arsimi ne shqiperi

1. Me pushkë e penë
për mëmëdhenë
FILLESAT E ARSIMIT NE SHQIPERI
PUNOI
ENKELEDA SINJARI

2. Fillesat e arsimit shqiptar
• Arsimi shqiptar fillesat e tij i daton
që në shekullin XVII. Abetarja e parë
e gjuhës shqipe, ajo e vitit 1844, me
titull “Fort i shkurtër e i përdorshëm
Evëtar shqip”, u përgatit nga
personaliteti i shquar i Rilindjes
Kombëtare, Naum Veqilharxhi.
Hartimi dhe realizimi i kësaj
abetareje e vuri Shqipërinë në
radhën e vendeve të qytetëruara,
duke treguar se ky vend i vogël ka
një popull me karakteristikat e tij,
me gjuhën dhe zakonet e veta dhe
me një thesar të trashëguar nga
brezat. Ky program i parë kulturor-
arsimor u ribotua më 1845 me titull
“Fare i ri Evëtar shqip për djem
nismëtarë”, me 50 faqe dhe me disa
copa leximi.

3. Fillesat e arsimit shqiptar
• Punën e Veqilharxhit e vijoi
Kostandin Kristoforidhi, një figurë
tjetër e shquar e Rilindjes
Kombëtare, i cili në vitin 1867 botoi
një abetare gegërisht dhe një
toskërisht dhe u mësoi me to
shqipen shumë bashkatdhetarëve
gjatë udhëtimeve nëpër Shqipëri.
Epokën e re për librat shkollorë
dhe përgatitjen e truallit për
shkollën kombëtare e përgatitën
figurat e njohura, si Jani Vreto,
Sami Frashëri, Pashko Vasa, Koto
Hoxhi etj., të cilët, gjatë periudhës
së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në
vitin 1879, botuan “Alfabetarja e
gjuhës shqipe”

4. Fillesat e arsimit shqiptar
• . Më pas, rruga e hartimit të
abetares shqipe kalon ndër emra
të njohur, të cilët punuan me
përkushtim brenda dhe jashtë
vendit, si Luigj Gurakuqi (1905),
Parashqevi Qiriazi (1906), Nikolla
Lako (1906), Simon Shuteriqi
(1911) etj., dhe në vitet e
mëvonshme A. Xhuvani, Th.
Papapano, M. Logoreci, J. Minga,
duke krijuar kështu një traditë të
mirë. Punimi i mirëfilltë
shkencor i abetares shqipe u bë
pas vitit 1944, përgatitja e të cilit
u vu mbi baza shkencore
pedagogjike e gjuhësore.

5. Fillesat e arsimit shqiptar
Në një kohë kur shkrimi i shqipes ishte
ndaluar në shkollat e Shqipërisë dhe
përdorimi i tij në institucionet fetare të
vendit quhej sakrilegj, Kristoforidhi iu
përvesh punës për përkthimin e librave
kishtarë (Dhiata e Re e Biblës), të cilët u
botuan nga Shoqëria Biblike Angleze.
Me këto përkthime dhe pastaj me
shkrimet e tij origjinale,dhe sidomos me
Fjalorin e Gjuhës Shqipe dhe
gramatikën e saj, që është vepra e tij
kryesore, Kristoforidhi hapi rrugën për
formimin e një gjuhe letrare shqipe.
Motrat Qiriazi, Sevasti dhe Parashqevi,
kanë qenë mësueset e para të shkollës
së parë shqipe për vajzat, ku Sevastia e
drejtonte këtë shkollë.
MOTRAT QIRIAZI

6. Fillesat e arsimit shqiptar
• Pandeli Sotiri ishte drejtori i
parë i shkollës së parë
shqipe me karakter laik, e
hapur në 7 mars 1887 në
Korçë. Në fakt, disa shkolla
ku mësohej shqip ishin
hapur më parë në shekullin
XVII, por ato kishin
karakter fetar. Shkolla të
tjera shqipe u hapën në
Korçë, Kolonjë, Ersekë, si
dhe në Kosovë, në Prizren
(1989) etj. Në këto shkolla u
pranuan nxënës pa dallim
feje.

