moeite met collega’s die zich biologisch noemen.
Bij een wijngaard denkt iedereen aan de zomer; Hof te Dieren als zorgboerderij/zorgcentrum. Als boer ben je niet biologisch, maar je produ-
wijnranken en veel trossen druiven. Maar we zijn De muur van het Hof en de lange lanen met ceert biologisch. Met de huidige rassen is het
doorlopend in bedrijf. Neem zo’n winterse dag wijnranken bieden veiligheid. Vooral voor men- heel goed mogelijk om druiven zonder chemi-
als vandaag… ik heb net in de vrieskou staan sen met een burn out of geestelijke problemen sche middelen schoon te houden.
snoeien…. Heerlijk! Nee, druiven plukken lukt werkt dat heilzaam. Je bent hier buiten en door
in Nederland niet in de winter. Die zijn allang de muren toch ook binnen. De zorgfunctie is Nog een favoriete wijn?
weggerot door de najaarsregenbuien. De ijswijn vanzelf ontwikkeld en, hoewel we reuze blij zijn Geen favoriete, maar wel een leuke: Rode Mus-
die we maken is artificieel gevroren. Dat staat met alle vrijwilligers, hebben we door de zorg- kaat! Droog, niet zoet en heerlijk in combinatie
ook op het etiket, want ik ben wel eerlijk. patiënten een bepaalde continuïteit. Het is een met sterke smaken zoals bijvoorbeeld chocolade
zekere factor en het is fantastisch om mensen of blauwe schimmelkaas. We maken hier ook
Heb je een speciale druif uitgezocht voor de wijn op te zien knappen. een soort grappa; het Dierense Drupje!
die je maakt?
Ik heb gekozen voor veertien druivenrassen. Zo Organiseer je nog nevenactiviteiten? Welke wijn drink je zelf?
spreid ik de oogsttijd en ook het bedrijfsrisico. Inmiddels hebben we een agrarisch bedrijfspand De lekker frisse Johanniter, de bijzondere
Eén van mijn leermeesters liep in 2002 veel gerealiseerd, waar we niet alleen de wijn produ- Gelderse Gloed of de stevig fruitige rode
schade op; ’t gros van zijn druiventeelt werd ceren en opslaan, maar ook proeverijen, rond- Rondo.
besmet met een schimmel. Hij had maar één ras. leidingen en diverse workshops organiseren; een
Die wijze les heb ik in mijn oren geknoopt. Tien ideale plek voor bijvoorbeeld een bedrijfsuitje. En… kun je met wijn je brood verdienen?
druivensoorten gebruik ik voor het maken van Ook organiseren we maandelijks een markt. Het brood lukt aardig. En met de nevenactivitei-
wijn, de andere zijn voor consumptie. We werken We staan open voor van alles en blijven in ont- ten erbij hebben we ook nog lekker beleg.
hier superhygiënisch, die noodzaak heb ik snel wikkeling. Proost!
: www.domeinhoftedieren.nl

14. REPORTAGE Tekst: Coot van Doesburgh* | Fotografie: Sake Elzinga en Theo Baart

15. Het leek haar altijd veel te veel gedoe, zo’n tweede huis. Coot van Doesburgh zag meer
in het hebben van vrienden met een vakantiehuis. Tot ze op een spooroverweghuisje
in een totaal verwilderde tuin stuitte, kilometers van welke bewoonde wereld dan ook.
Te koop. Op slag besefte ze dat het wél altijd een stille wens was geweest, vanaf haar
vroegste jeugd had ze behoefte aan een eigen, geheime plek. Kortom, ze deed het.
gaan inrichten! Niet alleen om sociale redenen – hoewel ook een storm of er schade is, verwijderen bijen- of
Geen geld: geeft niet. Vrienden en familie belangrijk – je omzeilt zo problemen bij de wespenkolonies, die zich ineens in een slaap-
hebben altijd wel dingen waar ze vanaf willen. plaatselijk heersende voorschriften. Ik ken kamer gevestigd hebben, kortom, ze verzorgen
Bedden, stoelen, een tafeltje. Ineens worden Nederlanders die hun hele elektriek er weer mijn huis met liefde tijdens mijn afwezigheid.
rommelmarkten weer aantrekkelijk. Je hebt uit moesten slopen omdat leidingen noch stop- Ze zijn dan ook heel goede vrienden geworden,
bestek nodig, mooie borden, spiegels, alles! penkast aan de Franse normen voldeden. we eten bij elkaar, bellen en mailen als ik in
De eerste jaren had ik geen elektriek. De Nederland ben en kennen wederzijds alle lief en
aanschaf daarvan was tienmaal zo duur als Leer Frans! Dit lijkt een open deur, maar ik leed dat zich in de families voordoet.
het huis zelf, want in Frankrijk betaal je zelf ken de minachting van de Fransen voor bui-
de benodigde lichtmasten en mijn huisje was tenlanders die geen woord Frans spreken. Dat De overdonderende stilte: overdag alleen
kilometers ver verwijderd van de dichtstbij- zij zelf ook geen woord over de grens spreken, onderbroken door overdadig vogelgezang –
zijnde paal. Dus de begintijd werd verlicht wordt afgedaan als totaal onbelangrijk. En waaronder de duif die zijn zin nooit afmaakt:
met olielampen, kaarsen en waxinelichtjes. gelijk hebben ze, die geminachte buitenlanders “roekoekoekoe, roekoekoekoe, roe......” –, een
Daarna een paar jaar zonne-energiepanelen hebben tenslotte een huis in Frankrijk en niet tractorploegende boer, een cirkelzaag in de verte
op een soort hondenhok in de tuin met daarin andersom. Fouten maken geeft niks, overwin en eens per week laag overvliegende legerstraal-
de enorme accu’s en de omvormer. Nu heb ik de angst daarvoor en rebbel gewoon een eind jagers die ons op machowijze te verstaan geven
al weer een hele tijd gewone elektriciteit, de weg. Aardige Fransen verbeteren je zo nu en dat het land echt heel goed in de gaten wordt
aanleg heb ik gedeeld met mijn buurman, een dan en voor je het weet kun je zelfs moeilijke gehouden.
fazantenkweker, die er genoeg van had zijn telefoongesprekken voeren met elektriciteits-
broedmachines op aggregaten te laten lopen en bedrijf of dierenarts. De geuren: Het huis ruikt specifiek. Een
subsidie kreeg van de gemeente omdat hij een mengeling van vochtigheid – niet muf, niet
bedrijf was. Zorg dat je bevriend raakt met men- schimmelig, meer een ouderwetse vorm van
sen die je huis in de gaten houden beetje klam, zoals de zolder bij je grootouders –,
Werk voor het restaureren en wanneer je er niet bent. Bij mij zijn gemengd met de geur van verbrand hout. Na een
opknappen van je huis nooit uitslui- dat Thierry en Nathalie. Hij maait mijn gras, paar dagen open deuren en ramen ruik ik het
tend met handwerkslieden uit het snoeit takken en ‘manust van alles’. Zij gooit niet meer, maar gasten roepen altijd verzaligd:
thuisland! Natuurlijk kun je met vrienden eens in de paar weken alle ramen open, maakt “Oh, het huis ruikt nog precies hetzelfde!”
de binnenkant leuk schilderen, maar neem schoon voor ik kom, regelt loodgieter of elek- De tuin ruikt elk jaargetijde heerlijk. Prikkelend
voor het echte werk altijd lokale krachten. tricien als zich iets voordoet. Ze bellen na fris in de winter met een zweem van houtge-
*
Coot van Doesburgh (1943) is tekstschrijver en vertaler. Ze schreef over televisie in Het Parool, over sport in NRC Handelsblad, liedteksten voor
Paul de Leeuw, Simone Kleinsma en Ruth Jacott en ze vertaalde toneelstukken, musicals en films. Daarnaast schreef zij verschillende boeken.
Voor de tentoonstelling Huis in Frankrijk in Kasteel Groeneveld maakte ze de synopsis, un rêve, une réalité.
*
Grenada (2009) is het laatst verschenen boek van Coot van Doesburgh. Hierin blikt zij op hoogstpersoonlijke en soms hilarische wijze terug op
haar reizen naar het eiland Grenada. Zij behoorde tot een groep wetenschappers, politici en journalisten die in 1983 poolshoogte kwam nemen,
nadat de charismatische premier van Grenada Maurice Bishop hulp van Cuba had aanvaard en de Verenigde Staten hem als staatsvijandelijk had-
den verklaard. Nadat Van Doesburgh eenmaal voet op Grenadiaanse bodem had gezet, vatte ze een intense fascinatie voor het eiland op en zijn
bevolking, en keerde ze er regelmatig terug. Grenada is uitgegeven door Thomas Rap. ISBN: 978 90 600 5792 6 | Prijs: € 14,90

