1. 1
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 : Από τον τόπο μου σε όλη την Ελλάδα
Β1,2. Το Υποκείμενο
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Συνοπτικός Πίνακας για το Υποκείμενο
Τι είναι
• Το υποκείμενο είναι το ονοματικό σύνολο για το οποίο γίνεται λόγος
μέσα στην πρόταση.
• Φανερώνει ποιος ενεργεί ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια
κατάσταση.
π.χ.
Ο Δημήτρης έλυσε την άσκηση αμέσως.
Εντοπίζεται
Κάνοντας την ερώτηση ποιος + Ρήμα πρότασης.
Εκφέρεται
Σε πτώση ονομαστική ενικού ή πληθυντικού.
Μορφές του
Υποκειμένου
Παραλείπεται
Το Υποκείμενο του ρήματος μπορεί να είναι:
Ουσιαστικό
Τα παιδιά παίζουν.
Αντωνυμία
Εκείνος δίστασε να της μιλήσει.
Επίθετο + άρθρο
Οι καλύτεροι θα βραβευτούν.
Μετοχή + άρθρο
Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται.
Άλλο μέρος του λόγου + άρθρο
Το «τρέχω» είναι ρήμα.
Δεν τον απασχολεί καθόλου το αύριο.
Πρόταση + άρθρο
Το ότι μίλησες άσχημα ενόχλησε τον καθηγητή.
Το να θέλεις μόνο δεν αρκεί.
Δευτερεύουσα πρόταση χωρίς άρθρο
Φαίνεται ότι θα βρέξει.
Πρέπει να έρθεις.
• Όταν το ρήμα είναι σε α΄ ή β΄ πρόσωπο (εννοείται η προσωπική
αντωνυμία).
Πεινάω. (ενν. εγώ)
Ήρθες πολύ αργά. (ενν. εσύ)
• Όταν το ρήμα είναι σε γ΄ ενικό πρόσωπο και το υποκείμενο α) εννοείται
εύκολα από τα συμφραζόμενα, β) είναι σύστοιχο = βγαίνει από τη ρίζα
του ρήματος, γ) είναι κάτι γενικό και αόριστο, δ) είναι κάτι
συγκεκριμένο που μόνο αυτό μπορεί να μπει υποκείμενο αυτού του
ρήματος, ε) δηλώνει φυσικό φαινόμενο.
Οι επιβάτες κατέβηκαν από το τρένο και κατευθύνθηκαν προς την έξοδο του
σταθμού.
Δε λέγεται πια. (ενν. ο λόγος) / Δε χορεύεται. (ενν. ο χορός)
Πώς σε λένε; (ενν. οι άνθρωποι)
Φρενάρισε απότομα.(ενν. ο οδηγός)/Την έκοψαν στα γραπτά.(ενν. οι
εξεταστές)
Χιονίζει. (ενν. ο ουρανός)

2. 2
Συμφωνία υποκειμένου - ρήματος
•
•
•
•
Όταν μια πρόταση έχει ένα υποκείμενο, το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενο στο
πρόσωπο και τον αριθμό.
Ο παππούς μου γεννήθηκε στην Ικαρία.
Οι μαθητές γράφουν διαγώνισμα.
Όταν το υποκείμενο είναι περιληπτικό (δηλώνει ένα σύνολο από πρόσωπα ή
πράγματα) ή είναι οι αντωνυμίες καθένας, ο ένας τον άλλον, τότε το υποκείμενο
μπορεί να είναι στον ενικό και το ρήμα στον πληθυντικό.
Κόσμος πολύς κατέβηκαν στους δρόμους.
Κάνουν ο καθένας τη δουλειά τους.
Χτυπούσαν ο ένας τον άλλον.
Όταν μια πρόταση έχει περισσότερα από ένα υποκείμενα, τότε το ρήμα μπαίνει μετά
από αυτό στον πληθυντικό αριθμό και στο επικρατέστερο πρόσωπο:
α΄πρόσωπο > β΄και γ΄ πρόσωπο
β΄πρόσωπο > γ΄πρόσωπο
Εγώ (α΄πρόσωπο), εσύ (β΄πρόσωπο)κι ο Γιάννης (γ΄πρόσωπο) θα πάμε (α΄πληθ. πρόσωπο)εκδρομή.
Εσείς(β΄πρόσωπο) και αυτοί (γ΄πρόσωπο) είσαστε (β΄πληθ. πρόσωπο) συνομίληκοι.
Όταν σε μια πρόταση το ρήμα προηγείται και ακολουθούν πολλά υποκείμενα, από τα
οποία το πρώτο και πλησιέστερο στο ρήμα είναι στον ενικό, τότε και το ρήμα μπαίνει στον
ενικό.
Ακολουθούσε ο πατέρας, τα παιδιά και τα ζώα.
Αλλά:
Ο πατέρας, τα παιδιά και τα ζώα ακολουθούσαν υπομονετικά.
Απρόσωπα ρήματα και απρόσωπες εκφράσεις
•
Απρόσωπα ρήματα είναι τα ρήματα που δεν έχουν υποκείμενο ένα όνομα αλλά μια ολόκληρη πρόταση.
Αυτά είναι:
- πρέπει, πρόκειται, συμφέρει, συμβαίνει, ταιριάζει, ενδέχεται, νοιάζει κ.ά.
-
Δε συμφέρει να το πουλήσεις.
όσα φανερώνουν φυσικά φαινόμενα: βρέχει, χιονίζει, αστράφτει κ.ά. (τα ρήματα αυτά μπορούν
να χρησιμοποιηθούν και ως προσωπικά με υποκείμενο ο Θεός, ο ουρανός, η μέρα κ.ά.)
Σε λίγο ξημερώνει.
το γ΄ ενικό πρόσωπο ρημάτων που συναντιούνται και ως προσωπικά: λέγεται, διαδίδεται,
ακούστηκε, αξίζει, μοιάζει, ανακοινώνεται κ.ά.
Ακούστηκε ότι η κατάσταση του είναι σοβαρή.
•
Απρόσωπες εκφράσεις είναι οι εκφράσεις που όπως τα απρόσωπα ρήματα παίρνουν υποκείμενο
ολόκληρη πρόταση. Αυτές σχηματίζονται από:
- τα ρήματα είναι/υπάρχει + ουσιαστικό π.χ. Είναι ανάγκη να έρθεις αμέσως.
- το ρήμα είναι + ουδέτερο επιθέτου ή μετοχής π.χ. Είναι βέβαιο ότι έγραψα καλά.
- το ρήμα είναι + επίρρημα π.χ. Καλύτερα είναι να μιλήσεις με έναν ειδικό.

3. 3
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 : Από τον τόπο μου σε όλη την Ελλάδα
Β1,2. Το Υποκείμενο
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.
Στα παρακάτω παραδείγματα
ρημάτων και να γράψετε τη
άρθρο κ.ά.)
α. Η κατάσταση της υγείας του
β.
γ.
δ.
ε.
στ.
ζ.
η.
θ.
ι.
ια.
ιβ.
ιγ.
2.
να υπογραμμίσετε το υποκείμενο των
μορφή του (π.χ. ουσιαστικό, επίθετο με
επιδεινώθηκε.
……………………………………
Ο κατηγορούμενος αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες.
……………………………………
Ποιος σου έστειλε αυτό το γράμμα;
……………………………………
Οι άρρωστοι δέχτηκαν την επίσκεψη του γιατρού.
……………………………………
Δε γίνεται να έχεις πάντα δίκιο.
……………………………………
……………………………………
Το να κρίνεις συνεχώς τους άλλους είναι άδικο.
……………………………………
……………………………………
Όλα τώρα φαίνονταν στο παιδί συνηθισμένα.
……………………………………
Όποιος παραβιάσει τους κανόνες θα αποβληθεί από το παιχνίδι.
……………………………………
……………………………………
Δε γνωρίζω πότε θα γυρίσει από το νησί του.
……………………………………
……………………………………
Απαγορεύεται να καπνίζετε σε κλειστούς χώρους.
……………………………………
……………………………………
Με ανησυχεί ότι μένει διαρκώς κλεισμένος στο σπίτι.
……………………………………
……………………………………
Το ότι δε μου μίλησες με στενοχώρησε πολύ.
……………………………………
……………………………………
Φαίνεται ότι έχεις δίκιο.
……………………………………
……………………………………
Να βρείτε τα υποκείμενα των έντονα τονισμένων ρημάτων και να προσδιορίσετε ποια είναι
απρόσωπα και ποια προσωπικά:
α. Απαγορεύεται το κάπνισμα.
Το κάπνισμα= υποκ. του ρήματος απαγορεύεται = προσωπικό
β. Ακούγεται πως θα χτιστεί καινούριο σχολείο στην περιοχή μας.
_______________________________________________________________________
γ. Μίλα πιο δυνατά. Η φωνή σου δεν ακούγεται καθόλου.
_______________________________________________________________________
δ. Από το πρωί βρέχει ασταμάτητα.

