Perandoria romake

2. Perandoria Romake
 Perandoria Romake (latinisht: Imperium Romanum) ishte perandoria e
ngritur dhe e qeverisur nga qyteti i Romës gjatë qindvjeçarëve 6 p.e.r. dhe 5-6
e.r.Dy datat që shënojnë fillimin dhe fundin e perandorisë romake janë viti 27
p.e.r., fillimi i vitit të principatës sëOktavianit, me marrjen e titullit "August",
dhe 395 e.r., kur me vdekjen e Teodosit perandoria u nda përfundimisht mes në
pjesën perëndimore (pars occidentalis) dhe atë lindore (orientalis).Shtysa e
perandorisë romake ishte "Senati dhe Populli i Kuiritëve Romakë" (Senatus
Populusque Quiritium Romanorum) shkurt, "S.P.Q.R."Nga koha e Augustit gjer
ne Rënien e Perandorisë Perëndimore, Roma zotëronte Evroazinë
Perëndimore dhe Afrikën e Veriut dhe përbënte shumicën e popullsisë së
rajonit. Zgjerimi i Perandorisë Romake nisi shumë më parë se shteti Romak të
kthehej në një perandori dhe arriti kulmin e saj nën Perandorin Trajan me
pushtimin e Dacisë në vitin 106. Në këtë kulm sipërfaqja e zotëruar nga
Perandoria Romake përfshinte rreth 5 900 000 km² .
Tregtia, artet dhe kultura arritën lulëzimin e parë të lartë të tyre gjatë kohës së
Perandorisë romake dhe në zonat e qeverisura nga ajo, po ashtu cilësia dhe
niveli i popullsisë së asaj kohe do të duhej të riarrihej në Evropë dhe Afrikën e
Veriut shekuj më vonë.

3.  Perandoria Romake ushtronte ndikimin e saj jo vetëm brenda kufijve të saj, por edhe
përtej tyre. Në gjysmën e saj lindore ky ndikim u përzie me elemente greko-
helene dhe orientaliste. Përkundrazi Perëndimi u latinizua.Gjuha latine si gjuha e Romës,
ishte gjuha zyrtare që përdorej në mbarë Perandorinë romake. Megjithëkëtë, në
perandorinë romake u përdorën dhe u ruajtën edhe gjuhët vendase. Latinishtja ka qenë
me pas në mbarë Evropën me qindra vjet gjuha e të shkolluarve, sidomos në shkencë, gjer
në kohën baroke. Ende në ditet e sotme latinishtja përdoret dhe rikrijohet në disa degë të
shkencës, si p.sh. në mjekësi dhe biologji. Prej gjuhës latine kanë lindur disa gjuhe
moderne romane Evropiane
(Italishtja, Frëngjishtja, Spanjishtja, Portugalishtja dhe Rumanishtja, si
edheLadinishtja dhe Retoromanishtja). Shumë fjalë të huazuara gjenden në gjuhët
gjermanike dhe në sllavishten. Edhegjuha shqipe është ndikuar shumë nga latinishtja
dhe në të gjenden shumë huazime nga latinishtja.Gjuha latine ka mbetur
gjuha meshtare e kishës katolike romake deri në Këshillin e Dytë Vatikanor.Fundi i
Perandorisë Romake zakonisht është, edhe nëse jo shumë i saktë, 4 shtatori i vitit 476,
kur perandori i fundit iPerandorisë Romake të Perëndimit, Romulus Augustus u hoq dhe
nuk u zëvendësua. Megjithatë, Diokleciani, që u tërhoq në vitin 305, ishte perandori i
fundit i një perandorie të pandarë, kryeqyteti i së cilës ishte Roma. Pas ndarjes së
perandorisë në atë të Lindjes dhe të Perëndimit, të dyja pjesët vazhduan ta paraqisnin
veten si "Perandoria Romake". Perandoria Romake e Perëndimit u prir dhe ra gjatë
qindvjeçarit të 5-të dh 6-të. Perandoria Romake e Lindjes (e cila përvetësoi më vonë
gjuhën greke si gjuhën e saj zyrtare), njihet gjerësisht sot si Perandoria Bizantine, i ruajti
traditat ligjore dhe kulturore greko-romake së bashku me elementet helenike
dhe ortodokse të krishtera edhe për një mijëvjeçar tjetër, gjer në rënien e saj në duart
e Perandorisë Osmane në vitin 1453. Vlen të përmendet se, ndikimi në kulturë, ligj,
teknologji, arte, gjuhë, fe, qeverisje, ushtri, dhe arkitekturën e qytetërimeve që pasuan
vazhdon ende sot. Sistemi qeveritar i Perandorisë Romake ka ndikuar shumë në sistemin
shtetëror Evropian para së gjithash në drejtësi dhe ligjshmëri.