16. stookte open haarden of takkenverbrandingen Het zwembad: als het financieel enigszins moet die in een pot en hoog staan vanwege de
in het open veld. mogelijk is, neem dan een zwembad en laat je slakken. Langs mijn oude spoor woekeren bra-
In de lente is het om dronken te worden. niet afschrikken door het onderhoud. Tijdens menstruiken. Eind augustus maak ik enorme
Ineens bloeit alles tegelijk en loop je door wol- weer een zomer tegen de 40 graden had ik hoeveelheden bramen/vijgenjam.
ken van jasmijn, blauwe regen, sering. het gehad met alleen de Gardena tuindouche Er gaat niets boven eten uit eigen tuin of het
’s Zomers heb je rozen en alle bloemen, door en vroeg mijn aannemer om een o erte (een moet je hond zijn, die vredig ligt te slapen op
jezelf of de natuur neergezet, terwijl de krui- devis). Die viel mee. Hij bouwde een prachtig een bedje van tijm.
den ook allemaal bloeien en wolken bruine zwembad en het onderhoud is een fluitje van
vlindertjes zich verzamelen op de oregano en een cent. Hij wordt zomer- en winterklaar Een uil in je schoorsteen. Dat weet je
de rozemarijn. gemaakt door een zwembadexpert en als ik meestal niet, tot je gebeld wordt dat de hele
In de herfst de vochtige aarde met de blader- er ben doe ik de rest zelf (en anders Thierry). eetkeuken een slagveld is. Gebroken flessen,
rotting en de paddenstoelenlucht. Twee keer per week de filterzak verschonen en glazen en bekers, her en der veren en alles
één keer per week twee flinke combinatiepil- bedekt met dunne, witte poep. Dan besef
De intense nachtelijke duisternis len (anti-alg, chloor en nog een paar dingen) je opeens waar de doodenge nachtelijke
met daarin meer sterren dan je voor erin. En zo nu en dan een hp-waarde testje. Dat zuchten vandaan kwamen. Dat doen uilen.
mogelijk hield. Als stadsmens vond ik het is alles. Dus met Thierry de uilen – het bleken VIER,
in het begin erg toevallig dat elke avond, op overigens beeldschone, witte kerkuilen – uit
precies dezelfde plek aan de hemel een lange De tuin: leef je uit in de tuin. Zorg voor een de schoorsteen gerookt en daarna een gazen
dunne veegwolk hing. Dat was de melkweg. afdakje, zodat er ook in de regen buiten geze- hekwerkje over de kap van de schoorsteen
Koop zaklantaarns en zorg dat er kaarsen in ten kan worden. Ik heb dat, uit geldgebrek, gezet.
huis zijn. Ik ben een groot afnemer van De met kleurloos plastic golfplaat gedaan. Dat is
Pittenkoning geworden. Die heeft de mooiste even lelijk, maar het bemost snel en een druif De frelon, een zeer grote wesp. Tot vier
olielampen en, mijn handigste bezit daar, een tegen de stutpalen zorgt voor schaduwgevende keer het formaat van een gewone en
zonoplaadbare zaklantaarn. Neem grote zak- overwoekering. zijn beet kan erg gevaarlijk zijn. De Franse
ken waxinelichtjes, want die kom je in Frank- En dan de rest van de planten. Blauwe regen, frelonnen-beet-wet zegt: één steek: naar de
rijk zelden tegen. De elektriek wil nog wel ’s hop, rozen, seringen, jasmijn, vlinderstruiken dokter, twee steken: naar het ziekenhuis,
uitvallen. Bij elk onweer is het raak en ook zijn en wat je maar wilt. Ook een kiwi- en vijgen- drie steken: dood. Dus nooit naar slaan, altijd
de meeste stoppenkasten niet berekend op boom, een kruidentuin en een moestuin. Eigen goed in de stoel kijken voor je gaat zitten en
waterkoker, wasmachine en stofzuiger tegelijk. tomaten, courgettes, paprika’s, radijzen en sla. verder gewoon proberen te ontwijken. Een
Dat weet je, maar dat vergeet je weer even zo In de kruidentuin bieslook, rozemarijn, peter- vliegengordijn voor de openstaande voordeur
hard. selie, tijm, oregano en natuurlijk basilicum, al en horren zijn een must. En de wespenval,