4. 4
ε.
στ.
ζ.
η.
θ.
ι.
ια.
ιβ.
ιγ.
ιδ.
3.
_______________________________________________________________________
Χρειάζεται υπομονή και επιμονή αυτό το επάγγελμα.
_______________________________________________________________________
Φαίνεται ότι θα αργήσουν να επιστρέψουν.
_______________________________________________________________________
Από το μπαλκόνι του φαίνεται όλη η Αθήνα.
_______________________________________________________________________
Δε με νοιάζει τι θα γίνει.
_______________________________________________________________________
Δε σου ταιριάζει να μιλάς με άσχημο τρόπο.
_______________________________________________________________________
Το πουκάμισο που φοράς δεν ταιριάζει με το παντελόνι σου.
_______________________________________________________________________
Σε μένα έλαχε ο κλήρος να μιλήσω τελευταίος.
_______________________________________________________________________
Δε βγήκαμε έξω, γιατί φυσούσε δυνατά.
_______________________________________________________________________
Μπορεί να έρθουμε κι εμείς στην εκδρομή.
_______________________________________________________________________
Η γυμναστική μπορεί να σε βοηθήσει πολύ.
_______________________________________________________________________
Να συμπληρώσετε τα κενά βάζοντας το ρήμα της παρένθεσης στο κατάλληλο πρόσωπο και
αριθμό:
α. Εσύ κι ο Γιάννης όλο _________________________ (τσακώνομαι).
β. Εγώ και ο αδερφός μου _________________________ (επισκέπτομαι) πέρυσι την
Κρήτη.
γ. Ο Βασίλης και η Μαρία _________________________ (πηγαίνω) σινεμά χθες το βράδυ.
δ. _________________________ (έρχομαι, προστ.) σπίτι μου κι εσύ και ο Πέτρος.
ε. Η Ελένη, εσύ κι εγώ _________________________ (φτάνω, μέλλ.) μαζί στο
αεροδρόμιο.
στ. Στο επόμενο τρίμηνο _________________________ (ακριβαίνω) η βενζίνη και τα
ενοίκια των σπιτιών.
ζ. Ο πόλεμος και το μίσος _________________________ (προκαλώ) συμφορές.
η. Άντρες, γυναίκες και παιδιά _________________________ (συγκεντρώνομαι, αόρ.)
χαρούμενοι.
θ. Όταν μαζευτήκαμε, όλη η παρέα _________________________ (διασκεδάζω) μέχρι
τα χαράματα.
ι. Να _________________________ (χαίρομαι) όλα τα καλά εσύ και η οικογένειά σου.
ια. Εγώ και οι φίλοι μου _________________________ (στέλνω) συχνά e-mail ο ένας στον
άλλον.

5. 5
4.
Στο παρακάτω κείμενο να συμπληρώσετε τα κενά με τους κατάλληλους τύπους των ρημάτων
που δίνονται στην παρένθεση:
Οι διακοπές βρίσκονται πλέον σε απόσταση αναπνοής. Το σχολείο
…………………………….. (βάζω) λουκέτο για περίπου τρεις μήνες. Πεδίο δόξης λαμπρό
……………………………..
(ανοίγομαι), λοιπόν, για απίθανες βόλτες και ποδηλατάδες,
συναντήσεις με την παρέα, τρελές βουτιές για τους τυχερούς που ……………………………..
(βρίσκομαι) ή θα …………………………….. (ταξιδεύω) άμεσα κοντά σε θάλασσα και όλα τα άλλα
αγαπημένα καλοκαιρινά σπορ που σίγουρα θα …………………………….. (έχω, β΄πληθ.)
επιθυμήσει. Για άλλη μια βδομάδα σας …………………………….. (προτείνω, α΄πληθ.) διάφορες
δραστηριότητες στις οποίες …………………………….. (μπορώ) να επιδοθείτε για να
…………………………….. (περνώ) ακόμα πιο ευχάριστα και δημιουργικά το χρόνο σας. Αν, πάλι,
…………………………….. (έχω) εσείς να μας …………………………….. (προτείνω) κάτι, θα
…………………………….. (χαίρομαι) να το μάθουμε και το …………………………….. (δημοσιεύω)
για να το …………………………….. (γνωρίζω) και οι άλλοι ερευνητές.
Περ. Ερευνητές, εφημ. Η Καθημερινή

6. 6
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 : Από τον τόπο μου σε όλη την Ελλάδα
Γ. Παραγωγή με αχώριστα μόρια
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
★
Αχώριστα μόρια λέγονται οι λέξεις
που δε στέκονται μόνες τους στο λόγο,
αλλά χρησιμοποιούνται για την
παραγωγή άλλων λέξεων. Στην παραγωγή
λέξεων τα αχώριστα μόρια χρησιμοποιούνται ως προθήματα: μπαίνουν πάντα μπροστά από
το θέμα της αρχικής λέξης.
★
Τα αχώριστα μόρια διακρίνονται σε:
α) λαϊκά: αποτελούν λεξικά στοιχεία της νέας ελληνικής.
β) λόγια: προέρχονται από την αρχαία ελληνική γλώσσα.
α) Τα λαϊκά αχώριστα μόρια και οι σημασίες τους
☆
-
-
☆
-
Το στερητικό α- (ή αν- ή ανά-):
σημαίνει άρνηση ή στέρηση εκείνου που δηλώνεται από το
δεύτερο συστατικό της λέξης.
π.χ. ά-γνωστος = όχι γνωστός
α-ταίριαστος = όχι ταιριαστός
όταν βρίσκεται μπροστά από φωνήεν γίνεται αν- (για
λόγους ευφωνίας).
π.χ. αν- άξιος, αν-υπόφορος
ΕΞΑΙΡΕΣΗ: άηχος, αόρατος, άοπλος, άυπνος, άυλος.
μερικές φορές γίνεται ανα- .
π.χ. ανα-δουλειά, ανα-βροχιά
Παραγωγή είναι η δημιουργία
μιας λέξης από μια άλλη λέξη. Η
παράγωγη λέξη σχηματίζεται αν
στην αρχική λέξη:
• προσθέσουμε πριν το θέμα
κατάλληλα προθήματα, ή
• προσθέσουμε μετά το θέμα
κατάλληλα επιθήματα.
Η νέα λέξη που παράγεται
λέγεται παράγωγη λέξη.
Το ξε- ή ξ- (μπροστά από φωνήεν):
Έχει διάφορες σημασίες όπως:
έξω : ξε-προβάλλω, ξε-πορτίζω, ξε-χειλίζω.
πολύ: ξε-μακραίνω, ξε-κουφαίνω, ξε-παγιάζω, ξε-τρελαίνομαι.
εντελώς: ξε-γυμνώνω, ξε-παγιάζω, ξε-πουλώ.
το αντίθετο από αυτό που δηλώνει το δεύτερο συστατικό της λέξης: ξε-βάφω, ξε-κουράζω
το τέλος της κατάστασης ή της ενέργειας που δηλώνει το δεύτερο συστατικό της λέξης: ξεμεθώ, ξε-διψώ, ξε-ιδρώνω
σιγά σιγά, λίγο λίγο ή κρυφά: ξε-γλιστρώ, ξε-πέφτω
περνώ, διανύω ως το τέλος το χρονικό διάστημα με τα ρήματα: ξενυχτώ, ξεκαλοκαιριάζω,
ξεχειμωνιάζω
→
Το αχώριστο μόριο ξε-, όταν βρίσκεται μπροστά από λέξη που αρχίζει από φωνήεν, γίνεται ξεκτός αν η αρχική λέξη αρχίζει από τα φωνήεντα ι και υ:
ξασπρίζω, ξαφρίζω, ξορκίζω αλλά ξεϊδρώνω, ξεϋφαίνω
☆
Το ανα- ή αν- (μπροστά από φωνήεν): το ανα- είναι αρχαία πρόθεση που λειτουργεί ως
αχώριστο μόριο και έχει τις εξής σημασίες:
πάνω, προς τα πάνω : ανα-σηκώνω, ανα-δύομαι, ανα-σηκώνω, ανα-πηδώ
πίσω ή πάλι: ανα-βάλλω, ανα-καλώ, ανα-γέννηση
επιτατική ή υποκοριστική σημασία: ανα-ζητώ (ζητώ επίμονα), ανά-λαφρος (πολύ ελαφρύς)
επανάληψη: ανα-κινώ, ανα-ταράσσω
σε επιστημονικούς όρους: ανα-φυλαξία, ανα-βολισμός
-
→
Η αρχαία πρόθεση ανα- ως αχώριστο μόριο, όταν βρεθεί μπροστά από λέξη που αρχίζει
από φωνήεν γίνεται αν- :
αν-οικοδομώ (=οικοδομώ από την αρχή), αν-έρχομαι (=κινούμαι προς τα πάνω, ανεβαίνω)
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!