4. Pamje nga një mbledhje romake

5. Zgjerimi dhe rënia e
Perandorisë Romake.

6. Zgjerimi më i madh i Perandorisë
Romake.

7. Perandorët ilirë
 Klaudi II goti (268-270), nga Panonia e Poshtëme.
 Kuintili (270), vëllai i tij.
 Aureliani (270-275), nga Panonia.
 Mark Klaudi Tacit (275-276), nga Umbria.
 Floriani (276), ndoshta gjysmë vëllai i tij poashtu nga
Umbria.
 Probi (276-282), nga Panonia.
 Mark Aureli (282-283), tradicionalisht përfshirë mes të
ashtuquajturve "Perandorë Ilirë", lindur
në Narbo të Galisë. Numeriani (283-284) dhe Karinusi(284-
285) ishin bijtë e tij.

8.  Disa perandorë të tjerë me prejardhje ilire, ose
pjesërisht të lindur në Iliri, veçanërisht afër qytetit të
Sirmiumit. Megjithatë, ata nuk përfshihen mes
perandorëve ilirë. Në renditje kronologjike ata janë:
 Para epokës së perandorëve ilirë:
 Trajan Deciusi (249-251)
 Pas epokës së perandorëve ilirë:
 Diokleciani (285-306), lindur në Dalmaci
 Maksimiani Herkulius (285-310)
 Konstantini I i Madhi dhe familja e tij.
 Justini I, lindur pranë Dardanisë.
 Justiniani I i Madh.

9. Pamje nga Roma e Lashtë

10. Rënia e Perandorisë Romake
 Perandoria Romake ngacmohej vazhdimisht nga dyndjet e
barbarëve dhe rënia graduale e Perandorisë Perëndimore vazhdoi
me kalimin e shekujveNë shekullin e 4-të, migrimet në perëndim
të Hunëve ishin shkaku që Vizigotët kërkuan strehim në kufijtë e
Perandorisë Romake. Në vitin 410, Vizigotët, nën sundimin e
Alarikut të I, plaçkitën qytetin e Romës. Vandalët pushtuan
provincat romake të Galisë, Hispanjës dhe Afrikës Veriore dhe në
vitin 455 plaçkitën Romën. Më 4 Shtator 476 kryetari i
gjermanikëve, Odoakri detyroi perandorin e fundit të
perëndimit, Romulus Augustusin, të abdikonte.Pasi kishte
zgjatur përafërsisht 1200 vjet, sundimi i Romës mbi Perëndimin i
erdhi fundi. Perandoria Lindore do të pësonte një fat të
ngjashëm, megjithëse jo kaq drastik. Justiniani mund të
ripushtonte Afrikën Veriore dhe Italinë, por zotërimet bizantine
në perëndim u reduktuan në Italinë jugore dhe Sicilinë disa vjet
pas vdekjes së Justinianit

11.  Në lindje, pjesërisht si rezultat i Murtajës së Justinianit, bizantinët u
kërcënuan nga ngritja e Islamit, ndjekësit e të cilit pushtuan territoret e
Sirisë dhe Egjiptit dhe së shpejti u bënë një kërcënim direkt për
Kostandinopojën.Prapëseprapë, bizantinët, mund të ndalnin
ekspansionin islamik në tokat e tyre gjatë fundit të shekullit të 8-të dhe
gjatë fillimit të shekullit të 9-të rimorën tokat e pushtuara. Në vitin
1000 Perandoria Lindore ishte në kulmin e saj: Basili II ripushtoi
Bullgarinë dhe Armeninë, kultura dhe tregtia lulëzonin. Gjithsesi, pak
pas këtij zgjerimi, ai befas u ndal në vitin 1071 në Betejën e Manzikertit.
Kjo e fundit e çoi perandorinë në një rënie dramatike. Disa shekuj
grindjeje të brendshme dhe pushtimet e turqve i shtruan rrugën
perandorit Aleksi I Komneni për t’i kërkuar ndihmë perëndimit më
1095. Perëndimi iu përgjigj me anë të Kryqëzatave përfundimisht duke
rezultuar në Plaçkitjen e Kostandinopojës nga vetë pjesëmarrësit e
Kryqëzatës së Katërt. Pushtimi i Kostandinopojës më 1204-ën do të
shihte copëzimin e atyre pak tokave që i kishin mbetur perandorisë në
gjendjet e mëvonshme, fitorja e fundit e së cilës ishte ajo e Nikesë. Pas
rimarrjes së Kostandinopojës nga forcat perandorake, perandoria nuk
ishte gjë tjetër veçse pak më I madh se një shtet grek I përqendruar në
brigjet e Egjeut. Perandorisë Lindore i erdhi fundi kur Mehmeti II
pushtoi Kostandinopojën më 29 Maj 1453.

12. Simbolet romake

13. VAZHDON…