17. een dikbuikige fles met van onderen een naar Nathalie, als de honden en ik weer vertrokken Gas blijft een aandachtspunt. Vrijwel
binnen krullend, open gat en van boven een zijn, overal muizengif neer. niemand, of je moet een huisje midden in een
kurk. Siroop erin, kurk erop en in een boom dorp of stad hebben, heeft leidinggas. Niet erg,
hangen. Wespen, vliegen en frelons kruipen De slang valt niet in de categorie je doet het gewoon met gasflessen. Handig,
naar binnen, op zoek naar de siroop, kunnen er even wennen. Als preventie kun je er wel maar ze raken een keer leeg en hebben geen
niet meer uit en sterven de limonadedood. voor zorgen dat het gras altijd kort is en dat metertje dat aangeeft wanneer. Het overkomt
er geen dikke struiken tegen je huis aanstaan. iedere huisjesbezitter een keer dat hij het lek-
Muizen en ratten: gewoon wennen. Als je wel door ongemaaid veld gaat wandelen, kere stoofpotje steenkoud en nog hard aan de
Eten altijd goed afsluiten in blikken of dikke draag dan een lange broek, stop de pijpen in de gasten voorzet omdat de gasfles al lang geleden
plastic dozen, nooit een pak meel laten staan, sokken en neem een stok mee, waarmee je voor leeg was. Let dus op en zorg dat er altijd een
alle kruimels weg. En dan nog: ze eten de je uit op de grond slaat. Slangen zijn doof, maar reservefles klaarstaat.
raarste dingen. Ze zijn dol op keukenrollen en reageren op trillingen. Er zijn vele soorten,
papieren servetten, ik heb zelfs meegemaakt maar slechts twee categorieën: giftig of niet Ook riolering hoort tot de stadse
dat ze zich een weg door een pak metalen giftig. Serpents zijn giftig, de couleuvres niet. luxe. Is er geen afvoervoorziening in het
schuursponsjes hadden gegeten. Ik vind een Maar ja, ik weet het verschil niet goed – de ene Franse huis, dan moet er een septic tank
dode muis nog enger dan een levende. Dus heeft een platte pijl als staartpunt en de andere aangelegd worden. Let daarbij op dat het geen
meestal laat ik ze lekker rondlopen en zet een ronde punt, maar in paniek ga ik niet eerst ouderwets type is, waarin niets chemisch
kijken hoe zijn staart eindigt. Bovendien de mag, want dan is shampoo al funest voor de
niet-giftige bijt wel om vervolgens niet meer natuurlijke rotting. Vroeger gooide men eens
In opdracht van Kasteel Groeneveld fotografeerden los te laten en dan moet je met duim en mid- in de zoveel tijd een dode kip of rat in de tank,
Sake Elzinga en Theo Baart een grote verscheidenheid delvinger zijn kaken openwrikken. Doe mij tegenwoordig kun je in de grote supermarkten
aan tweede huizen in Frankrijk – van Savigny-sur-Aisne
via Sainte-Vertu tot Saint-Paul-de-Vence – en hun
dan maar meteen gif. Toen ik een keer een zakjes bacteriën krijgen, die je in de wc gooit
bewoners. couleuvre IN MIJN HUIS aantrof, een grote, en meteen doortrekt. De nieuwere septic tanks
polsdikke, anderhalve meter lange, opgerold in zijn geschikt voor alle wateren, wat inhoudt
Theo Baart studeerde aan de Rietveld Academie te
de donkere open trapkast heb ik even seri- dat de wasmachine erop kan lozen en dat de
Amsterdam en is vanaf de jaren tachtig werkzaam als
fotograaf. In veel van zijn werk staat de inrichting van eus overwogen het huis te verkopen. Je kunt wc rustig eens in de zoveel tijd met bleekwater
Nederland centraal. tenslotte ook overdrijven met leuk in de natuur (Javel) schoongemaakt kan worden.
zitten.
Sake Elzinga is opgeleid aan de fotovakschool in
Apeldoorn. Sinds 1982 is hij werkzaam als zelfstandig
fotograaf. Elzinga’s werkterrein is breed: van de actuele
politiek tot sport en tot kunst en cultuur.

18. MIJN LANDSCHAP Tekst: Brigitte van Mechelen | Fotografie: Foto’s tuin Johannes Schwartz
Portret Guus Beumer copyright Marres, Maastricht
Lessen
in geduld Guus Beumer over zijn tuin

