2. स्त्री प्रजनन संस्त्था
• स्त्री प्रजनन संस्त्था प्रजोत्पादनाचे महत्त्वपूर्ण अंग हहे.
• स्त्री-प्रजनन संस्त्थेत
• (१) ग र्ाणशय
• (२) रज-पपंड
• (३) रजोवाहक नलिका
• (४) योनीमाग ण.
3. • (१) ग र्ाणशय
• हे स्त्नायूंचे त्ररकोर्ाकार अवयव हहे
• ग र्ाणशय: िांबी७.५ सेमीरंदी५ सेमीजाडी२.५ सेमीवजन३० ते ४० ग्रॅम
• (२)ग र्ाणशयाच्या वरच्या र्ाग ाजवळ दोन रजोवाहक नलिका उघडतात.
• (३) रज.पपंडातून ननघर्ारे स्त्रीबीज हे रजोवाहक नलिकातून ग र्ाणशयात
येते. हे फलिएअसल्यास ९ महहनेपयंत ग र्ाणची वाढ होते. त्यामुळे
ग र्ाणचा हकार वाढतो.
• (४) ग र्ण बाहेर हल्यानंतर ग र्ाणशयाचा अकार िहान होतो. पर् पूवणवत
होत नाही..
• (५) ग र्ाणशयाचे दोन र्ाग असतात.
4. ग र्ाणशयाचे र्ाग
• वरच्या र्ाग ािा शरीर (Body)
• खािच्या र्ाग ािा ग्रीसिा (Cervix)
ग र्ाणशय हे पुढे झुकिेल्या स्स्त्थतीमध्ये असते. यािाच Anterversion स्स्त्थती
म्हर्तात.
(१) शरीर (Body) : ग र्ाणशयाच्या मध्यर्ाग ाच्या थोडा खािी हक
ुं चन पाविेिा
एकर्ाग असतो. या र्ाग ाच्या वर शरीर असते. यािा दोन्ही बाजूिा रजोबाहक
नलिका उघडिेल्याअसतात. याचा हकार त्ररकोर्ासारखा असून टोक ग्रीवेकडे
असते. ग र्ाणशयाच्या शरीराची हािचाि जास्त्त प्रमार्ात होते.
(२) ग्रीवा (Cervix) : (१) ग्रीवेची िांबी २.५ सेमी असते.
(२)ग्रीवेच्याग र्ाणशयाकडीि हणर् योनीकडीि र्ाग हा अरं द असतो. पर् मधिा
र्ाग हा जास्त्त रं द असतो.
5. (३) ग र्ाणशयाच्या शरीराच्या हािचािीच्या तुिनेत ग्रीवेची हािचाि कमी
प्रमार्ात होते.
(४) ग र्ाणशयाची शरीर हणर् ग्रीवा ज्या हिकार्ी असते त्या द्वारािा अंत द्वार
म्हर्तात
(५) ग्रीवेच्या योनीमाग ाणत असर्ाऱ्या द्वारािा बाह्यद्वार म्हर्तात.
6. • .ग र्ाणशय तीन हवरर्ांनी बनिेिे असते.
• ग र्ाणशयाची हवरर्े
(१).बाहेरील आवरण
(२)स्नायूंचे आवरण
(३)अूंतः त्वचेचे आवरण
१) बाहेरील आवरण (Perimentrium) : बाहेरीि हवरर् उदरांत वेष्टनांनी तयारझािेिे असते.
(२) स्नायूंचे आवरण (Mymentrium) : स्त्नायूंचे हवरर् स्त्नायुतंतूंनी तयार झािेिेअसते.
ग र्ण न राहहल्यास स्त्नायूतंतू किीर् हणर् करड्या रंग ाचे असतात. स्त्नायूतंतू तीन प्रकारचेअसतात
.स्त्नायूतंतूचे तीन प्रकार : (१) रक्तवाहहन्या (२) रसवाहहन्या (३) मज्जातंतू.
(३) अूंतःत्वचेचे आवरण (Endomentrium) : (i) हे ग र्ाणशयाच्या हतीि हवरर्असून ग ुिाबी हणर् मऊ
असते. (ii) या हवरर्ाची जाडी हणर् रचना ही मालसक पाळीच्या• चक्राप्रमार्े बदित असते. (iii) प्रथम ही जाडी वाढून ग र्ण
न राहहल्यास पवकृ त अवस्त्थेत• रक्तस्त्रावाबरोबर मालसक पाळीच्या वेळी ननघून जाते. (iv) स्त्री ग र्णवती राहहल्यास ग र्ाणशयाचा
7. हकार वाढतो, प्रसरर् पावतो.
(V) ग र्ाणशयािा रक्ताचा पुरविा ग र्ाणशयाची रोहहर्ी हणर् रजपपंडाच्या
रोहहर्ी पासून होतो.
२.) रज:प ूंड (Overies): यािाच अंडाशय म्हर्तात. पपंड ग र्ाणशयाच्या
दोन्ही बाजूिा दोन असतात. याचाहकार बदामा सारखा असतो.
