RELEVANCE OF PURVAKARMA
IN SHODHANA
1

CONTENTS
Introduction
 Shodhana
 Purvakarma
Indication of Shodhana
Need of Purvakarma
Order of Purvakarma
Definition of Purvakarmas
Mode of action
Contraindication of Purvakarma
Importance of Purvakarma
Conclusion
2

What is Shodhana ?
समूलदोषापहारकत्वं संशोधनस्य | (च सू १६/२०)
स्थानाद् बहहननयेदू र्ध्नमधो वा मल संचयम् ।
देहसंशोधनं तत्स्याद् देवदालीफलं यथा॥ ( शा
पू ४/९)
3
यदीरयेत् बहहदोषान् पञ्चधा शोधनं च तत् ।
हनरुहो वमनं कायहशरोरेकोऽस्रहवस्रुहत:॥ (अ हृ सु १४/५)

WHATIS PURVAKARMA?
हिहवधं कमन – पूवनकमन , प्रधानकमन
पश्चात्कमेहत तद्व्याहधं प्रत्युपुपदेष्याम:॥
- (Su Su 5/3)
1. लङ्घनाहद हवरेकान्तं पूवनकमन व्रणस्य च ।
2. अपरे तु चयादीनाां प्राग्यत् हियते तत् पूवनकमन |
3. संशोध्यस्य पाचनस्नेहनस्वेदनाहन पूवनकमन।
4

WHAT are PURVA KARMA?
• संशोध्यस्य पाचनस्नेहनस्वेदनाहन पूवनकमन।
(डलहण)
• पाचनै: दीपनै: स्नेहैस्तान् स्वेदैश्च पररष्क
ृ तान्
शोधयेच्छोधनै:काले यथासन्नं यथाबलम् ॥
- (अहृ सु १३/२९)
पररष्क
ृ तान्- शोधनयोग्यतां नीतान् ।
6

In Short..
• Pachana & Deepana
• Snehana & Swedana
• Utkleshakara Ahara
6

INDICATIONS
•Bahu Dosha:
बहुदोषस्य ललङ्गालन तस्मै: सांशोधनां लहतम्।
(च सू १६/१३-१५)
•Upasthitha Dosha:
तान्युपस्स्थतदोषाणां स्नेह स्वेदोपपादनै:।
पञ्चकमानहण क
ु वीता मािाकालौ हवचारयन् ।
(च सु २/१६)
•Uthklishta Dosha:
उस्लिष्टाहनहत हृल्लासादीना बहहर्नमनोन्मुखान्।
(लच ३/१४६)
7

• Vriddhi
प्रकषेण वृद्धा: स्वस्थानाच्चहलता: संशोधन हवहधना हनहनतनव्या:।
(सु हच ३३/३)
dalhana commentary
•Chayapoorvaka Prakopa
ति चयपूवनक
ं कोपमार्ता:
संशोधनहवधानेनैव शमहयतव्या:।
(सु हच ३३/३)
dalhana commentary
8

• Bring the Shakha gata Dosha to Koshta
• For Utkleshana of Doshas
• Detach Leena Dosha from the Dhatus
• Prevent Vataprakopa
• Prevent complications
9
NEED OF PURVA KARMA

ORDER OF PURVAKARMA
• पाचनै: दीपनै: स्नेहैस्तान् स्वेदैश्च पररष्क
ृ तान्
शोधयेच्छोधनै:काले यथासन्नं यथाबलम् ॥
- (अहृ सु १३/२९)
• पेशलेहवहवधैरन्नैदोषानुलिेश्य देहहन:।
हस्नग्धस्स्वन्नाय वमनं दत्तं सम्यक
् प्रवत्तनते॥
- ( vangasena )
•पक्वामदोषवपुषस्तदनन्तरं हह स्नेहो हहत: ......॥
- हच क १३/७०॥
• हवरूहितस्य स्नेहनं स्नेहैररहत स्नेह्स्यानन्तरं स्वेद:।
- (लच क १३/६९)
10

•पचत्युपामं न वहनं च क
ु यानद्यत्तस्द्ध पाचनम्।
नार्क
े सरवहिद्यास्च्चिोदीपनपाचन: ॥
(शा पू ४/२)
PACHANA DRUGS BASED ON DOSHA
•रास्नाक्वाथेन वातदोष
•पटोलक्वाथेन हपत्तदोष
•हनम्ब क्वाथेन श्लेष्मदोष
( लच क) 11

दीपन
•पचेन्नामं वहनक
ृ च्चदीपनं तद्यथा हमहश: ।
(शा.पू ४/१)
12

स्नेहन
• स्नेहनं स्नेहहवष्यन्दमादनविेदकारकम्॥
- (च सु २२/११)
13

स्वेदन
•स्तम्भर्ौरवशीतघ्नं स्वेदनं स्वेदकारकम्॥
- (च सु २२/११)
14

UTKLESHAKARA AHARA
• Kapha Utklesakara Ahara:
Gramya-Anupa mamsarasa, Ksheera, Dhadi, Masha, Tila
• Pitta Utkleshakara: Yusha, Phalamla Swarasa
स्नेहस्वेदै: प्रचललता रसै:लस्नग्धैरुदीरिरता:
दोषा:कोष्ठगता जन्तो: सुखा हतुुं लिशोधनै:॥
- (सु लच ३३/४७)
15

MODE OF ACTION
• ति पाचनै: पक्वत्वम् ||
- (Hemadri)
• प्राक
् पाचनं प्रथमं पाचनं हवरूिणं सामानां दोषधातुमलानां।
(लच क १३/६९)
• दीपनै: धातुभ्य: प्रृथकत्वम् ॥(Hemadri)
Continued..