19. “BRANDNETELS MOET JE NIET WEG WILLEN HEBBEN, DAN BLIJF JE BEZIG. MAAR WAAROM ZOU
JE OOK? DE RUPSEN VAN VLINDERS ALS HET ZANDKAARTJE, DE DAGPAUWOOG EN DE ATALANTA
ETEN UITSLUITEND VAN BRANDNETELS.” GUUS BEUMER OVER DE TUIN IN ZUIDOOST-FRIESLAND
DIE HIJ SAMEN MET ARJAN EDERVEEN HEEFT.
“In Maastricht werken en een tuin
hebben in Friesland,
tja. En dan te bedenken dat die tuin er gekomen is vanuit de
waarop we ons tot het landschap wilden verhouden, heel
verschillend te zijn. Arjan wilde snoeien, maaien en kappen
(die ene conifeer dus) terwijl ik met de mensen uit de streek
behoefte om de componenten in mijn bestaan juist bij elkaar wilde praten om zo de verhalen uit het verleden te horen.
te brengen; het is interessant hoe het leven loopt. In de jaren Zo hoorde ik bijvoorbeeld dat het uniforme grasland dat ons
tachtig toen SO, het kledinglabel dat ik met Alexander van omringde twintig jaar eerder nog een enorme diversiteit aan
Slobbe was begonnen, almaar meer succes kreeg, zat ik voor planten kende. En ik begreep dat het weelderige groen waar
mijn gevoel voortdurend in het vliegtuig. Misschien moeten we in eerste instantie zo verliefd op waren geworden, het
we gewoon maar eens wat bomen gaan planten, bedacht ik resultaat was van overbemesting. En in het kielzog hiervan
samen met Arjan Ederveen, met wie ik al eeuwen bevriend leerden Arjan en ik het fenomeen verschraling waarderen.
ben. En dus gingen we op zoek naar een stuk grond waar Maar zover was het niet meteen. Aanvankelijk wilden we
we ons gezamenlijke terug-naar-de-natuur project konden bomen en hagen planten, een vijver graven en een vlindertuin
starten. Uiteindelijk vonden we een zogenaamde heidehut. aanleggen. Kortom we waren ambitieus, Niet zo wonderlijk,
In de Friese Wouden was het gebruik dat een echtpaar op de modewereld heeft stra e productietrajecten – volgende
hun trouwdag een onderkomen mocht bouwen. Het klinkt week klaar, dat werk.
romantisch maar er schuilt een enorme tragedie achter. Van
die doodarme mensen op onafzienbare heidegronden, die Maar gaandeweg, met vallen en opstaan en door te luisteren
zich al rietvlechtend door het leven proberen te slaan. Het naar ervaren tuiniers zoals Hans Engelbrecht en kwekers als
stuk grond waaraan wij ons hart verpandden was van een Heilien Tonckens leerden we geduld te hebben. We leerden
boer die zich tegen de ruilverkaveling had verzet. Hij woonde het landschap te lezen als een verzameling condities. Als de
tegen een zandkop, die voor een deel is afgegraven toen de waterstand op 85 cm diepte ligt, gedeien planten met een be-
snelweg kwam en vervolgens is bebost. Ik denk dat men hem paalde wortelstructuur niet en andere juist wel. Een plant die
daarom zijn gang heeft laten gaan: zijn arme grond was voor schaduw wil, moet je niet in de zon zetten. Toch heb ik zelden
een moderne boer toch niks waard. Deze eigenwijze boer had zo’n flexibel systeem gezien als de natuur, gedoog je brandne-
behalve wat slachtvee en kipjes, een moestuin van 3000 m2. tels dan krijg je vlinders cadeau, en in de hoop bladeren die je
Toen wij de grond kochten was dat allemaal overwoekerd, op laat liggen woont ineens een egel.
een conifeer na.
Na een jaar of drie kregen we onverhoeds de kans om er vijf
Onze eerste winter was heel naargeestig, de leidingen vroren hectare grond bij te kopen. En aangezien het gezegde is
kapot en het was één groot ijspaleis. Ook bleek de manier ‘de grond van de buren komt maar één keer in je leven vrij’
dachten we ‘dat moesten we dan maar doen’. En zo kregen
we de kans alles wat we geleerd hadden op een grotere schaal
neer te zetten. In diezelfde tijd begonnen we het idee van een
tweede huisje, waar je je terugtrekt uit de wereld, een beetje
mal te vinden. We besloten de tuin tot basis te promoveren
waar vanuit we ander type projecten gingen initiëren. Zo is
bijvoorbeeld het televisieprogramma Wroeten van Arjan en
Lernert Engelbrechts ontstaan.
Of het woord troost van toepassing is? Absoluut, het land-
schap raakt verknoopt met herinneringen, de pijnlijke maar
ook de vrolijke. En dan de continuïteit van de natuur, het ritme
van de seizoenen; het leert je relativeren. Wil het dit jaar niet
met de dahlia’s, volgend jaar weer een nieuwe kans.”
Links: Guus Beumer in tentoonstelling de Eetbare Stad, NAi Maastricht.
Zwart/wit foto’s: Johannes Schwartz, kunstenaar en coördinator fotografie aan
de Rietveldacademie, fotografeerde op verzoek van Beumer diens tuin in Fries-
land, de beide foto’s met rabarber in de hoofdrol komen uit deze serie.