7. SHKOLLA E PARE SHQIPE
• Megjithëse edhe më parë ishin
bërë përpjekje nga atdhetarë
dhe intelektualë për çeljen e
shkollave shqipe, shkolla e parë e
Korçës dallohej për fizionominë e
saj kombëtare, laike dhe
demokratike. Zhvillonin mësim
djem dhe vajza, pa dallim në
gjuhën shqipe dhe nuk kishte
përmbajtje fetare. Në fillim
shkolla kishte katër klasë, përveç
asaj parapërgatitore, pas 3
muajsh shkolla kishte 60 nxënës
dhe në vitin e dytë shkolla pati
300 nxënës, ku mësuesi i tyre i
parë qe Pandeli Sotiri, i cili i
kishte mbaruar studimet në
Vjenë.

8. Fillesat e arsimit shqiptar
• Pas përpjekjeve të gjata dhe në luftë
veçanërisht të ashpër me kishën greke,
Komiteti i Korçës, duke pasur edhe
ndihmën e pakursyer të Naim dhe Sami
Frashërit, ngriti të parën shkollë
kombëtare shqipe, arsimtarët e parë të
së cilës ishin Pandeli Sotiri (në vitin e
parë) dhe më vonë Petro Nini Luarasi dhe
Nuçi Naçi. Sami Frashëri drejtoi revistat e
para në gjuhën shqipe, si “Drita”,
“Dituria” etj. Ai hartoi librat si “Abetari i
Gjuhës Shqipe”, “Shkronjëtore e Gjuhës
Shqipe” (Gramatika), “Dheshkronjë”
(Gjeografia) etj. Ai është autori i librit
“Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të
bëhet”, që u bë edhe manifesti i Rilindjes
Kombëtare Shqiptare. Ai ishte drejtues i
komitetit të hartimit të alfabetit të
gjuhës shqipe.

9. NAIM FRASHERI
• Vetë Naim Frashëri
dites së madhe te
hapjes se shkolles se
pare shqipe qëbëri
jehonë kudo, i kushtoi
vjershën
• “ Mësonjëtores”:
“Hapu, hapu errësirë,
Pa jakë tëhu, o dritë,
Se arriti koh’ e mirë
U gdhi nata u bë ditë”.

10. ZEF JUBANI

11. THIMI MITKO

12. PETRO NINI LUARASI
• Punoi si mësues në fshatrat e
Kolonjës, ku u mësonte
fëmijëve fshehurazi gjuhën
shqipe dhe përgatiti një grup
shokësh si mësues. Më 1882
hapi Shkollën e Parë Shqipe
në fshatin Bezhan të Kolonjës,
kurse më 1887 hapi shkollën
shqipe në Ersekë dhe pak më
vonë (1892-1893) shkollat
shqipe në krahinën e Kolonjës
e të Vakëfeve, punoi si drejtor
dhe mësues i Mësonjëtores së
parë shqipe të Korçës dhe më
vonë i shkollës së Negovanit
(1909-1911)

13. Fillesat e arsimit shqiptar
Kontributi i Abdyl Frashërit lidhet më
shumë me politikën, me drejtimin e
përpjekjeve politike të shqiptarëve
për shkëputje nga Perandoria
Osmane. Naim Frashëri u bë një nga
udhëheqësit më të shquar të lëvizjes
kombëtare shqiptare në vitet e
reaksionit më të egër turk. Në këto
vite ai pasuroi gjuhën shqipe me një
varg veprash të shkruara me një
gjuhë të pastër, të rrjedhshme dhe
artistike, me të cilat iu vunë
themelet gjuhës letrare shqipe.
Shkrimet, sidomos vjershat e tij me
përmbajtje atdhetare dhe luftarake,
e bënë atëshkrimtarin më popullor
të Shqipërisë.