7. 7
Δε συγχέουμε το στερητικό ανα- ή αν- (που σημαίνει στέρηση) με την αρχαία πρόθεση ανα- ή αν- :
αναβροχιά (=έλειψη βροχής) → στερητικό, αλλά αναβίωση (=επαναφορά στη ζωή) →
αρχαία πρόθεση
β) Τα λόγια αχώριστα μόρια και οι σημασίες τους
Τα λόγια αχώριστα μόρια που λειτουργούν ως προθήματα για την παραγωγή λέξεων είναι ή
Λόγια
Σημασία
αχώριστα μόρια
αειπάντοτε, αδιάκοπα
Παραδείγματα
αει-κίνητος, αεί-μνηστος, αει-θαλής
αμφι-
α) από τα δύο μέρη, γύρω
β) διχασμός, διαίρεση
αμφί-βιο, αμφι-θέατρο, αμφί-εση, αμφι-κτιονία
αμφι-βάλλω, αμφι-ταλαντεύομαι, αμφι-σβήτηση
αρχι-
πρώτος, ανώτερος
αρχι-επίσκοπος, αρχι-μηνιά, αρχι-συντάκτης
α) ανάμεσα
β) παντού
γ) διάλυση
δ) διάφορες σημασίες
δια-βαίνω, δι- έξοδος, διά-μετρος, διά-λογος
δια-κηρύσσω, δια-λαλώ
δια-λύω, δια-σπώ
δια-δέχομαι, δι-ενεργώ
διχο-γνωμία, διχο-τόμος, διχό-νοια,
δυσ-
διαίρεση, διάσπαση σε δύο,
διχασμός
α) δύσκολος, δύσκολα
εισ-
β) κακός, κακά
κίνηση μέσα
δυσ-άρεστος, δυσ-αρμονία, δυσ-εύρετος,
δυσ-νόητος
δύσ-τυχος, δυσ-φήμιση
είσ-οδος, εισ-άγω, εισ-έρχομαι, εισ-βάλλω
α) έξω
β) αλλαγή
γ) πολύ
εκ-πνέω, εκ-φράζω, εξ-έχω, εξ-άγω
εκ-χερσώνω, εκ-λαϊκεύω, εξ-ελληνισμός
έκ-πληκτος, εκ-θειάζω, έκ-θαμβος
εν- (εγ-, ελ-, εμ-,
ερ-)
μέσα
ενδο-
μέσα
εν-έχω, εν-ήλικος, έγ-γαμος, εγ-χώριος,
ελ-λιμενίζω, έλ-λειψη, έμ-μεσος, εμ-βόλιο,
έρ-ρυθμος, έρ-ρινος
ενδό-μυχος, ενδο-χώρα
δια- (δι-)
διχο-
εκ- (εξ-)
επί- (επ-, εφ-)
α) επάνω
ημι-
β) διάφορες σημασίες
α) καλός, καλά
β) εύκολος, εύκολα
μισό
ομο-
μαζί, που έχει το ίδιο
ευ-
περι-
α) γύρω
β) πολύ
αρχαίες προθέσεις ή αρχαίες άκλιτες λέξεις.
επί-γειος, επι-τραπέζιος, επ-ώνυμος, έφ-ιππος,
εφ-αρμόζω
επι-ζητώ, επ-εκτείνω, εφ-ευρέτης
ευ-καιρία, ευ-λογία, ευ-τυχία
ευ-κίνητος, ευ-αίσθητος, εύ-λογος
ημί-θεος, ημι-σφαίριο, ημι-κύκλιο, ημι-μαθής
ομό-γλωσσος, ομό-θρησκος, ομο-εθνής,
ομό-φωνος
περι-κυκλώνω, περί-βολος
περι-ζήτητος, περί-φημος
→ Οι αρχαίες προθέσεις κατά, παρά, μετά, αντί, από δεν θεωρούνται αχώριστα μόρια, γιατί
χρησιμοποιούνται και μόνες τους στο λόγο.

8. 8
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
Κάποια από τα παραπάνω αχώριστα μόρια εμφανίζουν διπλούς ή πολλαπλούς τύπους, εμφανίζουν τα εξής πάθη
Λόγια
Σημασία
αχώριστα μόρια
προα) προτεραιότητα:
- στο χώρο
- στο χρόνο
- στην τάξη, σειρά
β)γρήγορη εκτέλεση,
ολοκλήρωση της πράξης
γ) πρώτο στάδιο
διαδικασίας
δ) ανωτερότητα
ε) επιτατική σημασία
στ) εκλογή, επιλογή
συν- (συγ-, συλ-, μαζί
συμ-, συρ-,
συσ-, συ-, συνε-)
τηλεμακριά, μακρινός
προ-φταίνω, προ-λαβαίνω
πρό-λογος, προ-οίμιο
προ-ϊστάμενος
προ-φανής, πρό-δηλος
προ-κρίνω, προ-αίρεση
σύν-τροφος, συγ-γραφέας, σύλ-λογος, συμ-μαθητής
συρ-ρέω, σύσ-σωμος, συ-σπειρώνω, συνε-παίρνω
τηλέ-φωνο, τηλε-όραση, τηλε-σκόπιο
α) κάτω από
β) κρυφά, λίγο
γ) συνοδεία
δ) πίσω
υπό-γειο, υπο-γράφω, υπ-άλληλος, υφ-ήλιος
υπο-κλοπή, υπο-δηλώνω,
υπό-κρουση
υπο-χωρώ
υψι-κάμινος, υψί-πεδο, υψί-φωνος
→ εγ-κρίνω, εγ-γενής, έγ-χορδο
→ έλ-λογος, έλ-λειμμα
εμ : μπροστά από τα σύμφωνα π,β,φ,μ
Το επι-
→ δι-έρχομαι
→ εξ-ασφαλίζω
ελ : μπροστά από το σύμφωνο λ

: γίνεται δι- μπροστά από φωνήεν
: γίνεται εξ- μπροστά από φωνήεν
: γίνεται:
εγ : μπροστά από τα σύμφωνα κ,γ,χ