20. VERHAAL Tekst: Jaap Scholten* | Illustratie: Michiel de Jong** © Comic House*
X W

21. is negenentachtig jaar oud en volgens mijn vrienden het vroeger bij de graaf thuis toeging: het dienstmeisje schoof
de laatst overgebleven Transsylvaanse grand old na het diner nimmer bij de gasten aan.
lady. Ze is geboren als Gabriella gravin Kornis op het familie- De vrouw des huizes, deze boerin, heeft tien jaar het
kasteel in Szentbenedek. Ze heeft een smalle roze sjaal om en leven geleefd waar ik haar de finesses van had geleerd, toen is
rode lippenstift op. Haar fijne gezicht doet vermoeden dat zij zij teruggegaan naar het dorp waar zij vandaan kwam, terug
vroeger een knock-out is geweest. naar de lemen boerderij van haar familie. Ze heeft de ingeni-
`Ik ben in 1921 geboren op Szentbenedek in Trans- eur met zijn grote carrière in de stad achtergelaten. Haar ware
sylvanië, 60 kilometer ten Noorden van Kolozsvár. Mijn vader geluk lag in de natuur, bij de koeien. Ze had een groot leven
runde het landgoed. Hij stond iedere dag om zes uur op om geleid, was naar het buitenland gereisd, had alle opera’s van
alles te inspecteren en te bespreken, in de oogst- en zaaitijd Boedapest gezien, maar het was haar leven niet. Haar ziel was
om drie uur. Daarnaast was hij ornitholoog. In Szentbenedek immer bij de weiden en de margrietjes in haar dorp gebleven.
hadden we de grootste privéverzameling opgezette vogels van Ik ben de laatste Kornis. Ik heb enkele jaren gele-
Europa. 10.000. Mijn vader had geleerd te prepareren. Als den de ruïne van het kasteel in Szentbenedek teruggekregen.
ornitholoog en als jager wist hij goed hoe de vogels bewogen. Nog één toren staat overeind, verder wordt het kasteel ieder
Mijn hele jeugd zo ongeveer bracht ik door in het kasteelpark. jaar lager en lager. Het hele dorp bouwt huizen met de stenen
Ik leerde over de oude Grieken van een privéleraar. Het onder- van Szentbenedek. Ik krijg een pensioen van 70.000 forint
richt was meestal buiten, aan de oever van de Szamos. (ongeveer 230 euro) per maand. Daar leef ik van en een groep
Toen na de oorlog de communisten aan de macht zwervers hier in de buurt, en daar betaal ik ook nog mensen
kwamen, werd alles onteigend en moest ik werken als dienst- van die me in Szentbenedek helpen. De eerste 25 jaar na de
meisje. Ik kwam terecht in Boedapest bij een ingenieur die oorlog heb ik geen make-up gebruikt. Ik ben nooit naar de kap-
met een boerin was getrouwd. Ik heb voor haar het huis per gegaan, ik heb sigaretten afgezworen, op een goed moment
ingericht. Ik heb uitgelegd dat ze het portret van Lenin van ben ik ook met ko e gestopt. Al het geld dat ik uitspaarde heb
de muur moest nemen. Ik leerde haar alles. Ik gaf haar de ene ik in een laatje gestopt. In 1971 heb ik daarvan één hectare
dag een lijst met 100 Franse woorden, dan kende ze die de grond gekocht, in Kisszamos, niet ver van Boedapest. Men
volgende dag helemaal uit haar hoofd. Ik moest haar uitleggen moet iets bezitten, om van te houden, om voor te zorgen, om de
hoe de tafel te dekken, hoe te koken, hoe je te kleden, hoe naar liefde op te projecteren. Zonder liefde kan men niet leven. Ik
de opera te gaan, hoe te converseren. heb eerst twee jaar gewerkt om het perceel schoon te maken.
Als er een diner was huurde ze zilver en porselein. Het was een bende. Er groeiden alleen maar armzalige acca-
Ik dekte en ik serveerde, want niemand wist hoe je van links cia’s en onkruid. Ik heb niemands hulp aanvaard. Het was een
bediende. Ik had een zwarte rok aan, een wit schort, zo’n wit test voor mezelf. Ik wilde zien of ik dat kon: uit het niets iets
kapje in mijn haar en witte handschoenen natuurlijk. Na het maken.
eten waste ik het porselein af en stopte het zilver in de box Ik heb dennenappels uit Transsylvanië gesmokkeld,
zodat het terug naar de verhuurder kon. Ik vond het prima om de zaden er uitgepeuterd en ze geplant. Ik verzamelde beetje
op te ruimen en daarmee andere mensen gelukkig te maken. bij beetje alle 140 struiken en boomsoorten die in het park van
De vrouw des huizes kwam de keuken in en zei dat de gasten Szentbenedek groeiden. Eén voor één heb ik ze geplant en ver-
graag wilden dat ik er bij kwam zitten. Ik antwoordde haar dat zorgd. Ik heb er bijna veertig jaar aan gewerkt. Het is gelukt.
dat helaas niet ging. Vrouw Szabó, u wilt dat alles gaat zoals De bomen uit mijn jeugd zijn herrezen.’
**
Schrijver Jaap Scholten woont sinds 2003 in Hongarije, deels in Boedapest en deels op het platteland. Hij beschreef zijn leven aldaar in Heer
& Meester. Verder is hij de auteur van de romans Tachtig en De wet van Spengler, dit laatste boek is door de grote boekhandels van Nederland
verkozen tot `Boek van het Jaar 2009’. Hij werkt dit moment aan een non-fictie boek over het verborgen leven van de aristocratie in Transsylva-
nië: Kameraad Baron, dat mei 2010 zal verschijnen.
**
Tekenaar Michiel de Jong laat zich inspireren door Atoomstijl grootheden als Yves Chaland, André Franquin, Serge Clerc en Joost Swarte. In
2000 kreeg hij de PTT Post aanmoedigingsprijs voor zijn mini album Ode aan Wilhelm. Voor zijn strip Operatie Hanuman ontving hij in 2008 de
Stripschap-penning voor het beste album.

22. ZWARE KOST Tekst: Floor de Sera
Ingrijpende gevolgen van bevolkingsdaling
Zuid-Holland
+ ,
Noord-Holland Grootste groeier
Flevoland
+, Pijnacker-Nootdorp +
≥ krimp
44% gemeentes
+ ,
Grootste groeier
Aalsmeer +
≥ krimp
Nederland gemeentes
+ ,
Grootste groeier
Almere +
≥ krimp
Geen
Zeeland
+ ,
Grootste groeier
Middelburg +
≥ krimp
gemeentes
Utrecht LNV en bevolkingsdaling
+ , Minister Verburg in kamerbrief 1 december 2009: “In het
kader van dit Actieplan bevolkingsdaling zet ik vanuit LNV
in op één of meerdere experimenten waarin het concept
Grootste groeier ‘krimp als kans’ wordt uitgewerkt in relatie tot het reali-
Utrecht + seren van ‘groen’. Bijvoorbeeld via het optimaal benutten
≥ krimp van de ruimte die vrij zou komen als gevolg van sloop voor
gemeentes natuur en mooi landschap, voor recreatie en wellicht voor
nieuwe concepten zoals stadslandbouw. Om hiermee de
kwaliteit van deze gebieden te behouden en te ontwikke-
len. In dat geval hebben we dus een win-win situatie.
Ik ben met een aantal partijen momenteel in gesprek
over de voorbereiding van deze experimenten.”
Zie: www.minlnv.nl