• स्नेहनैरुस्लिष्टत्वम् (Hemadri)
• स्नेहोऽहनलं हस्न्त मृदू करोहत देहं मलानां हवहनहस्न्त सङर्म् |
(च हस१/७)
• स्वेदै: कोष्ठर्तत्वम् (Hemadri)
• हस्नग्धस्य सूक्ष्मेष्वयनेषु लीनं स्वेदस्तु दोषंनयहतद्रवत्वम् |
(च हस १/८)

वृद्धया हवष्यन्दनात् पाकात् स्रोतोमुखहवशोधनात्
शाखा मुक्त्वा मला:कोष्ठं यास्न्त वायोश्च हनग्रहात् ॥
(च सु २८/३३)
• Vriddhi - वृध्द्द्येत्युपाहद कोष्ठार्मन हेतुं दोषाणामाह |
• Vishyandana-हवलीनश्च द्रवत्वादेव कोष्ठे हनम्नं याहत।
• Paka-पाकाहदहत पक्को दोषोऽबद्धत्वेनैव हनम्नं कोष्ठं
याहत।
• Srotomukha Visodhana-अवरोधकापर्मात् ।
• Vayu Nigraha. िेप्तुवानयोहननग्रहात् प्राक
ृ तं स्थानं कोष्ठं याहत।

ACTION GUNA KRIYAKRAMA
VRIDDHI GURU, SNIGDHA, STHIRA, SNEHANA, SWEDANA,
UTKLESHANA
VISHYANDANA USHNA, DRAVA, SNIGDHA,
GURU, SARA, MRIDU
SNEHANA, SWEDANA,
UTKLESHANA,
PAKA USHNA, TIKSHNA, SUKSHMA PACHANAM, DEEPANAM,
SNEHANAM, SWEDANAM
SROTHOMUKHA
VISODANA
USHNA, TIKSHNA, SUKSHMA PACHANAM, DEEPANAM,
SNEHANAM, SWEDANAM
VAYU NIGRAHA USHNA, STHIRA, GURU, SARA,
SNIGDHA
SNEHANAM,SWEDANAM

स्नेह्स्िन्ना: कोष्ठर्ा धातुर्ा वा
स्रोतोलीना ये च शाखास्स्थसंस्था:।
दोषा: स्वेदैस्ते द्रवीक
ृ त्युप कोष्ठं
नीता: सम्यक
् शुस्द्धहिहनहरनयन्ते ॥
(अह सु १७/२९)
Continued…

WHETHER ALLTHE CONDITION ARE INDICATEDFOR
PURVAKARMA
• Upasthitha
• Uthklishta
• Achayapurvaka prakopa in koshta
21

• सवनदेहप्रहवसृतान् सामान् दोषान् न हनहनरेत् |
लीनान् धातुष्वनुस्लिष्टान् फलादामाद्रसाहनव॥
आश्रयस्य हह नाशाय ते स्युदुनहननहनरत्वत : ।
- (अहृ.सु.१३/२८-२९)
22

IMPORTANCE OF PURVAKARMA
स्नेहनैव्यानहधतस्थानाद्रसैश्चाभ्यहधकीक
ृ ता: |
स्वेदैमृनदू क
ृ तास्सन्त: स्रोतसा च समार्ता:॥१२॥
मृदुसावानङ्गकोष्ठस्य िेषजैश्शुहचहिस्तदा |
दोषास्सुहनहनरा जन्तोिनवन्तीहत हवहनश्चय:॥१३॥
एष हेतुहवनरेक
े षु छदननेष्वेष एव तु ।
एष हेतुहननरुहेषु हशरसश्च हवरेचने ॥१४॥
(भे सु १४/१२-१५)
23

• हस्नग्धात् पािाद्यथा तोयमयत्नेन प्रणुद्यते ।
कफादय: प्रणुद्यन्ते हस्नग्धाद्दैहात्तथौषधै: ॥
(च. हस६/११)
• आद्रं काष्ठं यथा वहनहवनष्यन्दयहत सवनत:
तथा हस्नग्धस्य वै दोषान् स्वेदो हवष्यन्दयेत् स्स्थरान् ॥
(च हस ६/१२)
24

* स्नेहस्वेदािनभ्यस्य यस्तु सांशोधनां लपबेत् ।
दारु शुष्कलमिानामे देहस्तस्य लिशीययते ॥
(सु.लच ३३/४६)(ि लच
७)
* शुष्काण्यलप लह काष्ठालन स्नेहस्वेदोपपादनै : ।
नमयन्तन्त यथान्यायां लक
ां पुनजीितो नरान् ॥
(च सु १४/५)
25

CONCLUSION
•स्िष्ठं वासो यथोलिेश्यमल: संशोध्यतेऽम्भसा।
स्नेह्स्वेदैस्तथोलिेश्य शोध्यते शोधनैमनल: ॥
(च हस ६/१३)
26

THANK YOU
27