Το διαΤο εκΤο εν-
προ-πύλαια, προ-χωρώ
προ-ειδοποιώ, πρό-ωρος
προ-πάππος, προ-πορεύομαι
ψηλά, ψηλός
υπο- (υπ-, υφ-)
υψι-
Παραδείγματα
→ έμ-πιστος, εμ-βαθύνω, έμ-φυτος, έμ-μεσος
ερ : μπροστά από το σύμφωνο ρ
→ έρ-ρυθμος, έρ-ρινος
: γίνεται
επ : μπροστά από λέξη που αρχίζει από φωνήεν (η οποία στα αρχαία έπαιρνε ψιλή)
επ-αινώ → επί + αἰνῶ
εφ : μπροστά από λέξη που αρχίζει από φωνήεν (η οποία στα αρχαία έπαιρνε δασεία)

Το συν-
έφ-ιππος→ επί + ἵππος
: γίνεται
συγ: μπροστά από τα σύμφωνα κ,γ,χ
→ συγ-κρατώ, συγ-γραφέας, συγ-χωρώ
συλ: μπροστά από το σύμφωνο λ
→ σύλ-λογος
συμ: μπροστά από τα σύμφωνα π,β,φ,μ → συμ-πίπτω, συμ-βάλλω, συμ-φοιτητής,
συμ-μετοχή
συρ: μπροστά από το σύμφωνο ρ
συσ: μπροστά από το σύμφωνο σ
→ συρ-ρέω, συρ-ραφή

9. 9
(όταν μετά το σ ακολουθεί φωνήεν) → συσ-σωρεύω, σύσ-σωμος
συ: μπροστά από το σύμφωνο ζ και το σ
ακολουθεί σύμφωνο) → συ-ζητώ, συ-σκευάζω
(όταν μετά το σ

Το υπο-
→ συνε-παίρνω, συνε-φέρνω
συνε
: γίνεται
υπ : μπροστά από λέξη που
έπαιρνε ψιλή)
αρχίζει από φωνήεν (η οποία στα αρχαία
υπ-άρχω → υπό +
υφ : μπροστά από λέξη που
έπαιρνε δασεία)
υφ-ήλιος → υπό
ἄρχω
αρχίζει από φωνήεν (η οποία στα αρχαία
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 : Από τον τόπο μου σε όλη την Ελλάδα
Γ. Παραγωγή με αχώριστα μόρια
+ἥλιος
Β΄
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.
Να σχηματίσετε παράγωγες λέξεις με τα αχώριστα λαϊκά μόρια: α-, ξε-, το μόριο ανα- και τις
λέξεις που δίνονται στην αριστερή στήλη:
Λέξεις
φλούδα
ομαλός
θεωρώ
όπλο
βροχή
καλύπτω
αίμα
αξιόπιστος
καθαρίζω
μπορώ
νύχτα
σηκώνω
επαναλαμβάνω
ήθος
ελπίζω
πόρτα
παράγω
στερητικό α-
ξεξεφλουδίζω
ανα-
2. Χρησιμοποιώντας τα μόρια α-, ξε-, ανα- να γράψετε τις λέξεις που έχουν την ακόλουθη
σημασία:
α.
β.
γ.
δ.
ε.
στ.
Το ερώτημα που μένει χωρίς απάντηση.
Αυτός που δεν είναι γνωστός.
Περνώ όλο το χειμώνα κάπου.
Κάνω μια περιοχή να έχει πάλι δάσος.
Αυτός που δεν αναδίδει οσμή.
Ξεχωρίζω πράγματα που έχουν μπλεχτεί.
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________

10. 10
ζ.
η.
θ.
ι.
Αφαιρώ το σκέπασμα από κάπου.
Αυτός που δεν αισθάνεται τίποτα.
Αυτός που δεν είναι κουρασμένος.
αυτός που δε γνωρίζει γραφή
και ανάγνωση.
ια. Χωρίζω ένα σύνολο στα μέρη που
το αποτελούν.
_________________________________
_________________________________
_________________________________
_________________________________
______________________________________
3. Σε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να αναγνωρίσετε το λόγιο αχώριστο μόριο και να δώσετε
τη σημασία του:
αείμνηστος
αμφιθέατρο
αρχισυντάκτης
διέξοδος
διχοτόμος
δυσνόητος
εισαγωγή
εκφράζω
εξαγωγή
ένοχος
εγγράμματος
ελλειπτικός
έμφαση
έρρινος
ενδότερος
επώνυμος
ευτυχής
εύλογος
ημίτονο
ομοεθνής
περιβόλι
συλλογή
συγγενής
συμμετρία
υπογραφή
υψίπεδο
αει____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
= πάντα
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
4. Να σχηματίσεις νέες λέξεις με τα παρακάτω (προσοχή στα πάθη!):
συν + κρατώ→…………………………….. υπό + ιστάμενος → ……………………………..
συν + σωρεύω → …………………………… εκ + οργίζομαι → ……………………………..
συν + γνώμη →…………………………….. συν + μάχη → ……………………………..
επί + αρμόζω →…………………………….. δια + ενεργώ → ……………………………..
επί + εκτείνω →…………………………….. εν + πίστη → ……………………………..

11. 11
συν + λύπη →……………………………..
τηλε + επικοινωνία →……………………………..
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 : Από τον τόπο μου σε όλη την Ελλάδα
Δ. Τρόποι ανάπτυξης παραγράφων:
Οι
παράγραφοι
ενός
κειμένου
διαχωρίζονται
εξωτερικά μεταξύ τους
από το γεγονός ότι η πρώτη
αράδα κάθε παραγράφου
ξεκινάει πιο δεξιά σε σχέση
με τις υπόλοιπες αράδες.
§ = σύμβολο παραγράφου
♥
Η Παράγραφος και τα μέρη της
•
Η παράγραφος είναι το τμήμα του κειμένου στο οποίο εξετάζεται κάποιο συγκεκριμένο θέμα –
αναπτύσσεται μια ιδέα, μια άποψη, ένα συναίσθημα κ.λπ.
Αν και κάθε παράγραφος έχει διαφορετικό περιεχόμενο, ωστόσο σχετίζεται νοηματικά με τις
άλλες παραγράφους του συγκεκριμένου κειμένου. Μεταξύ των παραγράφων ενός κειμένου
υπάρχει νοηματική συνέχεια και όλες μαζί αναπτύσσουν και εξηγούν το θέμα του κειμένου,
που συνήθως αποδίδεται συνοπτικά με τον τίτλο του.
Μια παράγραφος αποτελείται κατά κανόνα από τρία μέρη:
α) τη θεματική πρόταση/περίοδο, στην οποία παρουσιάζεται η κύρια ιδέα, το θέμα της
παραγράφου – αποτελεί ένα είδος προλόγου.
β) τις λεπτομέρειες ή σχόλια, όπου αναπτύσσεται η θεματική πρόταση/περίοδος, όπου
δηλαδή ο συγγραφέας παρουσιάζει αναλυτικά και εξηγεί αυτό που έχει αναφέρει αρχικά στη
θεματική πρόταση/περίοδο.
γ) την κατακλείδα, την πρόταση/περίοδο με την οποία ο συγγραφέας συνοψίζει όσα έχει
αναφέρει αναλυτικά σχετικά με το κύριο θέμα, διατυπώνει δηλαδή ένα συμπέρασμα. Η
κατακλείδα δεν είναι πάντοτε απαραίτητη, οπότε μπορεί και να μην υπάρχει.
•
•
♥
Τρόποι ανάπτυξης της παραγράφου
Η ανάπτυξη του θέματος της παραγράφου μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, οι οποίοι
εξαρτώνται από τη φύση του ίδιου του νοήματος. Ανάλογα λοιπόν με τη θεματική
πρόταση/περίοδο, μια παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί μα τους παρακάτω τρόπους:
1. Παράγραφος με λεπτομέρειες:
Στην περίπτωση αυτή παραθέτουμε επαρκείς και ουσιώδεις λεπτομέρειες ( περιστατικά,
ενέργειες, σκέψεις, εντυπώσεις, χαρακτηριστικά κ.λπ.) που διευκρινίζουν το θέμα. Αυτός ο
τρόπος ανάπτυξης χρησιμοποιείται κυρίως στην περιγραφή και αφήγηση.
Θεματική
περίοδος
Λεπτομέρειες
Διατύπωση του θέματος – θέσης
Παράθεση λεπτομερειών που διευκρινίζουν το θέμα
Κατακλείδα
Συγκεφαλαίωση – συμπέρασμα
Παράδειγμα:
Η πόλη μου έχει μεγάλη τουριστική κίνηση, γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα προσεγμένη. Στη
μαγευτική αμμουδιά της βρίσκουν ξεκούραση και δροσιά πολλοί επισκέπτες το καλοκαίρι. Διαθέτει