23. Wie ooit op zoek naar een overnachting, zomaar een afslag nam, kent ze …
romantische Franse dorpjes. Dichtgetimmerde huizen met overwoekerde er es lijken
te wachten op jou. Je mijmert… ‘zo opgeknapt’, en ‘vast niet duur’. Vanaf een bank op
het stille pleintje lachen twee oude mannetjes je vriendelijk toe. Langzaam dringt de
waarheid door: er wonen alleen nog oude mannetjes, er is geen werk, dit dorp is dood.
Je vervolgt je route naar de Middellandse Zee.
Gelderland
Noord-Brabant
+ ,
Overijssel + Grootste groeier
Nijmegen +
+, Grootste groeier
Breda/Den Bosch +
≥ krimp
gemeentes
Grootste groeier ≥ krimp
Groningen
+ ,
Deventer + gemeentes Limburg
Grootste groeier
≥ krimp
gemeentes - ,
Grootste groeier
Groningen + Friesland
+ ,
Beesel/Brunssum +
≥ krimp
≥ krimp
gemeentes gemeentes
Grootste groeier
Leeuwarden +
≥ krimp
Drenthe gemeentes
+
Grootste groeier
Assen +
≥ krimp Bevolkingsgroei/-krimp naar provincie in 2025.
gemeentes In procenten ten opzichte van 2007. Bron CBS.
komt onder de bevolking van Nederlandse dorpen en steden zullen verzadigd zijn.
Frankrijk al jaren voor. Reeds decennia vertrekken jonge- Dit simpele gegeven heeft verstrekkende gevolgen. Op het
ren naar de steden en laten hun ouders verouderen op het eerste gezicht lijkt het misschien prettig dat er wat druk
platteland. Ook migranten strijken vooral neer in steden en van de ketel gaat. Het wordt minder vol. Minder werkeloos-
voorsteden, met alle problematiek van dien. heid. Minder mensen op de weg, dus eindelijk kortere files.
Op mooie dagen kunnen we een plekje vinden op het strand
Veel mensen realiseren zich nog niet dat dit ook Nederland en studenten hoeven geen jaren naar een kamer te zoeken.
te wachten staat. Ook hier is het gedaan met de bevolkings-
groei. Volgens schatting ligt het omslagpunt van bevol-
kingsgroei naar bevolkingsdaling in Nederland rond het De werkelijkheid is anders. De bevolkingsdaling manifes-
jaar 2034. In dat jaar delen we met 17,7 miljoenen het land teert zich – net als in Frankrijk – ook in Nederland als eer-
en is het maximum bereikt. Voor een constante bevolkings- ste, en voornamelijk, op het platteland. In de grensgebieden
omvang is een vruchtbaarheidscijfer (gemiddeld aantal van Nederland is de krimp al begonnen, met Oost-Gronin-
kinderen per vrouw) van 2,1 nodig. Dit cijfer ligt In Neder- gen, Zuid-Limburg en Zeeuws Vlaanderen in de kopgroep.
land al sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw op 1,7. Delfzijl telde in 1990 nog 32.000 inwoners. Over 15 jaar
In 2040 groeien alleen steden als Almere nog, de overige zullen het er hooguit 20.000 zijn. Ook het aantal huis-
*
Floor de Sera is beleidsmedewerker bij het ministerie van landbouw, natuur en voedselkwaliteit en projectleider van dossier bevolkingsdaling bij LNV.
Ze schreef dit essay op persoonlijke titel. J.m.f.de.sera@minlnv.nl

24. Interbestuurlijk actieplan
totaal ‘krimpen met kwaliteit’
% 65+ In het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling ‘Krimpen met
kwaliteit’ stippelen Rijk, provincies en gemeenten gezamenlijk
uit hoe zij de gevolgen van krimp willen opvangen, maar ook de
kransen die krimp biedt gaan verzilveren. De komende 30 jaar
krijgt volgens de nieuwste prognoses zo’n 40 procent van de
gemeenten met een daling van het aantal inwoners te maken.
Zeker als ook het aantal huishoudens daalt kan dit ingrijpende
gevolgen hebben voor de leefbaarheid omdat woningen
leegstaan en voorzieningen verdwijnen. Het actieplan richt
zich vooral op de meest urgente regio’s: Zeeuws-Vlaanderen,
Noordoost-Groningen en Parkstad-Limburg. Het actieplan roept
gemeenten in krimpregio’s op om tijdig te onderkennen dat
krimp onomkeerbaar is om er zo goed mogelijk op de gevolgen
te kunnen anticiperen. Daarnaast wordt een thematische
verzameling van acties genoemd die verschillende partijen
gaan uitvoeren, waaronder een aantal experimenten. Ook is
er 31 miljoen beschikbaar voor herstructurering in de meest
Groningen Friesland Drenthe Overijssel urgente gebieden.
Zie: www.vrom.nl en www.minbzk.nl
houdens daalt behoorlijk en de gemeente moet plannen ningen, of samengevoegd, zodat een rijtje huisjes ineens
maken voor het slopen van ongeveer 1700 woningen. De een twee-onder-één-kap-blokje wordt. Maar wie betaalt
Limburgse gemeenten verzamelt in Parkstad Limburg gaan deze aanpassingen? Soms ontstaat leegstand omdat er sim-
van 250.000 inwoners nu, naar 175.000 in 2035. Volgens pelweg niet genoeg kopers in het gebied zijn. Onverkoop-
voorspellingen kampen de woningcorporaties daar in 2035 baarheid van een huis in de laatste levensfase kan ertoe
met een overschot van 20.000 woningen. Ook in Oost- leiden dat de eigenaar niet naar een woonzorg faciliteit kan
Groningen daalt het aantal huishoudens sterk. Volgens de en in de ongeschikte woning blijft. Verhuizen vanwege een
cijfers is in 2025 één op tien huizen daar overtollig en dus andere baan of gezinsuitbreiding wordt onmogelijk, omdat
onverkoopbaar. de oude woning onverkoopbaar is.
Bevolkingsdaling heeft verstrekkende gevolgen. Waar Groei betekent volgens het woordenboek: uitbreiding,
minder mensen zijn, worden minder kinderen geboren, toename, groter worden. Groei betekent geld verdienen.
zijn minder scholen nodig met minder lokalen en minder Krimp is ook krimp van de portemonnee. Minder mensen:
leerkrachten. Waardoor weer minder werkgelegenheid minder geld. Krimp is niet gezellig!
ontstaat en weer meer mensen wegtrekken. Zo ontstaat de Het enige dat we terug krijgen is ruimte. Veel ruimte.
bevolkingskrimp-spiraal, die de segregatie tussen stad en Ruimte in de zin van leegte, stilte, donkere nachten en
platteland versterkt. vergezichten met eindeloze vlakten en groene landschap-
Delfzijl moet voor 2025 de helft van alle basisscholen slui- pen. Het platteland: plat en met veel land. Maar wie zit daar
ten en tegelijk de kwaliteit van het onderwijs garanderen. nu op te wachten?
En dit is niet de enige opgave voor deze en andere krimpge-
meenten. Minder mensen betekent minder boodschappen, DE KEERZIJDE VAN BEVOLKINGSDALING OP HET PLATTE-
dus minder winkels, minder uitgaansgelegenheden, ver- LAND IS URBANISATIE. WE GAAN STEEDS DICHTER OP ELKAAR WONEN.
maak en vertier. Sportverenigingen zien hun ledenaantal- DE COMPACTE, DAMPENDE, LAWAAIÏGE STEDEN BREIDEN VERDER IN.
len dalen. Sportvelden raken in onbruik of verval. Hoog- STEDEN VOL MENSEN DIE DROMEN VAN RUIMTE, STILTE EN GROEN.
opgeleiden trekken het eerst weg. Er blijven minder goed STEDELINGEN DIE OP EEN TOCHT DOOR FRANKRIJK VERDWALEN EN
opgeleide mensen over voor de overgebleven bedrijvigheid, MIJMEREN OVER EEN BESTAAN ZONDER STRESS, VAN RUST EN VAN
maar eveneens voor het verenigingsleven en het openbaar ZINGENDE VOGELS IN EEN GROENE TUIN.
bestuur. Juist jonge mensen zoeken hun toekomst elders. Volgens onderzoek van het Sociaal en Cultureel Plan-
Uiteindelijk betekent krimp dus niet alleen minder men- bureau heeft 78 procent van alle Nederlanders positieve
sen, maar ook minder jonge energie, minder creativiteit en gevoelens bij het platteland (gedefinieerd als ‘gebied met
minder vitaliteit. minder dan duizend adressen per vierkante kilometer’).
Bijna driekwart van de stedelingen zegt het platteland te
EEN KRIMPDORP HERKEN JE ALLEREERST AAN waarderen. Ze kwalificeren het platteland als ‘mooi, rustig,
DE LEGE HUIZEN. EERST BLIJVEN DE KLEINE, OUDERWETSE HUISJES veilig, schoon, gezellig en goed om te wonen’; negatieve
LEEG. EIGENAREN VERTREKKEN EN DE HUISJES DIE NIET HELEMAAL kwalificaties worden nauwelijks gebruikt. Nederlanders
VOLDOEN AAN DE EISEN VAN DE TIJD BLIJKEN ONVERKOOPBAAR. waarderen het landschap met een gemiddeld rapportcijfer
RAMEN WORDEN DICHTGESPIJKERD. van 7,4. Ze recreëren er ook graag. Ruim 70 procent wandelt
Ook woningcorporaties kunnen hun woningen niet meer of fietst wel eens op het platteland, of geniet er anderszins
verhuren. Sommige worden omgebouwd naar seniorenwo- van de natuur. Zo’n 30 procent van de stedelingen zegt zelfs

25. Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Limburg Zeeland
Vergrijzing in Nederland in 2025
Vergrijzing in 2007 Toename vergrijzing tot 2025. Bron CBS.
zeker te weten ooit naar het platteland te willen verhuizen. vervullen, kopen eerder een tweede huisje in dat leuke
In totaal spreken zo’n twee miljoen Nederlanders de voor- romantische dorp in Frankrijk, of in een ander buitenland
keur uit voor landelijk wonen. Vooral de ruimte, de rust en waar huizen vaak goedkoper zijn. Echt heldere cijfers zijn
de natuur trekt hen, evenals de hechte gemeenschap. er niet. De schattingen lopen uiteen van ongeveer 40.000
Niet duidelijk is hoeveel mensen ook daadwerkelijk naar (CBS 2004) ‘eigen huis in het buitenland’-bezitters tot
buiten verhuizen de komende jaren. Tussen droom en daad 200.000. Wel is duidelijk dat Frankrijk voor Nederlanders
liggen praktische bezwaren. Mensen willen in het groen in dit opzicht favoriet is.
wonen, maar ook niet te ver van hun werk en belangrijke
voorzieningen. Prikkelende gedachten, want, hoe zal Nederland eruit
zien in 2050? Hoe groot wordt de kloof tussen enerzijds
TOT HET JAAR 2035 ZIEN WE DUS ENERZIJDS de leegstand van de dorpen en het verlangen naar werk-
DAT HET PLATTELAND LEEGLOOPT, EN AAN DE ANDERE KANT HET gelegenheid en vitaliteit van het platteland en anderzijds
VERLANGEN NAAR ‘ BUITEN WONEN’ VAN STEDELINGEN. MAAR WELKE het verlangen van de stedeling om weg te komen uit de
STEDELING NAM OOIT DE VERKEERDE AFSLAG BIJ EEN DORP ALS drukte van de stad? En zal dit zich vertalen in een tweede-
NIEUW BEERTA, GANZENDIJK, AARDENBURG OF SIMPELVELD? EN ling in Nederland tussen stad en land? Veroorzaakt dat dan
WIE VAN HEN HEEFT DAAR DAN STAAN DROMEN BIJ EEN VERVALLEN problemen? Hoe zal het gesteld zijn met de sociale verhou-
ARBEIDERSHUISJE? WELK PLATTELAND HEEFT DE STEDELING EIGEN- dingen?
LIJK VOOR OGEN ALS HIJ DROOMT VAN ‘ BUITEN’? Misschien worden de dorpen aan de randen van Nederland
Hoewel in de perifere gebieden van Nederland meer dan ook plekken voor het verwezenlijken van het verlangen
voldoende ruimte is voor nieuwkomers, en deze hier ook naar buiten. Door het vertrek van mensen die de voordelen
heus wel te vinden zijn, gaat dit de bevolkingsdaling niet van de stad boven die van het platteland verkiezen, blijft
tegen. Het verschil tussen de volle stad en het lege plat- er voor rustzoekers meer ruimte over, meer echte stilte,
teland blijft toenemen. Zij die hun dromen (gedeeltelijk) leegte, rust en groen. Misschien worden deze waarden zelfs
zo versterkt dat zij een klein gedeelte van de hevig verlan-
gende stedeling over de streep trekt om echt te verhuizen.
En de anderen kunnen hun verlangen wellicht vaker
Knooppunt Bevolkingsdaling: omzetten in korte bezoeken, weekendjes weg of andere
www.vanmeernaarbeter.nl intermezzo’s.
Kenniscentrum Stedelijke Vernieuwing: In dat geval zitten we nu in een transitie-fase, waarin het
www.KEI-centrum.nl juist nodig is dat de tegenstellingen tussen stad en land
Gemeente Delfzijl: zich versterken, opdat de twee werelden elkaar extra leren
www.delfzijl.nl Notitie: ‘krimpen en waarderen en elkaar vaker zullen gaan opzoeken. Uitein-
groeien in Delfzijl’ delijk zou dat het beeld kunnen oproepen van juist heel
Sociaal en Cultureel Planbureau: veel verlangens die in vervulling gaan. Iets wat je, met een
www.SCP.nl beetje fantasie, nu al zou kunnen lezen in de vriendelijke
Krimpkompas van Vereniging lach van op van twee oude mannetjes op een bankje op het
Nederlandse Gemeenten: Franse platteland.
www.vng.nl/smartsite.dws?id=89078

