Role of Panchakarma in
Amavata

References
• च . सं
• वातव्याधि धचधित्सा (२८ / १९५ )
• च . धव (२/९-१७ )
• हारिता संधहता धिधतय्स्तान आमवातािीिाि
• मा . धन. २५
• भा . प्र . २६
• चक्रदत्त २५ /आमवात धचधित्सा

INTRODUCTION
• आम + वात (formation of ama)
• Ref - ama (.अ . हृ १३ )
• Due to agnimandya –ama – further nidana-
amasanchaya occurs-siroruja , angamarda etc
• अधिर्ााध्य िसो िातः संधितो धह क्रमेर् वै |
आम संिां स लभते धििोगाि रुिाििः ||
(भा.प्र .२६ /५ )

AMAVATA
• आमेन सधहतो वातः आमवातः |
• आमं च वातं आमवातः |
(ि . ि .द्रु )

Definition
मान्या पृष्ठ िधि िानु धिि संिीन् धवि
ु न्ियन् |
सिब्दः स्रत गािश्च आमवातः स उच्यते ||
(यो .ि .आमवात धनदान )

Ateiopathogenesis
धवरुद्धाहािचेष्टस्य मन्दाग्नेि् धनश्चलस्य च|
धिग्धं भुक्तवतो धह अन्नं व्यायामं ि
ु वाततता||
वायुनाप्रेरितो आमः श्लेष्मस्थानम् प्रिावधत |
तेनात्यथं धवदग्धोअसौ िमधनः प्रधतपध्यते ||
वातधपत्त िफ
ै भभायो दभ धितः सोअन्निोिसः |
स्रोतांस्यधभष्यन्दयधत नानावर्ो अधतधपछचीलः ||
िनयत्त्यािु दौर्ाल्यम् गौिवं हृदयस्य च |
व्यािीनामास्रयो ह्येि आमसंन्िो अधतदारुर्ः ||

युगपत् ि
ु धपतावन्त धििसन्धि प्रवेििौ |
तब्धं च ि
ु रुतो गािमामवातः स उच्यते ||
(यो .ि .२८ /१-४ ) / (.आमवातधनदानं)

संप्रान्धि ....
• धवरुद्धाहाि धवहाि +धनश्चेष्ट +धिग्धं भुक्तवतो धह अन्नं व्यायामं
ि
ु वाततता
अधग्नमन्ध्य (धपत्त मान्ध्य due to िफ वृन्धद्ध ,वात मन्ध्य )
again indulges in vata prakopaka nidana
आम
िमनीः प्रधतपध्यते
वात धपत्त िफा – नानावर्ा अधतधपन्धिल आम - sleshmasthana
दारुर्ा अमिस is the आश्रय for अनेिधवि व्याधि

Lakshana
• अङ्गमदौ अरुधचस्त्रुष्णा आलस्यम् गौिवं ज्विः
अपािः िभनता अङ्गानां आमवातस्य लक्षर्ं ||
(मा. धन )

Lakshana……..
• िनयेत् सो अधग्नदौर्ाल्यं प्रसेिारुधच गौिवम्|
उत्साहहाधनं वैिस्यं दाहं च र्हुमुितां ||
ििोधतग्रहधर् दोिं धविेिादाम संञ्जिम् |
अपक्वम् सृिते चान्नं ि
े वलं चाममेव च ||
(यो .ि २८ /१२ -१३ )

• स िष्टः सवािोगार्ाम् यदा प्रि
ु धपतो भवेत्
हतपादधििोगुल्फधििसंधििु- ििोधत सरुिं
िोभं
यि दोिाः प्रपद्यते -स देिो रुितेअत्यथं
व्याधवद्ध इव वृधश्चि
ै ः
(यो .ि. २८ /१० ,११)

ि
ु क्षो िधिनतां िभलं तथा धनद्राधवपयायं |
तृि ,भ्रम मभछााश्च ह्रुद्ग्रहं धविुधवर्ितां
िाड्यान्त्रि
ु िमानाहं िष्टांश्चान्यानुपद्रवान् ||
(यो .ि .२८ /१४ ) / (मा .धन )
Hardness of abdomen ,colic , disorder in sleep ,thirst , vomitting ,
giddiness , stiffness in cardiac region , constipation , rigidity in the
body ,gurgling sound in the intestines , abdominal distention with
constipation and many other symptoms .