12. 12
όμως και πολλά αξιοθέατα. Έχει ιστορικό και αρχαιολογικό μουσείο, βυζαντινούς ναούς με σπουδαία
αγιογράφηση, όμορφα νεοκλασικά κτίρια, με πιο εντυπωσιακό αυτό που στεγάζεται το Δημαρχείο, και
δύο καταπληκτικά πάρκα, όπου μπορεί κανείς να έρθει σε επαφή με τη φύση. Επιπλέον ο επισκέπτης
μπορεί να απολαύσει νόστιμο φαγητό στα πολυτελή εστιατόρια και στις όμορφες, γραφικές ταβέρνες της
πόλης, να περιηγηθεί στα ομορφοστόλιστα μαγαζιά της και να απολαύσει τον καφέ ή το παγωτό του στα
παραλιακά της κέντρα. Ένα ακόμη προσόν της πόλης μου είναι ότι διαθέτει καλή αστική συγκοινωνία,
ενώ εκτός από τα πλοία υπάρχουν και υπεραστικά λεωφορεία και τρένα που εξυπηρετούν τους
τουρίστες, αλλά και τους ντόπιους. Είναι αναμφισβήτητα ένας από τους καλύτερους τουριστικούς
προορισμούς.
2. Παράγραφος με παραδείγματα:
Στην περίπτωση αυτή παραθέτουμε παραδείγματα από την ιστορία, τη σύγχρονη
κοινωνική καθημερινή ζωή ή την προσωπική εμπειρία, με τα οποία επαληθεύεται –
τεκμηριώνεται η κύρια ιδέα της παραγράφου.
Θεματική
περίοδος
Λεπτομέρειες
Κατακλείδα
Διατύπωση του θέματος – θέσης
Παράθεση παραδειγμάτων ή παραδείγματος αντλημένων από την
ιστορία, την επικαιρότητα, την εμπειρία ή τη φαντασία
Συγκεφαλαίωση – συμπέρασμα
Παράδειγμα:
Η εξουσία είναι γένους θηλυκού – όχι μόνο αρσενικού, όπως νομίζουν ορισμένοι, που θεωρούν
τις γυναίκες ανεπαρκείς για τη διαχείριση της πολιτικής εξουσίας. Άλλωστε η ιστορία μάς παρέχει
παραδείγματα για του λόγου το αληθές. Η αρχαία Αιγύπτια Χατσεπσούτ (περίπου 1500 π.Χ. ) κυβέρνησε
με δυναμισμό την ιδιόμορφη αυτοκρατορία της ως φαραώ ενάντια στις τοπικές παραδόσεις. Η
συμπατριώτισσά ης, η Κλεοπάτρα, έγραψε τις δικές της σελίδες στην ιστορία. Η περιβόητη Ελισάβετ Α΄
(1558-1603) της Αγγλίας κυβέρνησε με έμπνευση και πυγμή δημιουργώντας τις βάσεις της βρετανικής
αποικιοκρατίας. Επίσης η βασίλισσα Βικτωρία (1837-1901) της Αγγλίας σφράγισε με την εξουσία της την
κυριαρχία του βρετανικού στόλου σε όλον τον κόσμο. Από την πιο πρόσφατη ιστορία να θυμίσουμε την
Ινδή πρωθυπουργό Ίντιρα Γκάντι, την ισραηλινή Γκόλντα Μέιρ, τη Μάργκαρετ Θάτσερ στη Βρετανία,
την Εύα Περόν στην Αργεντινή και πολλές άλλες. Κανείς, λοιπόν, δεν μπορεί να αγνοεί το δυναμισμό
του γυναικείου φύλου.
3. Παράγραφος με σύγκριση – αντίθεση:
Στην περίπτωση αυτή αντιπαραβάλλουμε, συγκρίνουμε δύο πρόσωπα, πράγματα, έννοιες ,
ιδέες, καταστάσεις κ.λπ. Αυτός ο τρόπος ανάπτυξης μπορεί να λάβει δύο μορφές:
i.
σύγκριση: προσδιορίζουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές αυτών που συγκρίνονται.
ii.
αντίθεση: εντοπίζουμε και αναλύουμε μόνο τις διαφορές αυτών που
εξετάζονται αντιθετικά.
→ Μπορούμε να αντιπαραβάλλουμε ή να συγκρίνουμε κατά γνώρισμα τα δύο μέλη ή να
παρουσιάζουμε πρώτα τα χαρακτηριστικά του ενός μέλους και μετά τα χαρακτηριστικά
του άλλου.
Θεματική περίοδος
Λεπτομέρειες
Κατακλείδα
Παρουσίαση των συγκρινόμενων μελών
Λέξεις / εκφράσεις δηλωτικές της ομοιότητας ή της διαφοράς
Α. ανά σημείο παρουσίαση των γνωρισμάτων των συγκρινόμενων
μελών → αντιθετικά ζεύγη
Β. ολοκληρωμένη παρουσίαση των γνωρισμάτων πρώτα του ενός
μέλους κι έπειτα του άλλου → χωρισμός του κύριου μέρους της
παραγράφου σε δύο μέρη
Συνόψιση – συμπέρασμα