26. WENDE Tekst: Berber Paarlberg | Fotografie: Stefanie Grätz

27. Helen Geul over frikadellen zonder rotzooi
LICHTBLAUWE EN LICHTGROENE HOUTEN TAFELS EN STOELEN, EEN UITNODIGENDE
KOELING VOL GEZOND OGENDE VRUCHTENDRANKEN, EEN HANDGESCHREVEN
SCHOOLBORD MET WAT ER TE ETEN IS, NATUURLIJK SMULLEN LIJKT EEN EETHUISJE,
Natuurlijk
MAAR IS EEN SNACKBAR. HET IS NEDERLANDS EERSTE BIOLOGISCHE SNACKBAR.
Smullen
“Oh, lekker Híer geniet ik gewoon van. Vol
echt oud-Hollands draadjesvlees
Het vlees en de frikadellen komen uit het oosten van het land,
spullen van de biologische groothandel uit het midden en de
en met biologische mosterd.” Helen Geul, die in oktober 2008 groenteboer komt uit Houten. Biologisch frituurvet bestaat,
de deuren van Natuurlijk Smullen opende, neemt nog een hap maar is ontiegelijk duur. Wat ik gebruik heeft weinig toevoe-
van haar kroket. Ze eet niet vaak uit eigen frituurpan. “Ik vind gingen, maar ik zoek nog naar honderd procent biologisch
het heerlijk, maar als ik werk, heb ik weinig eetlust. Ik proef en betaalbaar. Mijn spullen zijn zo’n twintig procent duurder
mijn producten wel steeds. De frikadel vind ik het lekkerst. dan bij een gewone snackbar, want de inkoop is duurder. De
Ik had wel wat in te halen – twintig jaar heb ik geen frikadel prijs wordt wel steeds leuker, want door alle media-aandacht
gegeten. Hier zit geen rotzooi in.” komen leveranciers naar me toe met interessante o ertes.”
“Uit respect voor de dieren eet ik zelf alleen maar biologisch “Mijn klanten geloven me op de een of andere manier. Eén
of scharrelvlees en Joyce, mijn dochter, eet honderd procent mevrouw moest ik overtuigen dat het echt biologisch is. Ik
vegetarisch. Als wij wilden snacken, was er niks. Alleen kaas- zei: ‘Kijk in m’n koelkast en boekhouding.’ Ik hoop dat er een
sou és of groentekroketten, maar die kwamen m’n neus keurmerk komt, want ik denk dat de biologische snackbars
uit. Ik was NS-conductrice, maar een biologische snackbar dit jaar als paddenstoelen uit de grond gaan schieten. Ik ben
spookte al jaren door mijn hoofd. Het was een gok, maar ik bang dat ermee gerommeld gaat worden. Je proeft het wel,
dacht: nu is de tijd er rijp voor.” biologisch is smaakvoller. Bij de vleesproducten proef je dat
“Het ziet er hier anders uit dan een doorsnee snackbar, dat is het beest geen stress heeft gehad. Vlees van de bio-industrie
ook de bedoeling. Dus ik heb geen plastic stoeltjes, geen grote is gewoon water.”
gele lichtbakken, geen fel licht en geen vitrine met snacks – je
weet toch wel hoe een kroket eruitziet. Een patatje oorlog “Ik ben heel gelukkig met Natuurlijk Smullen, dit
heet hier patat rotzooi, dat klinkt wat vriendelijker. De snacks is m’n kind. Ik heb een drukke werkweek van zeventig uur,
zijn honderd procent biologisch. De drankjes zijn biologisch of maar het geeft me veel energie. Wat ook erg goed voelt is dat
puur natuur, coca-cola heb ik niet. Het publiek vraagt daar ook ik de allereerste ben, en dat zal ik altijd blijven. Ik heb ambities
niet naar, ze vinden het leuk om eens wat anders te proberen.” om groter te worden. Ik verwacht er dit jaar nog wel een filiaal
bij te hebben.”
“Het is ook geen Febo-publiek dat hier komt. ‘De grootste kick is dat ik een lange neus kan maken naar alle
Ik krijg publiek dat z’n eigen tasje meeneemt, verantwoord critici. Voordat ik hiermee begon, werd ik helemaal voor gek
leeft, niet voordringt en de borden netjes opruimt. En ze verklaard. De locatie, het concept, het deugde allemaal niet.
komen allemaal op de fiets. Geitenwollen sokken publiek? Maar ik ben succesvol. Ik krijg veel media-aandacht en de
Nee. In het begin wel, die mensen wilden ook bietjessap en mensen zijn enthousiast. In mijn gastenboek staan mensen
worteltjestaart, maar dat was m’n bedoeling helemaal niet.” van heinde en ver: Groningen, Maastricht, Rotterdam. Zo leuk,
“Soms is het wel vermoeiend om alles biologisch te willen. Ik dat ze moeite doen om hier te komen.”
heb de groothandel om de hoek, maar daar haal ik niet zoveel.
: Natuurlijk Smullen, Jan van Galenstraat 78, Amsterdam

28. ANDER BEELD
EDWIN ZWAKMAN (FOTOGRAAF) STRAAT II, 2004

29. “Je zou kunnen zeggen dat ik synthetische landschappen maak. Vergelijk het maar met vruchtensap uit een pak...” Edwin Zwakman