SADHYASADHYATA
• एिदोिानुगाः साध्यो
• धिदोिो याप्य उच्यते
सवादेहचिः िोथः स ि
ृ छ
र ः संधन्नपाधतिः ||
( यो .ि .२८/१६ )
If ailment is due to eka dosa then saadhya
If 2 dosas then it is yapya
But if 3 dosas and generalised oedema /inflammation the ailmment is
hard to cure.

CHIKITSA
लङ्घनं स्वेदनं धतक्त दीपनाधन ििभ धन च |
धविेचनं िेहपानं र्तयश्च आममारुते ||
रुक्षः स्वेदो धविातव्यो वालुिा पोिलैतथा |
उपनाहाश्च िताव्याते यथापभवं यथार्लम् ||
(यो.ि .२८/१७ )
सैिवाध्येन अनुवास्य क्षाि र्न्धतः प्रिस्यते ||
(चक्रदत्त

लङ्घन
• दिधवि लङ्घन – च . सभ .२२ /१८
• Imp – लघुआहाि,दीपन –पाचन
Langhana – reduces further formation of ama
,corrects mandagni-amapachana occurs
धतक्त ििु दीपन द्रव्य
Along with tikta katu – vataghna dravya sh’d be selected
धचिि , िुंधि , गुडुधच , धपप्पली , मिीच
पञ्चिोल धसद्ध िल

• नागि
े सि , धचिि
• पाचन ििाय योग
• Vaata
• दुिालभामृता मुतानागिं वातिे ज्विे |
• धपप्पली मभल गुडुधच धवश्व भेििम् िनीयः पन्चमभलम् च ||

• For pitta
• िक्रयवा घनं ििुिा च इधत सक्षौद्रं
• मुता पपािि
ं तथा स िन्वयास भभधनम्बं
For kapha
वत्सिाध्यो गर्ः िफ
े |
अथवा वृि गाङ्ग
े यी स्रुङ्गर्ेि दुिालभाः ||
(अ .हृ १/५१ ५३ )
वैश्वानि चभर्ा

स्वेदन
• रूक्षः स्वेदो धविातव्यो र्ालुिा पोिलैतता
उपनाहश्च िताव्याते अधप िेहधववधिाताः||
ताप – वालुि पोिधल
द्रव – िान्याम्ल
उपनाह
रुक्ष स्वेद – उष्णता – – स्रोतोिोि - amapachana

• अभ्यन्ति स्वेद - with उष्ण िल (च. धच. ३/४४ ) – is deepana , paachana,
srotoshodhana, jwaraghna, balya , ruchikara, swedakara
पञ्चिोल चभर्ा संस्कारिता िल

धविेचन
• धनिामावस्था – लीन दोि धनहािर् ,प्रधतलोमगधत of वायु
• धिग्ध गुर् , वातानुलोमि
• Best virechaka dravya in amavata
एिण्ड तैल –is best
• एिण्ड तैल प्रयोग in अमवात
• अमवातगिेन्द्रस्य ििीिवनचारिर्ः |
एि एवाग्रधर्हान्ता एिण्ड िेहि
े सिी ||
(अग्राधर् एिण्ड िेह रूपी ि
े सिी )
(basavarajiya)

िेहापान
• Shodhananga snehapana – niramavastha-suntyadi ghrita (यो.ि .)
After sodhana – reduce vaata , improve agni,dhatu balartham िमन
िेहपान
(च . धच.१५ /२०१ )
• अन्धस्थ मज्जा िातु – िेहपान (च .धच.२८ /९३ )