13. 13
ΠΡΟΣΟΧΗ!!!
Σε αυτόν τον τρόπο ανάπτυξης προσέχουμε τα εξής:
 Τα πράγματα που συγκρίνουμε πρέπει να ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Δεν συγκρίνω ένα
αυτοκίνητο με ένα έργο τέχνης.
 Η σύγκριση πρέπει να γίνεται ως προς μια λογική βάση, έναν άξονα αναφοράς.
 Η σύγκριση πρέπει να γίνεται με αντικειμενικότητα και χωρίς προκατάληψη υπέρ του ενός
ή του άλλου.
Παράδειγμα:
α. «Ανάλογα με τον τρόπο λειτουργίας τους, τα ΜΜΕ άλλοτε προσφέρουν πληροφόρηση κι άλλοτε
γίνονται φορείς παραπληροφόρησης. Όταν επιδιώκεται η πληροφόρηση, τα ενημερωτικά κείμενα –
προφορικά ή γραπτά – χρησιμοποιούν κυρίως ουσιαστικά και ρήματα για να προβάλλουν τα γεγονότα
της επικαιρότητας, ενώ, όταν επιδιώκεται η παραπληροφόρηση, τα κείμενα βρίθουν επιθέτων και κάθε
λογής προσδιορισμών που δίνουν την πρώτη θέση στα σχόλια. Στην πρώτη περίπτωση τα γεγονότα
προβάλλονται ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους, ενώ στη δεύτερη προσωπικές υποθέσεις
παρουσιάζονται ως ειδήσεις γενικού ενδιαφέροντος. Στην πληροφόρηση τα στοιχεία που παρατίθενται
είναι διασταυρωμένα, επιβεβαιωμένα και τα σχόλια σαφή, ρητά. Αντίθετα, στην παραπληροφόρηση τα
μεταδιδόμενα στοιχεία είναι ανεπιβεβαίωτα, αποτελούν φήμες, ενώ τα σχόλια διαπλέκονται
αξεχώριστα με τις ειδήσεις. Η πληροφόρηση, τέλος, απευθύνεται στη λογική των δεκτών, τους
ενημερώνει έγκυρα και συμβάλλει στη διαφώτισή τους, ενώ η παραπληροφόρηση απευθύνεται στο
συναίσθημα, αποπροσανατολίζει και χειραγωγεί το δέκτη. Από τα παραπάνω είναι φανερό πως
πληροφόρηση και παραπληροφόρηση χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα και υπηρετούν διαφορετικούς
στόχους.»
β. « Ανάλογα με τον τρόπο λειτουργίας τους τα ΜΜΕ άλλοτε προσφέρουν πληροφόρηση κι άλλοτε
γίνονται φορείς παραπληροφόρησης. Όταν επιδιώκεται η πληροφόρηση, τα ενημερωτικά κείμενα –
προφορικά ή γραπτά – χρησιμοποιούν κυρίως ουσιαστικά και ρήματα για να προβάλλουν τα γεγονότα
της επικαιρότητας ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους για τη ζωή της κοινωνίας. Τα στοιχεία που
παρατίθενται σ’ αυτά είναι διασταυρωμένα, επιβεβαιωμένα και τα δημοσιογραφικά σχόλια σαφή, ρητά.
Η πληροφόρηση απευθύνεται στη λογική των δεκτών, τους ενημερώνει έγκυρα, αξιόπιστα και
συμβάλλει στη διαφώτισή τους σχετικά με τα τεκταινόμενα της επικαιρότητας. Αντίθετα, όταν στόχος
είναι η παραπληροφόρηση, τα ενημερωτικά κείμενα από τη μια βρίθουν επιθέτων και κάθε λογής
προσδιορισμών κι από την άλλη προβάλλουν προσωπικές υποθέσεις ως ειδήσεις γενικού
ενδιαφέροντος. Τα στοιχεία που παραθέτουν είναι συνήθως χαλκευμένες ή ανεπιβεβαίωτες ειδήσεις
και τα σχόλια διαπλέκονται μ’ αυτές. Η παραπληροφόρηση, μ’ άλλα λόγια, απευθύνεται στο
συναίσθημα, αποπροσανατολίζει και χειραγωγεί το δέκτη. Από τα παραπάνω είναι φανερό πως
πληροφόρηση και παραπληροφόρηση χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα και υπηρετούν διαφορετικούς
στόχους.»
3. Παράγραφος με διαίρεση:
Στην περίπτωση αυτή μια γενικότερη έννοια διαιρείται σε μικρότερα μέρη. Η διαίρεση
γίνεται συνήθως στη θεματική πρόταση, ενώ στις λεπτομέρειες παρουσιάζονται τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά κάθε μέρους.
Θεματική περίοδος
Λεπτομέρειες
Ορισμός της διαιρετέας έννοιας
Διαιρετική βάση (κριτήρια διακρίσεων)
Παρουσίαση λεπτομερειών κάθε μέρους.
Συμπέρασμα
Κατακλείδα
Παράδειγμα:
Παρότι τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν μεγάλο θεματικό πλούτο, μπορούμε ωστόσο να
τα χωρίσουμε σε τρείς μεγάλες κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα τραγούδια που
αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, του γάμου, νανουρίσματα, παιδικά,

14. 14
κάλαντα, αποκριάτικα, της ξενιτιάς, μοιρολόγια, γνωμικά της δουλειάς). Στη δεύτερη κατηγορία
ανήκουν τα ιστορικά τραγούδια, δηλαδή αυτά που δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός ιστορικού γεγονότος ή
αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, όπως είναι τα ακριτικά και τα κλέφτικα. Στην τρίτη
κατηγορία ανήκουν οι παραλογές, ένα ιδιαίτερο είδος δημοτικού τραγουδιού, το οποίο διακρίνεται για
τον αφηγηματικό του χαρακτήρα, τη δραματικότητα και την παραστατικότητα του λόγου.
4. Παράγραφος με αιτιολόγηση:
Στην περίπτωση αυτή παρουσιάζουμε λογικά επιχειρήματα και άλλες αποδείξεις μ τα οποία
επιβεβαιώνουμε/τεκμηριώνουμε μια θέση/άποψη, που δηλώνεται στη θεματική
πρόταση/περίοδο. Ουσιαστικά η θεματική πρόταση/περίοδο δημιουργεί το ερώτημα «γιατί
συμβαίνει αυτό;», η απάντηση του οποίου δίνεται στις λεπτομέρειες.
Θεματική περίοδος Θέμα – θέση / αξιολογική κρίση που εγείρει αβίαστα το ερώτημα
γιατί
Λεπτομέρειες
Ανάπτυξη συλλογισμού – επιχειρημάτων
Χρήση αιτιολογικών συνδέσμων – εκφράσεων
Κατακλείδα
συμπέρασμα
Παράδειγμα:
Η φθορά που ο πόλεμος προκαλεί στον άνθρωπο δεν είναι μόνο βιολογική αλλά και ηθική και
ψυχική. Γιατί ο πόλεμος εξαγριώνει τον άνθρωπο. Ο κίνδυνος δημιουργεί ανασφάλεια και η
ανασφάλεια κάνει τον άνθρωπο καχύποπτο και βίαιο. Μηχανεύεται τα πάντα για να επιβιώσει,
εξοντώνοντας τον αντίπαλο. Η επιθυμία για εκδίκηση τον εξωθεί στην κτηνωδία. Το ένστικτο της
αυτοσυντήρησης παίρνει τη θέση της λογικής και η «δύναμη των όπλων» είναι αυτή που απονέμει
δικαιοσύνη. Η έχθρα γεμίζει την ψυχή των ανθρώπων με μίσος. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια
καταρρακώνεται. Αξίες, που στην ειρηνική ζωή είναι αρετές για τον άνθρωπο, όπως η ειλικρίνεια, η
εντιμότητα, η ανθρωπιά, η καλοσύνη θεωρούνται αδυναμίες. Ο πόλεμος κάνει τον άνθρωπο
απάνθρωπο. Και το χειρότερο είναι ότι οι πληγές που ανοίγει ο πόλεμος στην ψυχή του ανθρώπου
μένουν ανοιχτές για πολύ καιρό μετά τη λήξη του.
5. Παράγραφος με αναλογία:
Στην περίπτωση αυτή βεβαιώνουμε μια ομοιότητα ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα
πράγματα, ανόμοια εντελώς από μια άποψη, τα οποία συσχετίζονται στη θεματική
πρόταση/περίοδο. Αυτός ο τρόπος ανάπτυξης χρησιμοποιείται όταν η θεματική
πρόταση/ανάπτυξη διατυπώνεται ως μεταφορά ή παρομοίωση.
Θεματική περίοδος
Λεπτομέρειες
Αναφορά του περιγραφόμενου και του αναλογούντος αντικειμένου
Λέξη / έκφραση δηλωτική της αναλογίας
 χαρακτηριστικά / ιδιότητες του αναλογούντος αντικειμένου
 χαρακτηριστικά / ιδιότητες του περιγραφομένου αντικειμένου
 χρήση παρόμοιων λέξεων / φράσεων κατά την περιγραφή των
δύο για να φανεί η ομοιότητα και σε λεκτικό επίπεδο.
Επαναδιατύπωση / επιβεβαίωση της ομοιότητας
Κατακλείδα
Παράδειγμα:
Η ζωή του ανθρώπου είναι σαν το ταξίδι του Οδυσσέα προς την Ιθάκη. Κατά τη διάρκεια του
πολύχρονου αυτού ταξιδιού, προκειμένου να επιστρέψει στην πολυαγαπημένη του πατρίδα, ο Οδυσσέας
έζησε πλήθος περιπετειών, αγωνίστηκε με πίστη να ξεπεράσει κάθε δυσκολία που συναντούσε στο
δρόμο του, έπαθε πολλά, αλλά και έμαθε πολλά, αφού είδε νέους τόπους και γνώρισε τα ήθη και τά
έθιμα πολλών λαών. ανάλογα και κάθε άνθρωπος στη ζωή του περνά διάφορες περιπέτειες, ζει
καταστάσεις ευχάριστες ή δυσάρεστες, αγωνίζεται με όλες του τις δυνάμεις για να πετύχει τους στόχους