14. JERONIN DE RADA

15. HOXHE HASAN TAHSINI

16. BABE DUDE KARBUNARA
• JORGJI KARBUNARA ISHTE ATDHETAR
DHE VEPRIMTAR I DALLUAR I RILINDJES
KOMBETARE , MESUES I PARE I GJUHES
SHQIPE DHE PERHAPES I FLAKTE I IDEVE
KOMBETARE NE RRETHIN E BERATIT .
• PASI MORI MESIMET E PARA NE SHKOLLEN
‘ DHIMOTIKOS “ NE KALA ME MESUES
KOSTANDIN BERATIN DHE ME PAS NE
KORFUZ , RRUGET E DIJES DO E ÇONIN NE
SHKOLLEN E MESME NE TRIESTE (
NDIHMUAR NGA FAMILJA TREGETARE E
XHYMYRTEKES ) , U KTHYE NE ATDHE , KU
ME GJITHE NDJEKJET E SUNDUESVE
OSMAN DHE TE SHOVINISTEVE GREKE , IU
KUSHTUA TERESISHT ÇESHTJES SE
ÇLIRIMIT KOMBETAR DHE MESIMIT TE
GJUHES SHQIPE .
• ARMIQTE E KOMBIT SHQIPTAR NE
VJESHTEN E VITIT 1894 I DOGJEN
SHTEPINE NE KALA.

17. BABE DUDE KARBUNARA
• JORGJI KARBUNARA ISHTE NJE NDER VEPRIMTARET
KRYESORE NE FORMIMIN ME 1898 TE SHOQERISE
ATDHETARE ‘ BASHKIMI ‘ NE BERAT , ME TE CILEN
BASHKEPUNUAN EDHE PERFAQESUES TE RRETHEVE ME
TE AFERTA . ME NISMEN E TIJ DHE TE ATDHETAREVE TE
TJERE NE BERAT U HAP SHKOLLA E PARE SHQIP ME 4
GUSHT 1908 DHE U KRIJUA KLUBI “ BASHKIMI “
• GJATE KRYENGRITJEVE TE VITIT 1911 – 1912 JORGJI
KARBUNARA U VU NE KRYE TE LEVIZJES ANTIOSMANE
NE RRETHIN E BERATIT
• ME 28 NENTOR 1912 MORI PJESE SI PERFAQESUES I
POPULLIT TE BERATIT NE KUVENDIN KOMBETAR TE
VLORES , KU U ZGJODH EDHE ANETAR I PLEQESISE . PER
VEPRIMTARINE E TIJ PATRIOTIKE , EDHE PAS SHPALLJES
SE PAVARSISE U NDOQ NGA P.OSMANE DHE
SHOVINISTET GREK

18. BABE DUDE KARBUNARA
• TE BABE DUDE KARBUNARA SHQUHEJ PASIONI
PREJ MESUESI DHE EDUKATORI . MBI TERE
CILESITE E PERSONALITETIT TEK AI DALLONTE
NDJENJA E DASHURISE DHE E RESPEKTIT PER
NXENESIN . SI MESUES AI I JEPTE MJAFT RENDESI
TAKTIT PEDAGOGJIK . AFTESIA E TIJ PER NXITJEN E
NXENESVE NE VEPRIMTARI , KESHILLAT E
PATEPRUARA , NDERHYRJET E DOMOSDOSHME ,
SHIKIMI , TONI I ZERIT , BUZEQESHJA , ISHIN
PARIME TE PUNES SE TIJ . AI NE CDO RAST, FLISTE
SHQIP . E KJO, DUHET THEKSUAR. EDHE PSE
SHPESH I KERKOHEJ DETYRIMISHT TE FLISTE
TURQISHT OSE GREQISHT , NUK E BERI ASNJEHERE
KETE , SEPSE TE QENURIT SHQIPTAR E
NENKUPTON GJITHSESI EDHE ME ANE TE TE
FOLURIT SHQIP.
• PERVOJA E MESIMDHENESE E BABE DUDES SI DHE
MENDIMET E PERPARUARA NE FUSHEN E
PEDAGOGJISE , TE NJESUARA ME ATO TE
MESUESVE TE TJERE TE PERIUDHES SE RILINDJES
KOMBETARE , SE BASHKU , DHANE NDIHMESEN E
TYRE NE KRIJIMIN E SHKOLLES SHQIPTARE