र्न्धत
• आस्थापन – क्षाि र्न्धत – eliminates dosa from koshta
• अनुवासन – सैिवाधद तैल (चक्रपाधर् )
(reduces rukshata due to chikitsa and vatasamana by snehaguna)

• Comparative clinical study of bhallataka churna and eranda sneha in
the managment of amavata w.s.r to Rheumatoid Arthritis
• Each group contain 20 patients
• G-A- Bhallatakadi churna – 1gm bid – 30 days
• G-B-Eranda taila – 10 ml-OD-
• G-C- BOTH –
• 3rd – C-showed better result-ESR , RA , CRP, Symptoms

level.
Clinical Evaluation of Simhanada Guggulu and
Vaitarana Basti in the Management of Amavata w.s.r
to Rheumatoid arthritis
Dr.Seetha
G – A- Simhanada Guggulu- 1gm+50 ml sunti mustaka ks twice daily
G-B- VAITARANA BASTI – Saindhavadi taila- anuvasana
G-C – Both(1 month)
3rd showed better result among 3 (10 pts each)

Possible modern correlation
• Rheumatic fever
• Rheumatoid arthritis

Rheumatic fever
• Children b/w- 5-15yrs
• Most common cause of acquired heart disease in childhood.
• Common cause- the antigen produced due to immune response to
group A Streptococci antibody causes-inflammation of endocardium,
myocardium,pericardium, and also joints and skin.

Clinical features
• Multi system disorder
• 2-3wks after streptococcal infection
• Fever , anorexia , lethargy, jointpain
• Acute , painful ,asymmetric , migratory , red , swollen inflammation
of large joints
• Typically knee, elbow, wrist joints
• Skin lesions on trunk and proximal part
• Subcutaneous nodules
• Pneumonia

Investigations
• ESR, CRP,ASO
• Throat swab cultures(+20-25 cases)

Rheumatoid arthritis
• It is the most common persistent inflammatory arthritis
80% moderately /severely
disabled within 20yrs

• Causes - trauma, infections, injury, +family history ,genetic
factors,immune system abnormalities
• This leads to Synovial cell hypertrophy- are initial stage events later
progresses to uncontrolled inflammation and consequent cartilage
destruction.
• Inflammation and proliferation of the synovium leads to destruction
of various tissues, including cartilage , bone, tendons, ligaments, and
blood vessels.

Clinical features
american rheumatism association
• Pain
• Joint swelling
• Stiffness
• Affecting small joints of hand , feet , wrist
• Morning stiffness more than 1 hour
• Arthritis of 3/more joint area
• Symmetrical arthritis
• Rhumatoid nodules
• Radiolaogical changes (reduced joint space , degration of bone mass)

• Duration >or equal to 6wks
Some times
• Very acute onset with morning stiffness
• Poly arthritis
• Pitting oedema
In old age
Common symptoms are
Proximal muscle stiffness
Relapsing and remitting episodes of pain , stiffness and swelling

Investigations
• Haematological investigations –RA, ESR ,ACCP,(Anti citrulinated
cytoplasmicpeptide)
• X rays

Deformities
• Swan neck deformity
• Boutonniere
• Lateral deviation
• Finger nodules present

'Z' Deformity :- Radial deviation at wrist with ulnar
deviation of the digits often with
partial subluxation of the proximal
phalange

Z - Deformity

SWAN NECK
2. Swan neck deformity :-
Hyperextention of the proximal
interphalangeal joints with
compensatory flexion of the distal
interphalangeal joints.

Swan neck

Proximal sublaxation
metacarpo phalangeal joint

. Boutonniere deformity :- Flexion deformity of
the proximal interphalangeal joint
and the extension of the distal interphalangeal
joint

4. In the forefoot, subluxation of the metatarsophalangeal
joint is followed by
clawing the toes.

• sensation of 'walking on pebbles'. In the hind foot, calcaneal erosions
may develop .

THANK YOU