15. 15
του, αποκτά γνώσεις και εμπειρίες. Μέσα από αυτό το πολύπαθο ταξίδι της ζωής ο άνθρωπος
ολοκληρώνεται ως προσωπικότητα.
6. Παράγραφος με ορισμό:
Στην περίπτωση αυτή ορίζουμε και διασαφηνίζουμε το περιεχόμενο της έννοιας που
δηλώνεται στη θεματική πρόταση/περίοδο, τονίζοντας συχνά και τη βασική διαφορά από
άλλες ομοειδείς.
Θεματική περίοδος
Λεπτομέρειες
Κατακλείδα
 οριστέα έννοια
 γένος (ευρύτερη έννοια στην οποία εντάσσεται η οριστέα)
 ειδοποιός διαφορά (χαρακτηριστικό γνώρισμα)
Ανάλυση της ειδοποιού διαφοράς
συμπέρασμα
Παράδειγμα:
Οι παραλογές είναι δημοτικά τραγούδια πολύστιχα και αφηγηματικά. Μοιάζουν με μικρά έπη,
όπως και τα ακριτικά, με τη διαφορά όμως ότι δεν εξυμνούν ηρωικά κατορθώματα, αλλά αφηγούνται
τις δραματικές κυρίως περιπέτειες της ανθρώπινης ζωής με τον τρόπο των παραμυθιών.
7. Παράγραφος με αίτια αποτελέσματα:
Στην περίπτωση αυτή στη θεματική πρόταση/περίοδο παρουσιάζεται ένα γεγονός, ένα
φαινόμενο ή μια κατάσταση (αίτιο) και στις λεπτομέρειες αναπτύσσονται οι συνέπειες
(αποτελέσματα) που αυτό προκαλεί στους διάφορους τομείς της ζωής. [Μπορεί να
ακολουθείται και η αντίστροφη πορεία: στη θεματική πρόταση/περίοδο → τα αποτελέσματα
και στις λεπτομέρειες → τα αίτια]
Θεματική περίοδος
Λεπτομέρειες
Φαινόμενο προς αιτιολόγηση – αιτιατό
Ανάλυση του αιτίου ή των αιτίων
Παρουσίαση των επιμέρους συνθηκών / παραγόντων που
δημιουργούν το φαινόμενο
Κατακλείδα
Συμπέρασμα – επαναδιατύπωση της αιτιολογικής σχέσης
Παράδειγμα:
Τα προβλήματα που δημιουργεί η αστυφιλία με την άνιση κατανομή του πληθυσμού είναι
οξύτατα. Πρώτα απ’ όλα ερημώνεται η ύπαιθρος. Σε πολλά χωριά της χώρας μας έχουν απομείνει μόνο
ηλικιωμένοι και γέροντες. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι μόνο δημογραφικό. Είναι και εθνικό, ιδιαίτερα
για τις ευαίσθητες ακριτικές περιοχές. Είναι όμως και οικονομικό, αφού παραδοσιακές οικονομικές
δραστηριότητες όπως η κτηνοτροφία, ιδίως στις ορεινές περιοχές, εγκαταλείπονται. Η γεωργική
παραγωγή σε πολλά μέρη μειώνεται, είτε γιατί θεωρείται ασύμφορη είτε γιατί λείπουν τα εργατικά
χέρια και το μεράκι των ανθρώπων που αγαπούν τη γη, που ξέρουν και μπορούν να την καλλιεργούν.
Ήδη η έλλειψη σε γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα καλύπτεται με τις εισαγωγές, γεγονός που
επιβαρύνει την εθνική οικονομία. Συνεπώς η μετακίνηση του πληθυσμού προς τα μεγάλα αστικά
κέντρα επιφέρει μια σειρά από νέα προβλήματα που απειλούν όλους τους τομείς της ζωής μας.

16. 16
8. Παράγραφος με συνδυασμό μεθόδων:
Στην περίπτωση αυτή συνδυάζονται δύο ή και περισσότεροι τρόποι προκειμένου να
αναπτυχθεί το θέμα. Αυτή η περίπτωση είναι και η πιο συνηθισμένη, αφού ο συγγραφέας,
γράφοντας μια παράγραφο, δεν ενδιαφέρεται τόσο για τη μέθοδο που θα ακολουθήσει όσο για
το τι θέλει να πει και πώς αυτό θα το πει με τον καλύτερο και σαφέστατο τρόπο.
Παράδειγμα:
Υπάρχει μια θεμελιώδης διαφορά της ανθρώπινης γλώσσας από τη γλώσσα των άστρων, που
είναι το φως τους. ο ανθρώπινος λόγος περιγράφει συχνά το παρόν, και οι διηγήσεις του δεν έχουν όρια
στο χρόνο. Το φως ωστόσο δε θα μπορέσει ποτέ να αιχμαλωτίσει τη σημερινή ζωή των άστρων.
απεικονίζει μόνο το παρελθόν τους. Διότι, όσο κι αν ταξιδεύει με ταχύτητα τεράστια, θέλει χρόνο πολύ
να φτάσει από τη μακρινή πηγή που το εξέπεμψε σ’ εμάς. Έτσι βλέπουμε ένα άστρο, κάποιο γαλαξία ή
ένα νεφέλωμα όπως ήταν τότε που το φως εγκατέλειψε την επιφάνειά τους. Η έκρηξη ενός
υπερκαινοφανούς αστέρα,, για παράδειγμα, που παρατηρήθηκε το 1987 στο νέφος του Μαγγελάνου,
είχε γίνει στην πραγματικότητα πριν από 180.000 χρόνια. Τόσο χρόνο έκανε το φως, ο αψευδής
μάρτυρας της εκρήξεως, να φτάσει ως εμάς. Αν μια ξάστερη βραδιά κοιτάξουμε τον Αντάρη, που είναι
ένας ερυθρός γίγαντας, το κοκκινωπό φως του ξεκίνησε όταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπνεε τα
λοίσθια1.
Γ. Γραμματικάκης, «Η γλώσσα των άστρων»
(διασκευή)
Στην παραπάνω παράγραφο συνδυάζονται οι εξής μέθοδοι:


αιτιολόγηση: αιτιολογείται η θέση ότι το φως απεικονίζει μόνο το
παρελθόν των άστρων.

1
σύγκριση – αντίθεση : παρουσιάζεται η βασική διαφορά ανάμεσα
στην ανθρώπινη γλώσσα και τη γλώσσα των άστρων
παραδείγματα: δίνονται παραδείγματα από την αστροφυσική.
πνέω τα λοίσθια: ψυχορραγώ, είμαι ετοιμοθάνατος. Μτφ. για κάτι που βρίσκεται στα τελευταία του, πρόκειται να σταματήσει
να υπάρχει.

17. 17
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Β΄
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 : Από τον τόπο μου σε όλη την Ελλάδα
ΣΤ. Παραγωγή λόγου:
ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Τουρισμός – Γενικά στοιχεία
Τουρισμός ονομάζεται η μετακίνηση (ατομική ή ομαδική) ατόμων μακριά από τον τόπο διαμονής
τους με σκοπό τη διασκέδαση ή την ψυχαγωγία.
Η επίσκεψη σε άλλους τόπους για εκπαιδευτικούς σκοπούς δεν ήταν άγνωστη συμπεριφορά στο
παρελθόν (π.χ. περιήγηση στη αρχαία Ελλάδα ή στην Ευρώπη του Διαφωτισμού). Η μαζικοποίηση
ωστόσο του φαινομένου αυτού, και μάλιστα με αποκλειστικό σκοπό τη διασκέδαση, εμφανίζεται
μόλις στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα με τη βελτίωση των μέσων συγκοινωνίας, την άνοδο
του βιοτικού επιπέδου των πολιτών στις αναπτυγμένες χώρες και την επιτάχυνση του ρυθμού της
καθημερινότητας.
Παρ' όλα αυτά, σήμερα γίνεται πλέον αντιληπτό πως ο μαζικός αυτός τουρισμός μόνο
προβλήματα μπορεί να προκαλέσει. Έτσι, νέες μορφές τουρισμού υιοθετούνται, όπως, για
παράδειγμα, ο αγροτουρισμός, ο αθλητικός τουρισμός, ο οικοτουρισμός κ.α. Σε αυτά τα είδη η
τουριστική ανάπτυξη είναι ήπια, με αποτέλεσμα να προστατεύονται το περιβάλλον, ο πολιτισμός
και η καθημερινότητα των ανθρώπων στις περιοχές που αποτελούν τουριστικούς προορισμούς.
Η προσφορά του τουρισμού
1. Οικονομική ανάπτυξη: Ο τουρισμός για πολλές χώρες (μεταξύ αυτών και η δική μας) αποτελεί
σημαντικότατη πηγή πλούτου: συνάλλαγμα εισρέει, νέες επιχειρήσεις ιδρύονται για την
εξυπηρέτηση των επισκεπτών και νέες θέσεις δημιουργούνται σε επαγγέλματα που σχετίζονται
άμεσα ή έμμεσα με τον τουρισμό.
2. Προβολή της χώρας στο εξωτερικό: Οι επισκέπτες που φτάνουν στην Ελλάδα αγαπούν τον
τόπο και τους ανθρώπους του και διαμορφώνουν μία θετική διεθνή κοινή γνώμη, απαραίτητη
στην προώθηση των εθνικών μας θεμάτων.