19. VEXHI BUHARAJA – MESUESI I POPULLIT
ORIENTOLOGU, POETI DHE DIJETARI ME
DIMENSIONE TE MEDHA
• VEXHI BUHARAJA LINDI ME 12 MAJ 1920 NE
LAGJEN “ MURAT ÇELEBI ‘ . AI ISHTE NJE
NGA FIGURAT ME TE SHQUARA NE
HISTORIOGRAFINE E KULTURES SONE
KOMBETARE SI PERKTHYES , POET DHE
DIJETAR . AI ISHTE NJOHES I 10 GJUHEVE TE
HUAJA
• KULTURA QE AI MORRI U MBESHTET NE
RRUGEN QE ECEN I GJYSHI DHE I ATI , TE
CILET NE BERAT NJIHESHIN SI NJEREZ TE
SHQUAR DHE NJOHES TE GJUHEVE TE
HUAJA . NEN KUJDESIN E TE ATIT IBRAHIMIT
AI MESOI PERSISHTEN , NDERSA GJATE
PUSHIMEVE VJETORE SHKOLLORE MESOI
TURQISHTEN . GJATE 9 VITEVE MESIMI NE
MEDRESENE E LARTE NE TIRANE , AI
PERVETESOI DISA GJUHE TE TJERA , KURSE
RUSISHTEN E MESOI GJATE QENDRIMIT NE
BURGUN E BERATIT

20. VEXHI BUHARAJA – MESUESI I POPULLIT
ORIENTOLOGU, POETI DHE DIJETARI ME DIMENSIONE
TE MEDHA
• PASI MBAROI MEDRESENE E LARTE NE TIRANE
ATIJ IU PROPOZUA NGA ERNEST KOLIQI ,
MINISTER I ARSIMIT QE TE VAZHDONTE ME
BURSE TE SHTETIT STUDIMET E LARTA PER
ORIENTALISTIKE NE ITALI , POR VEXHI BUHARAJA ,
I RI NE MOSHE EDHE PSE MENDONTE PER TE
ARDHMEN U DETYRUA QE TE REFUZONTE DUKE
QENE SE MBANTE MBI SHPATULLA PESHEN E
RENDE TE FAMILJES .
• VEXHIU ISHTE NJERIU QE GEZONTE RESPEKTIN E
TE GJITHEVE , SEPSE ISHTE NJERI I THJESHTE , I
DASHUR , I EMBEL , ME SHPIRT ARTISTI DHE
GOJEEMBEL
• KULTUREN QE AI MORRI NUK E MBAJTI PER VETE ,
POR E SHPERNDAU ATE EDHE NE VEPRIMTARINE E
TIJ SI MESUES , KU PUNOI PER PAK VITE EDHE NE
SHKOLLEN 8-VJEÇARE MANGALEM
• NGA POETET LIRIKE AI DONTE ME SHUME
LASGUSH PORADECIN , TE CILIT I SHKRUAJTI EDHE
POEZINE “ POETIT “

21. VEXHI BUHARAJA – MESUESI I POPULLIT
ORIENTOLOGU, POETI DHE DIJETARI ME DIMENSIONE
TE MEDHA
• PER KONTRIBUTIN E TIJ
AI MORRI TITULLIN “
MESUES I POPULLIT “ SI
DHE EMRIN E TIJ MBAN
SOT BIBLIOTEKA NE
QENDER TE QYTETIT . TE
GJITHA KETO TREGOJNE
VLERAT E KETIJ NJERIU ,
POETI DHE DIJETARI NE
HISTORINE E KULTURES
SONE KOMBETARE

22. GEZUAR 7 MARSIN!
PUNOI: ENKELEDA SINJARI