रज:पपंडाचा हकार- िांबी ३ सेंटीमीटर ,रंदी १.५ ते २ सेंटीमीटर,जाडी १
सेंटीमीटर, वजन ६ ग्रॅम असतो
रज: पपंडािा हकारावर मालसक पाळीचे चक्र हणर् स्त्रीचे वय याचा
प्रर्ाव असतो.
रजपपंडािा िाग ूनच रजोवाहक नलिक
े चा झािरीसारखा र्ाग असतो.
रजः पपंडात ४२,००० अपक्व स्त्रीबीज असतात. ही संख्या
व्यस्क्तलर्न्नतेनुसार कमी-अधधक असू शकते.यौवन अवस्त्थेतशुक्रजंतूशी
संबंध हल्यास फलित होते. अन्यथा हे स्त्रीबीज मालसक पाळीिा
होर्ार.या स्त्रावाबरोबर शरीराच्या बाहेर फ
े कल्या जातात.
8. • (१) अंतस्त्था (Medalla) (२) प्रांतस्त्था (Cortex)
• अूंतस्था:- हा र्ाग स्त्नायू तंतू हणर् संयोग ी पेशी झाल्याने तयार झािेिा
असतो यात रक्तवाहहनी हणर् मज्जातंतू असतात
• प्ाूंतस्था (cortex) :-हा र्ाग महत्त्वाचा असून बाहेरची ग ोड जननीय उकिेची
असते याचा रंग पांढरा असून ननळसर झाक असते या रंग ािा चकाकी नसते
वाढ होत असताना त्याचे रूपांतर बीजकोशात होते हे बीजकोश पूर्ण अवस्त्थेत
येण्यासािी शीर्णस्त्थ ग्रंथीचा अंतस्त्राव उपयोग ी पडतो.
• दर महहन्यािा मालसक पाळीच्या 14 ते 15 व्या हदवशी फक्त एक बीजकोश
पूर्ण अवस्त्थेत येऊन रजपपंडाच्या बाहेरीि हवरर्ात येऊन फ
ु ट.त्यातीि
स्त्रीबीज हे रक्तपपंडातून बाहेर पडून रजू वाहक नलिक
े त ओढल्या जाते.
9. • रजोवाहक नलिका (Fallopian Tubes):- ग र्ाणशयापासून रजपपंडापयंत दोन्ही बाजूिा
नलिका असतात या नलिक
े चे एक तोंड ग र्ाणशयामध्ये हणर् एक रज पपंडाजवळ
उघडते या नलिक
े चे ग र्ाणशयाकडीि तोंड अनतशय बारीक असून रजेपपंडाकडीि टोक
तीन लमनी रं द असते या टोकािा झािरी सारखा र्ाग असतो. या नलिक
े ची िांबी 10
ते 11 सेंटीमीटर असते.
• ग र्ाणशयाच्या जाड हणर् टर्क हवरर्ात या नलिका असतात.
• रेजोवाहक नलिक
े चे प्रमुख चार र्ाग हहेत.
• गर्ााशयात उघडणारे मुख-हा र्ाग ग र्ाणशयाच्या लर्ंतीत असतो यािा
हंतरपेशीकीय म्हर्तात िांबी एक सेंटीमीटर.
• मधला र्ाग सेत-हा र्ाग ग र्ाणशयािा िाग ून असून ग ोि असतो
• घूंटाकृ ती र्ाग- रजो वाहक नलिक
े चा हा जास्त्त रं द िांब हणर् पातळ असा र्ाग
असतो.
• झालरी सारखा र्ाग –हा शेवटचा र्ाग असून उदर वेस्त्टर्ात उघडतो ही झािर रज
• पपंडाजवळ असते. पक्व स्त्री बीज या र्ाग ातून रजो वाहक नलिक
े कडे येते स्त्रीबीज
• फलित होण्याचे कायण रजू वाहक नलिक
े च्या घंटाकृ ती र्ाग ात होते रज वाहक
• नलिक
े चा रक्तपुरविा ग र्ाणशयाच्या हणर् रजपपंडाच्या रोहहर्ीतून होत असतो
10. ४ योनीमाग ण
• योनी माग ण ग्रीवेच्या बाह्यद्वारापासून योनी माग ाणच्या िघुअष्टापयंत असतो.
• योनी माग ण हा प्रजनन माग ण हहे. योनी माग ाणतून संर्ोग ाच्या वेळी
• पुरर्ाकडीि रेतपेशी ग्रहर् करतो. योनी माग ाणत कोर्त्याही ग्रंथी नसतात.
• परंतु हम्िधमीय स्त्राव असतो या नलिक
े िा लशशुिा जन्म देर्ारी निीका
• असे म्हर्तात. योनी माग ाणच्या दोन लर्ंती असून समोरची लर्ंत ७.५ सेमी
• िांब असते. माग ीि लर्ंत नऊ सेंटीमीटर िांब असते. समोरीि लर्ंतीचा
• मूराशयाशी संबंध हिेिा असतो. योनन माग ण चार हवरर्ाने तयार झािेिे
• असते चार टप्पप्पयात योनीमाग ाणची पवर्ाग र्ी करता येते.
• १ ग ुर औष्ि
२.िघुऔष्ि
३.योनी लिंग
४. योनी माग ाणचा मुखावर असिेिा पातळ पडदा.