18. 18
3. Κατασκευή έργων υποδομής: Δρόμοι, λιμάνια, αεροδρόμια κτλ. κατασκευάζονται για την
εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Οι υποδομές αυτές όμως παραμένουν στη χώρα και αναβαθμίζουν
την ποιότητα ζωής των Ελλήνων.
4. Αποκέντρωση και περιφερειακή ανάπτυξη: Ο τουρισμός στην Ελλάδα είναι και περιφερειακός
κι έτσι αποτελεί τη μοναδική ίσως πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους της περιφέρειας.
5. Πολιτιστική ανάπτυξη: Ο τουρισμός είναι μια αφορμή για γνωριμία μεταξύ ανθρώπων και
λαών, πολιτιστικές ανταλλαγές και ανάπτυξη της ανεκτικότητας απέναντι στο διαφορετικό.
6. Προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς: Ήθη και έθιμα αναβιώνουν, μνημεία και
παραδοσιακοί οικισμοί αναστηλώνονται, οι άνθρωποι μαθαίνουν την ιστορία του τόπου τους για
να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών.
Τα προβλήματα που προκαλεί η τουριστική ανάπτυξη
1. Καταστροφή του περιβάλλοντος: Τεράστιος αριθμός επισκεπτών συγκεντρώνεται σε μικρή
περιοχή και για μικρό χρονικό διάστημα (τουριστική περίοδος) με αποτέλεσμα το οικοσύστημα να
μην προλαβαίνει να απορροφήσει την ανθρώπινη επίδραση πάνω του. Παράλληλα, τουριστικές
υποδομές δημιουργούνται μέσα στο φυσικό τοπίο.
2. Ασταθής οικονομική βάση: Ο τουρισμός είναι επιρρεπής σε φυσικές καταστροφές, διεθνείς
οικονομικές και πολιτικές κρίσεις κτλ. και σε κάθε στιγμή μπορεί να πληγεί ανεπανόρθωτα η
ελληνική οικονομία.
3. Εγκληματικότητα: Η χώρα μας προσελκύει χαμηλού επιπέδου τουρίστες εξαιτίας της κακής
ποιότητας υποδομών που κατά κύριο λόγο διαθέτει. Έτσι, φαινόμενα όπως η διακίνηση
ναρκωτικών, οι βανδαλισμοί, οι συμπλοκές με τον τοπικό πληθυσμό κτλ. είναι καθημερινό
φαινόμενο στα τουριστικά θέρετρα.
4. Αλλοίωση του πολιτισμού: Η παράδοση εμπορευματοποιείται, η καθημερινότητα των
ανθρώπων αλλάζει, χαλαρώνει ο κοινωνικός ιστός, η ξενομανία διογκώνεται κτλ.
5. Δυσφήμηση της χώρας: Ο επισκέπτης της χώρας μας απολαμβάνει μόνο το αρχαιοελληνικό
μας παρελθόν, το φυσικό τοπίο, τη διασκέδαση, αλλά όχι και τα επιτεύγματα του σύγχρονου
ελληνικού πολιτισμού (γράμματα και τέχνες, τεχνολογία κτλ.). Με αυτό τον τρόπο όμως η Ελλάδα
προβάλλεται ως χώρα με πλούσιο παρελθόν, αλλά ανύπαρκτο παρόν.
6. Αλλοτρίωση των ανθρώπων: Οι Έλληνες, θεωρώντας πως η επιβίωσή τους εξαρτάται
αποκλειστικά από το τουριστικό εισόδημα, υιοθετούν δουλοπρεπή συμπεριφορά απέναντι στους
ξένους τουρίστες.

19. 19
Παραδείγματα παραγωγής γραπτού λόγου με θέμα τον τουρισμό
1.
Η Ελλάδα είναι μια χώρα που προσελκύει πολλούς ξένους τουρίστες. Πρώτα πρώτα, έχει
ήπιο κλίμα, ο ήλιος της λάμπει στον καθαρό ουρανό και οι Ευρωπαίοι του Βορρά, που ζουν
χειμώνα καλοκαίρι μέσα στις βροχές και κάτω από μόνιμα σκυθρωπό ουρανό, βρίσκουν εδώ ό,τι
τους λείπει. Ύστερα, είναι οι ακρογιαλιές της και οι καθαρές θάλασσες, οι ζεστές της αμμουδιές και
τα νησιά, που προσφέρουν φυσική ζωή. Από την άλλη μεριά, η χώρα μας διαθέτει έναν
αρχαιολογικό θησαυρό ανεκτίμητο και μ' αυτόν προκαλεί τους ανθρώπους που έχουν σχετικά
ενδιαφέροντα και θέλουν να γνωρίσουν από κοντά την ιστορία μας. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι
αυτοί οι χώροι με τα αρχαία μνημεία συγκεντρώνουν τις περισσότερες προτιμήσεις, ενώ τα
μουσεία της χώρας μας γεμίζουν τους ζεστούς κυρίως μήνες από πλήθη τουριστών. Πέρα από
αυτά, στην Ελλάδα οι ξένοι ξεφεύγουν από τον τυποποιημένο τρόπο ζωής με τον οποίο ζουν στη
χώρα τους και χαίρονται τη ζωή της νύχτας διασκεδάζοντας συχνά ως το πρωί.
2.
Το καλοκαίρι που μας πέρασε φιλοξενήσαμε το θείο μου με την οικογένεια του, που
ήρθαν από την Αγγλία για ολιγοήμερες διακοπές στην Ελλάδα. Αναλάβαμε λοιπόν να τους ξεναγήσουμε, ξεκινώντας φυσικά από την πόλη μας, την Αθήνα. Την πρώτη κιόλας μέρα τους πήγαμε
στον ιστορικό βράχο της Ακρόπολης, για να δουν από κοντά το πιο αξιόλογο συγκρότημα μνημείων που έδωσε ο αρχαίος πολιτισμός. Για πολλή ώρα τριγύριζαν ανάμεσα στα ερείπια
φωτογραφίζοντας τα πάντα. Κυρίως όμως διάλεγαν τον Παρθενώνα, το αριστούργημα της
ελληνικής αρχιτεκτονικής, ή τις Καρυάτιδες, τη μόνη ολόσωμη «ανθρώπινη» παρουσία μέσα στο
μαρμάρινο κόσμο. Η γνωριμία τους με τον πολιτισμό της αρχαίας Αθήνας ολοκληρώθηκε το
απόγευμα με την επίσκεψη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το βράδυ όμως το πρόγραμμα
ήταν διαφορετικό. Ανεβήκαμε στο Λυκαβηττό, από όπου θαυμάσαμε τη νυχτερινή φωτισμένη
Αθήνα, και από εκεί κατεβήκαμε στη γραφική Πλάκα. Αφού χαρήκαμε έναν ξένοιαστο περίπατο

20. 20
στα σοκάκια της, διαλέξαμε κάποιο μαγαζί με πλούσιο πρόγραμμα και διασκεδάσαμε με γνήσιο
ελληνικό τρόπο ως αργά.